Базарда

Кайванидиз кьуьзуь кьиляй кIвачи-кIвачи къекъуьн четин хьанвай. Аллагьдиз шукур, кьилни акьул, мезни гъилер, гьа виликдай хьиз, сагъ-саламат я. Кхьена чарчел герек затIарин сиягь, ада завай базардиз фин тIалабна. Къачудай шейэр рехне квачирбур хьун патал меслятарни къалурна.

Заказ ганвай куьлуь-шуьлуьйрихъ галаз санал, къиметдизни килиг тавуна, за, са-сад  хкяна, хъсан акунар алай помидорарни къачуна. Пулдин савда авуна, пакетни вахчуна, чIехи кар авурди хьиз, жув-жувалай рази яз, зун кIвализ рекье гьат хъувуна…

Тапшуругъ вахтунда кьилиз акъудна хтайла, кайваниди заз алхишарна, адан гуь­гьуьл бегьем ачух хьанвай. Ам­­ма… Акьван вахт фенач — кухнядай “еке къимет гана къачунвай помидорар аку садра, чIехи буба хьанватIани, саймазвал хкатнавач. Къачур помидоррикай 2-3 кило кьван сагъбур туш” лугьудай туьгьметдин гафар галукьна зи япарихъ.

Пакетдай чанахдиз ичIир­навай помидорар акурла, зунни тIимил мягьтел хьанач — патар ктIайбурни, шупI хьайибурни хейлин квай…

Зун, аял хьиз, хгудай жаваб жагъин тийиз, амай. Гайи пулдин — ваъ, абурсуз алверчи­ папа икI алцурарун заз такIан хьанвай.

КIвалахзавай чка базардин патав гвайвиляй пака гьа помидорар гайи папал кьил чIу­гун кьетIна за. Кайваниди зун яру авурвал, заз гьа алверчини русвагь хъийиз кIанзавай.

Зун акурвалди, алверчидиз чир хъхьана. Жуван наразивал къалуриз, рахаз эге­чIай­ла, ада, гьич кьилни хкаж тавуна, зал саки хар къурна: “Гьей, мужчина, секин хьухь! Им ваз тарсар гудай мектеб туш, базар я! Ина гьар сеферда къаршида кьве кас ава — маса гузвайдини къачузвайди. Абурун мурад-метлеб сада муькуьди алцурарун я. Я за вакай “дурак” ийида, я вуна — за­кай. Гъавурда гьатнани вун”?..

Зун гьа алайвал, серсер хьана, кьуранвай. Завай хьайи­тIа, базарчи инсанвилин ре­кьел гъиз кIанзавай. Ваъ! Гьа алверчи папа тестикьарайвал, ам авайди халис “базар” я… Базаррал мукъа­ят хьухь, азизбур!

Азедин Эсетов, ЛГ-дин 2018-йисан 20-нумра

Зарафатчи

Тажидина чи больницада ми­хьи­вилер кьиле тухун патал шар­тIар тешкилдай техниквиле кIвала­хиз хейлин йисар я. Касдихъ инсандихъ галаз рахадай дилавар мезни­ ава, хъуьруьнрал, зарафатрални рикI ала. Вичин пешедин итIи-би­тIийрай лап хъсандиз кьил акъатна­вай устIарни я. Адан мастерскойда таквадай жуьредин алат авачир. Вуч­ кIан­да­тIани, тIалаба — буюр, къачу…

Са сеферда, фадамаз кIвала­хал атана, гьаятдиз экъечI­на­вайла, зал тади кваз къаршидиз саки чукурзавай Тажидин дуьшуьш хьана.

— АтIанай къвезвай итимди вавай зун хабар кьуртIа, вичин еришни дегишар тавуна, “гьелелиг атанвач лагь”, — тIалабна, алатна фена. Зун адавай са гаф кьванни хабар кьаз агакьнач.

Гуьгъуьнлай малум хьайивал, са 2-3 йи­къан­ вилик а заз къалурай итимдиз Тажидинан гъиле  кьериз-цIаруз гьалтдай са надир алат  акунвай кьван!..

— Сеналлагь, ваз икьван кьит ачар гьинай гьатна? Зун адахъ къе­къвезвай кьван ваз чидач, — тавакъу ийида а касди.

Тажидин лугьудай бендеди, вичиз адет хьанвайвал, хьайиди ана жеда лагьана, сивел атайвал жаваб гана:

— Буйнакскдин базардал алай кьве мертебадин хозмагдай.

Ачардихъ къекъвезвай хванахва мад инра гахкIа­нач, фена дуьз Буйнакскдиз, базардиз.

На лугьуди, Тажидиназ ахварай акунвай — аваз хьана  гьа хозмагда а алат. РикIиз гзаф кIанзавай затI гъиле гьатайла, кас дуьнья жа­гъай кьван шад хьанвай.

Чи больницадин гьаятдиз пакамахъ фад ам Тажидиназ сагърай лугьун патал атанвайди яз хьана. Амма Тажидинан кьилиз маса хи­ял атанвай… Ада а алат гьа чи больни­ца­дин­ къвалав гвай туьквендай къа­чунвайди тир. Гьавиляй адан рикIиз кичI янавай, Буйнакскдиз ракъурайда вичиз са хасаратвал авунихъай къурху аваз.

Зарафат инсандиз герек я. Ам галачир уьмуьр къузадиз ухшар жеда. Амма са кар ава — зарафатдин эхир хъсандиз атайтIа. Кьилни сагъ жеда, рикIни — секин. Тажидин хьиз, катдай чкадал къведач…

Азедин Эсетов, ЛГ-дин 2018-йисан 21-нумра

_________________________________________________________________________________

Кьилин дарман

Им 1970-йис тир. Зун институтдай пуд вацран муьгьлетда Москвадиз пешекарвал хкаждай курсариз рекье тунвай.

Нахушвили хабар кьадач. Ви да­лудихъ кас галани — галачни, ви къайгъу ни ийида?.. ИкI, зун кIвале авачиз­, зи кайванидиз, кIаник квай рекьв тIаз, тади гуз эгечIна. Са шумуд духтурдин­ патав физ-хтана. Амма садавайни адан дердинай кьил акъудиз хьанач. Эхир, чара атIайла, ам шегьердин­ 2-нумрадин больницадин кьилин дух­турдин заместитель, гьеле Мегьа­­­рамдхуьре амайла чаз таниш дух­турдин патав финиз мажбур хьана.

Патав атанвай касдин арзадиз чиновникди хьиз яб гана, ада, вичи­вай хьайитIа, М.Н., кIвалахдикай кьил къакъудун патал больничный лист кIанз атанвайди хьиз кьабулна. “Ваз шумуд къан лист кIанза­ва?” — хабар кьурла, азарлу дишегьлидиз духтурдин суалди сухван тIал­дилайни артухан тIарвал гана. Са гафни талгьана, “Вун сагърай, духтур”, жаваб хгана, ам къарагъна хъфенай.

Гила вучда? ТIал авайдалайни ар­тух къати хьана. Са таниш юлдашди М.Н-диз невропатолог Арип Мегьамедовичан патав фин меслят къалурна. ТIалди штIумарнавай кас батмиш жедайла самуникай ча­ра кIан хьайидаз ухшар жеда. Ни вуч лагьайтIани, чIалахъни жез, нин­ патав ракъурайтIа, гьадан патав финни ийиз хьана.

Арип Мегьамедовича азарлу дишегьли инсанвилелди, халис духтурди хьиз кьабулна. Дикъетдалди адан дердиниз яб гана, тIал гьинлай башламишзаватIа, гьиниз дикъет гудатIа — вири чирна.

— Ваз, гьуьрметлуди, нервийрин азар авачирди якъин я. Идан патахъай архайин хьухь. За фикирзавайвал, къалпагъдин кIаник квай сухва ваз нарагьатвал гузва. Вак гьана ава, — лагьана, зенг яна, са нихъ галаз ятIа­ни рахана: “Абадало, зи патав чи мединститутдин му­аллимдин уьмуьрдин юлдаш атанва, адан гъуьл Москвада командировкада ава. Гьавиляй факъир ийир-тийир хьанва. За ам ви кьилив ракъурзава, аквазвайвал, адаз ви гъиликай дарман жеда”.

М.Н. гьикI фидатIа гъавурда ту­на, стоматолог, мединститутдин муаллим Асиятилов Абадало Хаваловичан патав рекье туна.

Касди атанвайди вичин ка­би­нетдиз тухвана, рентгенни авуна, ла­з­им тир кIвалахар вири тама­марна.

Эхиримжи кьве гьафтеда ­сифте яз азарлуда динж йиф ­акъудна. Гуьгъуьнлай 3-4 юкъуз свах бе­гьем­вилелди сагъар хъувуна. Акурвал, азарлудаз куьмек гун патал, са пешекарвилелай гъейри,  инсанвилин ериярни хьун чарасуз я.

Къени М.Н-ди, гьар вичиз духтурдин куьмек лазим хьайила, и цIа­рара тIвар кьунвай вичел дуьшуьш хьайи духтурар рикIел хкида. Гьардав чпи къазанмишай “алхишар” ахгакьарда.

Духтур тIазвай касдихъ, диде ви­­­чин баладихъ хьиз, гелкъуьн лазим я. Гьа вахтунда адаз халис гьуьр­мет къведа.

ТIалдин кьилин дарман инсанвал я!..

«Лезги газетдин» 2018-йисан 32-нумрадай

_______________________________________________________________________________________________

Экзамен

Им Дагъустандин педагогвилин институтда (гила адаз университет лугьузва) физикадинни математикадин фа­культет акьалтIарнавай студентри госэкзаменар вахкузвайла хьайи кар я.

Экзамен кьабулзавайди математикадин кафедрадин старший преподаватель М.Н., комиссиядин председатель  чи университетдин матанализдин кафедрадин заведующий, РФ-дин илимрин лайихлу деятель, илимрин доктор, профессор Ризахан Гуьлмегьамедович Алиев тир. Комиссиядин членарвиле факультетдин декан ва мадни са доцент тайинарнавай.

Ризахан муаллимди, вичин гъилихъ галай сятиниз вил яна, факультетдин декандивай хабар кьуна: — Гьуьрметлу Ширвани Абдулатипович, куь сятдин шумуд хьанва?

— Дуьз лагьайтIа, къе зи сят къайдадик квач, ам чIур хьанвай хьтинди я, — жаваб гана ада. Патав  гвай столдихъ ацукьнавай доцент (ам Дагъустандин кьиблепатан са халкьдин векил тир), вилик амаз гьазур хьанвайди хьиз, рахаз эгечIна:

— Чаз виридаз малум тирвал, чи дагълух ватандин халкьар гьар сад са пешекарвиляй машгьур я. Вун, Ширвани муаллим, гьихьтин яхулви хьурай, гъилихъ галай сятини дуьз кIвалах тийиз хьайила? Лаквияр и рекьяй устIарар тушни?!

Чи халкь лагьайтIа, гамар-халичаяр храдай пешекарар я.

— Садазни сир туш, лезгийриз арзаяр кхьин адет хьанва… ИкI лагьана, ам М.-Н. галай патахъ элкъвена. Чиркин ни галай ихтилат куьтягьнавачир, са вуч ятIани мад лугьуз кIанзавай, амма председателдин патав чка кьунвай, экзамен кьунай кар кьетIзавай старший преподаватель, лезги дишегьли М.Н.-ди адаз сив ахъайдай мумкинвал хганач.

— Чи бубайри юг гар галамаз вегьена кIанда лугьудай. Гьайиф­ къведай кар я, математикадин дибрай кьил акъудиз алакьай вун хьтин жегьил муаллимдихъ инал кудай месэладай эсиллагь чир­вилер авач. Вуна къени кьведра-кьвед шумуд ятIа кака­дарзава.

И арада бегьем чурун тавур юлдашдиз са вуч ятIани лугьуз­ кIан хьана, амма М.Н.-ди, кьетIидаказ къарагъна, ам акъва­зарна­: — савадлу касдиз математикадилай гъейри, тарих тIвар алай илимни авайди, чIехи вузда, жегьилриз дуьз тербия гана, абу­рукай халис ватандашар гьазурна кIанзавай­дини чир хьун  ­лазим тир. Лезгийрал арзачивилин пине алкIуриз гьавалат хьанвай жегьил юлдаш са тIимил кьванни уяхар авун патал адаз студентви­ле авайла тагай тарс гила гуз кIанзава заз. Вичин халкь чкадин ха­нарин, беглерин, Ирандин шагьрин, туьркверин султанрин лукI­виле тахьун патал XVIII асирдин сифте кьилелай лезгийриз регьбервал  гайи муьшкуьрви Гьажи Давуд чи рикIера ама.

XIV асирдин юкьвара Дагъларин уьлкведин пуд имамдинни, гьа жергедай яз Шамиланни, муаллим хьайиди чи баркаллу хва ярагъ­ви Мегьамед эфенди тирди низ сир яз ама? Ваз чидач­ ­же­ди.

Урусатда Шура гьукумат къурмишун патал жегьил чанар къур­банд авур ялавлу революционерар Мегьамед Гьуьсейнов, Къ.Агъасиев, М.Айдунбегов зи халкьдин, лезги векилар хьунал гьикI дамахдач.

Жегьил Шура гьукумат бинелу авун патал сифтени-сифте майдандиз экъечIайбурукай сад Н.Самурский туширни бес! Сад ла­гьай­ди яз чи гъвечIи ватанда тарихдин илимрин кандидатвилин дережа къазанмишайдини гьам я. Адан гуьгъуьналлаз, мадни сад лагьайди яз, филологиядин илимрин кандидатвилин дережа къачурди Гь.Гьажибегов хьун дамахдай кар тушни?..

СССР-дин писателрин съездда М.Горькийди СтIал Сулейманаз ХХ асирдин Гомер лагьай тIвар ганай, ам вири дуьньядиз машгьурни хьана. Гьадахъ галаз санал Е.Эминанни Алкьвадар Гьасан эфендидин тIварари къени гужлудаказ ванзава.

Рагьметлу А.Агъаева алатай асирдин 60-йисара философиядай докторвилин диссертация хуьдайла, Еревандиз эверни таганваз уьлкведин чIехи шегьеррай машгьур алимар ахмиш хьанай ва агалкьунралди илимрин докторвилин дережа къачурла, чи ватанэгьлидиз атанвай мугьманри, кIвачел къарагъна, гурлу капарни янай…

Завай инал уьмуьрдин муькуь рекьерайни дуьньядиз машгьур хьайи ватанэгьлийрин тIварарни кьаз жедай, амма вахт кьит тирвиляй зи миллет хкаж хьанвай дережаяр акун патал за кьур тIварарни бес я…

Къе вузра пешекар муаллимар гьазурдайла, ихьтин дерин фикир гун истемишзавай месэлаяр гьисаба кьазвач. Сивин пад квачирда гьихьтин гаф лагьайтIани, адаз рехъ агалзавач. Вичин­ гъвечIи халкь такIандаз чIехи ватанни кIан хьун жедайди туш…

М.Н.-дал звал гъайи дуьшуьшди ам секинарзавачир, ятIани адалай вич гъиле кьаз алакьна, сятиниз килигна, экзамендив эгечIдай вахт алукьнавайди малумарна.

Лезгийрал эсиллагь кьан тийизвай лакIаб алкIуриз алахъайди кьуранвай, адай гаф ваъ, нефесни акъатзамачир…

Гьуьрметлу председателди вичин нетижани винел акъудна: — Заз М.Н.-дихъ пешекарвилин рекьяй зурба чирвилер авайди ала­тай йисарани акунай. Адаз лезги миллетдин тарихдай икьван­ чи руьгь хкаждай дерин чирвилер авайди чидачир. Гьалалдик гьарам акадар тийиз, батIулдаз батIулди, гьахъдаз гьахъди лу­гьуз­, уьмуьр тухузвай М.Н.-дивай кисна акъвазиз хьанач. Баркал­ла адаз…

Тапан жегьил муаллимдиз икI лазим авай тарс ганай, студентривайни экзаменни кьабулнай…

«Лезги газетдин» 2018-йисан 34-нумрадай

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Жагъай «пишкеш»

Им Совет гьукумат гьуьндуьрда авайла хьайи кар я. КIелетви Асеф Баласиевич Гьажиев Мегьарамдхуьруьн райондин больницадин кьилин духтур тир. Ада авай дараматдин патав аялар хадай кьве мертебадин цIийи кIвал кардик кутуна. Им кьиблепатан чи районра сифте “чубарук” тир. Кьилин духтурди больницада мадни цIийи­вилер тунвай: азарлуйривай ва абурун мукьва-кьилийривай пул къачунал кIевелай къадагъа эцигна. Эгер ихьтин тахсиркарвал авурди гъиле гьатайтIа, адаз кIеви туьмбуьгьни ийизвай.

Четинвал ам тир хьи, ихьтин гьарамзадаяр гъиле-гъилди кьаз куьмек гудайбур авачир. Чи инсанри чпин арайра рахунар ийида, амма кар чкадал атайла хиве кьадач…

ЦIийи дараматдин гьаятда къир цазвай. Асеф Баласиевични къир цадайбурун идарадин инженер Зейдуллагь, кIвалахдин еридал гуьзчивал ийиз, са къерехдив акъвазнавай.

Ибурун патав са арадилай таниш тушир са итим атана. Салам гана, багъишламишун тIа­лаб­на, гъиле авай пулдин чар къалурна, ам хирде авун тIалабна. Нугъат Къусар райондин агьалидинди тир. А касдиз вич нихъ галаз ра­хаз­­ватIа чизвачир, къир цазвайбур яз  гьисабна­вай жеди.

Асеф Баласиевич адан патав агатна, тIала­бун кьилиз акъудиз гьазур тирда хьиз, хабар кьуна:

— Больницадин гьаятда пул хирде авун вуч патал лазим атанвайди я, хванахва?

— Зи уьмуьрдин юлдаш, хесте хьана, иниз ават­нава. Ам дири хъийизвай духтурдиз завай пул кIан­зава. Пара гудай мумкинвал захъ авач. ГьакI хьайила, жуван жибиндиз килигна, тIимил пул гун патал…

А вахтара вацIун а пата гьакимдиз пул гун, адетдин кар тир. И кефчидини, чин кьун тавуна, вичин дердидикай лагьана.

ИкI, гъуьрч вич атана гъуьрчехъандин патав, шагьидни галаз.

Ихьтин дуьшуьш Асеф духтурдиз авур пишкеш хьиз хьанай.

