Чи халкьдин лайихлу векилрикай ихтилат кватай чкадал анжах Къурушрин тIвар фикирда кьуртIа, и баркаллу хуьряй акъатнавай кьван алимрин, духтуррин, шаиррин, писателрин, карчийрин, сиясатчийрин, генералрин, пагьливанрин, жемиятдин деятелрин ва масабурун сиягь яргъиди жеда. КIелзавайбуруз Къурушрин хуьруькай, анин агьалийрикай жуьреба-жуьре йисара акъатай А.К.Седрединован “Къуруш-наме”, З.Ж.Баглиеван “Куруш и курушцы”, А.Ш.Вердиханован “Куруш: история и современность”, С.Къ.Диярханован “Высокогорный Куруш — мое родовое гнездо”, М.А.Жалилован “Баркаллу къурушвияр” ктабар малум я.
И йикъара “Мавел” чапханада лезги чIалал акъатай “Гъетер-халкьар Къурушар” ктаб къурушвияр машгьур, викIегь, гьар са рекьяй алакьунар авай ксар тирди субутзавай нубатдин чешмедиз элкъвенва. Ктабдин автор Дагъустандин лайихлу муаллим, образованидин отличник, РФ-дин умуми образованидин сейли къуллугъчи, кьве сеферда РФ-дин Президентдин грантдин гъалибчи, публицист, гьикаятчи, 1948-йисуз Сулейман-Стальский райондин Ивигрин хуьре дидедиз хьайи Гьажибала СултIанович Къазиев я. Ада 1971-йисалай Хасавюрт райондин Къурушрин 1-нумрадин мектебда лезги чIаланни эдебиятдин муаллимвиле, гьакIни “Къурушрин сес” газетдин кьилин редактордин заместителвиле кIвалахзава.
ЦIийи ктабда гьатнавай чIехи пай макъалайрин автор Гьажибала Къазиев вич я. Адалайни гъейри, ана къурушвийрикай хуьруьнви шаирри, писателри, мухбирри, гьакI маса ксари жуьреба-жуьре йисара кхьенвай, “Къурушрин сес” газетдиз, “Лезги газетдиз” ва маса чешмейриз акъатнавай очеркар, лишанлу вакъиайрихъ галаз алакъалу макъалаяр гьатнава.
Инал заз ктабда гьатнавай очеркрин авторрин тIварар кьун кутугай кар яз аквазва. Абурун жергеда ктабдин автор вич, Мердали Жалилов, Муса Агьмедов, Мегьамед Ибрагьимов, Шихмурад Шихмурадов, Нариман Къарибов, Лезги Ариф, Шихали Багъиров, Малик Гьажиев, Гьасен Балатов, Кьасум Фаталиев, Шагьназар Хидиров, Наби Панагьов, Эбил Бабиров, Муштагъ Эльдеров, Демир Гьажиметов, Вердихан Къулиев, Рамазан Къулиев, Абдулафис Исмаилов, Сейидали Сулейманов, Катиб Жавабов, Абдулвагьит Арзулумов, Сражедин Талибов, Анвар Моллаев, Агьмед Къулиев ава.
Авторди-туькIуьрайда абур кIватIунин, кьил-кьилел гъунин, къайдадик кутунин жигьетдай еке зегьмет чIугунва. И кардин патахъай 638 чиникай ибарат яз арадал атанвай цIийи ктабдин метлебди, ериди, адаз сифте гаф кхьей “Лезги газетдин” кьилин редактордин къейдерини шагьидвалзава: “Гьелбетда, ктабда хайи хуьруьн, республикадин тIвар машгьурнавай вири къурушвийрикай делилар гьатнавач. Чаз малум тирвал, алай вахтунда дуьньядин кьуд пата намуслувилелди зегьмет чIугвазвай, хайи ерияр рикIелай алуд тийизвай къурушвияр пара ава. Абурукай виридакай малуматар кIватIун, тартибда тун ва кIелзавайбурун вилик гъун садни кьве йикъан кар туш”.
Къейдзавайвал, Гь.Къазиеван къелемдикай икьван чIавалди тарихдиз, хайи чIалаз, эдебиятдин ирсиниз талукь ктабарни хкатнава. Ада Игъиррин хуьруьз талукь яз кхьенвай ктаб тарихдин илимдин рекье къачунвай цIийи кам я.
Ктабда гьатнавай “Нурлу гъетерикай сад” сифте очеркда журналист Ш.Шихмурадова баркаллу ватанэгьли, гьукуматдин зурба деятель хьайи Нажмудин Самурскийдикай ихтилатзава. Авторди Европада виридалайни кьакьанда авай Къурушрин хуьряй бажарагълу, тIвар-ван авай ксар акъатунин сир тIебиатдин къуватдихъ галаз алакъалу ийизва: “Шагь дагъ, Шалбуз дагъ, Базардуьзи, Кетин дагъ Лезгистандин рагъакIидай пата, Ватан хуьзвай къудратлу къагьриманар хьиз, уьтквемдаказ — мягькемдаказ акъвазнава. Эхь, ихьтин, вичиз тешпигь авачир хьтин надир тIебиатди, шартIари Шарвилияр хьтин рухваярни майдандиз акъудун дуьшуьшдин кар туш”.
