Неинки эпосрин игитар, гьакI­ни халкьдин гегьенш къатарай акъатай ва миллет азад ийидай женгерин кьиле акъвазай, тарихда гьакъикъатда яшамиш хьайи ксарни эбеди жанлу яз амукьда. Инал ихтилат хайи халкьдин азадвал ва аслу туширвал патал Иран­динни Туьркиядин аксина женг чIугур Муьш­куьр Гьажи Давуд (XVIII асир) хьтин, Кеферпатан Кавказдин дагъвийрин миллет азад ийидай женгиниз къуват гайи, адан руьгьдин регьбер хьайи Ярагъ Мегьамед ва Урусатдин пачагьлугъдин колониячивилин инсафсуз сиясатдиз акси яз Къуба лезгияр къарагъай восстанидин (XIX асирдин 1-пай) кьиле акъвазай Хулуг Гьажи-Мегьамед хьтин, тарихда чпин гел тунвай ксарикай физва.

Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчияр хьайи Валентин Эмиров, Гьазрет Алиев, Эсед Салигьов, Араз Алиев, Мирзе Велиев, Афгъанистанда кьиле фейи дяведа иштиракай Абас Исрафилов — Советрин Союздин  игитар хьайи и ксар чи бубайрин ва чIехи бубайрин къагьриманвилин адетар давамарай халисан ватанпересар я. Эпосдин игит Шарвилиди хьиз, абуруни кьегьалвилелди, дирибашвилелди чпин тIва­рар халкьдин къанажагъда, бейнида эбеди яз тунва.

Агьед Агъаева гьахълудаказ къейдзавайвал, “Шарвили — им гьакI са эпос туш, кар квел ала лагьайтIа, ам халкьдин халис арха — даях тир касдиз бахшнавай везинлу гимн, гьуьндуьрлу мани я. И фикир Дагъустандин халкьдин — са Ватанда, са уьлкведа яшамиш жезвай халкьарин къенин йикъан гьакъикъи крарихъ ва игьтияжрихъ галаз кьазва. Гьавиляй, сад-садавай къа­къатунин гьиссериз къуват гун тавуна, абур, чеб жуьреба-жуьре ятIани, тарихдин майдандиз сад яз экъечIзава. Гьа и майданда сад тир халкь яз, абуру чпин жуьреба-жуьревални къалур­зава”.

Шарвилидикай туькIуьр­на­вай эпосди Ватан гьуьндуьрдиз акъудзава, викIегьвални кьегьалвал эвелимжи чкадал эцигзава. Къецепатан басрухдин вилик халкьдиз сад, тупламиш хьуниз эверзава. Азадвални аслу туширвал, бубайрин накьвар — ибур пак, гьич са куьналдини эвез ийиз тежер затIар я. Килиг садра Шарвилиди, къведай несилрихъ элкъвена, вуч лугьузватIа:

 

Халкьдин фикир сад хьурай,

РикIин мурад фад жеда.

Маса чара амач квез,

Сад хьайитIа, шад жеда!

 

Дарда гьатай чIавуз заз

Пуд сеферда гьарайрай:

“Шарвили, фад агакьа!” —

Лагьана зи суракьрай.

Гьажи Гашаров,
ДГУ-дин профессор

Багьа кьве сувар

“Шарвилини” “Яран сувар” лезги халкьдин тарихдин багьа кьве жавагьир я. “Шарвилини” “Яран сувар” хуьн вири лезги ватанпересрин кьилин буржи я.

Гьажибуба Рамазанов

* * *

“Шарвили” эпосдин сувар лезгияр садзавай кьилин къуват я. Чна ам мадни гурлудаказ, метлеблудаказ тешкилна кIанда.

Альберт  Муйталиев