— Пул куьлуь авун — завай, анжах инал гвач, ша захъ галаз, — лагьана, хванахвадин гъиликай кьуна, Зейдуллагьни галаз ам вичин кабинетдиз фена…

Тапан ипри

Здравоохраненидин министерствода духтурриз пешекарвилин дережа гудай комиссияди кIвалахзавай. Аник зунни квай.

Министерстводин кьилин терапевтди нубатдин духтурдин тIвар кьурла, зун суаллу хьана: яраб им гьа зун къекъвезвай Тамам Абдулсабировна туштIа? За хабар кьуна: “Гьуьрметлу Али Гьажимегьамедович, а духтурдин ери-бине гьинай ятIа лугьуз жедани квевай”?

— Ам Ахцегьай я, — хьана жаваб.

Комиссиядин председатель гьасятда кхунна: — На ихьтин суал вуч паталди вугайди я?

— А духтур зи имид хцин руш я, — чуьнуьх­нач за. — Амма заз къедалди акурди туш. Зун адаз чидани-чидачни, зазни малум туш. За суал вугунихъ метлеб ава:  комиссияди бязи духтурриз ийизвай хатурдикай са тIимил кьван и духтурдизни авунайтIа кIанзавай заз.

Комиссиядин членар зи гъавурда акьуна,  ар­тух кIевера тун тавуна, вирибуру адаз сад лагьай категория гунин тереф хвена. Амма председателдиз  и кар хуш хьанач. Ада маса хиял авунвай­.

“Гьуьрметлу Тамам Абдулсабировна, квез и залда авайбурукай мукьва-кьили авани?” суална председателди.

Намуслу дагъви дишегьлиди, кьилни хкаж тавуна, “ваъ, авач” лагьана, жаваб гана. Заз аму­кьайди, гафни талгьана, алай чкадилай кIва­чел къарагъун хьана.

Камаллу духтурди вичи-вич квадарнач, гьайиф чIугвадай тегьерда “ой” акъатна, гъилер ахъайна, лиф хьиз атана, зун къужахламишна, хъуькъвез са теменни гана. Залда авайбурухъ элкъвена, “куьне заз багъишламиша, заз ам акунвачир”, — лагьана.

Завай рахаз  жезмачир. Гила за ам вучиз жа­гъурзавайтIа. Чи тухумда, куьгьне уьлчмейралди гьисабайтIа, девлетлу векилар хейлин авай. Зини и духтур Тамам Абдулсабировнадин улу-буба сад я — Камал! Чи сихилдин тIвар­ни “Камалар” я. Султанни Хелеф — Камалан гадаяр, Султан — зи, Хелеф — а духтурдин чIехи бубаяр.

Совет гьукумат атайла, девлетлуяр я лагьана, чи тухум чукурнай, гьар сад саниз акъуднай…

Къе и комиссиядал Тамаман рикIиз са тIи­мил кьванни регьятвал гуз хьунал за жув бахтлу яз гьисабзава.

Амма комиссиядин председателди вири вичин  ягь-намусдин ипридал алцумзавай. Са тIимил амай закай “ришветчи” жез.

Угъридиз вири угърияр хьиз акун садазни сир туш кьван…

«Лезги газетдин» 2018-йисан 40-нумрадай

____________________________________________________________________________________________________________________________

Собранидин къарар

Н.-та газетдин редакциядиз атай йикъалай башламишна, чIижре хьиз гьахьна, садан гафни текъведайвал зегьмет чIуг­вазвай. Адакай компьютердал кIвалахдай вижевай устадни хьана…

Амма уьмуьр гьамиша ачухдиз фидай затI туш, инсандин кьилел, хабарни авачиз, дуьшуьшарни къведа.

КIвалер дар тирвиляй, кесибвилизни килиг тавуна, са ­ихтияр-затIни къачун тавуна, Н.-та вичин аялрив айван са ­метрдин кьван фирягьариз туна. Шегьерда ихьтин дуьшуьшар ацIанва кьван… Амма са юкъуз адаз милициядай эвер гана. Гзаф рикI алай къуншиди адалай арза кхьенваз хьана! Кьилел алайдан айванди кIаник квайдаз “серин” гузвай кьван…

Н.-таз лугьуда: айван виликдай авайвал хъия.

Гьатна кесиб арза-ферзейра. Гьикьван физ-хкведа? Вични, кIвалахдикай кьил къакъудиз. Са шумудра чIехидавай ихтияр къачуна. Мад сеферда… Ихтияр це лугьуз?..

Инжиклу хьанвайтIани, редакциядин регьбердивайни кьетIен са серенжем кьабулиз жезвачир, и кар кьиле гьакьзавачир.

Эхирни, чара хьанач, кIватIна коллектив. Н-тан месэла гьялдайвал хьана. Вични галачиз. Дуст руша лугьуда хьи, бес авачирда компьютерда вичин сайтдиз килигун тIалабнава.

КилигайтIа, собранидин къарар ина гьазурнаваз хьана: “Мукьвал-мукьвал кIвалахдивай кьил къакъудиз, вичин дердияр агудиз  физвайвиляй, Нажабатаз выговор гун”… Вичин суд — вичи…

Ихьтин къарардин ван хьайи вирибур хъуьрена, собранини куьтягь хьана…

Райкомдин «мугьман»

Им гьеле Шура гьукумат къуватда амайла хьайи кар я. Ме­гьарамдхуьре райондин хуьруьн майишатдин кIвенкIвечийрин совещание тухузвай. Ина вири идарайрин векилри иштиракзавай.

Перерывдин вахтунда прокурор И.А.-диз чпин хуьруьнви тракторист Гь.А.акуна. Адет яз, гьалтайла, сада-садавай кьадай хабарар кьуна, райондин прокурорди совещанидиз атанвай хуьруьнвидиз, няниз ина амукьиз хьайитIа, масанихъ тефена, вичин кIвализ атун теклифна.

— Валлагь, хуьруьнви, заз райкомдин первый секретардини мугьман хьухь лагьанва, акI хьайила, чидач, гьикI жедатIа, — жаваб гуда.

Прокурордин чене куьрс хьана, сив ачух яз амукьна. Ахпа лагьана: — Мад первый секретарди ша лагьанватIа, аниз тефена жедач…

Пака экуьнахъ, прокурор кIвалахал фидайла, адаз центрадал алай базардин цлаз далу яна, къванцик тум кукIурна, “динж” хьанвай бомждиз ухшар хьанвай хуьруьнви са гужа-гуж чир хъхьана. Йиф гьа инал акъуднавай…

Райкомдин “мугьман” икI акур прокурордихъ мад гаф амукьнач.

«Лезги газетдин» 2-18-йисан 45-нумрадай

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

КIвачер кIанда алукIдай

Чи жегьил вахтар тир. За — больницада, кайваниди мектебда кIвалахзавай.

Мегьарамдхуьруьн юкьван школада муаллимриз авайди са кIвал тир, гьана завучдизни чка ганвай­.

Са юкъуз са муаллим — дишегьли кIвалахал цIийи чекмеярни гваз атана. Папари гагь сада, гагь муькуьда, кIвачин къапар алукIиз, ахтармишзавай… Гьардаз са шикил жагъизвай.

Абурун арада буйдиз аскIан, парабуру  акунарни­ алачирди яз гьисабзавай математикадин муаллимни авай. Чекмеяр алукIдай нубат адал атана. Ашкъи­ авачиртIани, чара хьанач, чекмеяр кьве кIва­челни алукIна, ам къарагъна, столрин арада къекъвена.

Икьван чIавалди, чуькьни тийиз, ацукьна кIвалах­завайдан амаларзавай Эфенди муаллим кIва­чел къарагъна: “Эхь, юлдашар, чекмеяр алукIдай кIвачер­ни кIандайди я!” — лагьана, ам вичин чкадал ахцукьна­.

Муаллимрин кIвале лал кьена. Папар, чIал кьурбур хьиз, им — адаз, ам идаз килигиз, са гафни рахан тийиз, амай. Синихарни квахьна…

Гъил вучиз ханачир?

Жават еке беден авай, са хилен ругун хьтин итим тир. ГьикI хьанатIа, вичизни чидачир, амма алукьна, адан кIвач ханай. Аллагьдиз шукур, сагъни фад хъхьанай.

Зи машинда аваз, Буба муаллимни Жават чпин дустунин кIвализ физвай. Жаватак са хесет квай: ихтилат ийидайла, вичин фикир тестикьарзавай хьиз, ада севрен хьтин агъур тапац герен-герен патав гвай касдин къуьнел гьалчдай.

Буба лагьайтIа, назик, желеби беден авай кас тир. Гьар сеферда къуьнел Жаватан гъил алукьай­ла, адан чандай зурзунар фидай. Эхирни, тIарвал эхиз тахьайла, чара атIай Буба муаллимдай “Я Ал­лагь, вуна идан кIвачикай вучдайди тир хана, гъил амаз”гафар акъатна.

Сифтедай чна вирида хъуьруьнарна, иллаки — Жавата. Ахпа фикирлу хьана. Са вахтар алатайла­, Буба муллимди, Жавата вичин патав гвайдал гъил гьалчдай чIуру хесет хкудна лугьуз, ихтилатнай…

Шалвардин кекни намус

Къуншидин кIвале, чилел ацукьна, вичик тахсир квайда хьиз, чукIулдалди алай шалвардин ме­тIелай агъадихъ алкIанвай хуьрекдин кьуру амукьаяр алудиз-алудиз, рахазва Къ.: “Валлагь, гьич зи кьил акъатзавач, ибур гьинай атана ал­кIайбур ятIа”.

Малидин килигна къуншидиз, чина мили хъвер къугъурна, на лугьуди адак вичик тахсир квай. Ахпа жа­вабдин жуьреда яваш сесиналди башламишна: “Заз чида, ви шалвардал абур гьинай атайбур ятIа. Ву­на заз яб це, мад а хендедадин кIвализ чинеба хъфи­мир. Са шалвардин кек ваъ, ви намусни кваз чир­кин жезва…”

Исаев Шамсудинакай негъил

Чаз Кьурагьа студент вахтарилай таниш, арада­ хатур-гьуьрмет авай са хизан чидай. Са сефер­да,­ Гьалимат муаллим чи кIвале авайла, за адаз Ш.Иса­еван “Патахъ луьле” тIвар алай гьикаядикай тарифлу гафар лагьанай.

“А кьинтур хва чи мукьва-кьилийрикай жезвайди я. Аллагьдин патай яратмишдай пай ганва адаз, суьгьбетна Гьалимат  муаллимди. — Шаирни я, гьикаятчини, чIалан устадни, радиодайни рахада, зарафатчини я… Чидач,  валлагь, ада кIвалах мус ийиз­вайди ятIа. Мус акуртIани, тIамадани аваз же­да. Хъванваз гьалтайла, за адан яб кьуна ялда, ви кьили куьз ванзавач лугьуда. Ам залай кьакьан тир, яб кьун заз четин акъваздай. Ада вичи, кьил агъузна, яб заз мукьва ийидай, чизвай за вичин яб ялдайди”.

…Гьалимат муаллим рагьметдиз фена, зун Кьурагьа тазиятда авай. Сурарай хкведайла, Ш.Исаевав агатна, гьайиф квай сесиналди за адавай хабар кьунай: “Ваз гила регьят хьанани, Шамсудин? Яб ялдай кас алатна валай…”

Гьаятдал  хтана, инсанар ахлахьайла, Шамсудин заз мукьва хьана: “Вун заз акурди я, гьина ва мус ятIа фикирда амач. Вазни чидайни а рагьметлуда зи яб ялайди?” — вичин чIехи  айнайрин кIаникай заз килигиз амай ам, хияллу хьана…

Инал къведалди чун таниш тушир. Патав гвай Исе духтур куьмекдиз атана: “Чна санал адакай “Лезги газетдай” кIелначирни? Адан шикилни авай, “Духтурдин дафтардай” са новеллани…”

Шамсудина зун къужахламишнай, куьгьне дуст ахкурда хьиз…

«Лезги газетдин» 2018-йисан 46-нумрадай

________________________________________________________________________________________________________________________________

Дурсунан сач

— Я, М. вах, ви лавашар дадлубур жеда. Яраб ам квевай ятIа? – агъмишдай къуншидаллай папари зи кайвани мукьвал-мукьвал.

— Вучиз лагьайтIа, за абур Дурсуна хкай сачунал чразва, — са вил патав гвай жегьилдизни яна, жаваб хгудай лавашрин устIарди.

Дурсуназ адан жаваб бегенмишни жедай, чина, регъуьвилинни шадвилин гьиссер какахьнавай, хъверни къугъвадай.

…Им 1970-йис тир. Чахъ гьеле яшамиш хьун патал жуван кIвал авачир. Кирида вугузвайбурухъ къекъвезвай. Гагаринан куьчеда тахтайрикай эцигнавай кьве мертебадин кIвалерин гьаятдиз акъатна. Къейд тавуна жедач: мягьтел жедай кар тир, ина урусар, аварар, татарар – вири какахьна, лезги чIалал рахазвай. Хайи дидед чIала чун гьаниз тухвана. Чаз чир хьайивал, и карда “тахсир” квайбур, инал бине кутуна, сифтедай яшамиш жез эгечIай  Крарин хуьруьнвияр тир. Абуруз аферин! Чи чIалал рахадай сагъ са магьле арадал гъана!

Гьа  гьаятда уьмуьр тухузвай Хъалхъас­ баде (им адан лакIаб тир) аварви Шагьабасахъ галаз рахана, адавай разивилин ихтияр къачуна, чаз тахтайрин са гъвечIи къазма къалурна. Са сотых кьван чилни галаз анаг маса къачун  меслятна. Маса чара амачир, аялар гала лугьуз, кирида садани кIвал вугузвачир. И къазма маса къачуна, адахъ са кIвални ахкална, чун гьанал бинеламиш хьана.

А вахтара меркезда яшамиш жезвай чи патан пара лезгийрихъ кIвалер авачир. Иниз атай-атай мукьва-кьилини, кIелзавай студентарни – вири чаз мугьман жедай.

Гьа йисан гатуз Дагъустан ваба азарди кьуна. Меркезда кIелзавай кесиб студентар кирида кьунвай кIвалерай  иесийри акъудиз эгечIна. Гьиниз фида факъирар! Чи хуьруьнвияр чиниз атана. Ибурун кьилел, КцIар райондай атана, ина рекьерин техникумда кIелзавай Дурсун тIвар алай са гадани хтана. Адан диде-буба Енигьаят хуьре  чи эмед хва Тагьиран къуншияр тир кьван. Иниз килигна, адакайни  чи мукьвади хьана. Жегьил­ лагьайтIа, акьалтIай тербиялу, гъвечIи-чIехиди чидай, хуьруьн уьмуьрдин шар­тIарихъ галаз таниш, чранвайди тир.  Ам зи кайванидиз бегенмиш хьанвай. КIвале ам бицIи аялар галай дишегьлидиз, бегьем куьмекчи  яз, бакара къвезвай. Вичелай  алакьдай са жуьредин куьмекдикайни ада кьил къакъуддачир. Дурсуназ кIвалин кайванидал алай чIехи зегьмет аквазвай. КIвале фу-афар чрадай дуьз сач авачир.

Чи патара а вахтара  ам туьквенрай ваъ, базардайни гьатдачир.

ХъуьтIуьн каникулрин вахтунда Енигьаятдиз хъфена, диде-бубадал кьил чIугуна, хкведайла, Дурсуна са вижевай сачни хканай.

Кайванидин шадвилихъ сергьят амачир. Сивеллайди “чан Дурсун, я Аллагь , ви чан сагърай” алхиш тир.

Гатун сифте кьиляй чи кIвализ, хуьруьн паярни гваз, адан буба илифнай. Мугьмандиз кайваниди адан хцин тарифар авуна. Сачунин тIвар ван хьайивалди мугьманди хциз, “кепейогъли баласи” лагьана, экъуьгъна. Вич лугьумир, сач квахьайла, адан суракьда иесияр магьлейрани къекъвенай кьван.

Дурсуна лагьайтIа, туьквенрай цIийи сач гьат тавурла, садазни чуькьни тавуна, чпин кIвалевай гьазурди хканай…

Гьанлай кьулухъ, гьар фу чрадайла, кайванидин рикIел Дурсун къведа, адаз дуьнья­да авай кьван алхишарда.

«Лезги газетдин» 2018-йисан 51-нумрадай

_______________________________________________________________________________________________________________________________________

«Лезги баде»

Чи меркез саки кьиляй-кьилиз шегьердин тегьерда кутунвай  хуьрерикай -поселокрикай ибарат хьанва. Чун исятда  5-поселокда яшамиш жезва. Кайвани чи патарив гвай кьван туьквенрин иесийрихъ галаз таниш хьанва. Са бязибурухъ галаз дуствилин, гьуьрметдин алакъаярни арадал атанва. Вирибуруз вири чизва…

Садра кайвани, вичелай алакь­замайла, кIани-такIан къачуз, патав гвай туьквендиз  фенвай, ана иесидин гадади алверзавай. Гьахъ-гьисаб хъийидайла, жегьил какахьна, 50 манатдин пул тIимил къачуна. Туьквендиз атанвай муьштери педагогвилин  университетда математикадин муаллим тир. Адаз гьасятда гада гъа­латI хьанвайди акуна­.  Алверчидив затIарин къимет мад сеферда гьисаб хъийиз ту­на, адав дуьз кьадар пул вуга­на. “Сы­­нок, будь внимательным, не работай во вред ни себе, ни покупателям”, — тапшурмишна, сагъ­рай лагьана, атанвай яшлу баде хъфена…

Са гьафтени арадай фенач, па­тарив гвай туьквенрин иесийриз и кьисадикай ван хьана. И яшлу, гъвечIи буйдин ди­­­­­шегьли къуншидал гзафбуруз чизвай. Иллаки аялрин патай гзаф гьуьрмет авай. Вучиз ла­гьай­тIа, чпивай задачаяр гьялиз тахьунни абур, гагь-гагь абурун дидеярни, и муаллимдин патав къвезвай.

Аялри чпин арада адаз са вижевай лакIабни ганвай: “Лезги баде”. ГъвечIи дустар, баде туьк­вендай сумкаяр, пакетар гваз эх­къечIиз акурвалди, чукурна адан ви­лик къведай, вахчуна гвай “пар”, кIвализ кьван рекье хутадай.

