Абдуселим Исмаилов,
Дагъустандин халкьдин писатель
Гьарамдин шабалут
Виринра гьакI я, заз чиз — чи идарада кIвалахдиз талукьбурулай къерехдин ихтилатар пара жеда. Лугьудайвал, сада акур ахвар ахъайиз хьайитIа, муькуьда такурбур туькIуьриз, ина арадал ават тийидай са месэлани жедач. Аллагьдиз шукур, ихтилатрални гьуьжетрал рикI алайбур кIеве гьатдайвал туш — чи шегьерда тарашунарни къакъудунар, къайдасузвилер адетдин крар хьанва.
И пакамахъ гаф гьалалдикай-гьарамдикай кватна. Ахпа, ришветбазвилиз акси женгиникай рахаз, адан нетижайрикай лугьун рикIелай алатзавай президентризни депутатриз къиметар гана, ришвет таганмаз, чпивай хуш гафни гьат тийизвай гьакимризни ришвет гвачиз са идарадизни техфизмай къара жемятдиз нифретар сел хьиз къвана.
— Садра кьванни чир авурай ман гьарамдин жаза гьихьтинди ятIа, — хьана абурун фикир…
Ктабрин шкафдивай виниз акъвазна, арабир хъуьрез, жакьвазвай темадай вичин фикир яз са келимани лугьун тавур Ильясбег яваш-яваш ракIарихъди фена ва са арадилай кабинетдай экъечIна.
Са цIуд-цIувад декьикьа алатнатIани чидач, ина эркекар хьиз, пакаман рахунариз, дишегьлиярни кIватI хьанвай кабинетдай гьарай акъатна:
— Рекьизва! Ильясбег рекьизва!
— Патядин руьгь фенва, гадаяр,- лагьана итимрикай сада.- Гьарайзавай тегьер аку.
Амма, руьгь фенвай Патядин хьиз, мадни дишегьлийрин сесер акъатна:
— Им рекьизва, я вахар!..
— “Скорыйдиз” эвера лагь!..
— Я гадаяр, иниз ша!
— Ильясбег рекьизва!..
Катна итимар вири чпин “кимелай” дишегьлийрин “ким” авай кабинетдиз. Аквазва абуруз, дугъриданни, Ильясбег рекьизва: вилерай нагъв, сивяй гъер авахьиз, адан чиник ял акатнава, вичи вичин туьтер тIушуниз, ада нефес къачуз тежезмайди къалурзава.
— Ма яд, Ильясбег! Яд хъухъ! — пIузалай хъирепI алатнавай чинидин кружка адан сивихъ агалдарзава Патяди.
— Хъухъ, гада, хъухъ! — гьарайзава гьарда санлай эркекри.
— Куьне адаз вуч гана, я дишегьлияр?..
— Це, мадни яд це! Адан нефес ачух жезвай хьтинди я…
Ильясбеган гъилер туьтуьнилай алатна.
— И-и-и зегь-ри-ри-марди,- са гуж-баладивди рахана Ильясбег.- И-и-м тIуь-тIуьн хь-хьана.
Ильясбеган гъиляй кIвачерик шуьтруь рангунин са шабалутни шабалутдин хъире аватна.
— Зи шабалутар!- гьарай акъатна Шагьмурадай.- Ктабрин шкафда авайбур тир. Вуна тIуьрди яни?- агъуз хьана адан кьил Ильясбеган винел
Ильясбега, эхь лугьун яз, вичин кьил агъуз-винизна.
— Кьилеваз! — чин чIурна лагьана Шагьмурада. — Чуьнуьхна кIандачир чарадан шей. А чIуру шабалутар зи шкафда аваз вад йис тир.
Шагьмурад хъуьрез-хъуьрез кабинетдай экъечIна. Адан гуьгъуьна аваз — амай эркекарни.
— Акунани квез, гьарамдин жаза гьихьтинди ятIа? Гьарамди незвай гьар садав яргъал-мукьвал ам агакьардайди я! — инанмишвилелди гъил цава акIурна Шагьмурада.
— Кешкени.., — къул чIугуна садбуру.
— Чи Ильясбегалай башламишначиртIа жедачирни? — хъуьрена муькуьбур…
«Лезги газетдин» 2020-йисан 37-нумрадай
______________________________________________________________________________________________________________
Хъсан пеше
Йикъар чими жердавай нянин кьиляй инсанарни къалин жезвай паркуна фадлай такунвай куьгьне танишар, ярар-дустар сад-садал дуьшуьш жезва.
— Салам алейкум, я Мегьамедбег Агьмедбегович. Вунни аквада кьван. Вун гьина авайди я, я кIвал къени хьайиди?
— Алейкума салам, Алдерхан Салманханович. Вунни аквазвач эхир, я дуст. Вун гьина авайди я, я хизан сагъ хьайиди?
Куьгьне ярар-дустари сада-садаз гъилер яна, сада-сад къужахламишна, рикIин сидкьидай играмивилер къалурна.
— Зун гьина жеда, я дуст кас Алдерхан? Нисиналди кIвале, ахпани нянин геждалди кIвалахал.
— Огь, вун бахтавар я ман. КIвалахни ийизва, ялни язава. Са жуьре мажиб кьванни авани?
— Аллагьдиз шукур, папа хъелдайвал авач. Пенсияни эхцигайла, кIватI жезва са кьадар, недайдини бес жезва, къерех-бужахдиз фидайдини. Ша, за вун автIа кафедиз тухун…
— Валлагь, хъсан я ви гьал. Заз гьа пенсиядиз экъечIай йикъалай мажиб вуч ятIа, чизмайди туш.
— КIвалахзавач жеди ман вуна.
— За вуч кIвалахда? Гьина кIвалахда? Фена, парахдин сивел алай чубан хьиз, са олигархдин варарал, ам ахъайиз ва акьал хъийиз ацукьдани?
— ГакьуртIа, пис пеше туш хьи.
— ГакьуртIа, эхь. Амма заз кIандач.
— Бес ви пеше вуч я, я дуст кас?
Мегьамедбег Агьмедбегович фадлай такунвай дустуниз шуьтруь хъвер кваз килигна.
— Лугьудани, зи пеше вуч ятIа?
— Сир туштIа, эхь.
— Зи пеше вуч ятIа чидани ваз? Папан чин такун патал экуьнахъ фад кIваляй экъечIун. Закай хъсан морж хьанва, кьуьд-гад талгьана, гьуьлел физвайди я.
— Ахпа?
— Ахпа вуч жеда кьван — нисинрилай алатдалди, зун гьуьлуьн кьере жезва. Нисинрилай алатайла, рапар вегьез, балугъар кьазвай халуйривай къачуна сад-кьве кило таза балугъарни, хквезва кIвализ. Абур къавурмиш-затI авуна, тIуьна тухдалди, нянрихъ экъечIзава ингье и паркуниз.
— Гьам ви пеше яни?
— Эхь, чан стха, гьам зи пеше я.
— Заз са суал ава эхир, я Мегьамедбег Агьмедбегович.
— Хабар яхъ.
— Я чан стха, олигархдин варарал ацукьиз ваз кIанзавач. Валай алакьдай муькуь крарни, белки, ваз жагъизвач. Бес, я кIвал къени хьайи кас, экуьнилай эгечIна, нисинилай вегьедалди, вун гьуьлуьн кьере жезваз хьайила, а балугъар кьадай рапар вахъ вучиз авач? Вуна таза балугъар а халуйривай пулдихъ вучиз къачузва, вуна вучиз кьазвач?
— Заз гьа мажалар авайди яни, я кIвал къени хьайиди? Гьанай кьадай кIезридал вил эцигна, сятер акъудиз жедани зун?
— Валлагь, ви пеше хъсанди я, — ачухдиз хъуьрез, къужахламишна Мегьамедбег Агьмедбегович Алдерхан Салманхановича. — Ша, кафедиз фида чун кьвед. Ви акьван хъсан пеше чуьхуьн тавуна жедач…
Ахпа-е…
Чи Шагьназа, идарадин кьилин пешекарди, вичин кIвалахдин пакама ван хьайи-тахьайдалай, чIалахъ жедай-тежедай хабаррилай башламишда.
— Лагь, къе вав вуч хабарар гватIа, — ацукьна адан къаншардавай столдихъ Мирим Селимович. Амни идарадин кьилин пешекаррикай я.
— Авач захъ са хабарарни, — вичикай ягьанатзавайди хьиз хьана, векъиз рахана Шагьназ Шагьпазовна.
— Украинада ягъунрив эгечIнавачни?
