Ахцегь  райондик акатзавай Хинерин хуьр гьуьлуьн дережадилай саки 2000 метрдин кьакьанда Ахцегь вацI гатIунзавай чкадиз мукьва мулкара экIя хьанва. Ам Самур дередин чIехи ва къа­дим хуьрерикай сад яз гьисабзава. Гзафбур дагъларай арандиз куьч хьуникди, алай вахтунда хуьре яшамиш жезвай агьалийрин кьадар тIимил хьанва. Хиневияр рутул чIалан кьетIен диа­лектдал (хновско-борчинский) рахазва. И макъалада чун Хинерин хуьруьн...

Чи халкьдин лайихлу векилрикай ихтилат кватай чкадал анжах Къурушрин тIвар фикирда кьуртIа, и баркаллу хуьряй акъатнавай кьван алимрин, духтуррин, шаиррин, писателрин, карчийрин, сиясатчийрин, генералрин, пагьливанрин, жемиятдин деятелрин ва масабурун сиягь яргъиди жеда. КIелза­вайбуруз Къурушрин хуьруькай, анин агьалийрикай жуьреба-жуьре йисара акъатай А.К.Седрединован “Къуруш-наме”, З.Ж.Баглиеван “Куруш и курушцы”, А.Ш.Вердиханован “Куруш: история и современность”, С.Къ.Диярханован ­“Высокогорный Куруш —...

Шихали Фетали хандин виридалайни гъвечIи ва пуд стхадин арада виридалайни пара алакьунар авай гада тир. Буба кьейидалай кьулухъ адалай Фе­­та­ли хандин чIехи гьукумат чукIун тавунин вилик­ пад кьаз алакьна. Урусатдин а йисарин историогра­фияди адакай шагьрин Персиядин терефдар, гьатта­ персни “авуна”. Урусатдин тарихчийри а йисара кхьен­вай кIва­лахра, Дербентдилай гатIунна, вири Кьиблепатан Кавказ Персия яз къалурнава, чкадин...

Кавказдин Албаниядин тIвар арадал атуниз, адан этимологиядиз талукь суалри чи йикъарани жуьреба-жуьре рахунар арадал гъизва. И месэладин патахъай авай кьван зендерин арада къадим уьлкведин тIвар лезги халкьарин “Алпан” гафунихъ галаз алакъалу ийиз­вай фикирни ава. Алпан мажусийрин къукърумар акъуддайдахъ ва цIайла­пан­рихъ галаз алакъада авай гъуцран тIвар тир. И гаф чи йикъарани лезги чIа­лан дестедик акатзавай халкьарин...

Дегь чIавара гьар са халкьди вич чапхунчийрикай хуьн патал кIелеяр, гьакIни кIеле-шегьерар эцигдай. ­Ихьтин эцигунрин куьмекдалди хайи чилел чанда са кьадар кичI авачиз яшамиш хьун мумкин тир. КIеви кIелеяр чIехи къуватрин хура акъваз­дай къалхан хьиз авай. Гьавиляй ихьтин кIелеяр эцигуниз иллаки фикир гудай. Лезгийрин дегь кIелейрик вичин тIвар бязи къадим фарс ва араб чешмейра “Билистан”...

Ахцегьай тир  Мирзе  Алидикай  чал гзаф де­лилар агакьнава. Абурай чаз ам чIехи алим, насигьатчи, халкьдин тереф хвейи ватанперес хьайиди якъин жезва. Тарихдин илимрин доктор, профессор Жонрид Агьмедова вичин са ктабда кхьизвайвал, Мирзе Алидилай вилик Ахцегьа гьам кьван камал­лу, бажарагълу маса кас хьайидан гьакъиндай шагьид­валзавай делилар гьелелиг чаз малум туш. Ах­цегь Мирзе Алидикай, шейхдикай, алимдикай, ша­ирдикай,...

Дегь чIаварилай кьил кутуна, девлетлу лезгийри кIеве авайбурун гъил кьадай, рекьер тухудай, муькъвер, мектебар, мискIинар эцигдай, кIелунал рикI алай жегьилриз куьмек гудай. Юкьван виш йисарин араб тарихчийри кхьизвайвал, Лезгандин (Лезгистандин) эмирри уьлкве душманрикай хуьниз, абадвилериз ва илимлувилиз кьетIендиз фикир гудай. Илимдихъ ялзавай же­гьилар кIелун патал къецепатан вилаятриз ракъурдай. РагъэкъечI­дай патан уьлквейра кIелзавайбур генани гзаф тир....

Алай йисуз Ахцегьрин къеле эцигайдалай инихъ 180 йис тамам хьанва. Кавказдин дяведин женгерин шагьид хьайи и къеле 1839-йисуз генерал Евгений Головина эцигнай. Ам Урусатдин мулкарал алай виридалайни кьибле къеле яз гьисабзава. Мадни, ам тарихдинни архитектурадин федеральный метлеб авай имарат я. Ахцегьрин къеледин 180 йис тамам хьунин сергьятра аваз чна газет кIелзавайбуруз тарихчи Бедирхан Эскендерова Ахцегьар...

“Лезги газетдин” июлдин вацра акъатай нумрайра чи халкьдин машгьур регьбер Гьажи Давуда вичин уьмуьрдин эхиримжи йикъар акъудай ва ам кучукнавай чкаяр тайинарун патал махсус дестеди кьиле тухвай кIвалахрин нетижайрикай макъалаяр ганай. Тарихдал машгъул алимри Гьажи Давудаз гьихьтин къимет гузватIа ва адан ирс генани дериндай ахтармишун патал гележегдин камар гьихьтинбур ятIа чирунин макьсаддалди мукьвара ФЛНКА-дин векилри...

(Эхир. Эвел — газетдин 33-нумрада) Сайтдай и макъаладин I пай и ссылкадай кIелиз жеда. Лакзийрин дин ва чIал Арабрин тарихчи ва сиягьатчи Масу­диди кхьизвайвал, лакзийрин арада Шир­ваншагьдиз муьтIуьгъ тежезвай дин­сузарни авай. Куьрдерин тарихчи Ибн ал-Асиран кIва­лахрай малум жезвайвал, XIII асирдин кьуд паюнай сад лагьайда лакзийрик Ислам дин кьабул тавунвайбурни кумай. Ада гьакIни хабар гузвайвал, 1221-йисуз...