Эхиримжи вахтара “Лезги баде” туьквенрин рекьера ахквазмачир. КIвачер тIазва, гъве­чIи дустари адал кьил чIугваз­вай дуьшуьшарни кими тушир…

Са кьадар вахтар алатайла, гьикьван ацукьда кIвале, рикIни аладарун хьуй лагьана, яваш-яваш патав гвай туьквенриз рекье гьатна ам.

И чIавуз, вичин вад йиса авай рушни гваз, чиниз  хтул Фе­рида атана. Са герендилай кIва­лиз хтай бадеди вичиз са туьквенчиди “Бородинский” фан буханка, муькуьда дадлу таза нисидин кIватI гужуналди, пулни къачун тавуна, гайидакай лагьана: — Я пул къачунач, я “паяр” гвачиз, зун абуру аххъайнач…

Птул руша, Элнарочкади, тадиз  баде тагькимарна: “Баде, вун мукьвал-мукьвал туьквенриз алад. Аквазвани, абуру ваз пулсуз гьихьтин пишкешар авун­ватIа…”

«Лезги газетдин» 2019-йисан 2-нумрадай

_______________________________________________________________________

Пагь, устIар!..

Мегьарамдхуьруьн райондин са мектебда пуд лагьай тарсунилай гуьгъуьниз муаллимри, учителрин кIвализ хтана, ял язавай. Муаллимар саки вирибур дишегьлияр тир. Чпин гьар йикъан­ дердияр гьялизни агакьнач, садан трубкадай зенгинин ван акъатна. Трубка япал кьуна, рахаз эгечIна. Са арадилай адай цавар рахай хьтин хъвер акъатна. Вири гьадахъ элкъвена.

— Я, чан вах, вуч хьанватIа чазни лагь, — рахазвайди юлдашри юкьва туна. Малум хьайивал, зенг авунвайди адан итим яз хьана. Экуьнахъ, кIвалахдал рекье гьатдалди, папа адаз тапшуругъар ганвай. Мектебдиз ахтармишунардай комиссия атанвайди, гьавиляй вич няналди гьана  амукьдайдини лагьанвай.

Тапшуругърин сиягьда виридалайни кар алайди пекер чуьхуьн тир. Гьаниз килигна, итим  гьадалай эгечIна.

Пекар чуьхуьдай машинкадин бакдиз, вичин гьисабрай, лазим кьадар чими яд цана, порошок какадарна, ахпа пекерни вегьена, машинка худда туна. Гьи­кьван итим гьавалат хьанатIани, бакда авай пекериз каф акъатзавачир, хкудна килигайла, абур ерли михьини хьанвачир.

Амукьай чара кайванидиз зенг авун хьана. Яб гузвайдани итимдин докладдиз куьтIни тавуна дикъет гузвай. Итимди, гьикьван порошок вегьенатIани, яд лап лацу хьанватIани, бакда авай цел каф акьалт тийизвайди, пекарни эсиллагь михьи тежезвайди лагьайла, папа хабар кьуна: “Вуна циз гьи порошок вегьена?”

Итимди, — “Винел калин шикил алай пакетда авайди”, — жаваб гана.

Пекер чуьхуьзвай “устIардин” гафарин ван хьайивалди, папай къав хъиткьинардай хьтин хъуьруьн акъатна. Са хейлин вахт фена. Эхирни, ам секин хьайила, муаллимар  гъавурда акьуна. Пекер чуьхуьдай порошокдин чкадал итимди бакдиз кьуру некIедин порошок вегьенвай кьван!..

И дуьшуьш мектебдин муаллимриз сиве жакьвадай кIашкIумдиз элкъвена. Гьар сеферда чпин юлдаш гьалтайла, абуру хъуьруьнрал вегьез, пекер чуьхуьдай “цIийи къайдадихъ” галаз чпин гъуьлерни танишарун тIалабиз хьанай…

Итимар! Мукъаят хьухь! Куь папарин тапшуругъар сифте чира, ахпа кьилиз акъуд. Папарин бажарагъар итимрихъ?..

 

А югъ ваз аквадач!..

Шагьламаз хуьре тIвар-ван авай итимрикай тир. Ийидай ихтилатрикай ра­хайтIани, ам ацукьун-къарагъунин гъавурда авай, атай гаф, чин кьун тавуна, лугьудай, мугьман — итимдал рикI алай мерд  кас яз машгьур хьанвай.

Гзаф вахтара ам хуьруьн жемятдиз никIериз къуьлуьн, мухан тум вегьедай устIар язни бакара къвезвай. Адан гъилихъ хъсан бегьерар жеда лугьудай.

Бязибуру,  мукьва-кьили туширтIани, чпихъ галаз свас хкядай, це лугьудай мярекатризни адаз теклифдай. Са кар  ийидайди адал алукьдай, меслят къачудай…

Гьа ихьтин гурлу уьмуьрди акуна-такуна ам кьуьзуьвилив агудна. Зайиф хьайи асландал чакъалдини гьужумда лугьудайвал, яшариз акъатай инсандивайни уьмуьрдин татугайвилериз таб гуз жезмачир. Вичиз хабарни авачиз, ам месе гьатна. Азарни тIвар алачирди хьана. КIвале регьятвал гьисс тавур кьуьзуь кас больницадиз аватна. Ина ам саки пуд гьафтеда кьван хьана. Тежрибалу духтуррин алахъунар, вич руьгьдай ават тавун, мукьва-кьилийрин ва  ярар-дустарин къайгъударвал себеб хьана, ам яваш-яваш кIвачел ах­кьалтна.

Хуьряй адал кьил чIугваз татай кас саки амукьнач, тек садалай гъейри. Вични — Шагьламазан  садрани  къакъат тавур рикI алай дуст. Азарлудан вилер ракIарал  хьана. Амма, вучиз ятIани, дустуни кьил къалурнач. Манида лугьузвайвал, эл атана, дуст атанач…

Дуьз лагьайтIа, Мусайиб халудин ри­кIикайни дуст хкатзавачир. Вахт алатна­вайтIани, эхирни, хивяй гунагь кьванни акъудин лагьана, гъилихъ затI-матIни ве­гьена, гьатна ам рекье дустунин кIва­лиз­.­

— ГьикI хьана, я кьей хва Мусайиб (им абурун арада ширин гаф тир), вири атана зи патав, таниш  туширбурни! Фикирлу хьана, заз жуван азарни аквазмачир. ТахьайтIа, вуна зун “исписать” хъувунвайни? — атанвайди ацукьун патал  кIва­лин иесиди кавалдин цен аладарна, дустуниз чка авуна.

— АкI жедач, Шагьламаз, хъсандиз аквадайвал, зун ви къаршида ацукьда.  Ястухрикай кьвед къачуна, кутуна кIаник, динж хьана.

— ГьикI хьанатIа за ахъайда, жува яб це, — башламишна Мусайиба, вичин чIар аламачир, кака хьтин кьилелай гъил алтадна. Заз лап гьа сифтедилай къведай хиял авай. Амма агакьнач, са вуч ятIани себеб хьанай. Гьан, рикIел хтана: гададивай машин авария хьана, зун Дербентдиз акъатна. Элкъвена хкведалди вахт фена, геж хьана. Ахпа къвез хьанач, регъуьвиляй. Вун такурла, генани фикирна за, азар яргъал физва, гила-мад дуст атIа дуьньядиз хъфида… Ахпа ам рекье  тваз гьикI фида? Чара амукьнач, атуниз мажбур хьана. Урусри лагьайвал, ерли тефинилай геж финни хъсан я. Гила ахъая, дуст, такур къара кьилел атай-татайдакай, — саки са нефесдал лагьана Мусайиб халуди.

— Зун атIа дуьньядиз рекье туникай  раханай вун.

А югъ ваз аквадач, дуст. На лу­гьу­дай­ ­ кьван зун ажуз хьанвач. Буш ра­хун­рилай­ кьве истикан чай хъсан я, — лагьана, Шагь­ламаза вичин хцин свас буюрмишна.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 4-нумрадай

___________________________________________________________________________________________________

Дугручилован анкета

Чи уьмуьрда рагъ алай йикъарни хьайиди я, ара-ара мажибарни хкаждай. И сефердани  мажиб саки 15-20 манатдин артух хьана… Муаллимрин кефияр къумбар тир.

Физикадинни математикадин факультетда Дугручилова (ам профкомдин членни тир) вичихъ галаз санал кIвалах­завай дишегьлийрин — муаллимрин фикир чирун кьетIна.

Нубатдин собранидал кIвалахдиз талукь месэлаяр гьялайдалай кьулухъ Дугручилова кьил кутуна:

— Гьуьрметлу юлдашар! Квез виридаз малум я, алатай вацралай эгечIна, чи мажибар хкажнава. Гьаниз килигна, за чи муаллимар тир дишегьлийривай  чпин фикирар лугьун тIалабна, абурув гьардав са суал авай анкета вугана. Су­ал ихьтинди тир: “Мажибдал артух хьанвай пул куьне гьиниз ва гьикI харжда?”

Чахъ галаз хейлин йисара зегьмет чIугвазвай Д-ди кхьизва: “Зи руш студентка я. Гьафтеда  адаз кьвед-пуд колготкаярни бес жезвайди туш. Гьадаз кьванни а пул бес хьанайтIа…”

Гьамиша “кесибвилел” рази тушир юлдаш П-ди ихьтин жаваб гузва: “Мажибда тафават хьайиди за гьич гьиссни авунач. Заз садрани пул бес жезвайди туш, гилани гьакI я”.

Пуд лагьай юлдашдин жавабди зунни фикирлу авуна: «Пагь, гьикьван рахунар хьанай, мажибар хкажда лугьуз. Гьакъикъатда къакъраяр — къазранбур, какаяр нуькIренбур хьана. Жуваз са кIва­чин къапар хьайитIани къачуник умуд квайди тир. А пулдихъ зал алай куьгьне яслуяр хьайитIани ремонт ийиз жеда­тIа?..”

Зи рикIи М.Н.-дин жаваб иллаки чIугуна: “За а пул гьинизда лугьузвани куьне? И йикъара  зи итимдин хайи югъ жезвайди я. Акъакь тавуртIа, винелни эхцигна, са хъсан шей къачуна, жуван балайрин буба шадарда!”

И гафари залай пар алудна. Бе-ес! Ихьтин папарни авайди я чи арада!

Гьуьрметлу муаллимар, чун и гьалда тунвай чи регьберриз регъуь хьун ла­зим я. Чахъ амайди, рикI кIевиз кьуна, сас-сарал илисна, зегьмет чIугун я. Бел­ки­, алукьин хъсан вахтар, чи гьарайдиз гьай лугьудай ксарни майдандиз къвен, — алава хъувуна Дугручи­лова…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 6-нумрадай

____________________________________________________________

Папал рикI алайди

Гьар йисуз, мукьва-кьилийрал кьил чIуг­ваз, дагъда авай жуван хуьруьз хъфин заз адет хьанва. Рекье аранда яша­миш жезвай дустунални  илифда…

И сеферда адан хуьруьв агакьайла, дуст, вичи лугьудайвал, “арендада” амай. Ана ада вижевай багъ  кутунва.

Трубкадиз зенг яна, дуст кIвалив  ­ах­гакьдалди, машин сериндик гьална, ацукь­на зун гуьзетиз. И арада, перер­ни къуьнерал кьуна, пуд-кьуд кас лежберар чпин усадьбаяр галайвал физвай. Чеб­ни ван алаз рахазвай: “квез ан папал рикI алайди” акуначни лугьуз, хабар кьазвай. КIанзни-такIанз и суалди зун вичел желбна…

Дуст хтана, чун кIвализ хкаж хьана, жузун-качузун авуна, суфрадиз мукьва хьана. Зак лежбердин суалди кутунвай квал элекьзавачир. Дустунивай хабар кьуна: “Ви хуьруьнвиди лугьузвай “папал рикI алайди” вуж ятIа? Маса итимриз­ ­чпин папар кIанзавайди тушни?”

Дустуниз  чара хьанач, ам жавабдив эгечIна:

— Тайиндаказ, валлагь, заз чидач. Зун шагьид хьайи са дуьшуьш ава. Белки, ина авай сир гьам ятIа? Квез аквазва хьи, гзаф хуьрера хьиз, чина яд, турбайра ту­на, гьелелиг кIвалерив агакьарнавач. Ви­ри жемятди ам хуьруьн са крандай  кварцелди гъизва. Зи хуьруьнви — “папал рикI алайди” чи магьледа яшамиш жезва. Паб адалай хейлин жегьилди я, амма цин ре­кье саки аквадач. Заз малум хьайивал, инсанар ксана секин хьайидалай кьулухъ къуншиди чинеба, масадбуруз таквадайвал, яд вичи дашмишзава. Им заз са шу­мудра акур кар я. Багъдиз яд гудайла, зунни йифен рекье жезва…

Гагь-гагь заз а “папал рикI алайдан” кIвал галайвал цин рекье адан муькуь къуншидин агакьнавай руш аквада. Сифтедай за и кардиз фикир ганач. Гуьгъуьнлай завай а рушавай вучиз ада и залан кIвалах вичел къачунватIа, хабар кьун хьана. Руша зун гъавурда туна: а “папал рикI алайдан” кIвале яд гъун итимдин ве­зифа я. Итим агакь тавур дуьшуьшра, па­пан кефияр авач лагьана, и кардал къуншидин руш желбзава. Рушазни ма­шаллагь, ваъ лугьузвач…

Завай жуван хуьруьнви айибизни жезвач. Хизандал рикI хьун пис кар туш, кIвалин иеси мажбур я уьмуьрдин кутугай шартIар яратмишуниз… Турба кIвализ гъиз жезвач, вич физва цин рекьиз…

Гьан, дуст кас, ганани за ви суалдиз жаваб?

— Гаф авач, жаваб за кьабулна. Амма заз куь хуьруьн куьчеда рахазвай итимри­, викIегьвална, вирида сад хьана, хуьруьз яд гъана, чпин хизанар залан зегьметдикай азад авунайтIа, кIандай. Папа­рал­ рикI алай итимар ятIа, абуру  икI ийи­да!…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 10-нумрадай

______________________________________________________________________________________

«Хъухъ, пул герек туш…»

Им гьеле шура гьукумат амай, чи вирибурун­ къудратлу уьлкве сад тир девирда хьайи кар я. Чи къунши хуьруьн са шумуд агьа­ли, Ба­­ку­да келемралди алвер авуна, ацIана-рувана, ке­фияр къумбар яз, чпин ватандиз хквез, автостанциядик кIватI хьанвай. Гвай шейэр автобус­да эцигна, вахт амаз акурла, абур са-са­ ис­ти­канар чаяр хъваз, патав гвай чайханадиз фена.

Абурук гьамиша кутугай партал алукIдай, чу­ру-спел янавай, якIа-чIарчIе авай са итим квай. Инал заз куь фикир желбиз кIанзава: Азербайжанда ихьтин акунар алайбуруз кьилдин гьуьрметар ийидай адет ава. Абурун гьи­сабрай­, чIехи къуллугърал алайбурухъ кутугай акунарни жеда…

Зи рикIел алама: кьуьд акъудун патал мал-къара  лезги районрай Мугъандиз рекье твазвай. Мегьарамдхуьруьн райондин ЦIийи хуьруьн совхоздин директор, рагьметлу Гьажиомара заз садра шикаятнай. КьермецI якIа­рин, дагъвидин акунар алай и касдин шо­фёр­дихъ кьакьан буй, къалин чIулав спелар ва ацIай туп хьтин беден авай. Мугъанда, гьам директордай кьуна, гьуьрметар-хатурар гьадаз авунай…

Гилани Бакудин чайханада столдихъ ацукьнавайбурун вилик синерин чIехи истика­нар эцигна. Амма къешенг буй-бухах авай итимдин вилик чай армуд истиканда аваз гъана.­

Вичин истикан гъвечIиди яз акур буй-бухахдин иесиди, кIвачел-кьилел алай гададиз патав эвер гана, чаярин къиметар хабар кьуна. Суалдин жаваб чир хьайила, ада “Зи гъвечIи истикандинни а чIехидан къиметар сад хьтинбур?” суал гана.

Чайчи са геренда алай чкадал кьурана, са­бур хвена, са гафни рахун тавуна, суал гайидан­ вилик квай “гъвечIи” истикан вахчуна. Са аради­лай сиве-сивди чайдай ацIанвай зур литр­дин банка гваз хтана, вилера-вилер туна, “Багъишле­, мен дюз элемедим, мен эле билдим, сен киши сен, — лагьана, ван текъведайвал пIу­заррикай са  вуч ятIани бурбурна, давамар хъувуна: — Ич, пул лазым деир”. Яни, “Хъухъ, пул ге­рек туш”, — лагьана, багъишла­мишунни тIа­лаб­най.

Адетар я ман…

«Жуван тахсир»

Дагъдин са районда яшамиш жезвай же­гьил кас больницада медсестравиле кIва­лах­завай, гуьрчег акунар алай, марал хьтин урус дишегьлидал эвленмиш хьана.

Кьисметди вири патарихъай бахт гудач лу­гьуда. И жегьилрихъни вири авай: кIвал-югъ, сагъвал, туькIвей къуллугъар… Амма са­­кIани несилди цIир гузвачир. Хейлин йисар­ алат­на­тIани, дарманар авунатIани, аял-куял хьанач хьи — хьанач. Бахтуни гъанач…

Эхирни, са чарани амукь тавурла, итимни паб кьведни меслят хьана, мукьва-кьилидан га­да хвавле кьабулна, ам тербияламишиз эгечIна.

Гадади университетдин кьвед лагьай курс куьтягьдайла, кьилин мефтIедиз иви чкIа­на, хизандин кьил — буба рагьметдиз фе­на. Лугьун­рай, хцинни бубадин арада мукьвал-мукьвал чуьруькар жезвай. Уьлкведин гьаларни, Советрин власть чкIана, тартибдикай хкатнавай.  Къвезвай ванерни яна, кьена, гуж гъалибна, гваз катна, къакъудна, гатана… тир.