— Зун вуч я ваз, обозреватель-политолог яни, я тахьайтIа, ООН-да Украинадин векил яни?
— Вак хъел вучиз ква-е? — акъвазнач Мирим Селимович. Адазни рахадай иштягь авай.
— Вун гзаф рахазвайвиляй. Украинадикай хабарар, зав хьиз, вавни агакьзавачни? Куьчейра тIимил гьата, килиг зун хьиз телевизордиз. Ваз интернет авайди тушни?
— Вав гвай хабарар анра жедайбур туш эхир…
Ихтилат куьтягь хьана, идарадин къуллугъчийрин кьилер, кIвалахдин яцIаз гьахьиз, чарарал-цIарарал машгъул хьана.
Садлагьана Шагьназ Шагьпазовнади сес галаз хъвер авуна.
— Ваз вуч хьанатIа чидани-е, Мирим Селимович? — хъуьрез эгечIна Шагьназ Шагьпазовна.
— Лагьайла, чир жеда ман.
— Зи къунши Фереядин гада, гьич хъфин тийидайди, чпин хуьруьз хъфенва. Абуру ана “Мегафондин” яни, “Билайндин” яни вышкаяр эцигзава. Ви рикIел аламани-е Ферея?
— Ништа, вун никай рахазватIа.
— Бес за ваз лугьузвайди вуч я. Иниз маса гудай затI-матI гваз къведай Ферея вуч тир… Яз, ваз ам гьикI чир жеда — вуна адавай са гъил чуьхуьдай запун кьванни къачурди туш. Вун шкьакьрин шкьакь я.
— ЗатI-матI маса гудайбурукай чаз санани секинвал амач. Ягьсузар, йикъа цIудра зенгер ягъиз, кIвалеризни кваз къвезва.
— Ахпа-е… Гьа Фереядин гада йиф ийиз акъваззава вичин халудин, яни дидедин стхадин кIвале. Мерветан. Чаз садра ниси маса къачу лугьуз атайди вуч тир.
— За къачунай кьван.
— Вирида къачунай, хъсан нисияр гвай эхир адав. Ахпа-е. Гьа Мервета зенг ийизва вичин вахаз.
— Я вах, — лугьузва, — им вучтинди я — иниз хтанвайди?
— ГьикI вучтинди я-е? — хъел къвезва Фереядиз.
— ГьакI. Я рахадайди туш, я яб гудайди туш. Адахъ вуч хьанвайди я?
— Са затIни, я чан стха.
— Адак квай чуруяр вучтинбур я?
— Чуруяр гила виридак квачни, я стха?
— Ам яз гьибурукай я?
— Я чан стха, зи хва, ви хтул тирла, ам гьибурукай жеда кьван?
— Арабрикай-вагьабрикай яз тахьурай гьа. Куьне зи секин кIвал чIурна эцигда! — ачухдиз наразивалда Мервета.
— Ваъ, я чан стха. Адаз бисмиллагь-алгьамдуьллагьни чидайди туш.
— Бес гьар гафунин кьилиз иншаллагь лугьузва эхир.
— Гила чир хьанва жеди, я чан стха. Валлагь, адай зи кьилни акъатзамайди туш, — шехьна, хълагьналда Фереяди.
— Ну и что? — ихтилат вуч паталди тиртIа, кьил акъатнач Мирим Селимовичан.
— А то, — ван хкажна Шагьназ Шагьпазовнади, — гьа нисияр гудай Мервета вичин вахан гада кIвале тун хъувунач.
— Дуьз карна ада, — кIевиз рахана Мирим Селимовични.
— Дуьз кар ийизвайди я Украинадин урусрини. Чун фашистар я лугьуз къекъвезвайбурухъ галаз абур гьикI яшамиш хъжеда? Я чпи абур акъудда, я чеб экъечIда. Маса рехъ авайди туш…
— Политолог туш лугьуда вич, — кьил чарарал агъуз хъувуна Мирим Селимовича.- Гьихьтин политолог я хьи…
«Лезги газетдин» 2020-йисан 41-нумрадай.
___________________________________________________________________________________________________
“Це инсанриз булдиз жуван няметар…”
Багъривилер инсанрин
Вегь кьилелай чIулав яйлух,
Заз ясдин ранг такурай.
Вегь зи кьуьнтек хъуьтуьл ястух,
Къул кIарасрив ацIурай.
Къажгъандиз вегь якIун тике,
Шурва хъвада рекь алай.
Заз аялрин лацу пелер
КIанда таза гьекь алаз.
Киледавай кIерецарни
Гице абурув кукIвардай.
Кстахарни, хъилецарни,
Гарун ван къвез гурмагъдай,
Чи къваларал алкIида къвез,
Санал къачуз нефесар.
ГъалатIар чав кикIида къвез,
Чухваз рикIин кьефесар.
Башламиша вуна ахпа
Мах дидедин тIалдикай —
Адан таъсир жеда пара
Векъи мез гвай къалдилай.
Гьижрандикай мани лагь заз
Нагъв хьурай ви вилерал.
Зун жегьил тир икьван гагьда,
Белки, четин рекьера
Руьгьдин, рикIин ажузвал за
КъалурнатIа эгена,
Гьайифдин луж алтIушда зал
ХъжедайтIа, декIена
Башламишиз уьмуьр фейи
Мах хьиз цIийи кьилелай…
ИкI накъвадин стIал чIехи
Аватна зи вилелай…
Имтигьан я чаз нубатдин
ХъуьтIуьн йифен яргъивал.
Гуж я чIехи хьун баятди
Чи, инсанрин, багъривал.
Заз ахварай диде шехьиз акуна
Заз ахварай диде шехьиз
Акуна. Вуч ахвар я?
Сир чидайбур, заз ам це хьи,
Абур вучтин накъвар я?
Белки, закай чIуру хабар
ГанатIа са мидяди?
Белки, авач захъ са гьунар?
Уьмуьр хьана саяди,
ГутазватIа дидедив дерт?
Агь, уьмуьр вуч четин я!
Амма диде хьанва къе перт,
Тахсир зиди якъин я.
Сувариз хьиз, накь аялриз
Къачуна за савкьатар.
Кутаз дерин яд хиялрик,
Куьчеда зал таватар
Гьалтиз фена, вилера гьакI
Амаз пичIи умудар.
Белки, зи тIал рикIера кIватI
ХьанватIа са шумудан?
Амма вучиз дидеди зал
Шак гъизва и арада?
ХьайитIани зи рикIе тIал
Чирдани кьван чарадаз?
ГьинвачтIани зун гуьзетиз
Пакамалди ацукьна,
Яргъи йифезни лянетиз
Текдиз кIвале амукьна.
А лянет за кьабулзава —
КьурадатIа накъвар ви?
Зи рикIени рагъулзава
Хайивиляй ахвар ви.
Вучда, диде, вахъни хьана
Са дерт ферсуз веледдин.
Вахъ стхани, вахни ава,
Амма рикIе куьлегдив
Агална на хуьзва дердер,
Къалур тийиз чарадаз.
“Вучиз зи хва вичин бендер
Кхьиз ферсуз аквада?
Ада закай туькIуьрзава
Виридалай гуьзелбур,
Зи вилера куькIуьрзава
Эквер — шелдихъ цIигелбур…”.
Гьикьван кIандай заз чIалахъ жез,
Диде, ви мез лукьман я.
Варцарилай кIвализ хквез,
Зун вазни кваз мугьман я.
Уьмуьр я им чамардавай,
Лиф хьиз, катай кьефесдай.
Закай кIанз са хабар цавай
Мукьва-кьили, миресдай
Акъудзава вуна гафар
Умуд аваз вилера…
Диде, вуна хамир ахвар,
Заз тIвар кьуна эвера.
ПIузарраллай къабар сагъ яз
Акъатда зун патав ви.
Ихтилатрин яргъи баргъ гваз
Йиф акъудда къулав чи.
Зун рекьева, ахгакьна зун.
Агь, ви шадвал! Ахвар туш,
Ви вилера ялав куз цIун,
А сенфенан накъвар туш.
Агь, межлисар чна кьведа
Ахьтинбур къе къурмишин!
Зун къуншийрин юкьва жеда
ГъвечIи-чIехи саймишиз.
Вун, диде, зал дамах ийиз,
Фида дерин хиялриз:
“Дуьньядик ква, зи хва, вучиз
Амай вири аялрик
Хьанач адан къилихрин пай?
Рахун аку — мани я.
Зун бахтлу я и хва авай,
КIвал-югъни зи къени я…”.
