Девлетлу я лезги Чил жуьрэтлу, гъейратлу инсанралди; гьар са карда чпин кьегьалвал къалурзавай рухвайралдини рушаралди. Абурун пак тIварар несилрилай несилрал агакьарзава, абур къвезвай несилдиз чешне жезва. Эхь, абурун тIварар куьчейрал, школайрал, океанра сирнавзавай гимийрал, гьатта посёлокрални кваз ала…
Къенин зи суьгьбет вичин ери-бине, эсил-несил Кьурагь райондин КьепIиррин хуьряй тир Абдулкъадиран хва Балаев Баладикай я.
Бала 1920-йисуз муаллимдин хизанда дидедиз хьана. 7-класс куьтягьай 1934-йисуз ам Махачкъаладин балугъчивилин техникумдиз гьахьзава. Анаг куьтягьай 1939-йисуз армиядин жергейриз тухузва. Вичини артиллериядин частара къуллугъзава. Дуьньядик секинвал квачир, фашизмди кьил хкажнавай… Тарихда виридалайни къанлу, миллионралди инсанар телеф хьайи, хуьрер, шегьерар барбатIай залум дяве башламиш жезва.
Балаев Бала, женгинин савадлу аскер яз, политруквилин курсариз ракъурзава. Курсар куьтягьайла, адакай минометрин 24-Гвардейский полкунин комиссар жезва. ВикIегь дагъвиди са шумудра аскерар гьужумдиз къарагъарзава, командованидин тапшуругъар бажарагълувилелди тамамарзава. Гьа икI, Бала дяведин серт майданра, цIаяра лигим жезва. Дяведа къалурай кьегьалвилерай ам Яру Гъетрен ордендиз ва гзаф кьадар медалриз лайихлу жезва. 1948-йисуз ам хайи хуьруьз капитандин чинда аваз хквезва…
Дяведилай гуьгъуьнин йисар гзаф четинбур, дарбур хьана. Са гафуналди, дяведи чкIай гьалдиз гъанвай карханаяр, майишатар гуьнгуьна хтуна, халкьдиз фу гана кIанзавай. Балани кьулухъ акъваззавач, адани гъилер къакъажзава.
1948-1964-йисара Балаева Дагъустандин балугъчивилин управленида зегьмет чIугвазва. Дяведай хтай гьа сифте йисуз Балаев Приморский поселокдин рыбхоздиз регьбервал гуз рекье твазва. А вахтунда рыбхоз К.Ворошилован тIварунихъ галай. Балугъар кьунай госпланар кьилиз акъудна кIанзавай. Сезондин вахтунда кIвалахдай фялеяр къведай, абуруз яшамиш жедай чкаяр чарасуз тир. Поселокда халкьдин яшайиш хъсанарун патал гзаф кIвалахар кьилиз акъудзава. Яшайишдин метлеб авай имаратар хкажзава: общежитие, клуб, кIвалахдай идара, хизан галайбуруз яшамиш жедай кIвалер, кьве мертебадин кIвалер (винел алай мертебада аялри кIелзавай, лугьун лазим я хьи, и цIарарин автордизни гьа школада кIелун кьисмет хьана, кIаник квай мертебада туьквен кардик квай). Балаеван девирда эцигай дараматри къени халкьдиз къуллугъзава. И эцигунри Приморский поселок гегьеншаруниз еке таъсир авуна. Поселокдихъ чил тIимил галайтIани (вири 24 гектар), хийир къведай вири хилериз датIана фикир гузвай. Кьвалан кьилел са шумуд гектарда ципицIлухар кутазва, ичин багъ арадиз гъизва…
Бала Абдулкъадировича вич кар алакьдай, хъсан пешекар, тешкилатчи тирди раиж ийизва. Ада тек са балугъар кьун патал зегьмет чIугвазвач, ада абур туьретмишуникайни фикирзава. Адан чалишмишвилери Приморскийдин балугъар туьретмишдай завод цIийи дережадиз хкажзава; осетрдин жинсерин балугъар туьретмишунин кардик сифте вичи кьил кутазва ва гена проект гьазурзава 200 гектардин чкада вир кутун, тIебиидаказ куьтуьмар туьретмишун патал.
