Дуьньядин классик Ильяс ибн Юсуф Низами Генжевидикай, ам и ва я маса халкьдин векил я лугьуз, гьуьжетар, рахунар кьиле физ, гзаф вахтар я. Эхирни, чи къенин аямдин илимдинни эдебиятдин зурба векилрин ахтармишунар, гекъигунар, тарихрин сирера къекъуьнар себеб яз, шаирдин ери-бине, чIварахар лезги тайифадин векилрикай тирди субутнава (А.Къардаш, А.Мирзебегов, Т.Айтберов, П.Фатуллаева ва мсб). Амма са кар...
* * * За манияр дарих чIавуз кхьизва, Гъилиз татай бахтар акваз, пашман я. Зи яд уьмуьр яргъал рекье ракъизва, Руквад кьунвай девир акваз, такIан я. Физва уьмуьр, жуваз жувни чир техжез, Къайи гару тухузвай са цIакул яз. Маниярни кхьизва за, шел къекъвез, Умудрин тар, пеш алатна, юхсул яз. Ша, акъваза, яб це...
Артель Чи артель, фяле юлдашар, Эбеди Ватан хьана хьи. Гьатна кар гъиле, юлдашар, Чаз са хуш макан хьана хьи. Шура гьукуматдин и чил Гьар са къадам я са къизил. Яргъи хьана гила чи гъил. Дуьнья чаз девран хьана хьи. Шумуд арза идлай вилик Ялварнай залумрин гъилик. Акат тавур чи дад абрик, Чун...
* * * Акъуддай хьи за вун рикIяй, Хурун перде къазунна. Элуьхардай ашкъидин цIай, Зинданда жув кутIунна. КIандай хьи заз вун хуьз рикIе, Кьуна, рагъ хьиз, гъилерал. Шуьрбетар хъваз ширин меце, Ашукь яз ви вилерал. Амма масад ганва кьисмет, — Кьуд пад хьанва ичIивал. Цифедик ква зи цав, зи мет, Артухариз мичIивал. *...
Кьудар Дуьнья, куьз я вун и тегьер гьахъсуз? Кесиб халкь, вучиз я и тегьер ажуз? ИкI уьмуьр паюн нагьахъ я, шаксуз, Садбур табий яз, садбур яз ягьсуз. * * * Акьул, тербет гуз, рахайтIан имам, Дуьнья дегиш жеч, тахьанвай тамам. Гьахъвал, инсанвал тахьанмаз чилел, Тур-тфенгдин цIелхем кими жеч кьилел. * * * Чешме авачиз...
Бубадиз Йигиндиз физва чи уьмуьр вилик, Арабир къванер акатиз кIвачик. Алукьдайла зун цIуьдгъуьнна чилел, Кьадай бубади къуватлу гъилел. Лезги адетрик кутур зи гьевес, Бинедлай чирай тухумни мирес, Ви лекьрен хесет, уьтквемвал акваз, Гележегда вун чешне хьана заз. Менфят къачудай хьанач гьич мажал, Уьмуьрдикай чун рахайла яргъал. Гьайиф къвезва заз алатай вахтар — Фенач япариз...
Зейнудин Батмановаз Гатфар юкъуз кIвачин хьана Тамуз-тараз килигиз. Тамун юкьваз акъатайла, Са ван хьана япариз. Гьерекат кваз зверна ада Ван къвезвай патахъ. Хизан кьунвай зулумкарри Гъилевай яракь. И гьал акур Батманова Хъувунач фикир. Хизан азад авун патал Вич хьана есир. Чарабурун уьмуьр патал Чан гана хци. Къагьриманвал машгьур хьана Уьлкведиз вири....
Хуьда за! Вал дамахиз, лезги халкьар уях яз, Акъваз тийир, яйлахдин са булах яз, Зи чIехи чIал, вун зи кьилин дамах яз, РикIе туна хуьда за вун, лезги чIал! Яраб чилел алатIа гекъигдай Са затI ахьтин, ви къаншарда эцигдай? Маса емиш жагъич, вал нур илигдай. РикIе туна хуьда за вун хайи чIал! ...
Профессор Гьаким Къурбанан 2015-йисуз чапдай акъатнавай “Лезги зарияр” ктабда къейднавайвал (46-чин), Мискинжви Жабраил1 тахминан 1838-йисуз Самур магьалдин Мискискар хуьре дидедиз хьана. Ада хайи хуьре кIел-кхьин, ахпа Ахцегьрин медресада диндин ва тIебии илимар, къецепатан чIалар чирна. 1877-йисан бунтара иштиракунай Жабраил Урусатдиз суьргуьндиз акъудна. Мискинжви Жабраила вичин шиирар халкьдин четин уьмуьрдикай, гьахъ авачир дуьньядикай теснифна. Ам 1910-йисуз...
Чан зи хайи чил! Ватан я вун, чан зи хайи чил, Дагъустан, Вал дамахзава, кьуна цава кьил, Дагъустан. Авазва вахъ кьакьан дагълар, чуьл, Дагъустан, Ачух рекьер, гьяркьуь вацIар, гьуьл, Дагъустан. Ви тIвар ван тахьай, гьеле Дагъустан, Амач гьич са касни и чилел, Дагъустан. Мугьмандиз атай чара касни, Дагъустан, Кьабулда вуна хайи хва хьиз, Дагъустан....