Бубадин чуьнгуьр
Псисдин гьис зилкъара
Гьатай хьиз, гьава
Залан хьана нефесдиз
АкIанва къава.
Манини я, шелни я
Пашман рикIин сес,
Амма мани лугьуз кIанз
Рахазва зи мез.
Гуя йифен чIулаввал,
МичIивал ацIай
Манийвал туш манидиз
Илгьам яз рахай.
Гуя къава акIанвай
Зилкъара тилер
Ацукьнач и чуьнгуьрдал,
Киснавач симер.
МичIи йифен дарвиле
Цлахъ гала ам,
Уьмуьрлух зи утагърай
Чукурнава гъам.
Ам илгьамдин варз хьана
КуькIвенва цава,
Заз михьини, кьезилни
Ийизва гьава.
Ви сес даим рахазва,
Бубадин алат,
Зи уьмуьрдин йигинвал,
Мурадрин тIаратI.
Хцин хайи югъ
Тапа-тапдин ванери хуьр къачуна:
УстIарди кьеб илигна зи баладиз,
Бубади гьер тадиз кьасаб авуна,
Дидедини цIай вегьена акадиз.
Къавай чилел хушракандин гъалуни
Лепе тагуз секин тирла утагъра,
Хва гуьрцелдив акъвазда вич алцумиз —
Гьар сеферда хизандин хъвер къарагъда.
КIвачерикай гъалатIри къван хкудиз
Селдин хура авай чIавуз туьгьметрин,
Тек хцивай жеда кIевяй акъудиз,
Муьгъ вегьена вичин хъвердив, суьгьбетрив.
Алай чIавуз агалкьунрин балкIандал,
Шагь тирла жув гуьнгуьнавай крарин,
ЭкъечIда хва къабачи хьиз майдандал,
Мадни гурлу гьевес кутаз капарин.
Хиялри зун тухванвайла яргъариз,
Къундармаяр алатдайла мецелай,
Ам я къуват гудайди зи гафариз,
Жеч хъсан яб гудай кас мад вичелай.
Вилериз хупI ганватIани деринвал,
ЧIехи япар кьазвачтIани гардандив,
КIаняй винел пружинравай йигинвал
Хуьзва ада бажарагълу инсандин.
Къуьнер, батмиш хьанвай фирягь перемда,
Къвез ацIузва мягькемвилив итимдин,
Емиш гуниз гьазур жезвай къелем яз
Къайни зегьем акуна жез лигимди.
ЧIехи хьухь, хва, пакадин югъ зи багъдин,
Давамара багъманчийрин адетар,
Къастар михьиз, рикI дурумлуз, чан сагъдиз
Це инсанриз булдиз жуван няметар.
* * *
Сарар — гимиш, хважамжамар — пIузарар…
Зав рикI гумач, гьинизна на, азизди?
Зи гьар са югъ мелни мехъер, суварар,
Гадни гатфар ийизва на, азизди.
Ваз гьелелиг чир хьанвач зи гьунарар —
За бахтлувал хкизма ваз, азизди.
* * *
РикIе — гьиссер. Чан — чагъинда,
Къайи курум яд гичиндай
Хъвана зегьем рекьидайвал,
Вилер ала ви регьимдик
Жув акатдай декьикьайрал,
Ви эвердиз къвез кIвачин яз
Жув жувавни кикIидайвал…
* * *
Вун зал вучиз гьалтнач икьван чIавалди —
Гила вуч гун за геж атай мугьмандиз?
Заз чиз, тажуб ийида вун суалди,
Амма яб це жуван рикIин аяндиз.
Зи вилери гел авуна живедал,
Вуна камар къачур рекьиз килигиз.
А гелерай зун ви патав хкведа,
Ви гьар юзун зи гьиссерив гекъигиз.
* * *
Ви ихтибар заз шадвал я тежер кьван,
Салам гана за вун авай утагъдиз.
Ви сифетар девлетлу я цуьквер кьван,
Килигна зун вун диганвай саягъдиз.
Туьгьмет мийир ачухунай сирер фад,
Азадвал гун гьиссериз зи хесет я.
Заз акуна чIулав мехмер вилер мад,
Амма вибур кIватIиз тежер девлет я.
* * *
Ша ацукьин кьведни йиф-югъ талагьиз,
ЧIалар лугьун садаз сад чир жедалди.
Зун фикирлу жезва гила ара физ,
Акурди туш икI, вун патав къведалди.
Ша суьгьбетар ийин айгьам галачир,
Къуй рикIери чпиз лезет къачурай.
Вун михьи я, заз гьасятда хьана чир,
Амма ваз зи михьивални акурай.
* * *
Оркестрди эверзава майдандал
Башламишиз кьил элкъуьрдай гьерекат,
Зун вил алаз ацукьнава айвандал,
Виле такваз вун галачир мярекат.
Марф алатна, атирлу тир гьавадал
ЭкъечIна зун кьил баштанна субайдиз.
ИкI чIугвач зун вичел буйди чарадан —
Вун ятIа гьа багъдин кьиле авайди?!
Цав хъуьрезва
Цав хъуьрезва,
Зунни, вун хьиз, шад тир чIавуз,
Накъвар чиг яз авахьиз.
Хъуьруьн гъана чна цавуз,
Векьин юкьвай фенвай рекьел
Авахьзава ламувал.
Пагь, чигедив таза векьел
Гва гьа вав кьван хамувал.
Зални шадвал авахьзава
Михьивиляй гьавадин,
Налугьуди, акахьзава
Къвез зи намус-гьаядик,
Ахтармишиз кIанз рагъулвал
АкъатдатIа деринрай.
Зун, къе заз цав акурвал,
Михьи я гьа виринра. —
Инанмишвал гьатай вилер
Килигзава винелди,
Дидеди хьиз, цаву гъилер
Алтадзава кьилел зи.
Гьазурнавач цифери марф —
Михьивал я ипекдин.
Ахъайзава рекьери мах
Цуькверикай керчек тир,
За яб гузва, гьисабзава
Вун авайди виринра.
Фикирзава, яраб закай
Ви рикIни икI секин я?!
Агь, куьн, дишегьлияр…
Агь, куьн, дишегьлияр дамах гвай,
Къвез къвалалай физва рикIиз къилав гуз,
Сусар хьтин къе балкIандал акьахдай…
Гьайиф туш квехъ жувни галаз чил-цав гуз.
Амма вучиз алатда куь рикIелай
Чахъ гьар садахъ жуван сусар авайди,
Къир вегьена назбаличдин винелай
Чамран балкIан гьардан гъенел алайди?
* * *
— Ваз дуьньяда вуж багьа я?
— Виридалай багьа я вун —
Зи кIанивал замин я.
— Ваз дуьньяда вуж хата я?
— Виридалай хата я вун.
КIанивилиз хаинвал
Нивай жеда?
Тек вавай!
* * *
Вун атана зи уьмуьрдиз,
Жуван рикIин ван къведайвал.
Вун атана зи уьмуьрдиз,
Сифте гьиссдал чан къведайвал.
Вун хъфимир, гьиссерик хьиз,
Зак са жизви чан кумай кьван.
Вун хъфимир рекьерик зи
КIвач алукьай къван кумай кьван.
* * *
Зун гьелекмир амалривди,
Кун течидай аялди хьиз.
Зун гьелекмир суалривди,
Женгинавай кьегьалди хьиз.
Заз я кудай, я жавабдиз
ТIарвал гудай къуват авач.
Заз хсуси мугьуьббатдиз
Инад кьадай ният авач.
* * *
Серкин нидал — чехирдин ял,
Алава яз — пIапIрусдин гум
КIвалин пипIе — ругул аял,
Кисна жакьваз балугъдин тум.
Акваз, анжах чIалахъ тежез,
Ван жез — тийиз япалайни,
Ам хьиз, кисна, жизви хъуьрез,
Килигзава цлалайни
ЧIехи буба кIвализ къизмиш,
Айибар гуз кисуналди,
Гьарай-вургьай ийиз бамиш,
Хтулдин дерт гьиссуналди…
Михекар
Зи виликай наз гуз яру михекри
Къалурзава тикрар тежер иервал.
ЯтIа белки кьелечI чка эркекрин
Ам такуна алатна физ тежервал.
Пуд цуькведихъ гьардахъ вичин тав ава,
ПIуз пIузаллай назиквални пешерин.
Гьар садахъ вич ачух хьайи чIав ава,
Ашкъидайни хъиляй таяр-туьшерин.
Цуьквер пудни жувал чIугун гунагь я,
Садав пIузар, садав чуру агудиз.