Гьа са вахтунда Балаева вичин савадлувални хкажзава, 1953-йисуз Москвада кIелзава. Ам санал акъваззавач, майишатдиз хийир къведай рекьерихъ къекъвезва. 1963-йисуз ада профессор-биолог Б.П.Ушаковахъ галаз гележегда балугъар туьретмишун патал Приморский рыбозаводдин филиалда шаркь патан лососдин, кетадин, горбушадин, кижучан куьр гъизва. Адан зегьметар, бажарагъ акур профессор Б.Ушакова икI лагьанай: “Куьн, Абдулкъадиран хва, Сад Аллагьди пай ганвай кас я, куь фикиррин уьлчмеяр профессоринбурулай дерин ва михьи я”.
Б.Балаеван регьбервилик кваз кIвалахзавай кархана зегьметдин акъажунра датIана гъалиб жезва, ада са шумудра призар къачузва. 1951- йисуз балугъар кьунин (путина) рекьяй Приморский поселокдин кархана РСФСР-дин карханайрин арада сад лагьай чкадал акъатзава ва ам лайихлу хьанвай гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдах СССР-дин Госпландин Председателдин заместитель Н.Косыгина вахкузва.
Гьукуматди Б.Балаеван вичин зегьметни къимет тагана тунач. Адаз “РСФСР-дин лайихлу рыбовод” тIвар, Россиядин, республикадин дережайрин гьуьрметдин грамотаяр гузва. Балаеван тежриба газетра ва журналра ашкара ийизва, вични Союздин дережада, Вирисоюздин совещанийрал масабуруз чешне яз къалурзава…
1964-йисуз балугъар кьунин программа агалзава. Б.Балаев вичин хизанни галаз Дербент шегьердиз хъфизва. Зегьметдин яцIа вердиш хьайи касдиз инани кар-кеспидик квачиз кьарай къвезвач. Ада “Электросигнал” заводдин директордин заместителвиле кIвалахзава…
Гьайиф хьи, къе чи арада амач балугърин рекьяй лап зурба пешекар, вичин девирдин несилдин лайихлу инсанрикай сад, Приморский поселокдин агьалийрин рикIера экуь гел тур кас.
Гьикьван хъсан кар жедай дяведин девирда Ватандин вилик вичин буржи лайихлудаказ тамамарай, гуьгъуьнлайни икьван зегьметар чIугур кьегьал хцин тIвар эбеди яз Приморский поселокдин куьчейрикай садаз ганайтIа… Им алай аямдин ва гележегдин несилдиз Балаеван уьмуьр зегьметдин, Ватандиз вафалувилин чешне тирди къалурунин лишан жедай…
Заз зи суьгьбет Балаев Баладин экуь къаматдиз бахшнавай шиирдалди куьтягьиз кIанзава…
Дяведин серт майданрай,
Алудна бала,
ЭкъечIнай имтигьанрай
Кьегьал хва Бала!
Эхь, шабагьри ганай нур
Гьяркьуь хурудал.
Душманриз на ганай кIур
Чпин къапудал.
Каша атIай ерияр,
Ахлудиз гелер.
Кьунай гьар сад багъри яз,
Къакъажнай гъилер.
Туьретмишна шаркь патан
Балугърин жинсер…
Хайи чилин накьв патал
Авай вахъ кесер.
На тунвай гьар дарамат —
Ядигар — савкьат.
Хуьзва къени саламат,
Дегишай къамат…
Ви ахлакьдин бегьеррин
Хуьзва къе ериш.
Ярни лаз хьиз сегьеррин,
Тежервал дегиш…
А.Абдулгьалимов