Хейлин яшарни хьана, кьилел алай дагъ хьтин иесини къакъатна, текдиз амай язух медсестрадин кIвализ мичIи йифиз кьилерал чIулав гуьлуьтар акьалжнавай кьве зуртул сухулмиш хьана. Кьуна дишегьлидин кIва­чер­-гъилер кутIунна, эцигна чилел, сивел клей квай чарни алкIурна. КIвале тIуб экъуьр тавур пIипIни тунач. Гъиле къиметлу са затIни гьат тавурла, эвер тавур “мугьманри”, къизилдин затIар, пул гьина чуьнуьхнаватIа лагь лугьуз, къурхуяр гуз, гуж къалуриз эгечIна. Арадал затIни татайла, кесиб папан руфуниз кузвай уьтуь яна. Гужар эхиз тахьай дишегьли вич-вичелай фена, сивел каф акьалтна, кьил са къвалахъ агалтна…

Гьамиша вахтунда атана, вичин везифайрив эгечIдай и медсестра татанваз акурла, адан юл­дашри кIвализ зенгна. Жаваб гудай кас тахьайла, белки, хьанвай кар аватIа лагьана, адан кIва­лиз санитарка рекье туна. Гьал-кьиса акур са­нитаркади гъиле-гъилди “тади куьмекдиз” эверна, факъир дишегьли больницадив ага­кьар­­на.

Са бубат вич-вичел хтайла, язух медсестрадай агьузардив ацIанвай дердисервилин чIалар акъатна: “Валлагь, чан вахар, сад гьам тир, заз сесинай чир хьана. Жува ха­начтIани, хайиди хьиз, чуквардилай башла­мишна, хвена, чIехи авурди, жуван гъилелай­ фу гайиди, тумни кваз чуьхвейди суддиз гьикI вугуда?! Адакай ахьтинди хьун за жуван тахсир яз гьисабзава, жазадивни зун агакьна…”

Ихьтин жаза?..

«Лезги газетдин» 2019-йисан 13-нумрадай

__________________________________________________________________________________________

Арип Мегьамедович рикIел хтайла…

Зазни чи неврологиядин кафедрадин доцент, зи дуст Арип Мегьамедовичаз санал учебный частунай эвернавай.  Себеб — цIийиз къуллугърал хкя хъувун.

КIелунрин рекьяй проректорди, гьуьр­метдин лишан яз, чIехи яшара авай чаз кьведазни комиссия тухузвай кабинетдиз теклифна. Председателвал ийизвайда чи кIвалах тарифлуди яз гьисабна, суал-затI галачиз, кьведазни мад вад йисуз къуллугъ давамардай мумкинвал гана…

Къецел экъечIайла, заз Арип Мегьамедович бегенмиш хьанач. Ам фикирлу тир.

— Вун пайгар яз аквазвач, агъсакъал. Хьанвай затI-матI авани? — хабар кьуна за.

— Ваъ, ваъ, вири къайдадик ква. Ам­ма кьилиз гьар жуьредин фикирри тади гузва. Чун хьтин яшара авай муаллимар, чIугур зегьметдин гьакъи яз, гележегда уьмуьр давамарун патал лайихлу пенсияни гана, кIвалахдикай азадун лазим тир. Дуьз туш эхир, пляжда хьиз къум кIвахьзавай кьуьзуьбурув кIвалахиз тун… Жегьил вахтунда хьиз, зегьмет чIу­гуниз мажбурзава… КIвалах тавунани жезвач. Кьил хуьн четин хьанва. Гьикьван хъсан жедай, эгер чун, гьич тахьай­тIа, са 10-15 йисан жегьил хъийиз алакьдайтIа?..  И гафар лагьана, ам заз килигна. Адан чина, куьмекдин лазимвал аваз, гъил агакь тийизвайвилин лишан авай. Дериндай нефес къачуна, вичин монолог давамар хъувуна: — Инсанди жегьилвални юкьван яшар — ватандиз, кьуьзуьвал вич патал харж авун гзаф уьлквейрин къанун я. Чаз ахьтин гьалар ахварайни жагъизвач…

Арип Мегьамедовичан ихьтин гафари зи рикIел чаз гзаф сейли ашукь Сакит хкана. Яшари вахтсуз зайифарнавай ашукьди садра сегьнедилай лагьанай:

Кьуьзуьвал заз гуз кIанзава,

Къачудай кас авач.

Жегьилвал къачуз кIанзава,

Ам гудай кас авач…

Арип Мегьамедовича зи гафариз яб гана, ахпа лагьана: “Пагь, гьикьван дерин манадин гафар я! Рагьмет хьурай ашукьдиз. Валлагь, зунни гьам хьиз ава. Заз, Анри Барбюса кхьейвал, кьиникьикай кичIе туш, яшамиш жез алакь тавунихъай къурху ава…”  Арип Мегьамедовича, зав гъил вугана, вичин рехъ давамарнай…

Са йисалай зи дуст эбеди ватандиз хъфена. Касдиз вичин гьалдикай хабар  хьанвай кьван. Ам чандал чка гудай, сиве тур тIубни кIас тийидай инсанрикай тир. Уьмуьрда зегьмет чIугунилай гъейри,  Ватандин ЧIехи дяведин йисарин вири аялар хьиз, са регьятвални такурдини тир… Рагьметрай вичиз…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 18-нумрадай

_____________________________________________________________________

Кьисметди гайила…

Зи ихтилат дуьньядиз машгьур хьанвай кьве инсандикай я. Сад абурукай девлет бул авайбурук акатзава, муькуьди — юкьван къатарикай я. Девлетлуда вичин кIвалер амайбурукай яргъа хьиз, къулай шартIара хкажна. Рехъни кьве патахъай жедайвал, сад — яргъалди, машинар фидайди, муькуьди — кIва­чин­ди. Им мукьвалди, амма хаталуди тир. Иллаки къвазвай кьежей йикъара жигъирда ятар кIватI жезвай, бегьем уьлен хьиз авай. Диде-бубади мукъаят хьун патал и жигъирда аялар тагькимардай. Амма…

Девлетлудахъ гъвечIи яшарин, амма чIехи бедендин гада авай. ГьикI хьанатIани чидач, садра чIимел гьава авайла, дар жигъирдай кIвализ хкведайла, ам, кIвач цIуьдгъуьнна, виняй агъуз­ уьлендиз аватна. Анай эхкъечIун патал гадади алахъунар гзаф авуна. СакIани тахьайла, “куьмек-куьмек!” лугьуз, эвериз гатIунна.

И арада, Аллагьди гайиди хьиз, гада аватай жигъир кьуна, вичин кIвал галайвал са чIехи итим физ хьана. Мергьяматлу касди, тади гьалда фена, уьлендиз аватнавай аялдин гъил кьуна, ахкъудна, чпин кIвалив  ахгакьарна…

Вичин аял яман къаза-баладикай къутармишай кас и девлетлудаз хуш хьана, хванахвавилин рафтарвилерни арадал атана.

ЦIийи хванахвадихъни са хва авай. Ада мектеб хъсан къиметралди куьтягьна, мадни кIелунар давамардай чIехи гьевес авай. Амма бубадихъ ам институтдик кутадай такьат авачир…

Ибурун ери-бине яргъара ава. Уьлендиз аватайди гележегда Англиядин премьер-министр хьайи Черчилль тир. Малум тирвал, адан буба, гзаф девлетлуди яз, машгьур хьанвай. Аялдиз куьмек гайи кас жергедин агьали Флеминг тир. Хциз ада Александр тIвар ганвай.

Черчиллан бубади вичин хванахвавилин буржи тамамвилелди бегьемарна. Ада Александр Флемингаз медицинский университетдиз гьахьун патал герек тирвал куьмекна.

Александра, мектеб хьиз, институтни агалкьунралди куьтягьна. Жегьилдин рикI  микробиологиядал алай. И рекьяй адахъ лап чIехи алакьунар хьана. Сад лагьайди, 1922-йисуз ада, лизоцим тIвар гана, цIийи дарман гьасилна. Дуьньядин духтурри ам къени хирер сагъар хъувун патал ишлемишзава.

Бажарагълу алим агакьай дережадал сергьятламиш хьаначир, ада вичихъ гьелелиг кардик  кутун тавунвай къуватар, чирвилер амайди гьиссзавай. Александр Флеминга мадни са цIийи ва къуватлу дарман гьазурна. 1929-йисуз мурс ядай ­бебеликдикай гзаф зурба хийир авай дарман арадал гъанвайдакай дуьньядиз хабар хьана. ТIварни “пенициллин” эцигна. Низ чида, и дарман себеб яз, гьикьван инсанар ажалдикай хве­натIа.

1945-йисуз А.Флемингаз Нобелан премияни ганай. Адан дарманди, духтуррин гъиле умудлу яракьди хьиз, исятдани кIвалах­зава.  Уьмуьрдин рекьера Черчиллни Флеминг чеб чпелни расалмиш хьана. Уьлкведин чIехи чиновник яз, фронтда аскерри ватандиз гьикI къуллугъзаватIа ахтармишиз фенвайла, Черчиллал гуьлледин хер хьана. Адан уьмуьр хаталувилик акатна. Бедендиз инфекция чкIана. А.Флеминга а чIавуз вичин дармандин къуват ахтармишзава. Флеминга (гила хци) мад сеферда Черчилль къутармишна. А.Флеминган рикIиз и карди вири патарихъай регьятвал гана. Адаз вичиз духтурдин пеше къачур рехъ ачухайди Черчиллан буба тирди чизвай…

Газет кIелзавай юлдашриз А.Флеминган уьмуьрдай мад са къейд.

Пенициллин, халкьди лугьудайвал, пнициллин. Нивай кIандатIани хабар яхъ, ам чин тийидай бенде бажагьат гьалтда. Ада миллионралди азарлуяр къутармишна, инсафсуз ажалдин къармахрай ахкъудна.

Четин гьалдиз атайла, инсандиз  куьмек гузвай, духтуррин гъиле чпин кар кьетIдай алат хьиз авай ихьтин дарман арадал гъайиди вуж ятIа сад-кьведаз чида, вични — пешекарриз. Гьатта гзаф духтурризни адакай хабар авач.

Ам Англиядин алим-духтур рагьметлу Александр Флеминг я. Кхьизвайвал, дамах гвачир, секин, милайим хесетрин, гзаф регъуьвал квай инсан тир. Регъуьвал инсандин намуслувилин лишан я.

Дишегьлидин вилик яру тахьана акъвазизни жедачир адавай. Гьавиляй хейлин яшар хьанвайлани, эвленмиш хьун анихъ амукьрай, таниш рушни авачиз амай.

Гьукумдарри ам духтурвилин къуллугъдал дяведиз рекье туна. Белки, им адан кьисмет тиртIа. Инай Флеминг са вижевай свасни галаз  хтана. Им садани гуьзетзавай кар тушир. Гьавиляй адан юлдашрикай сада ихьтин са ягьанат авунай: “Флемингал дяведа викIегь, инсандин къайгъударвал ийидай гьисс квай дишегьли гьалтна. Адаз бажарагълу духтур бегенмиш хьана. Амма, дишегьлидиз акуна хьи, итим сивел дапIар алай хьтинди я, адай гафни акъатдачир. СакIани тахьайла, атана и дишегьли, акъвазна духтурдин вилик, ахпа лагьана:  “Аллагьдин бенде Флеминг, вун зи къаршидиз кьисметди гъана жеди, заз вун кьадарсуз хуш я. Ша зал эвленмиш хьухь!”

МасакIа хьанайтIа, ам уьмуьрлух тек тар хьиз амукьдай жеди…” Ингье квез  инсанрин кьисметар…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 24-нумрадай

________________________________________________

Акьул артухардай дарман…

Гуьрчегдаказ алукIнавай са жегьил дишегьли, гъиле­ гъвечIи сумкани аваз, базарда, шейэр эцигнавай дезгейра дикъетлувилелди вил экъуьриз, къекъвезвай. Са арадилай адаз дагъви итимдин вилик,  налбе­ки­да  эцигнавай, яргъивал алай мичIи рангунин тварар­ аку­на. Фикир желб тавуна, адалай алатна физ алакьнач.

— Багъишламиша, куьне маса гузвайбур вуч затIар я? — хабар кьуна дишегьлиди дезгедихъ галайдавай.

— Абур, ханум, ичин цилер я.

— Куьне абур куьн гузва?

— Вад цил — са агъзур манатдай.

— Ву-у, я киши, вуч багьаз гузва куьне абур? — мягьтел хьана и паб.

— Вучиз лагьайтIа, ханум, абуру инсандин кьиле, гъиле-гъил амаз, акьул артухарзава.

Ханумдиз жаваб бегенмиш хьана. Къачуна са агъзурдахъ вад цилни, атайвал хъфена ам. Са вад-цIуд камунин а патал фейила, и папаз маса  гузвай ичер акуна. Фикирлу хьана, агь, лагьана ада, валлагь, зун акваз-акваз алцурар хьанва. Ичерин са кило — 50 манатдай, са ичина, гьикI хьайитIани, вад цил авайди я. Ичерин са килода?..

Элкъвена хъфена и ханум цилерин иесидин патав.

— Куьне зун алцурнава, вад цил са агъзурдай гана. 50 манатдихъ са кило ичер къвезва. Килиг садра, абурай шумуд цил акъатзаватIа…

Цилерин иесиди жаваб хгана: “Акунани, вун гьи­кьван фад, гъиле-гъил амаз,  акьуллу хьанатIа!”

СакIани тахъхьай ханум, къвала-къвалахъ вил ягъиз, хъфена…

“Никаких гвоздёв” — халу

Дагъустанда Миграгърин хуьр шаиррин ватан яз машгьур я. Ш.Къафланов, Жамидин, М.Жалилов, Г.Шу­гаев, А.Къардаш, З.Къафланов, М.Салахъ… ва икI мад. ГьисабайтIа, мадни шаирар жагъида  инай.

Абурун арада Мердали Жалилов кьетIен алакьунар авай кас яз чида заз. Шаир хьиз, ам дилавар тамада, бажарагълу журналист, публицист, “Лезги газетдин”  литературадин отделдин редактор, аялрин рикI алай буба, чIехи хизандин кьил, зарафатчи дуст хьизни таниш я.

Ам авай мярекат далдам алачир мехъериз эл­къве­да. Ада кьуьлдай тегьер виридаз хуралай чир хьанва, садра акурла, ам рикIелай фидач. ЭрчIи гъил, кьилелай виниз хкажна, цава жеда, къалурдай тIуб, мих хьиз, тик кьада…

Рахадайла, адан сивяй “никаких гвоздёв” акъа­тайтIа, чир хьухь — им адан разивилин вини кьил я. Гъве­чIи аялриз и гафар халудин хсуси тIвар хьиз жезва.

ГьикI ятIани, Мерд Алидиз  Арбен Къардаш герекзавай. Инихъ-анихъ тефенмаз, адан кIвалел фена. Агакьайла, ракIарин зенгинал тIуб илисна. Къене патай аялди чукурай сес акъатна. “Ам вуж я, чан?” хабар кьуна дидеди.

Аялдин жаваб: “Никаких гвоздёв” халу!

КIвалин иесийриз а кас чизвай…

Гьа чIавалай “Никаких гвоздёв”  халу парабуруз чир хьана.

Къусар районда ГадацIийихуьр авайди гзаф лезгийриз малум я. Амни, белки, гьа и Мерд Алидин цIийи тIвар хьиз, арадал атайди туштIа, низ чида.

Чара хьанвани, авачни?

Филерин хуьре кIвалахдайла, захъ са дуст авай. Гьа йисара вичин са хуьруьнвидин рушал эвленмиш хьана, яшамиш жез, Махачкъаладиз куьч хьанай ам.

Вахтар къвез, алатна. Кьисметди закайни  меркездин агьали авуна. Ина заз жегьил йисарин филиви дуст вичин кайванидихъ галаз чара хьайидакайни ван хьанвай.

— Я хизан сагъ хьайиди, ви свас вижевай инсан яз аквадай. Ана гьикI хьана, куьн чара хьанва лугьузва хьи? Авай кар яни? — жузуна за, чун дуьшуьш хьайила­.

— За ваз  гьикI лугьун. Зун виликдайни, чи са бязи хуьруьнви итимар хьиз, жуван  папахъ галаз, бубадин тIвар кьуна, адан руш лугьуз, рафтар жедайди тир. Гилани зун гьакI рахазва: “Алидин  руш” лугьуз. Дуьз лагьайтIа, исятда зи кIвале авайди маса  дишегьли я, гьатта миллетни масад я. Амма ина са кар ава: заз хканвай цIийи кайванидинни виликан папан дидединни бубадин тIварар гьа сад хьтинбур я: Алини Къистамам. Гила, дуст кас, жува кьил акъуд, чун чара  хьанвани, авачни…

— Валлагь, гада, и гунагьрив ацIанвай чилин винел тежер кар авач. ЧIалахъ хьана кIанда, — къалурнай зани жуван разивал.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 27-нумрадай

___________________________________

Аллагьдин ишара

Уьмуьрда ахьтин декьикьаяр жеда хьи, гьатта рахадай сад гьалтайлани, ам бахт хьиз кьабулда. Лап яргъал кас хьайитIани.

Чи сад лагьай хтул, зи дидедин тIвар эхцигнавай Гуьлнабатан гъвечIи  вахт тир. Садра чун кухнядай  телевизор авай кIвализ хтайла, хтул руш телефондай рахазвай. Адаз гьелелиг рекъемарни чир хьанвайди тушир. КIан хьайи касдиз зенг ийиз алакьзавачир. ЯтIани, чIехибур кьилелай алатайла, аялриз телефон  чпин къугъунрин алатдиз элкъуьрун  хуш я. И сефердани гьакI авай. Гъиле авай трубка къахчурла, хтулдай саки гьарай акъатна, манийвал ийиз эгечIна. Трубка япал эцигайла, бадедиз а кьиляй лап чара атIай, куьмекдин тегьерда тIалабзавай сес  хьана:

— Гзаф тавакъуйда квевай чаз рахаз манийвал тавун. Куь хтулди, дуьшуьшдин кар яз, рекъемрал тIуб илисайла, чи кIвализ зенг атана. Ам Аллагьдин патай аялдин гъилералди ганвай мергьяматлу­вилин ишара я. Текдаказ, кьуд цлан къене, къавуз килигиз, ре­кьизвай хьи зун… Касни амачиз,  текдиз авай кьуьзуь къари я зун. Гьикьван хъсандиз чна суьгьбетзавай хьи, заз адаз вужар ава­тIани чир хьанва. Тавакъу ийизва, къуй рахурай, Аллагьди  ам бахтлу авурай…

Рахаз-рахаз, гьа трубка япал алаз, чи Нануля ахварални фена…

Гьайиф, къаридин нумра сир яз амукьна.