Абур санал такунайтIа нагагь заз,
Четин жедай садан таъсир алудиз.
Вуч хъсан я икьван бул яз иервал,
Яракь гвачиз есирда тваз эркекар.
Бул хьурай куьн, чунни кьуьзуь тежервал,
Чина яр тваз наз гвай яру михекар.
* * *
Пенжер гатаз саврух ава куьчеда,
Фитнечи хьиз — ашукьбурун арада.
Яраб къени ви вилер зал ала жал?
Пенжер гатаз саврух ава куьчеда.
Зунни — рекье гелер квахьиз живеда.
Вучда кIвализ акъатайтIа чарадан?
Пенжер гатаз саврух ава куьчеда,
Фитнечи хьиз — ашукьбурун арада.
* * *
Агь, дишегьли, цавар рахаз хъуьремир,
Хъвер къалура заз фитедин пипIекай.
Вилерални чIугу сирдин личекар,
Агь, дишегьли, цавар рахаз хъуьремир.
Чи муьгьуьббат кьецIиларна къекъвемир,
АлтIушда гьа иви хъвадай мичекар.
Агь, дишегьли, цавар рахаз хъуьремир,
Хъвер къалура заз фитедин пипIекай.
Гъезел
КицIин къувди куьчеда мад са ван тунва:
Ажалди нин рикIе ятIа алпан тунва.
И кардал вил алайда хьиз, кьуьзуь касди,
Вичин буржи чиз, метIерал Къуръан кьунва.
Чир хьанайтIа, чанни гудай яр-дустуни
Чпихъ галаз агакь тавур лукьман тунва.
Нурар туьхуьз гьазур хьана дагъдал алай
Вацрани чин, пад кими яз, пашман кьунва.
Залум йифе хуьруьн рекье терс хабардив
Инай-анай шумудни са мугьман тунва.
Чидачир гьа касдин геле, вичин хъен хьиз,
Ажал хьана алат тийир душман тунва.
Гена шукур, ада вичин эв-эвледдиз
Регьят уьмуьр — вичиз гудай игьсан тунва.
ТахьайтIа гьикI фидай фагъир и уьмуьрдай:
Къениндалай пака кесиб заман тунва.
Гьайиф чIугу, Абдуселим, шехьа жувни,
Рехъ галачир тавда халис инсан тунва.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 49-нумрадай.
________________________________________________________________________________________________________________________________________
* * *
КIанчни ихьтин гуьрчегвал
Аквадай кьве вил,
Тестикьардай керчеквал —
Яна пелез гъил.
КIанчни ихьтин чилерал
Къекъведай кьве кIвач,
Синерилай синерал
Лугьудай ваз:- Вач!
КIанчни ихьтин ерияр
Гьакьдай са хур, рикI,
Баябан ва гъейри яз
Тан тийидай икI.
КIанчни гьунар, гьунаррихъ
Тухудай са кьил —
Чешнедалди бубайрин —
Вун, зи ЯркIи чил!
«Лезги газетдин» 2021-йисан 3-нумрадай
___________________________________________________
Донбассдин зенгер
* * *
Бахтавар я бубайрин гьал
Рухваяр баркалладик квай
ЧIавуз, хайи уьлкве ва халкь
Санлай хата-баладик квай.
Мусибат я дидейрин гьал
Рухваяр цIун хатадик квай,
Шадвиликай ичIи яз кIвал,
РикI дердерин харадик квай.
Четинди я Ватандин гьал
Ватандашар женгерик квай,
Эцигнавай замандин цIал
Къуватри, кьил фендерик квай,
Регьбервал гвай инсандин гьал
ТIвар дуьньядин зенгерик квай.
* * *
— Агь! — Аскердин беден кьазмач кIвачери,
Гьужумдин женг давамариз кIанзавай,
Эверзаваз туп-тфенгдин ванери,
Куьтягь жезва къуват жегьил чандавай.
— Агь! — Хуруда гьакьзамач рикI лежбердин —
Танкари кIур гузва никIиз цан авай.
Гьайиф чIугваз кIатIаз текъвер бегьердин,
КьвечIил я ам, шумал хьтин тан авай.
— Агь! — ТIарвилер чукIурзава хабарри,
Уьлкве тирвал “ухьт” алудиз деринрай.
ГьакIни рикIер къарсурзава тапарри,
Къалпвилери гьужумзаваз виринрай.
Инанмиш яз Армиядин гьунаррихъ,
ЭкъечIзава халкь макъамдин четинрай.
* * *
Атанва югъ халис ватанпересар
Чара ийиз жедай тапанбурувай,
Виже техкъвез ислягь чIаван терезар,
Ише техфиз гафар накьанбурув гвай.
Гьикьван эхдай халкьди залан гъерезар?
ГьикI хуьдай кьил хвена такIанбурукай?
Инкарвилер хьана кьилин эвезар,
Душманвилер акваз жуванбурукай?..
Атанва югъ… Ватан патал чанар гуз
Гьазурбуру, буржар кьилиз акъудиз,
Гьунарлувал къалурзава игитрин.
Гьунарсузри, усал руьгьдив янар гуз,
Тади гьалда чеб халкьдикай хкудиз,
Чан аламаз элкъуьрзава мейитриз.
* * *
Регьятдаказ къазанмишай гъалибвал
Къимет аваз, гьуьрмет аваз аквадач.
Адал дамах авун кьада айиб яз,
Акьуллубур адакай гьич рахадач.
Четиндаказ къазанмишай гъалибвал
Виш йисарин кьилел гарув къугъвада,
Гумаз вичин таъсирлувал, таъсибвал:
Несилар къвез ада вичел чIугвада.
Регьятдаказ эгечIна рехъ четин тир,
Зи халкьдини магьрумвилер эхзава,
Кьисас кьадай терс яракьдал гъил алаз,
Бубайринни женгериз физ кIвачин тир,
Дидейринни дявекарар негьзавай,
Гъалибвилел куьтягь хьунал вил алаз.
* * *
Дагъвидин хва дагъвидин къагьриман хци
Игитвилин женгина экъична иви,
Хуьз азадвал чилерин накьвадин чIулав,
Туьхуьрзаваз дуьньядихъ галукьдай ялав.
Дагъвидин хва дагъвидин къагьриман хци
Тамамарна женгера бубайрин веси:
Гъил къачуна чандилай, къутармишна тIвар,
Куьчейрални майданрал хуьдай алаз зар.
Дагъвидин хва дагъвидин къагьриман хци,
Дагъустандин дагъларай са хуьряй бицIи
Кутур рекьиз къвезва мад игитар пара,
Дагъвидин хва чешне кьаз душмандин хура.
Кремлдани тикрариз — гуьзел тавара —
Ви тIвар сагъ я чилерал!
Руьгьни — цавара!
Эрзиман
Гьич садрани зун дяведин
Иштиракчи хьайиди туш.
Гьич садрани заз дяведи
Секинвални гайиди туш.
Заз бубадин хурал алай
ТIамгъаяр яз аквазвай ам,
Зав, дидедин пIузар жакьваз,
Хажалатдив рахазвай ам.
Гьамиша зи эрзиман тир
Квахьун дяве уьмуьрдай чи,
Тарихрайни зи ватандин,
Кьилди жуван фикиррайни,
Квал атIана, хирер куьгьне
Бубадилай цIрадайвал,
Хажалатдин квачиз рехне,
Диде шаддиз рахадайвал.
Амма жезвач, диде-буба
Чебни хуьз кIанз тежедайвал,
АвуртIани агъзур туба,
Уьмуьр кьулухъ техкъведайвал.
“Дяве” лагьай гафуни са
Руьгь дериндай къарсурзава,
Жуваз якъин такур пара
Мусибатар къалурзава…
Дидедиз кагъаз
Диде, ингье шумуд варз я
Зун ваз, вун заз такуна,
Телефондай рахун гьар са
Пар хъжез ви гъамунал.
Сагъдиз ама, азизди, зун:
КIвач-гъил кума бедендик,
Гума жуван фикир-кьатIун,
Дири язма лекьен хьиз.
Гьелбетда, вил гала кIвалихъ:
Ви хинкIардихъ, афардихъ,
Гардандал ви чими гъилихъ,
Чими месик ахвардихъ.
Амма, диде, зун Ватандин
Аскер, кьилин даях я,
Хура туна хур душмандин
Пад авун зи кIвалах я.
Йикъар чна гьисабзавач,
Гьисабзава сенгерар,
Им къачуз, ам барбатIзавай
Къизмиш, къизгъин женгера.
