ШИХНЕСИР КЪАФЛАНОВАН — 95 ЙИС

И макъала чи архивда амай. Амма ги­ла, чIехи лирикдин 95, адан ученик хьайи къаравилийрин устад Нариман Магьманован 80 йис тамам жезвайла, ихьтин рикIел хкунар майдандиз ахкъу­дун чаз кутугнаваз акуна. И къейдери чаз кьве устаддин (муаллимдин ва адан ученикдин) дуствилин, сад-садаз вафалувилин, абурун гьуьрметдин дережаярни ачухарзава. Вучда, чеб амач­тIани, и кхьинри абурун руьгьерин экуьвал, хцивал,  ватандал ва багъри халкьдал, лезги чIалал ашукьвал  гьихьтинди­ тир­тIа раижзава. ЧIал ихьтин жава­гьир­ри хуьзвайдал шак алач.

Мерд  Али

Къаних я зун ацIай, зурба уьмуьрдихъ,

Дерт амачир дуьньядихъ зункъаних я.

“Эбеди къанихвал” — шиирдай къачунвай и цIарар Ш.Къафланован вири яратмишунрин эпиграф хьиз я лагьайтIа жеда.

Эгер инсан авачтIа ва я ам агь-фугъандин къармахра бамиш жезватIа, вучда хважамжамрин гуьзелвиликай, ракъинин ишигъдикайни дуьньядин девлетрикай? — лугьузва шаирди.

Халкь! Им я зи эверун:

ХцIувал хуьх къавахрин,

Лацувал хуьх живерин,

Къацувал хуьх яйлахрин!

Диривал хуьх гуьгьуьлрин,

Михьивал хуьх жегьилрин,

Къенивал хуьх дуьньядин!..

Им бес шииратдин кьетIен нев, ялав, сеслувал тушни!

Фашизмдин аксина кьиле фейи дяведа 20 миллиондилай гзаф советрин инсанри чанар гана. Ихьтин халкьдиз ис­лягьвал кIарабриз тIал акъатдалди  багьа тирди низ ашкара туш кьван! Ачух цаварал кьару чи инсанрин майилар къалуруналди, Къафланова кхьизва:

Гатфарин пакаман яр я ислягьвал,

Гъурбатда дидедин тIвар я ислягьвал,

Векьер я пуьрчуькьай какайри катран.

Шаирдин илгьамдин цIар я ислягьвал.

Ислягьвал алемдиз физвай рекьер я,

Бадеди чразвай фан хуш ниэр я;

Ктаб я аялдин метIерал алай,

Картадал мад агъзур цIийи шегьер я…

ЧIалан фасагьатвили, везинлувили, руьгьдин хцивили кIелзавайди къарсатмишзава!

Дуьньядиз рикIин вилерай килигна кIанда лугьузва Шихнесира. И карни инсандилай, эгер ам уьмуьрдал ашукь ятIа, алакьда.

Язух къведа ваз куьмексузтуртурдин,

Масан жеда шир-шир кьакьангургурдин,

Гьайиф къведа бушдиз фейилегьзе ваз,

ТакIан жеда къалмакъалдин сегьне ваз,

Уьмуьрдал вун ашукь ятIа,

Дуьньядин дерт талукь ятIа.

Шииратдин чIал алем хуьзвай мелгьем тирди ихьтин цIарари субутзавачни!..

Яшайишдин татугайвилер алудиз хьун патал шаирди халкьарин дуствал герек тирди тестикьзава.

Секинсузвал пакадин —

Къурхулувал хатадин

Дарбадагъна кIутади

Халис дуствилин.

Имни ажайиб тестикьарун я. Шаирдин фикирар рикIе гьахьзава.

Адаз… “хушбахтвилин гъетерикай, инсанвилин рекьерикай, Чилин шардин дердерикай”… мани лугьун хуш я…

Къейдна кIанда хьи, Ватандин къамат шаирди, художникди, вичин хайи ди­дедин шикил чIугвадайвал, лап зурба кIанивилелди, мегьрибанвилелди, ашкъидивди яратмишзава:

РикI алайда Ватандални виждандал,

(Вирибуруз машгьур кар я тарихда)

Къариблухдин меркезрин генг майдандал

Хайи хуьруьн дар жигъиррин тарифда…

Ватандин тема Къафланован яратмишунра кьилинди я. Къачун чна “Ватан” тIвар алай еке шиир. Ам чи къудрат­лу Ва­тандин тарих, къенин югъ ва гележег къалурзавай жанлу мани, адан гьар са къешенг къамат рикIиз таъсирдай фикир я. Советрин Ватандин бахтлу эвел къалурдайла, ихьтин цIарар дуьшуьш жезва­:

Зи Ватан гъед я Ленинан кьатIунин,

“Аврорадин” залпарин ам велед я.

Ам цIарцIар я Чапаеван турунин,

Ам дуьньядин зегьметчийрин девлет я.

Къенин йикъарикай суьгьбет авуналди, шаирди давамарзава:

Зи Ватан — ам чи гъилерин фарман тир

Къураматдал яратмишай гьуьлер я.

Европада виридалай кьакьан тир

Серт Къурушдал кузвай ГЭС-дин эквер я.

Зи Ватан я мани азад халкьарин,

Виш миллетдин уртах суфрад ширинвал;

Хкаж хьайи гьуьндуьр кьегьал Гагарин,

Горькийдинни Гьамзатован деринвал.

Гележегдикай рахуналди, Шихнесира алава хъийизва:

Зи Ватан — ам умудар я несилрин,

Риваят я, гьакъикъатдиз элкъвенвай.

Ам пакадин югъ я араб жегьилрин,

Ам негрдин гележег яз куькIвенвай.

Чи уьлкведин рикI тир Москвадиз бахшна, “Умуддин елкен” тIвар алаз кхьенвай шиирда Шихнесира вири инсаниятдиз, чIимел  чIавуз ракъинивай куьмек кIандай хьиз, азадвал, лайихлувал хуьн патал Москвадивай куьмек кIани­вилел дамахзава.

Эй Ватандин рикI, миллионрин мез,

Чи кьисмет, бахт гъетера ава.

Девирдин терез, дуьньядин гьевес,

Эбеди яша, масан Москва!

Ихьтин жавагьиррал чан гъайи шаир чи рикIера эбеди яз амукьда!..

Нариман Магьманов («Лезги газетдин» архивдай)