Бубадиз — хинкIар

Няниз чи патав зи хва Фаргьад вичин руш Эльмирани галаз атана. Адан вад йис анжах тамам хьанвай. Хтул руш са арадилай, чIехи ашпазди гьазурвилер акуна, бубадиз хинкIар ийиз эгечIна. Вични — пластилиндикай. Цана яд къажгъандиз, адан “кухняда” ихьтин лазим тадаракар вири авай. Пластилиндикай гъвечIи пешер авуна, къажгъандиз вегьена. Вичин патав, адан хинкIар гьазур хьана агакьнавай.

Гила, къачуна тарелка, хинкIардин пешер са-сад тIуруналди хкудна. Гъана кIирни эцигна­.

— Буба, за ваз хинкIар авунва. Ша, неъ жуваз, — гуьгьуьл шад яз, ада заз эверна.

Амма буба лугьудай чIехи ахмакьди къачуна, недай амаларна,  хтулдин тарифардай чкадал кьуру сесиналди «заз кIанзавач» лагьана.

Квез акуна кIандай, хтулдин чина гьихьтин перишанвал къугъванайтIа. Бес жечни, ада вичин кIани буба патал тарифардай зегьмет чIугуна! Амма  адан алахъунриз ида са къиметни ганач.

Эгь, бубак! Мус хьурай вакай хтулдин гъавурда акьадай буба?!.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 29-нумрадай

___________________________________________________________________________________

Нефсини кайи рикI

И дишегьлиди, вичин аялрин бубани галаз чи кIвализ къвез, чал кьил чIугвазвай. Чи хизанриз чпиз чеб хъсан таниш тир. А дидеди гьукуматдин виже­вай идарада кIвалахни ийизвай.

Дишегьли юкъуз ракъини, йифиз ацIай вацра хьиз нур гузвай чин-суфат алайди тир. Иллаки чина хъвер къугъвайла, адахъ теш­пигь авачир хьтин гуьзел суьрет жедай.­­

Папани гъуьлуь кьведани кIвалахза­вайтIани, кIвалин агьвал аквадайвал хъсан жезвачир. ЯтIани ксари, гьалаллу фу нез, чпин балаяр хуьзвай…

ЧIехи гьукумат чкIана. Уьлкведа алвердин “къачу-це” къайда гьатна. Гьа и чалкечир девирда и дишегьлидин  кьилизни, патахъ физ, мал хкиз, маса хгуз, чпин хизандин дуланажагъ агьваллу ийидай фикир яна.

Гъуьлуьни, залумдин хци, ам и “регьят” кардикай хвенач, вични гьа и савдадик экечIна.

Къазанжи къвез акурла, папавай вичин нефс хуьз хьанач, бязи вахтара мал саламат ахгакьарун патал са куьнилайни элкъвенач. Адан патарив гва­йбуруни чпи чеб гьакI тухузвай, абуруз­ и рехъ регьятди хьиз авай. Вахтарни, абурухъ галаз уьмуьрни физвай. Къвез хъфена и язух дишегьли зи патав. Арза сад тир: “РикI тIазва”. Адан суфатни кваз дегиш хьанвай. РикI вучиз тIаз­вай­ди ятIа, вичиз залайни хъсандиз чизвай.

Амма кар кардай, яд регъуьн чIут­хвардай фенвай. Нефсини кайи рикIиз дарман амайди туш.

И дуьньядал инсанар яз къвезва чун,

Амма вири инсанар яз хъфизвач.

“Нефс” лугьудай терс азарди

незва чун,

Дарман аваз, анжах ам чаз жагъизвач.

—  “Лезги газетдин” кьилин редактор, жегьил шаир Мегьамед Ибрагьимова аквазвани, гьикьван тIарамдиз лагьан­ватIа!

 

­Мергьяматлу лиф

(Тешпигь)

Хьана-хьанач кьван диде лифни буба лиф. Абурун мука кьве шарагни авай. Диде лиф мукал вичин балайрин кьилел жедай. Бубадин пеше, вилериз экв аквазмай кьван вахтунда вичин гъиле гьатай шар-пепе хкиз, дидедизни балайриз гун тир.

Гьар сеферда элкъвена хкведайла, патав гвай чIередал, лув хана, зайиф хьанвай са маса лиф ацукьна, ам гуьзетиз жедай.

Буба лифре вичи хканвай гъуьрчекай лув гуз тежезвай къуншидизни пай чара ийидай.

И кар акваз, рикIи заланвал гьиссзавай са маса лифре лугьуда: “Са бязибуруз Аллагьди ихьтин бахтни гуда — ацукьай чкадал ма ваз недайди, са зегьметни галачиз…”

Вичиз ганвай сагъ чан аквазвачир адаз. Къарши яз, сагъсуз хьана, дарда авайдакай хабардар лифрез адан патай такIанвални авай…

Гагь-гагь гудай гъил девлетлуди, къачудайди кесиб тирди япайни тефидай гьа и лифер хьтинбур инсанрин арадани дуьшуьш жезва. И кардиз вучда?.. Дарман аватIа?..

«Лезги газетдин» 2019-йисан 41-нумрадай

_________________________________________________________________________

КIунчI цуьквер

М.Н.-диз кIвалахал кIвачи-кIвачи фин-хтун адет хьанвай. Авайди са 15-20 декьи­кьадин мензил тир. Эхиримжи тарс куьтягьна, кIвализ хъфидай гьазурвал аквазвайла, адан патав чпин институтдин психо­логиядин кафедрадин заведующий Ольга Борисовна Голова­нова атана. Ада, М.Н. рази ятIа, вичиз адахъ галаз ре­кьин юлдаш­ жез кIанза­вай­дакай хабар гана. Кьве дишегьлини, ри­кIяй-ри­кIиз рехъ ачух дустар хьиз, илигна их­тилатрал, экъечIна куьчедал…

Акуна-такуна, М.Н.-дин кIвалив агакьдай къекъуьн мукьва хьана.

Галай  юлдашди, рекьин къерехдал алай цуькверал алверзавай павильондив агакьайла, кIвачин ериш явашарна. Мягьтел жедай  ажайибвилелди ада чуьлдай кIватIнавай цуькверин тарифарна, вижевай кIунчI хкяна.

— И цуьквер, — къалурна психологди, — за квез багъишун патал къачурди я. Санал­ рекье хьайи и куьруь декьикьайри заз гзаф лезет гана. КIвалахдин юлдашривай заз квекай рикIиз хуш жедай гафар ван хьанвай. Абур ягъалмиш туширдан чIа­лахъ къе зунни хьана. Вахъ галаз рекье хьайи геренда зи рикIе­лай уьмуьрдин татугайвилер, инсанрин арада жедай зидвилер алатна.

Гьакъикъат я: инсанди вичинни, галай юл­дашринни уьмуьр гуьрчегарзава, — лагьана­, цуькверин кIунчI мукъаятвилелди рекьин юлдашдин гъиле вугана, ам чара хьана…

Лавашрин устIар

Мафи Назировна, кIвале хьиз, кIвалах­дал­ни, муаллимвилелай гъейри, лавашар чрадай устIар хьизни машгьур хьанвай. Касдин лавашар лагьайтIа, гьакъикъатдани, дад­­лубур жедай. Гьавиляй кIвалахдал юлдашрин вилер, иллаки итимрин, ам атунал жедай.

Гъил ачух дишегьлидин чантадай, адет яз, чар тунвай хъуьтуьл лавашни таза  ниси жагъидай.

Эхиримжи йисара, яшар кьудкъадалай алатайла, бедендик нахушвал акатна. Бязи йикъара, лавашар чрун анихъ амукьрай, кесибдиз гьатта къекъвезни четин жезвай. ЯтIа­ни, кIвалахдивай ам къерех хьанвачир.

Садра, кIвалахдив агакьайла, кабинетда кафедрадин заведующий Шамилни авай. Садлагьана, гъуьрч акур лекьре хьиз вегьена, чIехи юлдашдин сумка къа­чу­на, ам ачухна, гъил экъуьрна­. Анжах, гьайиф­, сумка и сеферда буш тир.

Валлагь, Шамил, кIвачер тIазва. За­лай лавашар чраз ахлакьзамач, — чи­на тахсир квайдан лишан авайда хьиз, чIе­хи юлдаш адан къаншарда акъвазна­.

Шамилан пеле яргъи биришар къугъвана, вилер вилера туна: “М.Н., куьне лавашар чразвай тини кIвачералди ишинзавайди яни?”

Жавабдин чкадал ам буш гъилер гваз амукьна. Муькуь юлдашриз бул хъуьруьнар хьана.

 

“Козёл”

Им Миграгъа хьайи кар я. Чун аяларни галаз гатуз ял ягъиз хъфенвай. Чахъ зи кьве руш — хтулар галай.

Са юкъуз чи рикIел вини хуьруьз хъфин атана, чи мукьва-кьили Няметални кьил чIугвада лагьанай.

Чна кIвачи-кIвачи хъфин кьетIнай. Рехъ регьятди тушир. Сифте пай дуьзендай фенвайди тир, кьвед лагьай пай — хур квайди. Югъни чимиди  хьанвай.

Эвелдай чIехибурни, аяларни, къу­гъу­нар ийиз-ийиз, физвай. И саягъ фин вирибуруз бегенмиш хьанвай. ВацIалай эля­чIай­ла, тик рехъ башламиш хьана. Чимиви­лини вичин таъсир ийизвай. Са арадилай рушари  шандакьар ийиз эгечIна. Абур галатнавайди аквазвай иллаки — гъвечIи руш Элина.

Са кьадар рехъ фейила, амайди мадни тик тир. Чара хьанач, чIур квай чка аку­на­, ацукьдайвал хьана. Инлай Няметан кIвал аквазвай, рехъни тIимилди тир. Чна ру­­шаз чан-рикI­на, яваш-яваш фе­на кIанда ла­гьайла, галатнавай кур­квачI вичин жуьре рахаз га­тIунна. Элкъвена ам хуьруьхъ, Ня­метан кIвал аквадайвал: “Нямет, ты ко­зёл! Не мог постро­ить свой дом вот здесь, где мы сидим?”, вичин на­разивал къа­лурна­.

Амма, чара авачирди кьатIана, уф-чIуф ийиз, бубадин гъил кьуна, руша дагъдин рехъ давамарнай…

 

Зурба къуват

Фолкленддин кьураматар (островар) патал Аргентинадинни Англиядин арада дяве хьана, са тIимил вахт алатнавай. Ма­лум тирвал, Аргентина — магълуб­, агъзур­дав­ агакьна абурун аскерарни телеф хьанай.

Аргентинвийриз икьван чIавалдини Англия такIандайди тир. Дяведилай гуьгъуь­низ абурун араяр лугьуз тежедайвал къана. Гила абуруз садаз-сад аквадай вилер авачир.

И вахтунда футболдай дуьньядин чемпионат кьиле фенай. Финалдиз и кьве  госу­дарстводин командаяр акъатнай. Аргентинадин командадик кваз вири дуьнья­диз машгьур Диего Марадона къугъвазвай. ­Диегодин къаст сад тир: финалда Англиядин командадин варариз гол ягъун…­

Са кьадар къугъвайдалай гуьгъуьниз адаз акуна хьи, вичи гуьзетзавай вахт алукьнава, мумкинвал гъиляй ахъаюн лу­гьуз тежедай хьтин гъалатI тирдан гъавур­дани ам акьуна. Вичин вилик акатай туп ада 13 декьикьада 50 метр кьван мензилдин майданда Англиядин вич эл­къуьр­на юкьва тунвай вад футболистдикай садавни вуганач хьи, вуганач! Кьиляй-кьилиз къизгъин бягьс тухвана, эхирни ам виридалай вилик акатна. Вилик кумайди са вратарь тир. Анжах гила, маса мумкинвал­ ба­жагьат хъжеда лагьана  фикирна, къаршидиз къвезвай вратарни алцурарна, ада ягъай туп голдиз элкъвена! Гьихьтин дамахлу гол!..

Заз и къугъун телевизордай акунай. Марадонадин къаст гьакъикъатда кьилиз­ акъат­на. Англичанар магълуб хьанай.

И жуьреда ватан кIан хьун зурба къуват я, адаз манийвал авун жедай кар туш.

Ихьтин рухваяр авай халкь бахтлуди я.

 

“Заз ни яб  гурай?”

Шагь дагъдин Къаракуьре хуьруьхъ агакь­навай сергьятдал къуза пата и хуьруьн маларин фермаяр аваз пара вахтар алатнава. Куьлуь карч алай гьайванрин фермадин заведующий чранвай яшара авай, рикI ачух, яр-дустни пара кIандай кас тир. Ам зи хтул, милициядин майор В.-дихъ галаз фадлай танишзавай. Гьар дуьшуьш хьайила, “Бес вуна садра хьайи­­тIани чал кьил чIугвазвач ман”, лугьуз, ахмурни ийидай кьегьалди…

Машинни гъилик хьуникай хийир къачуна, ада дуст майор халуни галаз тухвана чпин яйлахдал. Рекье са вад итим чпин хуьруьнвиярни къачуна.

Хъсан алахьай югъ, къацу махпур хьтин векь авай чIурар, вижевай къайи яд авай булахар, яргъак квачир чка. Галайбурни — халисан дагъвияр…

Таза гьайвандин як, шишер, шурвани хъхьайла, гадайрин кефияр куьк хьана. Хъвадайдакайни са дарвални авачир. Акуна-такуна, югъ нисинилайни алатна, ахлахьдай вахтни мукьвал хьанвай.

Тамадади фермадин иесидин тарифарна, адаз гаф гана.

— Заз гаф гунай куьн гзаф сагърай, тамада. Са кар ава, ам талгьанани жедач за­вай. Гаф куьне гана, тостни лугьуз кIан­зава заз. Ву­на и патав гвай,  хух ацалтна, ле­жен-лежен­ хьана, яргъи хьанвайбурал са вил вегь. Ибурукай гила заз ни яб гана кIан­зава квез? Де яхъ, сагърай зунни вун, — лагьана, ам вични гьабурун патавай са къвалахъай ярх хьанай…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 48-нумрадай

_______________________________________________________________________________

“Экологически михьи” моторар

И духтурди хейлин йисара Мегьарамдхуьруьн больницада кIва­лахна. Амма адал, лугьудайвал, я аквадай хьтин чIар атанач, я адак кьуш акатнач. Жергедин духтур яз, михьивилелди кIвалахиз,  гьалаллу фу незвай. Алай гьалдал ам вични рази тир. Кьил хуьзвай касди…

Нубатдин сеферда отчетар гваз меркездиз фейила, адал вичихъ галаз мединститутда кIелай юлдаш дуьшуьш хьана. Кефер-гьалар, дуланажагъдин шартIар чпин арада гьялна куьтягьайла, Хасавюртда кIвалах­за­вай и юлдашди хабар кьуна: “Гьикьван вун и гьалда жеда? Авачни бес анра кьил хуьз жедай маса къуллугъ? Тек са мажибдал гьи­кьван  жеда?”

ЮкIвар-чипIер яна, ихтилат куьтягьайла, адан юлдашдин чина, бахтунин банд ачух хьайиди хьиз, шадвилин ишара къугъвана: “Яда, гьей, я вуна рикIел гъанач, я зи кьилизни атанач икьван чIавалди. Куь районда Азербайжандиз физвай чIехи муьгъ ава. Адаз вучиз “къизилдинди” лугьузвайди ятIа ваз чизвани? Анал кIвалахал хьайи ксар агьваллубуруз элкъвезва. Ша чна вунни гьаник кутан”, ада чи духтур рази яни тушни ахтармишна.

Гудайла, Худади гуда, муькъвел и вахтунда къуллугъдин азад чкани аваз хьана. Республикадин санэпидстанциядин (а вахтунда икI лугьузвай) регьбер хасавюртви юлдашдин мукьвади тир. Фена кьведни адан патав. Мегьарамдхуьруьн азарханадин духтур а муькъвел санэпиднадзордин къуллугъдал тайинарна. Пешекарвилин дережа хкаждай са йикъан семинардани иштиракна.

Отчетар вахтунда вахкана, муькъвел санитарный инспекторвиле тайинарнавай приказни гваз и духтур кьилин духтурдин патав фена. ТуькIуьрна вичиз, рагьметлу Х.Тагъира кхьейвал, са магъарани, ацукьна цIийи  столдихъ, чIехи везифаяр тамамариз.

Гьа  икI башламиш хьана адан цIийи йи­къар­, гьафтеяр. Ам сакIани гъавурда гьатзавачир, вучиз и муькъвел “къизилдин” тIвар акьалтнавайди ятIа.

ЮкIвар-чипIер ягъиз, икI кьиле фидач лугьуз, хиялрик квай ам.

Гьа  ихьтин фикирри басмишзавай са арада муькъвел атана чIехи прицепни галай “КамАЗ” акъвазарна. Адан документар вири къайдада авайди гьисабай муькуь къуллугъчийриз “КамАЗ” ахъайиз кIан хьана.

— Ваъ, акI виже къведач, — эгечIна санитарный инспектор вичин везифайрив. Машинда авай пар Сумгаитдай Дондал алай Ростовдиз тухузвай са гьихьтин ятIани моторар тир.

Санинструкторди хабар кьуна: — Квев “Об экологической безопасности моторов” документ гвани?

— Ихьтин суал сад лагьай сеферда ван къвезва, ам вуч лагьай чIал я, — хабар хкьуна иесийри.

— Ам вуч лагьай чIал ятIа, гила заз яб це, гьуьрметлубур. Квев гвай кьван моторар вири са-сад худда тваз, абурай акъатзавай газдин анализ авуна, ам  тIебиатдиз хаталуди яни-тушни чирна кIанда. Эгер хата квайди тушиз хьайитIа, буюр, алад. Анализ авун а моторар гьазурзавай заводдин илимдин лабораториядин везифа я.

— Ваъ, юлдаш инспектор, чав ахьтин справка гвач.

— АкI ятIа, заз куьн РФ-дин мулкарал ахъайдай ихтияр авач.

— Бес гила чна вуч авурай?

— Ам, лугьудайвал, куь проблема я. Гьялни куьне ая!..

ГьикIда, вучда? — Кьам чухвана, парцин иесиди. — Ростовдиз чун геж хьанва, вахт чахъ амач. Элкъвена хъфена, анализар авун агудиз жедай дердияр туш. Ихьтин гьалара амайди и хванахвадив, инспектордал гъил туькIуьрна ада, гьикьван лазим ятIа, агакьарун я…

Инспектордизни кIанзавайди гьа и кар тир.