Чна югъди фикирзавач
Кеф-кефият йифекай,
Душман ийир-тийирзава
Чи яракьрин хъилекай.
Абур катиз, чун калтугиз,
Къугъун хьиз я аялрин.
Амма и цIа куз, алугиз,
Чанар физва кьегьалрин.
Йифизни чун уяхбур яз
Тазва йикъан вакъиайри,
Яракь худда туна физ кIанз,
Дуван акваз ягъийрин.
Накь гвай патав, къе къуьн-къуьне
Амач кIеви дустарив,
Жува-жуваз ягъиз тегьне,
АцIурзава къастарив.
Къахчуна кIанз абурун кьисас.
Ахпа ваъ! Къе! Гьа инал!
Душманрикай цIувад-къад кас
Телефиз са женгина!
Къастуни къаст хаз, чан диде,
Дирибашрин жергеда,
ВикIегьвилер — гьикьван, диде! —
Къалурна, зун хкведа.
Хкудда ви рикIикай гуж
Захъ чIугвазвай гъамунин
Тамамарна хивевай бурж,
Хва саламат ахкуни.
Амма къени, пакани заз
Муьгьлет авач ахкъатдай,
Женгини мад женгина тваз,
КIевяй кIевез ахватдай.
ЦIай-гум, чукIун, барбатIвилер…
Такваз маса шикилар,
Яру тIаратI кьуна кьилел,
Терг ийин и зибилар:
Жуван кунаш чарадав гвай
Ява кчан гурцIулар,
Фашиствилин пайдахрик квай
Хахуларни гуцулар.
Ина, диде, чилер мублагь —
ЧIулав мехкIуьт накьвадин —
Кихлиг тийиз Сад тир Аллагь,
Ква гунагьрин ругъвадик.
Къванерив къван, ракьунив ракь
Ахгат тийир тегьерар
Хьана, ина эхирзаман
Я хуьрерни шегьерар.
Инсанарни — эркек-диши,
Аял-куял, эгьлияр
Зинданрава ламу, мичIи,
Президент вич кефли яз.
Украина кьиляй-кьилиз
Хьанва хебни-жанавур,
Рехъ алатна, суьруь рекьиз,
Сада-садаз гана кIур.
ГьикI чIугвада халкьдин язух
Хаинвалун ахлакь тир,
Дустни душман язваз ачух,
Такваз, икьван ахмакь тир!?
АкуртIа ваз, гьикьван регьят
ЯтIа абуруз чукIурун,
Жуван чилел са пIипI кьегьят
Ийиз, жемят чукурун!
Мертебаяр хкIай аршдив
Аватнава кьакьанрай,
Суварар ваъ, шел-хвал ясдин
Кьиле физва майданрал.
Амач, диде, маса рекьер,
Кар гьакI тирла асулрай.
И зегьерлу хъач квай векьер
Тергна кIан я дувулрай!
Хкат тахвун патал зиян
Чуьллериз пак накьварин,
ТуькIуьрзавай гьахълу заман
Урусатдин халкьарин.
Умуд кутур архайиндиз…
Зунни амач чигит яз!
Хайидал ад, аферин гъиз,
Хкведа зун игит яз!
Бубадини зал дамахда,
Баркалладик акатна,
Гъалибвилин ал пайдахдал
Хцин суьрет акъатна.
Анжах гила сагърай, диде,
Алукьнава пакама.
Жуван яракь хкьан гъиле
Йифди къуьнуьхъ галамай.
Югъ, вахъ галаз акъатна йиф,
Хьурай зазни хъсанди!
Пакани захъ хъия илиф,
Зи азизди, масанди!
Май, 2022-йис.
«Лезги газетдин» 2022-йисан 37-нумрадай.
____________________________________
Къенин крар иблисрив гва
Сонетар
* * *
Кьиникьикай кичIе жемир са кIусни.
Уьмуьр вацI я эхир саниз агакьдай.
Муькъвер эциг адал ягьдин, намусдин,
Даимвилин къуват тваз гьар къадакьда.
Кьиникь инад туш инсафсуз жасусдин,
Я кьисас туш алчахдилай алакьдай.
Гьич фикирмир — жазани туш кьасухдин…
Яхъ женгина вал туькIвенвай яракь яз.
Уьмуьр женг я. Женгина кьин гьар сана,
Гьар са чIавуз баркалладин къуьнеллай…
Вил хъивегьа атIай вири мензилриз –
АлатIа вун са къекъуьндал тар хьана,
Я туш лишан хьана кьакьан синеллай…
Куьмек жеда кьиникьин дерт кьезилриз.
* * *
МацIахаяр ава, хуруз гъуд ягъиз чпин,
Халкьди тагай ихтиярар чпел кьачуна.
Я халкьдин рехъ, я макьсадар такваз а рекьин,
Кефсуз кьилин ишараяр мецел къачуна.
МацIахайри чеб хьтинбур ийизва кIвачин,
Къалп пайдахар, эвер гунар кьилел къачуна.
Чеб валариз катиз, мадни ийизва четин
Халкьдин уьмуьр, адан эхир-эвел такуна.
МацIахайриз аквазва чеб малимар хьана,
Камал гвачиз амалдик квай алимар хьана:
Тарихрикай шит негъилар кхьиз зиянлу,
Мидяйрин мез кIанзни-такIанз ийиз миянлу…
МацIахайриз гьалал жезва крар и рехъсуз,
Вучда — язух къвезва халкьдиз — кьилер я кефсуз!
* * *
Захъ чил ава суфра хьтин зулун мехъерин,
Вичихъ рехи кукIушарни гьуьл ацукьнавай.
Себебсуздиз себеб жезваз дерин хъилерин,
Чеб кесиб яз, пехилбурун вил ацукьзавай.
Захъ цав ава айна хьтин сусан вилерин,
Айвандилай туп булутрив гъил галукьзавай
Зи чилелай гьар лезгидин кьил галукьзавай.
Жеч мад цавар къведай адан кьакьанвилерив.
Захъ куьн ава: Зи халкь! Зи чIал! Дувулар дерин
Тарих ава, девиррилай девирар четин.
Захъ зун ава, иви ргаз, рикI куз авай кас —
Ацукь тийир руьгьдал даим шаклувилин пас.
Чахъ чун ава, кьисмет тир сад — садаз бахтунай,
ТакIанбуруз акваз авай — чпин къастунай!
* * *
Кьуьзуьда вил эцигнава, азан гана кIанз,
Ферзер хиве амаз, югъ физ кичIевиляй я.
Уьмуьр кьиляй-кьил алдатмиш заманда аваз,
КичIевилин вилер гьакьван екевиляй я.
Жегьил ава, вилер кьакьан айванда къугъваз,
Ашкъидин нур рикIе сифте куькIвейвиляй я,
Вич уьмуьрлух муьгьуьббатдин майданда акваз,
Вири крар мурадар яз туькIвейвиляй я.
Имни уьмуьр, амни уьмуьр — давам сад садан,
Адамалай инихъ гьа икI фейивиляй я,
Нефсни аваз, квазни гьардак гьарамзадавал,
Инсанвилин асул метлеб хвейивиляй.
Вахтар къвез-физ, гьич са затIни тамамда такваз,
Пакадин югъ къениндалай цIийивиляй я.
* * *
КьецIиларна къекъвезвай вун хизандин дерт,
Пайгъамбардин малаикдай гьисабдани?
Муьгьуьббатлуз фейи уьмуьр авуна перт,
Муьгьуьббат гваз фейи рекьер ктаддани?
Кумач лугьуз садак садан умудни эрк,
Ви веледрин дидедин рикI кабабдани?
Айибда вун — хкаж хъия шалвардин ферт —
Итим хьухь тIун — вун къилихсуз ятаб яни?
Къакъудмир жув дустаривай вафалу тир.
Шадвал гумир мидяйризни пехилбуруз.
Хизан эвез хъийидай затI амукьдач ваз.
Хкваш рикIел йикъар кIвал-югъ сафалу тир,
Хъуьруьн хъия вун себеб яз сефилбуруз —
ГъалатIарни акьван залан ацукьдач ваз.
* * *
Чаз вуч ама уьмуьрдивай жагъизмай:
Вил пакадал алаз, руьгьди кьулухъди
Ялиз, жегьил чIавар рикIел хкизва,
Кухтаз ашкъи-муьгьуьббатдин басрухдик.
Чаз вуч ама муьгьуьббатди ийизмай:
Багъларал цуьк хкведач хьи зулухъди,
ЧIана рикIе ва ивидик чимизмай
Хуьзма гьиссер садаз садан язухди.
