“Йисар гьисабун са куьнизни туш: инсанар яргъалдини яшамиш жезва. Кар йисара авач, авур кIва­лахра ава”. Къадим римлуйрин шаир Овидия лагьай и келимаяр зи рикIел Махачкъалада яшамиш жезвай эминхуьруьнви (хутаргъви) Шагьпаз Асаханова ийизвай мергьяматлувилин кIвалахрикай макъала кхьиз чарни къелем гъиле кьурла хтана. Республикадин меркезда карчивилел машгъул жезвай Ш.Асаха­нов жегьил итим я. Ада гзаф инсан­риз жуьреба-жуьре месэлаяр...

Йикъан месэла — алаф Гад алукьнава. Им хуьруьн ма­йи­шатдин карханаяр, лежбервилинни фермервилин майишатар, арендаторар патал чуьлдин кIва­лах­рин къизгъин вахтарикай сад я. Уьзуьмлухрани багълара, никIе­ра­ни салара агротехникадин серен­жемар кьиле тухунихъ галаз санал алай вахтунда хуьруьн майишатдин зегьметчийри, агьалийри общественный ва хсуси мал-къара патал алафар гьазурзава. — Алафар гьазурунин кIвалахар районда хъсан еришар ва тешкиллувал аваз кьиле...

Кьиблепатан Дагъустандин  меркез Дербентда шегьердин 2000 йисахъ галаз алакъалу яз планламишнавай аваданламишунин кIвалахар давам жезва. И барадай кар алайбурукай ва шегьер патал гзаф важиблубурукай сад Хандадаш Та­гъиеван куьчедилай гатIунна “Даг­югстрой” ОАО-дин дараматдин мукьувай гьуьлуьн къерехдин са пай тирвал фенвай “Кавказ” шегьре­дал, Дербент райондин Сабнава хуьруьн къекъуьндал кьван тухузвай путепровод я. Ракьун рекьин винелай фидай адан...

Диде — Ватан кьур вахтар цIу Алатзавач рикIелай зи. Гъамарин къат, гьижран яцIу Алатзавач рикIелай зи. А цIун хура акъвазайбур Алатзавач рикIелай зи. Дигедиз чан акIажайбур Алатзавач рикIелай зи. ГьикI алатрай чи рикIерилай Ватандин ЧIехи дяведа чи халкьдиз акур азиятар, авахьай вилин накъвар, лагерра пуч хьайи ватанэгьлияр, умудсуз рекьера гьатай етимар, гъуьлер кьейи хендедаяр, рухваяр...

Са рахунни алач, Дуьньядин кьвед лагьай ва Ватандин ЧIехи дявейрин къурбандар мусибатдинбур хьана. Кьурагь райондин дагъларин дерейрин, рагарин арада чуьнуьх хьанвай Хпежрин хуьруьвни дяведин къукърумар, цIаяр агакьна. Вишни къадав агакьна кIвалер авай хуьряй Ватандин гьарайдал саки гьар са кIваляй итимар фе­на, бязи кIвалерай 4-6 ксарни. Хейлинбуру душмандихъ галаз кьиле фейи къиз­гъин женгера чпин чанар гана,...

ЧIуру хабар цIайлапан хьиз агакьнай, Ясда гьатнай санлай Совет уьлкве чи. Амма руьгьдай аватначир са касни, Авайвиляй хва Сталин кьиле чи.   Ван галукьай гьа бередлай гьар са кас, Эвер гунин лазимвални авачиз, Гьатнай рекье мерд гуьгьуьллувилелди,­ РикIе маса гъейри фикир амачиз.   Ватандин таъсиб хуьн  гьар са инсанди Везифа яз гьисабнай лап рикIивай. Эвезнавай итимарни папари… Къаст рикIеваз цана, векье, никIевай…   Саки кьуд суз,...

1941-йисан 22-июндин пакама. И югъ Советрин Союздин вири халкьар патал  мусибатдиндаз элкъвена. Фашистрин Германиядин кьушунри чи ислягь ва зурба Ватандал вегьенай. Душманди Балтийский гьуьлелай ЧIулав гьуьлел кьван яргъи хьанвай сергьят хуьзвай чи пограничный частарал гьужумна. Гитлеран генералри лап кар алай кьушунар Шяуляйдин, Каунасдин, Гродне-Волындин, Рава-Русский ва Бродский терефрихъ рекье туна, амма пограничникри абуруз жуьрэтлудаказ жаваб...

Июндин варзни акъатзава. Ам йисан кьвед лагьай пай патал газетар, журналар кхьидай вахт я. Чи тарих, уьмуьр, яшайиш­ вичин чинрилай раижзавай “Лезги газет” кхьиз вирида тади къачу. Республикадин милли чIа­ла­рал акъатзавай вири газетрилай еке тираж авай адал чна дамахзава. Тираж агъуз вегьин чаз кутугнавач. Чи камаллу бубайри лагьайвал, жуван вацI жува чIехи авуна кIанда. Мектебрин...

Мукьвара шаир, журналист, М.Лермонтован тIварунихъ галай премиядин лауреат Билал Адилован «Капавай гъетер» тIвар алай улуб чапдай акъатнава. Шаирдин пуд лагьай улубда ада лезги чIалаз элкъуьрнавай дуьнядин шииратдин классикрин эсерар гьатнава. Малум жезвайвал, кирамди вичин руьгьдиз, дуьньякьатIунриз мукьв тир эсерар хкянава. «Капавай гъетер» улубдин кьетIенвилерикай сад ам я хьи, ана эсерар гьам лезги, гьамни оригиналдин чIаларал...

Хайи чIал ва литература чи мектебра чирзавай пешекарар къвердавай тIимил жезвайдакай, чIал ва литература чирунин методика, учебникар,  хрестоматияр куьгьне ва кьит хьанвайдакай виридаз хабар ава. Гьавиляй чун хайи чIал хуьник, ам саламатдиз акьалтзавай несилрал агакьаруник пай кутаз алахъна кIанда. Алай вахтунда мектебар акьалтIарнавай аялрин вилик кар алай месэла акъвазнава: тайин са рекьяй пешекарвал къачун патал...