Урусрин мисалда лугьузвайвал, хиперни сагъ амукьна, жанавурни тух хьана.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 50-нумрадай

_______________________________________________________

Чантадин сиягьат

Са геренда агалтна, ял яда лагьана, зун айвандик дивандал ярх хьана. Вил агализни агакьнач, къуншидин кIваляй векъи ванер акъатна: “ЧIехи буба хьайилани, ийизвай кар кьил-кьилел алачирди я!.. Лагьайвал авунайтIа жедачирни?..”
Кар ихьтинди тир. Паяр туна, гьазурнавай чанта кIвалин кайваниди Бинекъадида (Бакудин поселок — А.Э.) яшамиш жезвай рушав агакьарун патал Бакудиз вичин ирандидедал (яни чи кIвализ) кьил чIугваз физвай Мегьралидив вице лагьанвай. Шумудни са югъ, я чанта эцигайвал кIвалин пурча амаз…
Кесиб итим, кьил агъузна, пагь атIана амай. Вугайди тир эхир ада чанта Мегьралидив? Хуьруьнви Бакудай хтана, югъни алатнава, амма чанта лугьудайди, лал шагьид хьиз, ракIарив гума…
Мегьрали, жегьил тиртIани, аламатдин хесетрин бенде тир. Ам Бакудиз, чи кIвализ гьа чанта гваз атанай. И чанта Бинекъадида авай хуьруьнви Тагьиран рушав агакьарун лазим тирдини лагьанай.
Вичин кьил анрай акъудиз тежедайди чиз, ада зи стха Нурединакай куьмек кьуна. Фена, Тагьиран кIвализ агакьайла, Мегьралиди кесибриз хуьряй дидедин патай паяр гъанвайдакай чуькьни авунач. Гвай чанта ракIарин патав, кIвачерик тежедайвал, динжарна. КIвалинбуруни ам атанвай мугьманринди яз гьисабна, тIубни кянач.
Элкъвена хкведайла, тухвай чанта эцигай чкадилай вахчуна, гадаяр рекье гьат хъувуна. Мегьралидиз акI тир хьи, вичи тухвай чанта руша, ичIи авуна, дидедиз шегьердин паярни хтуна, аквадай чкадал эцигнава.
Чи кIвализ хтайла, дидеди Мегьралидивай хабар кьуна:
— Я бала, и чанта вуна Тагьиран рушаз тухвайди туширни?
— Тир, диде. Рушани шегьердай вичин диде-бубадал буш чанта рахкурич эхир…
Чантадикай мад ихтилатар хъхьаначир. Амма Мегьралиди ам, гьа хуьряй гъайивал хутахна, иесийрин бицIи рушав вахканай. Адани ам чпин ракIарив эхцигна…
Эхь, ихьтинди я чантадин кьиса-сиягьат. Бязибурун саймазвили чантаярни гзаф къекъуьрда, паяризни “пая” яда. И сефердани гьакI хьана. Туьнбуьгьрин харцик тахсирсузди акатна.

«Лезги газетдин» 2020-йисан 2-нумрадай

_______________________________________________________

Яман затI

Чи хуьр — Миграгъ-Къазмаяр, кIапIал-кIа­пIал хьана, ЧIехи вацIун къерех тирвал, рай­он­дин центрадивай дагълар галайвал экIя хьанва.­

Ватандин ЧIехи дяведин ва гуьгъуьнин йисара чи кIвалин патав колхоздин малар хуьзвай чIехи тевле гвай. Шура гьукумат же­далди ам кьилдин касдинди тир. Адан вилик рат хьиз туькIуьрнавай гъвечIи майдан квай. Анал рагьметлу Дадашбаладини Сиражидина алеррал кутIуннавай чалийра аваз Вини Къазмайрал  алай ратIралай  яцариз  ем патал нагъвар гъидай. Зунни зи вах ва къуншидал алай чалай тIи­мил чIехи яшара авай вахни стха мектебдиз тефенвай аялар тир. Абур вахтуналди яца­­риз килигзавай чпин дидедихъ галаз чи къуншидал яшамиш жезвай.

Чалияр агакьна, нагъвар ичIирайвалди, чна кьудани, цицIери хьиз, абур чалдай, аник кумай­ къуьлуьн тварар хчIалдай. Сагъ са юкъуз чаз истикандин са кьатIа авай къуьл жедай. Ня­низ дидеди тварар аламачир, вичи кIу­лаваз Хуьрелрин дугунай гъанвай гьажибугъдадин кIа­шарикай кьвед, кутIадалди гатана, кукIвар­на, кIус-кIусна, чна кIватIай къуьлуьн тваррихъ­ галаз сачуна экъуьрна, ах­па регъвена, сав ийидай. КIвале чахъ гъилин регъвер авай. Сав, чими цел тIушунна, виридаз пайдай. Рагь­мет­лу­да чун рузидин кIус агакьар  тавуна тадачир.

Чи къуншийри — стхадини адан ваха — жа­гъай-жагъай тварар чигдаказ сивиз вегьедай. Малум тирвал, чиг рузи инсандивай иливариз жедайди туш.

Садра акуна чаз, А. (стха) пекиналлаз гъа­на, къецел кIвалин цлав эцигна. Адавай къе­къвез­ жезмачир. Вах гьеле кIвачел аламай. Стхади ярх хьанвай чкадилай язух къведай сесиналди, са твар вичин сивизни вегь тIун лугьуз­,  минетдай вахаз. Юзадай гьални чанда амачир гададикай амайди хамни  кIа­рабар тир. Гьа алай чкадал ам рагьметдизни фенай. Са тIимил вахтунилай  вахан кьисметни  гьахьтинди хьанай…

Им заз жуван вилералди акур, садрани ри­кIяй акъат тийидай уьмуьрдин залан шикил я.

Гуьгъуьнин йисара, чна чIехи классра кIел­завайла, Африкадин негрийрин четин уьмуьр, абурун аялар гьи гьалда аватIа къалу­рун патал чи центральный газетра шикилар жедай. Абур санихъни тефей дяведин вахтунин чи уьмуьрдай къачунвайбур хьиз аквадай…

Белки, гьавиляй чи Зейнедин имиди, вичин дустарихъ галаз шадвалдайла, тост хьиз, лугьудайтIа: “Душмандин балайризни каш такурай, ам яман затI я”.

Дуьз гафар я, валлагь! Имидин гафар ги­ла за гзаф мярекатрал тикрарзава…

Къачагъ

Ватандин ЧIехи дяведин залан вахт тир, Эсетрин магьледал а чIавуз кьуд стхадин хизанар яшамиш жезвай. Чи кIвал Зейнедин имидин кIвализ мукьвал алай. Магьледал алайдини вири кьуд кIвал  тир, чIехи хуьруьвай  са кьадар къакъатни авунвай.

И юкъуз экуьнахъ фад ими, вичин винтовкани къачуна, гъуьрчез фенвай. Адахъ бронь авай, Мегьарамдхуьр — Ахцегь линиядал алакъадин конторада къуллугъзавай… Имияр дяведа авай.

Диде, цицIибар гуьгъуьна авай верч хьиз, вичин пуд аялни галаз Зейнедин имидин сусал илифнавай. Къулал картуфар  ргазвай къажгъан алай. А вахтунда имидихъ авайди вад аял тир, чунни ахкахьайла, хизан къалин хьанвай. Чун вири, чилел суфра экIяна,  элкъвена ам юкьва  туна, ацукьарнавай. Виридан вилер къулал алай…

Балайрин дидеди къажгъан ахвудна, кузвай яд куьзна, ахпа яваш-яваш вичин кьилин везифадив — хизандиз картуфар паюнив эгечI­на. Чун, гьикьван лагьайтIани, чарадан кIвале авай, эвер тавур мугьманар тир. Гьави­ляй ди­дедин къвалав игис хьана, секиндиз ацукьна, гуьзетзавай. Вуч гайитIа, гьадал ра­зи тир. КIва­линбуру къал акъудиз башламишна: сада ви­чиз гъвечIиди ганва, муькуьда сад ганва лугьуз. Абур сакIани секинариз жезвачир. Чара атIайла, дидеди вичин аялриз “лал хьухь, кьейибур, валлагь, къачагъ къведа! Ви­ри вахчуна хъфида, чаз садни тадач!” лагьана.

И арада  ракIарихъ халис къачагъ галаз хьана. КIвале итим авачирди кьатIай угъраш, рак тупIув гатана, ахъайна, кIвализ гьахьна.

Адан шикил къени зи бейнида ама: гелкъвен тийизвай яргъи чIулав чуру, кьилел япар ахъайна сад куьрс хьанвай  бармак, яргъи бедендив кьун тавунвай шуьткьвей куьгьне шинель алай адал.

Садазни килиг, са гафни рахун тавуна, хъуьчIе авай чанта акъудна, вирибурун вилик пайна квай картуфар чантадиз вегьена, экъечIна хъфенай ам…

Чун вири, лал кьена, витIни акъат тийиз амай. Хъфей вагьрам, вичин чинебан муг дагъ­дин ценерив туькIуьрнавайди, йиф кумаз недайдан суракьдиз эвичIнавайди яз хьана.

Чи магьледив, масадбуруз акван тийидайвал, агатдай мумкинвал а чIавуз авай. Патарив маса кIвалер гвачир чка тир, мукьваривай рехъни фенвачир…

Бе-ес, ихьтин “игит” дагъвиярни кими тушир Ватан четинвиле авай девирда…

«Лезги газетдин» 2020-йисан 4-нумрадай

______________________________________

Тербиядин тарс

Заз Кабардада, командировкада авайла, фикир желбдай са ихтилат ван хьана.

Чун илифнавай кIвалин ие­сиди вичихъ галаз ачух рафтарвал авай са шумуд хуьруьнвидизни эвер ганвай.

Абуру, къумарал къугъвадайла, чпикай садаз “Кьей хва, куьн беябурчивилер ийидайбурун тухумдикай тирди чи рикIелай алатнавай хьиз жемир…” лагьанай.

Мугьманар хъфейла, ахвариз фидалди вилик, “беябурчивилер ийи­дайбурун тухум” вуч лагьай чIал ятIа, за жу­ван дустунивай хабар кьуна…

Виринра хьиз, абурун хуьрени абурлу, кар алакьдай, жемят патал хийирлу кIвалахар ийидай кьегьалар тIимил авачир. Месела, Гьажибега патав гвай кIамал муьгъ эцигна, вичиз гьуьрмет къа­­занмишнай.  Хизира ханвай регъуьн чарх дегишарун патал Азербайжандай цIийиди хканай. Сейфуллагьа хуьруьн юкьвал малариз яд гудай лат къай­дада хтунай. Агъабегани Балабега чпин къуншийрин куьмекни галаз, турбайра туна, булахдин яд хуьруьв агакьарнай…

Абурун хуьре алазни-алачиз рахадай, хийирлу крарик кьал хуькуьрдай Штибег тIвар алай садни авай. Алахъунар гзаф авуна­тIани, адан кьилиз хуьр патал хийирлу гьич са карни атанач. Амма машгьурдай хьтин са вуч ятIани авуна кIанзавай. Эхирни ада фена са беябурчивилин кар авунай лугьуда…

Эхь, гьуьрметлу кIелзавай­ди, гзафбурун рикIелай хийирлу крар авурбурун тIварарни алатзава. Ам­ма, абурсуз кар авуналди, вичин тIвар “машгьур” авур кас, несилар алатайлани, рикIелай алатзавач… Им тарс тушни тербиядин?..

«Лезги газетдин» 2020-йисан 7-нумрадай

_________________________________________________________________________________

“ЦIух” гудай свас

И йикъара за жуван дафтарра вил экъуьрна. Ана са кьисади вичел зи фикир желбна. Чи магьледал са мукьва-кьилида вичин гададиз адан дидедин хуьряй свас гъанвай. Ихьтин хизанар чинра гзаф хьанва.

Зи библиотекада, и месэладиз  талукьарна, рагьметлу тарихчи агъсакъал, профессор Р.М.Мегьамедова 1971-йисуз акъуднавай “Дагестан. Исторические этюды” тIвар алай ктаб ава. Ана фикир желбдай очеркар, кьисаяр, гьадисаяр гзаф гьатнава. Ктабдин авторди шагьидвалзавайвал, бязи хуьрерин арада дуствилин, къуни-къуншивилин гьалар  хъсанзавачир. Месела, эвленмиш хьун патал маса хуьруьз руш гудачир. Гьатта гьа са хуьруьн къенени  са тухумдин гададиз маса тухумдай руш гъидачир, я жегьилдиз хкядай ихтиярни авачир.

Гьелбетда, им куьгьне адет тирдал шак алач. ГьакI ятIани, ам кваз кьазвайбур гилани тIимил авач. Хейлин хуьруьнвийри чпин гадайриз анжах чпин хуьруьнви рушарал эвленмиш жедай ихтияр гузва­. Зи са дустунин (тIвар кьазвач) гада чIехи яшариз акъатна, свас тагъана амай. Чи арайра  дуствилин ала­къаяр авайвиляй за вуна вуч гуьзлемишзава, юг гар галамаз вегьена кIанзавайди я, квекай дарвал­ ава, хциз  вучиз мехъерзавач лагьана хабар кьуна.

Жавабди зун мягьтеларна: “Кутугай руш жа­гъиз­вач”. За адаз вижевай са шумуд рушан тIва­рар­ кьуна, абур чи студенткаяр тир. Кьвед лагьай жа­ваб зун патал ажайибди хьана: “Абур чи хуьряй­ туш, чина гадайриз патал хуьрерай сусар гъидай адет авач”.

Зи къуншидин вичин кайванини маса хуьряй я, хциз гъанвай свасни.

Къунши гададин диде кIвалин-къан  гъавурда­ авай, вижевай, камаллу дишегьли я. Гьавиляй абуру  чпин хцизни свас хкягъиз гьа чпиз таниш хьанвай, бегенмиш хуьруьз илчияр рекье туна. Мехъерни авуна. Къарини свас — са хуьруьнвияр, квелди пис я кьван? Хизан кадгъана. Вирт кIватI­завай куьнуь хьиз яшамиш жезвай жегьилар.

Къарини свас — им тамам са илимдин гими я. Урусрихъ «ирандидени езне, чи патара «къарини свас»  гзафбурун мецел жедай месэлаяр я.

Къари анжах кIвализ атанвай цIийи сусан хатур тахаз, адаз кIанивал ийиз, кIвалин къайдайрихъ  галаз кьадайвал вердишариз гьавалат хьана. Амма и “гимида” капитанни хьун лазим я. Къаридиз и руль вичин гъиле кьаз кIан хьана. Яваш-яваш ада, вич алай чка къалуриз, жегьилриз “икI ая, акI ваъ” лугьуз эгечIна.

Жегьил свас, къариди вуч лагьайтIани, “есть” лугьуз, гъил хкаждайбурукай хьанач. Ада вичикни  дишегьлийрин сихилдиз хас хесетар ва абур винел акъуддай тIулни квайди къалуриз хьана. Сифте кьилера чпин арайра авай цIалцIам тушир гъвечIи кимивилер меслятдалди гьялдай ниятар авай. Амма акуна сусаз, балкIандин кьенерар вахтунда тIарамарна кьун тавуртIа, хаталу я. ИкI виже къведач, фикирна ада вичи-вичикди.

Са юкъуз, кIвале итимар авачир арада, къари вичин къаршида ацукьарна, чин чIурна, свас кье­тIивилелди рахана: “Вуна эхиримжи вахтара кутаз эгечIнавай жигъирар за ви гададиз къведалди таптагъарнавайбур я. Килиг, къари, зун гзаф тIардай цIух гудай чIижерин жинсиникай я. За цIух гайитIа, ви эхир пехир жедайди чир хьухь”.

И къайдада агакьарай “нотадин” гъавурда акьур­ къари вичин чкадал ацукьна. Ам яваш хьана.­

Анжах жегьил суса, вичи “цIух” гьикI гудайди ятIа, сир яз туна…

«Лезги газетдин» 2020-йисан 15-нумрадай.

______________________________________________

Четин кар

Советрин гьукуматдин гур вахтар тир. Лезги районрай кьуьд акъудун патал колхоздин малдарар Мугъандиз (Азербайжан) фидай.

Райондин исполкомдин седридин рикIел, севрен рикIел мереяр хьиз, чубанрал кьил чIугун акьалтна. КIаник машинни хьайила, им са акьван четин кар тушир. Акьахна, гана худ, гьатна рекье.

Гуьзетни тавунвай чIехиди атайла малдарар гзаф шад хьана. Суфрадал чубанри некIединни якIун дадлу хуьрекар булдиз гъанвай. Хъвадайдакайни кьит­вал­ авачир. ТIуьрди, хъвайиди иливарни авуна кIан­дачни?

ЧIехидавай таб гуз хьанач. Парталарни аламаз, вич-ви­челай алатна, къатканвай чкадал ам вакIан дундиз атанвай. Фермадин заведишдин чара атIана. Текдаказ ви­чивай ам къайдадиз хкиз тежедайди адаз чизвай. Са­кIани тахьайла, эвер гана къаравулдиз. Мугьман тиянда туна, чуьхуьз эгечIайвалди, гарун хура гьа­тай  пешер хьиз, иниз кьве чубан атана акъатна. Гила вуч­­да? Фермадин заведующийдин зегьле фена. Ада атай чу­­банриз ми­нет-дад авуна, садазни ихьтин кардикай талгьун тIа­лабна, абуруз гьардаз са гьерни гун хиве кьуна.

Сифте чубанар шад хьана, са зегьметни галачиз гьардаз са гьер — им лотереядай акъатай гьисаб жезва эхир.

Фагьум-фикир авурдалай гуьгъуьниз чубанрикай чIехида лагьана:

— Валлагь, заведиш, гьерер чаз садазни артух хьанвайди туш. Кьабул чна ийида. Амма четин са кар ава ина.

— Лагь, вуч кIандатIани, башуьсте! — хиве кьуна заведишди.

— КIандай затI авач, дуьз лагьайтIа. Амма, чун шагьид хьайи, вилералди акур ихьтин аламатдикай садазни талгьана, сир яз хуьн четин кар я! Бажагьат а кар чалай алакьда…

Ихьтин жаваб ван хьайила, заведиш тиянда авайдан кьилихъ къах хьана…

Ахмакьди вуж ятIа?