Аламатдин затI я уьмуьр — физ жеда
Ялварзавай мурад акваз амай кьван,
Вахтни хъуьтIуьн давди кьадай чIавалди.
Са шартI ава — адавай вун хуьз жедач,
Муьгьуьббатдин чим ивида тахьайтIа.
Къурбанд жеда ам таквадай завалдин.
* * *
Зав агудмир, агудмир хъен теквилин.
ИчIиз тамир зи уьмуьрдин са камни.
Гадармир зун муртIаз куьгьне пек хьтин.
КьатI ийимир, къуй перишан, макьам зи.
Вири валай аслу я, хьухь патав гваз.
Гьич хкудиз тахьурай ви виликай.
ЖезвачтIани хуьз гьамиша къилав кваз,
Хабар кьадай сад амукьрай рикIикай.
Зав агудиз тахьуй душман ялгъузвал,
КIанивал ва ашкъи лугьур аламат!
Раиж ийиз алахъмир зи ажузвал
Вал гьамиша — гилани! — рикI аламай.
Ви квез лазим хъхьурай зи бахтсузвал?!
Хуьн, азизди, чи бахтлувал саламат…
* * *
Зи уьлкведал тIвар аламач.
Гила тIварцIел кар аламач:
Гьарда санихъ ялиз пухча,
ХутIунзава гьатта вахчаг.
Зи уьлкведал чин аламач.
Чинал нерин син аламач —
Ида муькуь акъудиз вил,
Муьгьтеж амач бедендихъ кьил.
Зи уьлкведал ад аламач.
Ад акъуддай яд аламач —
Чатара цIай хкахьнава.
Зи уьлкведал рагъ аламач,
Рагъ гвай цавун тагъ аламач —
Хаз, кIвачерик ацахьнава.
* * *
Кат, суван цIегь, лишандикай —
Инсан лугьур душмандикай,
Таз жигъирар тIушуннавай,
Ивидалди асуннавай.
Кукулугиз кьил къакъуда,
Рехъ галачир кIевер авай.
Садалайни гъил къачудач
Мидяйри чи хъилер авай.
Кат, суван цIегь, яргъариз кат,
Ви гелера гуьлле ава.
Тахьурай ви йигинвал кьатI
И чилерал дяве авай,
Уьмуьр тефиз кепекдай чат,
Нефс лугьудай Каабе авай.
* * *
Мецел дуьа алаз тIварцIихъ Аллагьдин,
РикIи арза ийизва пак цавариз:
— Вучиз куьне халкь авунвай панагьрив
ЛукIвал чIугваз тазва, икьван ялвариз?..
Авач жаваб… Гафар элкъвез дуьайриз,
Инсан — язух! — акъатзавач лукIвиляй.
Сад Аллагьди халкьна, пайна мидяйриз,
Инсаният, вуч ава вахъ кIукI гъидай?
Доллар? Евро? Нафт, газ? Къуват атомдин?..
Вири гьа вал ахмишзавай цIаяр я,
Кузвай, гузвай барбатIвилер эхирсуз…
Я инсанар! МетIер чилиз ядалди,
Хкажа кьил! Умуд квайбур цавар я —
Чилел затIни жеч абурун эмирсуз…
* * *
Кузва, цIай кьуна, Шаркь вилаятар.
Мусурман уьммет алцурарзава.
ИлитIна гъейри шит сиясатар,
Душманвилелди ахмурарзава.
Сахарадин къум, напалмдин гум
Акьалтна, чIулав бипIинда ава.
НАТО-дик бирдан акатнавай рум
Кьадай са Москва, Пекинни авач.
Къаддафиярни Мубаракар шез,
Арабистанриз файда кIанзава.
Я пайгъамбарар, аквазвачни квез? —
Куьн хайи чилиз къайда кIанзава,
КицIериз пехъи, кIасар гузвай къвез,
ЦIай тумунавай гьайда кIанзава.
* * *
Мецин дуьа, рикIин суза
Ван жезва заз зикирдай.
Чидач маса са затI жуваз
Руьгьдиз икьван таъсирдай.
КIандай ихьтин дерин, гужлу
Гьиссер жуван шиирра,
КIелай касдин, жегьил, яшлу,
Руьгь абурув ифирдай.
ИкI лугьуз, куз чинар жуван
Буьркьуьз кузвай фикирра,
Къекъвезва зун къенин, накьан
Ва пакадин жигъирра,
Гьар камуна гьалтиз, инсан,
Ви хивевай тахсиррал.
* * *
Чилин алем! Хьухь мукъаят!
Цаварай къван аватдалда!
Эхиратдин яз мусибат,
Чил гигинлай алатдалда!..
Гьа икI лугьуз агъзур йисар
Фена, фида, тахьана ленг —
Сад садалай агъур йисар,
Япараваз къурхуйрин зенг.
Инсандикай ава заз кин,
Къванцик вичин кьил кутазвай,
Намусдикай чуьнуьхиз чин,
Мусибатдик гъил кутазвай,
ЧIуриз Аллагь-Тааладин дин,
КьацIай кIурук Чил кутазвай.
* * *
ВикIегьбурухъ жедай затI я мидяяр.
АкI тахьайла, гьинай атуй къуватар,
Къалханди хьиз пехилвилин жидаяр
Кьадай, гена чIуриз чIуру суфатар.
ВикIегьбурухъ жедай затI я юлдашар,
Дустар, чпихъ галаз пайдай суварар.
Гьикьван пара жеда чпихъ сирдашар,
Гьакьван артух я абурун гьунарар.
ВикIегьбуруз гуз аквада Аллагьди.
ТахьайтIа, гьикI эхда пехил усалри,
Алцурариз чпи чеб, квай баладик.
Зав кIусни дерт гвач абурун — сиягьрин! —
Акьан тийир гъавурда са мисалдин:
ВикIегь ятIа, хуьда Аллагь-Таалади.
* * *
Къенин крар иблисрив гва.
ГвачтIа, вил вегь дуьнедиз:
ТIегъуьн аваз, межлисрик квай,
Кьиляй-кьилиз зине тир…
Къенин йикъак шейтIанвал ква.
КвачтIа, килиг куьчедиз:
Гуя хазмач инсанвал кваз
Садни вичин дидедиз.
Къенин захъни амач накьан
Инанмишвал, умудар,
Фикиррикай дерин, кьакьан
Жез суфатсуз кубутар…
Зурба тирди ви дерт икьван
Низ хъийида субутар?!
* * *
Зун шегьердиз катнай садра,
Хуьре руьгьдиз дар я лугьуз,
Ахпа шехьнай адахъ гадрай,
РикIиз пара тIар я лугьуз.
Гила, шегьер бизар хьана,
Хуьруьхъди за ялварзава.
Алакьзамач са кар залай,
Уьмуьр залан азар хьана:
Намуссузвал, чалкечирвал,
Ягъ-ягъунар къайда хьанвай
Ина рикIиз чка амач!
Хуьрени гьикI кIвал туьхкIуьрда
Вири чиркер пайда хьанвай?!..
Кис, я кас! Вахъ пака амач…
* * *
Къе пулунив вуганва суд-дуванар.
Пул я вири алцумзавай терезар.
Стхадални гъиз стхади гиманар,
Сада садан гарданда тваз мерезар.
Дин-иманни акъуднава базардиз,
Гьим шоумен, гьим шейх ятIа, чиз амач.
Каламрилай пара евро-доллардиз
Ибадатиз, пак къанунар хуьз амач.
Пулуни халкь паярнава мидяйриз.
Дуствал маса хганва чат кепекдай.
Кутуна кьил алат тийир балайрик,
Хкянава рехъ сада-сад гьелекдай…
Валлагь, чанни гудай рекье рухвайрин,
И гьалдай ам къутармишиз куьмекдай.
* * *
Заз таб авун чидай затI туш.
Таб аферин гъидай затI туш.
ХьанватIани уьмуьрдин деб,
Диб мягькемдиз хуьдай затI туш.
Табди тергда ерияр чи —
Гьа рекьева СМИ-яр чи,
Халкьдин патай къачузвай себ,
Думадавай “нинияр” чи.
Таб авуниз чидач эхир.
Дуьзвилихъ фир рекьер течир
Гьукумдаррин кIвалах я ам.
Табди эллер бизарзава,
Уьлквеярни тармарзава —
Зулумкаррин пайдах я ам.