Социализмдин Зегьметдин Игитар тир Сейфедин Къулиевакайни Агъабег Уружевакай, 1762-1840-йисара яшамиш хьайи шаир Лезги Агьмедакай, шаир Серкер эфендидикай, Дагъустандин халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадовакай, гьикаятчи Межид Гьажиевакай, ХХ асирдин сад лагьай паюнилай эгечIна, халкьдин арада марифат чукIурунал машгъул хьайи Мегьамед Гьажиевакай, ГЭС-дин директор хьайи Идаят Азаевакай, сад лагьай кас яз Калмыкия Республикадин Игит лагьай тIварцIиз лайихлу хьайи Ханбуба Мирземетовакай, машгьур хирург Микьдад Везировакай, Дагъустандин жемиятдин ва гьукуматдин деятель Гьасен Балатовакай, Россиядин ФСБ-дин академиядин къуллугъчи яз профессорвилин тIвар къачур Забур Баглиевакай, генерал-майор Шамил Аслановакай, медицинадин рекьяй машгьур алим Рашид Гьажиевакай, алай вахтунда РД-дин Гьукуматдин Председателдин заместитель, генерал Рамазан Жафаровакай, МВД-дин къурулушда кIвалахай Седредин Жафаровакай, алай вахтунда РД-дин эцигунрин ва ЖКХ-дин министр Малик Баглиевакай ва гзаф масабурукай, кьилди къачуртIа, дяведин иштиракчийрикай, алимрикай, жуьреба-жуьре рекьера машгьурвални баркалла къазанмишай, бажарагълувилелди, намуслувилелди зегьмет чIугур къурушвийрикай чи гъилевай ктабда гегьенш малуматар гьатнава. Гьавиляй и ктаб неинки къурушвияр, гьакI вири лезгияр, чи тарих, алай девир чириз кIанзавай ксар патални маракьлу ва менфятлу чешме я. Машгьур ватанэгьлийрин уьмуьрдиз талукь малуматрилай гъейри, кIелзавайдаз гьар са макъаладай а ксар яшамиш хьайи девирдин гьаларни, тарихдиз талукь делиларни, чи халкьдин яшайишни, агалкьунарни, кьиле фейи дегишвилерни, цIийивилерни, вирибурувай дамах ийиз жедай лишанлу крарни чир жеда. Ана “Къурушрин сес” газет арадал атуникайни, Докъузпара, Хасавюрт районрин Къурушрин хуьрера яшамиш жезвай ватанэгьлияр патал газет хабаррин кьилин такьатдиз элкъвейдакай ва и кар исятдани давам жезвайдакай, къурушвийрин уьмуьрда адахъ авай метлебдикайни кхьенва.
Ктабдин “Къурушар Хасавюрт райондиз куьч хьайидалай инихъ 65 йис” кьил ганвай пай (автор Рамазан Къулиев) тарихдин очеркрикай ибарат я: “Чил”, “Дегишвилерин 1950-йис”, “Кар кьетI ийидай 1951-йис”, “Куьч хьунин асул мурад-метлеб”, “ЦIийи чилел”, “ЦIийи чил галкIурун”, “Мал-лапаг хуьдай уьруьшрин кьисмет”, “Астрахандин къишлахар”, “Бабаюртдин чIурар”, “Шагьдагъдин гатун уьруьшар”, “Игъиррин чилер”, “Дагъда авай хуьруьн чилер”, “Къурушвийриз цIийи чили вуч гана?”, “Техилдин месэла гьялун”, “Чирвилер къачунин рекье”, “ЦIийи чилел къурушвияр сад хьун”, “Къурушрин чилин къенин гьал”.
Тарихдин куьруь къейдера четин шартIара дурумлувилелди зегьмет чIугур, хипехъанвилелни малдарвилел агалкьунралди машгъул хьайи къурушвийрикай, Докъузпара райондин дагълух Къурушдилай агьалияр Хасавюрт райондин ЦIийи Къурушдал куьч хьайивиликай суьгьбетзава.
Метлеблу цIийи ктаб акъатун лишанлу вакъиа я. Вири къурушвийриз и вакъиа тебрикуналди, адан автор Гьажибала муаллимдиз яратмишунра мадни еке агалкьунар хьун алхишзава.
Ктаб маса къачуз кIанзавайбурувай автордин телефондин нумрадиз зенг ийиз жеда:
8-928-537-29-08 (Гьажибала Къазиев).
Куругъли Ферзалиев
