Дагъустан секинсуз регионрикай сад я. Террористрин гьерекатар, ягъунар-кьиникьар, хъиткьинарунар, рекьера машинар аварияр хьун, гьакI-тIебиатдин зава­лар, — инсанрин кьилел хабарни авачиз къвезвай бедбахтвилер… Абур сесеб яз хирер-кьацIар алаз, больницайриз аватай, операция авун чарасуз хьайи инсанриз иви хъиягъун лазим жезва. Иви лагьайтIа, гьамиша кьит шей я. Алай вахтунда Дагъустанда иви гьазурунин кIвалах гьи гьалда аватIа чирун патал...

И мукьвара “Лезги газетдай” чав шаир ва публицист М.Жалилован цIийи эсер — “Хва я зун” памфлет агакьна. Зи рикIел илимрин доктор Гьаким Къурбанан “Мерд Алидин ма­ни” ктабдай (“Мавел”, 2004-й)  кIе­лай са вакъиа хквезва: гьеле мектебда амаз,  Мердалиди хуьруьн гадарнавай булахдин гьалдикай, яргъал рехъ атIана, кварараваз яд дашмишзавай дишегьлийрин зегьметдикай “Коммунист” газетдиз ши­ир кхьенай. Критика авунвайди...

Етим Эмин. Гуьзел жавагьиррин устад, чи руьгьдин жанлу дестек. Дагъустандин литературадин классик. Адакай Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатова икI лагьанай: “Етим Эмин чи вири Дагъустандин шииратда кьакьан Эльбрус я. Чун Эминаз эбеди буржлу яз амукьда, вучиз лагьайтIа, ада чи тIвар гьакьван гьуьндуьр дережадиз хкажна… Дагъустандин вири шаиррин арада Эмин  кьетIен дагъ яз акъвазнава. А кукIушрив...

1941-йисан 22 июнь Къалажух хуьруьн жемятдин рикIени чIулав югъ яз амукьда. Дяве башламиш хьайи сифте йикъарилай шегьерра, хуьрерин чкайра жемятри митингар тухуник кьил кутуна, чеб Ватан душмандикай хуьз гьазур тир­дакай малумариз хьана. Къалажухдални ВЛКСМ-дин Докъузпара райкомдин секретарь, гьа и хуьруьнви Мамедкеримов Пирали хтана, ада фронтда авай гьаларикай гегьенш ихтилат авуна.  Собранидал сад-са­дан гуьгъуьналлаз комсомолдин активистри...

Дуьньядин кьвед лагьай дяве. Ватандин ЧIехи дя­ве. ХХ асирдин мусибатдин, къияматдин и вакъи­а­яр тарихда гьатнава. Гзаф кьадар телефвилер, магь­румвилер, къурбандар арадал гъайи и дявейрик ­ цIай кутурди, дуьньядин чIехи пай цIун ялавра турди Германиядин кьилиз фендигарвилелди атай Пуд лагьай рейхдин канцлер Адольф Гитлер хьана. Вири дуьньядин агъавал ийиз кIан хьайи адан крчар Со­ветрин Союзди кукIварна,...

ГьИкьван гьайиф къведай кар ятIани, къенин несилдин чIехи паюниз комсомолдикай са затIни чизвач. Комсомол Советрин девирдин са шумуд несилдин уьмуьрдин шко­ладиз элкъвей, адаз яшамиш жез чирай тешкилат я. Комсомолдин организацияди чи Ватандин игитвилин тарих арадал гъуникни чIехи пай кутуна. Тарихда ВЛКСМ хьтин жегьилрин къуватлу ва зурба гьерекат хьайиди туш. Алай йисан зулуз комсомол тешкилайдалай инихъ...

Эхиримжи вахтунда чи япарихъ мукьвал-мукьвал “оптимизм”, “оптимизация”, “оптимальный” хьтин ажайиб га­фарин ван галукьзава. Хейлин до­кументрани, иллаки докладра, теклифра и гафар гьалтзава. Вуч мана кутазва абурук лу­гьузвай ксари? “Урус чIаланни лезги чIа­лан  словарда” и гафарик сифте нубатда “ин­санриз лап кутугай, лап къулай, виридалайни хъсан, лап вижевай, виридалайни виниз тир шар­тIар, мумкинвилер арадал гъун, кардик кутун” манаяр...