Са хейлин девир хьана уьлкведа Шура гьукуматди агъавал ийиз. Амма са вахтундилай гьукуматдин пелел тагъма алайди атана. Касдин мез сакIа рахадай, крар масакIа фидай. Уьлкведа кунфа-кунф гьатна. Гьардаз вич агъа яз акваз, масад гьисаба кьан тийиз,­ я гъвечIиди амукьнач, я чIехиди. Акьуллудайни ах­макьдай кьил акъудун четин акъвазнавай…

Ихьтин гьалара лезгийрин са бязи векилрини халкьдин баркалла гъидай мурад аваз, чпин гьерекат къурмишна. Регьберарни гагь сад, гагь масад жезвай. Крар бажармишдайбурулай буйругъар гудайбур гзаф хьана.­

Дагъдин райондин центрадал и юкъуз хейлин ксар алай, гьардахъ са дерди авай. Абурук чкадин регьбервилин везифаяр вичин хивез къачунвай са муаллимни квай. Бирдан иниз вич халкьдин регьбер яз гьисабзавай, вич хьтин кьвед-пуд мад галаз сад атана акъатна. ЧIулав машиндай эвичIай, вилерал чIулав айнаяр алайда эмирдай тегьерда башламишна: “Чна куьн хуьн патал квел икьван “налог” вегьенва. Исятда а пул чав вугун чарасуз я”.

Чкадин регьбердиз адан рахунар бегенмиш хьанач, атана хъел, арада гьарай-эвер гьатна.

Чпив истемишай пул вугун тавурла, атанвайда чкадиндаз тIуб юзурна, гьелягьар кьуна: “За вучдатIа аквада ваз…” лагьана, вичин машиндиз худ хгана.

“Векъидаказ рахун лазим тушир­ вун. Гила а ба­кьади­ кьве къучи рекье туна, ви дуван авуртIа вучда?” — чпин къай­гъударвал къалур­на­ и муаллимдихъ галай юлдаш­ри­.­­

“Яраб ам залайни ахмакь я жал? Акъатич адай ахьтин кар”, — жаваб гана гуьгьуьл ханвай муаллимди.

Чкадин дердийри кьил кIеве тунвай кас, кIвални рикIелай фена, вичин къуллугъдин кабинетдихъ рекье гьатна…

КIватI хьанвайбур суаллу хьана: “Ахмакьди ибурукай вуж ятIа?..”.

«Лезги газетдин» 2020-йисан 18-нумрадай.

_____________________________________________

Акунач, хьанач

Мектебда кIелзамайла, зи хва Фаргьад гатун тIатIилрин вах­тунда хуьруьз хъфенвай. Ам Демиррал алай Назлу эмедин патав гвай.

И кIвалерилай агъада, ва­цIун кьере, колхоздин багъда, машмашар дигмиш хьана, недай кас жагъин тийиз амай.

Фаргьад, мугьман тирвиляй, кIвале туна, эмедин хва Валидин, машмашин багъдал “гьужумиз”, рекье гьатна.

И арада, булушка хкатIдай дерди аваз, багъдин къаравул Эрзиманан руш, гъиле парчани кьуна, чи вахан кIвализ атана, айвандик ацукьда.

Са тIимил вахт алатайла, вичин “пар” гваз Валидин гурарай виниз  хкаж жеда. Адан перемдин къвалар дулу яз акуна, хвеши хьайи Фаргьада жузуна:

— ГьикI хьана, гада, Эрзиманаз акунани?

Фаргьадаз эмедихъ галаз ай­вандик квайди нин руш ятIа хабарни тушир. Руша вилер акьур Валидин, чи­чIек хьиз яру хьана, сес кьуна амукьна.

— Ваъ, ча..а..н! Садазни я акунач, я ванни хьанач! Неъ, квез гьалал хьурай! Абурук куь пайни квайди я…

Эрзиманан руша  икI лагьайла, гадайрин къуьнерилай пар алатна, тадиз чпин кардив эгечI­най…

«Лезги газетдин» 2020-йисан 34-нумрадай

____________________________________

«Чубан галачир суьруь»

Дагъустанда къунши хуьрерни, къуншидаллай инсанар хьиз, гьуьр­метлу яз, арада мел-мехъеррин, “фин-хтунин алакъаяр аваз, герек хьайила, куьмекдин гъил яргъи ийиз, лап куьгьне вахтарилай санал яшамиш жезва.

Чи халкьдин бажарагълу алим, профессор С.С.Агъашириновади 1978-йисуз Москвада акъатай вичин “Материальная культура лезгин XIX, начала ХХ века” тIвар алай чIехи монографияда, Къурушрин, хуьруьз талукьарна, ам Докъузпара магьалда вири патарихъай дуьньядиз тIвар адлу хьанвай лап чIе­хи хуьрерикай сад яз гзаф марагълу къейдер ганва. Эгер тек са хиперинни цIегьерин кьадар 1907-йисуз 90 агъзур тиртIа, 1976-йисуз 124 агъзурдав агакьайди къалурнава!

Советрин гьукумат майдандиз атайла, Къурушрин хуьре кьуд колхоз тешкилнай!

Ватандин ЧIехи дяведин йисарани ина гьайванар хкатуниз, абурун­ кьадар тIимил хьуниз рехъ ганачир.

Гзаф йисара “Лезги газетдин” литературадин отделдин редактор, машгьур публицист, бажарагълу шаир, миграгъви Мерд Али Жалиловани, Къурушрин хуьруьз талукьарна, “Баркаллу къурушвияр! — тарифдин чIехи ктаб кхьена. (Махачкъала, 2005-йис).

Миграгъарни, Къурушар хьиз, саки тIебиатдин гьа сад хьтин шар­тIара авай хуьр я. Мал — къара хуьдай яйлахар, чIу­рар булдалди авайди ятIа­ни, Миграгъа, вилиз аквадайвал, лапагрин кьадар садрани артух хьайиди туш.

Ватандин ЧIехи дяве куьтягь хьайила, гзаф хуьрер, анрин жемятар, колхозар къуватдай аватна, халкьдин яшайишдин шартIар лап тартибдикай хкатна. Иниз килигна, гьукуматди, дяве куьтягь хьайила, дагъдин хуьрерин мал-къара ва ма­са мумкинвилер авай колхозри дарвиле, кесибвиле гьатнавай къун­­шийриз алакьдай куьмекар гун пландик кутунай.

А вахтунда Къурушрин хуьруьн колхозрикай Ф.Энгельсан тIвару­нихъ галай колхоздин седри чIехи рикI авай, гъил ачух кьегьал кас тир. Балиев Мирзекерим буба. Яшлу хьанвайтIани, ам яргъалди гьахьтинди яз амай.

Дагъларин ял галай мугьман кIвализ атайла, шад жеда лугьуз, адан хтулди чун гьадан кIвализ тухванай, рикIел хкизва чи са дустуни. Гьеле ракIаралламаз, бубадиз муш­тулух хьиз, галай мугьман миграгъви тирдакай хабар ганай хтулди. Кьуьзуь касдин кефи акваз-акваз ачух хьанай.

Хвашгелдияр авуна, гьалар-кефер хабарар кьуна, агъсакъал вичин буржийрив эгечIна. Уьмуьрда  къуллугърал алаз вердиш хьанвай касдиз,пенсияда авайла, са мугьман атайла, цIийи дуьньядал ах­кьал­тай хьиз жедачни бес!

Мугьман миграгъви тирвиликай, менфят къачуна, вичин уьмуьрда хьайи ва рикIелай алат тийидай са ихтилат жегьил миграгъви патални кудна ада.

— Гьа вахтунда (1948-йис), жуван колхоздин правленидихъ галаз меслят авуна, жемятдин патайни разивал къачуна, Миграгърин Ворошилован тIварунихъ галай колхоздиз куьмек яз, гатфарин кьиляй 200 кьар (лапагар) багъишнай. Чи чубанри агакьарнай абур а хуьруьз.

Кьве йикъалай зи патав хтай чубанрикай сада зав, винел зи тIвар  алай, гьа вахтунин аскерри рахкурдай саягъдин пуд пипIен чар вугана. Ана ксари чи колхоздин тIвару­нихъ чухсагъулдин гафар кхьенвай, чпин рикIелай тефидай разивал къалурнавай. Амма чарчин эхирда кхьенвай: “Хипер къалурнавай кьадар чав саламатдиз агакьна, куьн пара сагърай. Амма абурухъ чубан галачир…”

— Ваъ! — лагьанай за. Хиперихъ галаз чубанарни чна багъишна кIан­завай жал?..

Миграгъа хипер вучиз тIимил авайди ятIа, кардин гъавурда зун гьа чIавуз акьунай!.. Эхь, ихьтинбур я чи къуншияр… Зарафатарни чи­да, къундармаярни…

Миграгъви жегьил мугьмандихъ гаф амукьначир. “Къундармаяр чидайвал, крарни агуддайтIа, а  зурба мулкарал мал-къара тIимил жедачир”, — фикирна мугьманди, агъсакъалдиз сагърай лагьана…

Гилан девирда ихьтин гьадисаяр гьикьван жезватIа!..

«ЛГ»-дин 2020-йисан 35-нумрадай

____________________________________________________________________________________________________________________________

Сад лагьай тост

Чун 1996-йисан октябрдиз, кьилин пешекаррин совещание куьтягь хьайила, Чебоксары шегьердин къвалав, Волга вацIун къерехда, ял ягъиз, тамуз тухванвай. Чи арада отставкада авай генерал авай. Иниз ам гьикI акъатайди ятIа, чаз сир яз амукьна.

Ада чи арада халис командирди хьиз гьиссзавай.  Вичин уьмуьрдин ва къуллугъдин таъсирни яз, касди, садавайни хабар кьун тавуна, тамадавал вичин хивез къачуна, башламишна:

— Са сеферда зи юлдаш генералди дивизиядин  вири офицерар вичин вилик жергеда акъвазарна ва эмирна: «Квекай папарин чIала авай, кIвале абурун лукIар вужар ятIа, кьве кам вилик экъечI!»

Са гъвечIи гагьда чун, вири вилерин кIаникай ида-адаз  килигиз, кисна, вучдатIа чин тийиз, беябур жез кичIела, чIарни  юзан тийиз амукьна.

Генералди хъел атай саягъда сес хкажна, вичин эмир мад сеферда тикрар хъувуна.

И сеферда, яргъал фенач, меслят хьанвай  хьиз, тек садалай гъейри, амайбур вири кьве кам виликди экъечIна. Чкадал аламай полковник виридалай буйдиз гъвечIидини тир ва виле акьадай акунарни алачирди.

Генерал адаз вилер экъисна килигна, мягьтел хьанвай тегьерда офицеррихъ элкъвена:

— Жанабияр, куьн садра идан кусдиз килиг, вуж чIалахъ жеда ида вичин папал агъавал ийизва лагьана? Валай и кар гьикI алакьзаватIа, сир чазни ахъая кван!..

Полковникдин зегьле фена, чинин рангар атIана. Са кIвачелай муькуь кIва­чел акъвазиз, вичин юлдашрилай вилер аладарна, сесиник регъуьвални къурхулувал кваз, жаваб гана:

— Юлдаш генерал, и чи офицерар вири кьегьалар я, — къалурна ада гъилин ишарадалди вилик экъечIайбур. — Абурулай, папарин ихтияр авачиз, кьве кам кьванни къачуз алакьна. Завай лагьайтIа, папан разивал авачиз, алай чкадилай юзазни жедайди туш…

Къавар ацахьдайвал авур хъуьруьнри генералдин кабинет къарсурнай…

— Заз аквазвайвал, —  давамарна гила тамадади, — Чувашия Республикадин здравоохраненидин министр дишегьли О.Ш.неинки са кIвале, гьакI сагъламвал хуьзвай вири пешекаррин хизанрин кьилени халис женгинин генерал  хьиз акъвазиз жедайди заз чида. Сад лагьай тост чна гьадан сагълугъдай хкажзава…

«ЛГ»-дин 2020-йисан 41-нумрадай

__________________________________________________________________________________

Пенсиядин тарс

Жуван хайи хуьре захъ вижевай къунши авай. Ам чин ачух, рикI гегьенш кас тир. Жегьил уьмуьр чубанвал ийиз акъудна, кьуьзуь кьиляй ам вичиз къвезвай пенсиядал яшамиш жезвай.

Адахъ вичиз кутугай дустарни хьанвай. Пенсия атай йикъар абур патал суваринбур тир.

Ихьтин йикъарикай са юкъуз пенсионердин патав гададин свас атана, пенсиядин пулдикай вичизни гун тIалабна.

Кьуьзуьда, са гафни рахун тавуна, шал­вардин жибинра пулдихъ къекъвез­вай­дан амаларна. Са арадилай жибин акъад­на, анай затIни авачир ичIи гъил ахкъудна.

— Ваз аквазвани, свас, — лагьана ада, — жибиндик кIан кумач, цвал ахъа хьанва. Пенсиядин пул аватна, квахьна. За лагьай­вал, ам вахтунда хуцанайтIа, чи кьилел ихь­тин дуьшуьш къведачир, пулни жибинда амукьдайди тир…

Свас кьил агъузна акъвазна. Гафни акъат­завачир. Тахсир вичинди тирди кьа­тIанвай.

Малум хьайивал, ахъа хьанвай цвал хъиягъун апая сусавай тIалабнавай. Амма сусаз вахт хьанач…

 

“Ахундован хва”

 

ЧIехи хуьрера виридаз къулай са чка жедай, адаз ким лугьудай. Адет яз, анал же­мятдин арада хатур-гьуьрмет къазанмишнавай агъсакъалар кIватI жедай.

Ким гьатта гьар са магьледихъни авай. ЧIехи кимел чIехи месэлаярни гьялдай.  Анал низ кIан хьайитIани фена ацукьдай ихтияр авайди тушир. И чкадиз кьилин эбе лугьудай.

…Эмеди Миграгъа, вич гъуьлуьн миресрал кьил чIугваз фидай рехъ Салахъ магьледин ратIарин къерехдилай тIуз алайди тир лугьуз, ихтилатдай чаз. Инал и магьледин кимни алай. Пара вахтара, и кимин кьиле, метIел ктабни алаз ацукьна, рагьметлу Багьадин халу жедай. Вични жегьилрив пIир хьиз рахадай. Адан насигьатриз  вирида яб гудай.

Са сеферда кьенерар буш хьанвай ре­гъуьн кьетIкьетI хьиз авай са жегьилди и ­кимел  я вич хьтин муькуьбурув, я чIехи яшда авай агъсакъалривни Багьадин халуди  ийизвай ихтилатриз яб гудай  мумкинвал вугузвачир. Гзаф рахун хаталу азар тирдакай и жегьилдиз хабар тушир.

Инал, гьелбетда, Багьадин халуди, масадбурув аман вугун тийизвайда ял акъадарзавай муьгьлетдикай хийир къачуна, хабар кьуна:

— Вун нин гада я, чан хва?

Вил ахъайна кIев хъийизни агакьнач, жаваб гьазур тир:

— Зун чи хуьруьнви Б-дин гада я.

— Валлагь, хтул, заз вун Азербайжандин компартиядин секретарь Ахундован хва  хьиз хьанвай, — куьтягьна гаф агъсакъалди.

Ихьтин гафар галукьай гада гьасятда липI хьана, мад адай са ван-сесни ахкъатнач…

Гьар са тIалдиз вичин дарман ава кьван!..

«Лезги газетдин» 2020-йисан 51-нумрадай.

_____________________________________________________

ЧIалахъ вуж хьуй?

ТIанурдиз цIай вегьена, къурушвидин папа фу чразвай. Ина тIанур, чпи лугьудайвал, “пцIу”, кIвалин юкьвал жеда. Анай акъатзавай нев акьаз, папан чиниз рагъ алукьай дагъдин ранг атанвай…

Садлагьана кIвализ атай къуншидин папа, хуьруьн гирведал, къаю кьуна, чубан Къ. кьена лагьай хабар гана.

Фу чразвай папай гьарай акъатна:

— Ву-у, я аламатар! Я кьей вах, икьван чими юкъуз инсан къаю гьикI чIагурна?

Вичин перемдин хилев гьекьеди кьунвай пел кьурурна хьиз, давам хъувуна: “Ви чIалахъ вуж агъада?”

Халис итим

Рагьметлу Н. буба, вичин хуьруьнвияр тир кьве езнени галаз, кIвалерин къвалахъ галай  багъда, тарцин сериндик ацукьнавай.

И езнейрин сусар Н. бубадин рагьметдиз  фенвай виликан папан рушар тир.

Итимрин суфра дулу тушир. Калин некIедин уькIуь нисини накь чранвай лавашар атанвай. Езнейри салай са шумуд памидорни, афнаярни алава хъувуна…

Са арадилай и къефле са касдин къалин хьана. Мугьмандиз гъвечIи езне атана. Идан свас Н. бубадин кьвед лагьай папан руш тир.

Са жизви вахтни арадай фенач — суфрадал кузвай базламач фарни, гъил ачухна булвилелди хъчарик некни шур кутунвай афарарни пайда хьана. Ирандиде вични атана, суфрадив агатна.

И кар акур Н. бубадай гьарай акъатна: “Акунани, гадаяр, чи суфрадихъ халис итим гила атайди? Икьван чIавал­ди инал алайбур чIана зун-вун тир. Адав агатна, чи гьални гила са бубат, белки, жен…”

Вири хъуьрена…

Низ гуж гузватIа?

Миресдин хцин свас, руфуниз тIалар ягъиз, аял хадай вахт мукьвал жезвайди кьатIана, больницадиз рекье гьатна­. ТIе­биатдин къанун я — аниз ваъ лугьудай ихтияр авайди туш.­

КIвалахдилай хтайла, итимдиз кайвани  кIвале жагъанач. Къунши папа ам, чпи тади куьмекдин машиндиз  эвер гана, аялар хадай кIвализ рекье турдакай хабар гана.

Итимдиз амукьайди, са кIунчI цуьквер, путулка шам­пан­­ский, шоколаддин плиткани къачуна, сусал кьил чIуг­ваз фин­ хьана.

Справочнида дежурство тухузвай руша адаз паб гьеле­ парце амайди лагьана. Итим вичиз къалурай чкадал  гуьзетиз ацукьна.

Са тIимил вахтни арадай фенач, иниз таниш хуьруьнви атана акъатна.

— Папаз вуж хьанва? — суал гана ада.

— Гьеле хьанвач, чидач…

— БицIекдал гьи тIвар эцигдайвал я? — аман вугузвач дустуни.

— За лугьузвачни, гьелелиг чизвач.