* * *
Шикилдилай дидеди заз
Ишараяр ийизва,
РикIел, са вуч ятIа рахаз,
Аял вахтар хкизва,
Гъилерин чим, вилерин нур
Рагъ кьван чанди туькьуьнай,
Тух уьмуьрдив ацIанвай хур
Къанихдаказ фитIинай…
Играмиди, вилера ви
Амани зун куьрпе яз? —
ЦIразва хьи кинера ви
Жув са еке репе яз…
Уьмуьрдив гвай рекьера тик
Кьезилариз дуьне заз…
* * *
Жув жегьил яз, аннамишна етимвал
Залан парар кIулаз вегьей чIавалай,
Садра кьванни бубади зи итимвал
Ахтармишнач, къалурна вич ахварай.
Вучиз ятIа?… Зи къайгъуда амач жал,
Зай-вай хьана, чан хьиз, вири мурадар?
Я тахьайтIа вичел къачуз кIамач жал
Гьар камуна хцихъ жезвай гъалатIар?
Я туш, белки, агъунватIа веледдихъ
Вич буба тир рухвайрин къуьн къуьневай,
Гагь къекъвезвай ферсузвилин себебдихъ,
Гагьни дамах къачуна кьил виневай?..
Чидач. Ала зун чкадал беледдин,
Кьил акъудиз кIан яз вири дуьне гвай.
* * *
Вун гьинихъди физва, я вацI, сел авай?
Вучиз инсаф амач вахъ са жизвини?
Хаталу я муьтIуьгъ хьун икI нефсиниз,
Меген вазни кисна икьван хъел авай?
Чил са дагълар, са дере туш — са вацIни,
Чламбаррал алаз къванни кIарас гвай.
Багъ-бустандиз кьисас яни кьисасдай?
Дагъ кьазвани ци чукIурдай кварквацIдай?
Имни, вишра ягъиз, квахьай макьам я,
Дагъда — яйлах, багъ амукьда дереда,
Чешмейривни пак гьамгавал гваз жеда.
Чун куьз гьалтна икьван чIуру макъамда?
Алат. Вун ваъ, зун вал эхир хъуьреда.
За, вун туна, чешмейрин яд хъваз жеда.
«Лезги газетдин» 2022-йисан 49-нумрадай.
_________________________________
Багъривилер инсанрин
Гьиниз фена?
Гьиниз фена Аран вацIун
Куьтягь тежер чамар вун?
Тир жал яраб яргъал фейи
Аялвилин ахвар вун?
Аруш жезвач зи кIвачера
Алчудаяр чиг алай,
КIватI хъжезмач зи гъилера
Беневшаяр ни галай.
Гьиниз фена яргъи йикъар —
ТIал кIвачерин секинсуз?
Гьиниз фена сирлу махар —
Гьарма сад са рикIин кIус?
Заз къайгъуйри гузвач мажал —
Гьинва накьан аялвал?
Гьинва хъилер, зи къалмакъал,
Гьар камуна кьегьалвал?
Агь, виливал дерин цавун,
ЭвичI тIун мад чилерал!
Агь, чими рагъ, даим за вун
Кьадай кьезил гъилерал!
Агь, чIехивал, парцик на зун
Кутунва и чилерал!
Багъривилер инсанрин
Вегь кьилелай чIулав яйлух,
Заз ясдин ранг такурай,
Вегь зи кьуьнтек хъуьтуьл ястух,
Къул кIарасрив ацIурай.
Къажгъандиз вегь якIун тике,
Шурпа хъвада рекь алай.
Заз аялрин лацу пелер
КIанда таза гьекь алаз.
Киледавай кIерецарни
Гице абурув кукIвардай.
Кстахарни, хъилецарни,
Гарун ван къвез гурмагъдай,
Чи къваларал алкIида къвез,
Санал къачуз нефесар.
ГъалатIар чав кикIида къвез,
Чухваз рикIин кьефесар.
Башламиша вуна ахпа
Мах дидедин тIалдикай —
Адан таъсир жеда пара
Векъи мез гвай къалдилай.
Гьижрандикай мани лагь заз
Нагъв хьурай ви вилерал.
Зун жегьил тир икьван гагьда,
Белки, четин рекьера
Руьгьдин, рикIин ажузвал за
КъалурнатIа эгена,
Гьайифдин луж алтIушда зал
ХъжедайтIа, декIена.
Башламишиз уьмуьр фейи
Мах хьиз цIийи кьилелай…
ИкI накъвадин стIал чIехи
Аватна зи вилелай…
Имтигьан я чаз нубатдин
ХъуьтIуьн йифен яргъивал.
Гуж я чIехи хьун баятди
Чи, инсанрин, багъривал.
Бубадин чуьнгуьр
Псисдин гьис зилкъара
Гьатай хьиз, гьава
Залан хьана нефесдиз
АкIанва къава.
Манини я, шелни я
Пашман рикIин сес,
Амма мани лугьуз кIанз,
Рахазва зи мез.
Гуя йифен чIулаввал,
МичIивал ацIай.
Манийвал туш манидиз
Илгьам яз рахай.
Гуя къава акIанвай
Зилкъара тилер
Ацукьнач и чуьнгуьрдал,
Киснавач симер.
МичIи ийфен дарвиле
Цлахъ гала ам,
Уьмуьрлух зи утагърай
Чукурнава гъам.
Ам илгьамдин варз хьана
КуькIвенва цава,
Заз михьини, кьезилни
Ийизва гьава.
Ви сес даим рахазва,
Бубадин алат,
Зи уьмуьрдин йигинвал,
Мурадрин тIаратI.
Заз ахварай диде шехьиз акуна
Заз ахварай диде шехьиз
Акуна. Вуч ахвар я?
Сир чидайбур, заз ам це хьи,
Абур вучтин накъвар я?
Белки, закай чIуру хабар
ГанатIа са мидяди?
Белки, авач захъ са гьунар?
Уьмуьр хьана саяди.
ГутазватIа дидедив дерт?
Агь, уьмуьр вуч четин я!
Амма диде хьанва къе перт,
Тахсир зиди якъин я.
Сувариз хьиз, накь аялриз
Къачуна за савкьатар.
Кутаз дерин яд хиялрик,
Куьчеда зал таватар
Гьалтиз фена, вилера гьакI
Амаз пичIи умудар.
Белки, зи тIал рикIера кIватI
ХьанватIа са шумудан?
Амма вучиз дидеди зал
Шак гъизва и арада?
ХьайитIани зи рикIе тIал
Чирдани кьван чарадаз?
ГьинвачтIани зун гуьзетиз
Пакамалди ацукьна,
Яргъи йифезни лянетиз
Текдиз кIвале амукьна.
А лянет за кьабулзава —
КьурадатIа накъвар ви?
Зи рикIени рагъулзава
Хайивиляй ахвар ви.
Вучда, диде, вахъни хьана
Са дерт ферсуз веледдин.
Вахъ стхани, вахни ава,
Амма рикIе куьлегдив
Агална на хуьзва дердер,
Къалур тийиз чарадаз.
«Вучиз зи хва вичин бендер
Кхьиз ферсуз аквада?
Ада закай туькIуьрзава
Виридалай гуьзелбур,
Зи вилера куькIуьрзава
Эквер — шелдихъ цIигелбур…».
Гьикьван кIандай заз чIалахъ жез,
Диде, ви мез лукьман я.
Варцарилай кIвализ хквез,
Зун вазни кваз мугьман я.
Уьмуьр я им чамардавай,
Лиф хьиз, катай кьефесдай.
Закай кIанз са хабар цавай
Мукьва-кьили миресдай.
Акъудзава вуна гафар
Умуд аваз вилера…
Диде, вуна хамир ахвар,
Заз тIвар кьуна эвера.
ПIузарраллай къабар сагъ яз
Акъатда зун патав ви.
Ихтилатрин яргъи баргъ гваз
Йиф акъудда къулав чи.
Зун рекьева, ахгакьна зун.
Агь, ви шадвал! Ахвар туш,
Ви вилера ялав куз цIун,
А сенфенан накъвар туш.
Агь, межлисар чна кьведа
Ахьтинбур къе къурмишин!
Зун къуншийрин юкьва жеда
ГъвечIи-чIехи саймишиз.
Вун, диде, зал дамах ийиз,
Фида дерин хиялриз:
«Дуьньядик ква, зи хва, вучиз
Амай вири аялрик.
Хьанач адан къилихрин пай?
Рахун аку — мани я.
Зун бахтлу я и хва авай,
КIвал-югъни зи къени я…».
Хцин хайи югъ
Тапа-тапдин ванери хуьр къачуна:
УстIарди кьеб илигна зи баладиз,
Бубади гьер тадиз кьасаб авуна,
Дидедини цIай вегьена акадиз.
Къавай чилел хушракандин гъалуни
Лепе тагуз секин тирла утагъра,
Хва гуьрцелдив акъвазда вич алцумиз —
Гьар сеферда хизандин хъвер къарагъда.
КIвачерикай гъалатIри къван хкудиз
Селдин хура авай чIавуз туьгьметрин,
Тек хцивай жеда кIевяй акъудиз,
Муьгъ вегьена вичин хъвердив, суьгьбетрив.
Алай чIавуз агалкьунрин балкIандал,
Шагь тирла жув гуьнгуьнавай крарин,
ЭкъечIда хва къабачи хьиз майдандал,
Мадни гурлу гьевес кутаз капари.
Хиялри зун тухванвайла яргъариз,
Къундармаяр алатдайла мецелай,
Ам я къуват гудайди зи гафариз,
Жеч хъсан яб гудай кас мад вичелай.
Вилериз хупI ганватIани деринвал,
ЧIехи япар кьазвачтIани гардандив,
КIаняй винел пружинравай йигинвал
Хуьзва ада бажарагълу инсандин.
Къуьнер, батмиш хьанвай фирягь перемда,
Къвез ацIузва мягькемвилив итимдин,
Емиш гуниз гьазур жезвай къелем яз,
Къайни зегьем акуна жез лигимди.
ЧIехи хьухь, хва, пакадин югъ зи багъдин,
Давамара багъманчийрин адетар,
Къастар михьиз, рикI дурумлуз, чан сагъдиз
Це инсанриз булдиз жуван няметар.
* * *
Сарар — гимиш, хважамжамар — пIузарар…
Зав рикI гумач, гьинизна на, азизди?
Зи гьар са югъ мелни мехъер, суварар,
Гадни гатфар ийизва на, азизди.
Ваз гьелелиг чир хьанвач зи гьунарар —
За бахтлувал хкизма ваз, азизди.
* * *
РикIе — гьиссер, чан — чагъинда,
Къайи курум яд гичиндай
Хъвана зегьем рекьидайвал,
Вилер ала ви регьимдик
Жув акатдай декьикьайрал,
Ви эвердиз къвез кIвачин яз
Жув жувавни кикIидайвал…
* * *
Вун зал вучиз гьалтнач икьван чIавалди —
Гила вуч гун за геж атай мугьмандиз?
Заз чиз, тажуб ийида вун суалди,
Амма яб це жуван рикIин аяндиз.
Зи вилери гел авуна живедал,
Вуна камар къачур рекьиз килигиз.
А гелерай зун ви патав хкведа,
Ви гьар юзун зи гьиссерив гекъигиз.
* * *
Ви ихтибар заз шадвал я тежер кьван,
Салам гана за вун авай утагъдиз.
Ви сифетар девлетлу я цуьквер кьван,
Килигна зун вун диганвай саягъдиз.
Туьгьмет мийир ачухунай, сирер фад,
Азадвал гун гьиссериз зи хесет я.
Заз акуна чIулав мехмер вилер мад,
Амма вибур кIватIиз тежер девлет я.
* * *
Ша ацукьин кьведни йиф-югъ талагьиз,
ЧIалар лугьун садаз сад чир жедалди.
Зун фикирлу жезва гила ара физ,
Акурди туш икI, вун патав къведалди.
Ша суьгьбетар ийин айгьам галачир,
Къуй рикIери чпиз лезет къачурай.
Вун михьи я, заз гьасятда хьана чир,
Амма ваз зи михьивални акурай.
Цав хъуьрезва
Цав хъуьрезва,
Зунни, вун хьиз, шад тир чIавуз,
Накъвар чиг яз авахьиз.
Хъуьруьн гъана чна цавуз,
Векьин юкьвай фенвай рекьел
Авахьзава ламувал.
Пагь, чигедив таза векьел
Гва гьа вав кьван хамувал.
Зални шадвал авахьзава
Михьивиляй гьавадин,
Налугьуди, акахьзава
Къвез зи намус-гьаядик,
Ахтармишиз кIанз рагъулвал
АкъатдатIа деринрай.
Зунни, къе заз цав акурвал,
Михьи я гьа виринра. —
Инанмишвал гьатай вилер
Килигзава винелди,
Дидеди хьиз, цаву гъилер
Алтадзава кьилел зи.
Гьазурнавач цифери марф —
Михьивал я ипекдин.
Ахъайзава рекьери мах
Цуькверикай керчек тир,
За яб гузва, гьисабзава
Вун авайди виринра.
Фикирзава, яраб закай
Ви рикIни икI секин я?!
Агь, куьн, дишегьлияр…
Агь, куьн, дишегьлияр дамах гвай,
Къвез къвалалай физва рикIиз къилав гуз,
Сусар хьтин къе балкIандал акьахдай…
Гьайиф туш квехъ жувни галаз чил-цав гуз.
Амма вучиз алатда куь рикIелай
Чахъ гьар садахъ жуван сусар авайди,
Къир вегьена назбаличдин винелай
Чамран балкIан гьардан гъенел алайди?
* * *
Оркестрди эверзава майдандал
Башламишиз кьил элкъуьрдай гьерекат,
Зун вил алаз ацукьнава айвандал,
Виле такваз вун галачир мярекат.
Марф алатна, атирлу тир гьавадал
ЭкъечIна зун кьил баштанна
субайдиз.
ИкI чIугвач зун вичел буйди
чарадан —
Вун ятIа гьа багъдин кьиле
авайди?!
* * *
— Ваз дуьньяда вуж багьа я?
— Виридалай багьа я вун —
Зи кIанивал замин я.
— Ваз дуьньяда вуж хата я?
— Виридалай хата я вун.
КIанивилиз хаинвал
Нивай жеда?
Тек вавай!
* * *
Вун атана зи уьмуьрдиз,
Жуван рикIин ван къведайвал.
Вун атана зи уьмуьрдиз,
Сифте гьиссдал чан къведайвал.
Вун хъфимир, гьиссерик хьиз,
Зак са жизви чан кумай кьван.
Вун хъфимир рекьерик зи
КIвач алукьай къван кумай кьван.
* * *
Зун гьелекмир амалривди,
Кун течидай аялди хьиз.
Зун гьелекмир суалривди,
Женгинавай кьегьалди хьиз.
Заз я кудай, я жавабдиз
ТIарвал гудай къуват авач.
Заз хсуси мугьуьббатдиз
Инад кьадай ният авач.
* * *
Серкин нидал — чехирдин ял,
Алава яз — пIапIрусдин гум
КIвалин пипIе — ругул аял,
Кисна жакьваз балугъдин тум.
Акваз, анжах чIалахъ тежез,
Ван жез — тийиз япалайни,
Ам хьиз, кисна, жизви хъуьрез,
Килигзава цлалайни
ЧIехи буба кIвализ къизмиш,
Айибар гуз кисуналди,
Гьарай-вургьай ийиз бамиш,
Хтулдин дерт гьиссуналди…
* * *
ЧIередикай — ятIа муг дар? —
Аватнава нуькIрен шараг.
За авуна регьимлу кар —
Кутунач ам кацин сарак.
Къенин югъди ква зак лувар,
Шадвал гьиссиз диде къушран.
Ада закай гуда хабар
Аллагьдизни — де за вучрай?!
Гъезел
КицIин къувди куьчеда мад са ван тунва:
Ажалди нин рикIе ятIа алпан тунва.
И кардал вил алайда хьиз, кьуьзуь касди,
Вичин буржи чиз, метIерал Къуръан кьунва.
Чир хьанайтIа, чанни гудай яр-дустуни
Чпихъ галаз агакь тавур лукьман тунва.
Нурар туьхуьз гьазур хьана дагъдал алай
Вацрани чин, пад кими яз, пашман кьунва.
Залум йифе хуьруьн рекье терс хабардив
Инай-анай шумудни са мугьман тунва.
Чидачир гьа касдин геле, вичин хъен хьиз,
Ажал хьана алат тийир душман тунва.
Гена шукур, ада вичин эв-эвледдиз
Регьят уьмуьр — вичиз гудай игьсан тунва.
ТахьайтIа гьикI фидай фагъир и уьмуьрдай:
Къениндалай пака кесиб заман тунва.
Гьайиф чIугу, Абдуселим, шехьа жувни,
Рехъ галачир тавда халис инсан тунва.
«Лезги газетдин» 2023-йисан 49-нумрадай.