— Ваз вуч аватIа чидани, дуст? Заз яб це: эгер папа руш хайитIа, чукура чи манидар Патиматан патав. Адаз маш­гьур рушарин тIварар гзаф чидайди я. Дуьньядиз гада атайтIа, атIа муькъуьн сиве авай хъвадай затIар маса гузвай  туьквенчидин кьилив алад! Адавай аламаз ички маса  къачузвай кьегьалрин тIварар кхьенвай  дафтар тIалаба. Ана авачир жуьре тIварар жеч. Жуван рикIи чIугурди хкягъа, — лагьана, дустунин гел кьурана…

— Низ гуж гузватIа килиг тIун! — гаф хуьз хьанач папан язух итимдивай.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 4-нумрадай.

____________________________________________________________

“Са гьерек квай”

КIвалахдилай хквезвайла, са сеферда зал И.Шамилан проспектда ктабрин чIехи туьквендин вилик рагьметлу зи хуьруьнви, машгьур сатирик Жамидин гьалтда. Зун акурла, адан кефияр акваз-акваз ачух хьана. На лугьуди, зун фадлай вилив хуьзвай.

— Валлагь, духтур, вун Аллагьди ганвай­бурукай я. Суса (ада вичин юлдашдиз свас лугьудай) са гьерек квай вижевай цикIен чранва! Кьисмет я жеди, вун галачиз ам тIуьн гунагь ваъ-е-е, гьарам я! — лагьана, гъи­ликай кьуна, саки гужуналди зун вичин кIвалихъди чIугуна…

ЦикIен суса гьа тавада амаз вилик гъана. Жамидина лагьайвал,  халис са гьерек квайди! Дагъдин цуькверин атир галайди…

Кьве стхадини, са путулкани арада аваз, ци­кIендив ял акъадардай мумкинвал вуганач…

Гуьгъуьнлай гъавурда акьурвал, цикIен заз, дугъриданни, гьеряй акъвазна.

…Са тIимил вахтар вилик Жамидинан хуьре авай са мукьва касдин гъилел-кIва­чел заланзавай свас аялдикай азад авун патал чи больницадиз гъанвай. Адан итим, куьмек кIанз, зи патав атана. А чIавуз нянилай саки экв жедалди зун а сусан кьилел хьанай. Экуьнин гъетрехъ галаз са вижевай хва адан къужахдиз атанай…

Жегьил дидединни бубадин шадвилихъ кьадар авачир. Хуьруьз хъфидайла, абуру заз бала “чуьхуьдайдини»” хиве кьунай. Гзаф рази яз хуьруьз хъфенай…

Заз хабар хьайивал, хуьруьнвиди вичин гаф гарал вегьеначир. Жамидин хуьруьз хъфенвайла, а кьегьалди, духтурдиз савкьат я лагьана, гьерен жендек шаирдив вахкана. Адани, вичиз хас тирвал, месэла гьа рекьера амаз гьялна.

Гьерен жендек акьван дустар къалин тамададивай шегьердив ахгакьариз жедайни?..

А жендекдик квай цикIен гила завни агакьарна.

Рагьметрай вичиз. Гьакьван рикI ачух, жумарт шаир мад зал гьеле гьалтнавач…

Токди яна

Чи хуьруьхъ, ЧIехи вацIун а пата, “Там” тIвар алай чIаф яйлах ава. ТIвар ихьтинди ятIа­ни,  тарар ана хьанатIа садазни чидач. Ина мал-къара хуьзвай пуд-кьуд хизан са­нал­ яшамиш жезва. Чпиз герек шартIарни ава. ТIебиатди кьве къерехда кьве кIам, абурун арада вижевай дуьзен тIул — векьин уьруьш арадал гъанва. Виликрай иниз чи же­гьилар “Яйнахар”  сувар кьиле тухуз кIватI жедай…

“Тамун” агьалийрин арада вич гъуьрчехъан, зарафатчи устад  хьизни машгьур хьанвай са эгьли итим авай.

Ихтилат физвай дуьшуьш кьилел атай вахтара ана электричестводин эквер ахварайни аквазвайди тушир. ЯтIани са зулун юкъуз гьанай бес  Мансуран къунши рагьметдиз фена лагьай залан хабар — салам атана патав гвай хуьруьз.

— Яда, я Мансур, а рагьметлуди сагъ яз, накь хуьре акурбур ава! Кесибдихъ икьван фад вуч хьана? — лугьуз, тазиятдал атайбуру гьайифар, язухар чIугвазвай.

— Ам токди яна, — жаваб гана Мансура.

…Ток “Тама” авачирди виридаз чизвай­тIани, атайбур ихьтин жавабдал рази хьана. Рагьметдиз фейиди динжарун чпин буржи яз гьисабна, амма симерни чIу­гун тавунвай чкада итим токди гьикI ягъайди ятIа, садани гьа кардай кьил акъуднач.  Амукьайди “Мансуран “Токди яна!” ми­сал хьана…

Бес! Бязи вахтара гъуьрчехъанар авай  чкайра инсанар, симер авачизни, “токди” ягъун мумкин я…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 8-нумрадай

________________________________________________________________________________

ИкIни жеда кьван!

Япарин гьунар

1961-йисуз чун Мегьарамдхуьре яшамиш жезвай: зун — духтур, кайванини муаллим тир. Чун авай кIвалерин вилик райкомдин къуллугъчияр патал дарамат хкаж­­завай. Инал кIвалахиз кьве устIарни са фяле алай. УстIарар Советский хуьряй, фялени чкадинди тир. Адан 15-16 йисни хьанвачир жеди. Абуру мукьвал-мукьвал зи кайванидивай  чай тIалабдай. Ракъурдайдини гьамиша гьа жегьил гада тир.

…Са няниз, чун чай хъваз ацукьнавайла, кайваниди завай хабар кьуна:

— Квез Мегьарамдхуьре яшамиш жезвай мукьва-кьили авани?

Зи уьмуьрдин юлдаш Луткунрин хуьряй я. Гьавиляй адаз а вахтунда чи тухумдин кIан-пун  бегьем чир хьанвачир.

— Чи вилик эцигзавай кIва­лерин цлал устIаррихъ галаз са жегьил гадади кIвалахзава, — лу­гьуда кайваниди, — адан япарикай заз Абдулкерим бубадин ухшарар атана. Инра ахьтин япар авайбур мад акунач.

Абдулкерим буба чи чIехи халуйрикай тир. Кайванидин суалди зун, шаксуз, хияллу авуна,­ амма са жавабни гуз хьанач.

Гуьгъуьнлай дидедивай ашкара хьайивал, и районда чи рагьметлу халудин уьмуьрдин юлдаш, вичихъ хьайи са аял гадани галаз, яшамиш жезвай. И дишегьлидинни чи чIехибурун арада, халу рагьметдиз фейидалай кьулухъ, мукьва-кьиливилин ала­къаяр авачир. Адак, гъуь-луьз­ ­вафасузвал авуна лагьана, тахсир кутунвай. Хьайи  невени чпинди яз гьисабзавачир…

— ЮкIвар-чипIер яна, гекъигунар авуна, дидедин разивални аваз, чна чи хуьряй япарин “ие­сидиз” эвер гана. Абдулкерим бу­бадиз гада акурвалди, маса рахун-затI тавуна, жегьил къужахламишна, ам вичив агудна.­

Гьа икI, сифте сефер яз, заз жу­­ван халудин гада акуна, адахъ галаз таниш хьана.

Анлай кьулухъ  чи арада сих алакъаярни арадал атана, садакай садаз панагьарни хкатна.

Ингье, япарихъни гьихьтин алакьунар аватIа! Абуру къа­къат­навай мукьва-кьилияр ахгудна, алакъаярни мягькем хъувуна…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 11-нумрадай.

___________________________________________________________________________

ИкIни жеда кьван!

Хъсан миграгъви

Ихтилат Дагъустандин халкьдин ша­ир Байрам Салимовакай физва. Ам  Къу­ба  патан  лезгийрикай  я.  СтIуррин  хуьряй.

Ихтилатдин муькуь игит Жамидин я. Ам чин тийидай кас Дагъустанда бажа­гьат авай. Уьлкведин чIехи меркездани. Абуру­кайни сад — чи сатирикдин таржумачи, урус шаир Андрей Внуков.

Ингье Жамидин, вичин дуст Бай­рамни галаз, меркездай къвезвай мугьман къаршиламишиз, аэропортуна ава. Ина Жамидин вичин са хуьруьнвидал туьш жеда. Гьа акурвалди, атIади ачух хьана:

— Чан Жамидин стха, зун инрик кваз дуьз пуд лагьай югъ я. Москвадиз, жуван хцин патав физ кIанз, билет гьатзавач. Ваз минет я, куьмек це! Ина авай къурумсахри зун гьич патаривни агудзавач.

— Эй, хванахва, ваз муштулух — ви хуьруьнвидин цIийи ктаб акъатнава урус чIа­лал. Им чIехи агалкьун я, ам тебрик ая, — тагькимарзава миграгъви Байрама.

—  Ктаб вуч-е-е? Заз билет гьатзавач! — дерди сад я миграгъвидин.

Байрама муштулух тикрарзава.

Миграгъвиди Жамидиназ: — Валлагь, пуд югъ я, къвез-хъфиз. Ва­кай — са куьмек!..

— Яъ, им вуч лагьай чIал я? Ида зи гафар­ гьич квазни кьазвач. Касдин цIийи ктаб акъат­­нава, мубарак ая! — тикрарзава Байрама.

— Ктаб вуч-е-е? Заз билет кIанзава!

— Яда, им гьихьтин миграгъви я? Вири вичиз буржлу яз кьазва, — тажуб жезва Байрам, кьил галтадиз.

Жамидина: — Вун тажуб жемир, Байрам стха. Вал гьелелиг гьалтнавайди хъсан миг­­рагъви я… Билет къачуна кIанда хуьруьнвидиз…

Са герендилай Жамидин кассиррин кIваляй билет гваз  хтана, ам хуьруьнвидив вугана.

Байрама мад сеферда: — Яда и касдин ктаб акъатнава!..

— Ктаб ахпа! Ктабдив зун…

Катна миграгъви, “сагърай” лугьудай гафни рикIелай фена…

— Ихьтин миграгъви??? — яргъалди суаллу яз амукьна Байрам, Жамидиназ килигиз.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 13-нумрадай.

__________________________________________________________________

Са морожнадихъ…

Ханагьмед къалин хизандин кьил тир. Паб, 6 аял, кьузуь диде галай. Институтда тарсар гузвай муаллим­ яз, къад йисалайни виниз вахт алатнавай. Къвезвай мажиб вацран кьил-кьилел къведалди са гуж-баладалди мадара ийизвай. Ина-ана алава тарсар гуз, гъиле гьатай  тIимил-шимил кепекар ада сберкассада эцигзавай.

“Кьузуь инсанни юхсул гьайван, виливни хуьн тавуна, кьиникьни мумкин я. Игьсан гана кIанда. Та­хьай­тIа, жемятдикай айиб я”, — лугьузвай касди. Сберкассада советрин девирдин 1500 манат хьанвай. Ханагьмедан рикI са тIимил секин тир…

Гьа и арада уьлкведа гъулгъула гьатна, шура  гьуку­матдин кIан цавална. Уьлкве намусдиз кьери  гьаясузри­ идара ийиз эгечIна. Кесиб-куьсуьбди четин югъ патал кIватIай кепекарни тIач хьана…

Ханагьмедан кьуьзуь дидедиз ихьтин уюнбазвилери­кай хабар авачир. Кьисмет агакьна, ам рагьметдиз фена.

Танишар-билишар кутуна, дидедин игьсан гуз, кассадай пул вахчуз фейила, муаллимдин гъилиз хтайдахъ са морожна  къвезвай…

Дустари анлай кьулухъ, “морожнадихъ дидедин игьсан гайи кьегьал” лугьуз, Ханагьмед зарафатрал вегьез хьана.

Бес! ИкIни жедайди я уьмуьрда…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 16-нумрадай

___________________________________________________________________

Кардин юн

Гад меркездин агьалийри вил алаз гуьзетзавай вахт я. Парабур, чпин мукьва-кьилийрал  кьил чIугваз, гъвечIи ватандихъ гьамиша авай кьарувал элекьариз, дагълар галайвал юзада.

Алатай йисуз зунни хуьруьз хъфенвай. Гьа йикъара ина Москвадай хтанвай зи гъвечIи стхадин кьве хвани авай.

Са нянихъ чи салар галай патахъай, кIу­ла таза векьерин шеле аваз, миресдин хцин свас Г. хтана. Шеле цурин патав чилел­ динжарна, ам жегьилриз гъилер ягъиз атана.

Дагъви дишегьлийри гилани чпин мал-къара патал гатун вахтунда, шеле кIула кьуна, алаф гьазурда. Вердиш хьанва ксар.

Жегьилриз хваш-беш авуна, свас абуруз суфра къурмишунив эгечIна. Мугьманри адан рикIелай галатунни алуднавай…

Чи рухваяр, вирибурун кьегьаларни Аллагьди хуьрай, вижевай буй-бухах авай, акур­ла, кефи ачухардай хьтин гадаяр я. Свас кра­рив агакьдалди, зи рикIел яргъай хтанвай жегьилар алдахардай са амал атана.

— Куьнни шагьидар яз, чи свасдидеди (чи жегьилри имидин сусаз икI лугьуда) агъа салай, кIула кьуна, хкайди квез акуна. За векьин шеле къалурна. — Гила квевай тIа­лабда: къалура имидиз куь алакьунарни. Кас галачиз, квевай, и шеле, кIулал хкажна­, кIвачел къарагъиз жедани?

Жегьилар сифте, им вуч я кьван лугьудай саягъда, кьведни хъуьрена. Зи гафар зарафатдай кьуна. Абурун нашивилин гъавурда акьурла, за рухваяр шеледихъ галаз гьикI “рахана” кIандайди ятIа, гъавурда туна.

Сифте кардик гъвечIи стха экечIна. Инихъ-анихъ юзунарна, алахъунарна, амма шеле чкадилайни юзанач!

ЧIехи стхадиз гъвечIидан ялунар бегенмиш хьанач.

— Къала кван, хва текьейди! Ван хьайибуру чун айибарда, — лагьана, ам парциз мукьва хьана. Вучда кьван, и стхадизни ше­ле табий хьанач!..

Кьве мугьманни къерехдихъ авуна, чи патав за  Г. сусаз атун теклифна. Гадайрин итиж хейлин артух хьана.

Сусавай за и шеле, патан куьмек галачиз, вичи кIулал гьикI хкажайди ятIа хабар кьуна.  КутугнавачиртIани, за адавай а кар инални тикрарун тIалабна.

Дуьз лагьайтIа, сусаз кьил кутаз кIанза­ва­чир. Жегьилрин кефи хунихъай къурху авай. ЯтIани, чIехи хинен тIалабун фикир тагана тунач.

Мугьманрихъ элкъвена, “им икI ийидай кар я, балаяр”, лагьана, свасдиде шеледиз мукьва хьана. Хур квай патахъай далу векьерин кIунтIуна туна, ацукьна. Ахпа кьве кIва­чин тIуларни вичин бедендив агудна, шеле кутIуннавай кашуяр къуьнерал гъана,­ кьве гъилин капашарни метIерал илисна, “гьупI” ийизни агакьнач, шеле адан кIу­лал алай!..

Чна, пуд итимдини, капар яна, гъалибвал мубаракна, адаз чандин сагъвал, яр­гъал уьмуьр гун Аллагьдивай тIалабна…

Гуьгъуьнлай, чун тек амукьайла, за жегьилар, гьар са кар кьилиз акъудун патал адан юн — вердиш хьанвай тегьер чир хьун лазим тирдан, алакьунарни жедайдан гъавурда туна.

Са герендилай суса жегьилриз и кар авун теклифна. Вичи къалурай тегьерда. Чпивайни шеле хкажиз алакьайди акурла, абур, бицIекар хьиз, шад хьанай.

— Вун гьахъ я, ими, — лагьана гадайри, — гьар са кардихъ вичин юн ава.

Ам чирун устадвал я…

Им жегьилриз свасдидеди гайи “ачух тарс” хьанай…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 24-нумрадай.

____________________________________________________________________________________

 Муьгьуьббатдин накъвар

Кеферпатан Кавказда адыгар тIвар алай бинелу халкь ава.  Адан сихилдик Шамсучи лугьудай са тайифа ква. Аспиран­турада санал хьайи юлдашди авур суьгьбет за инал куь вилик гъизва.

…Куьгьне вахтара и халкьдин са хизанда кьве стха яшамиш жезвай. Кьисметдай хьиз, кьве стхани са гуьрчег рушал ашукь хьана. Рушазни абур кьвед­ни кьадарсуз бегенмиш тир. Стхайрикай низ эхь, низ ваъ лугьудатIа, рушаз чизвачир.

Стхаярни, кьве кIвачни са сармузда туна, кIевиз акъвазнавай, садани рушалай вил алудзавачир. СакIани абур меслятдалди рекьив гъиз жезвачир.

Маса чара амукь тавурла, руша абурун вилик шартI эцигна: стхайриз хуьруьн майдандал бягьсиниз экъечIун эмирна. Вуж гъалиб хьайитIа, вич гьаданди жеда лагьана, гаф гана.

Стхайри ивияр экъичун Аллагьди кьабулнач. Ада рушаз гадайрикай садни кьисмет тежедай къарар акъудна: стхаяр къванериз элкъуьрна.

Гьанлай кьулухъ и къванерин арадай яд авахьзавай хвал фенва. Ам садазни кьисмет тахьай рушан вилин накъвар я лугьуда… Кьисмет тахьай муьгьуьббатдин накъвар…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 25-нумрадай.

________________________________________________________________________

Муслим Робертан кIвале

Муслим Магомаев вичин жегьил йисара мукьвал-мукьвал дустарал илифдай. На лугьуди, адаз чизвай и дуьньяда вичин уьмуьр куьруьди жедайди.

И сеферда ам шаир Роберт Рождественскийдиз мугьманвиле авай. Кьве дустунини шадвалзавай. Муслима, роялдихъ ацукьна, манияр лугьузвай. Низ чида, гьикьван абуру вахт икI акъуднатIа. Белки, йифен кьулар хьанвайтIа.

Гьа и арада Робертан кIвализ, ксудайла алукIдай парталар алаз, адан гьеле жегьилзамай къунши паб атана акъатна. Хъел кваз, гъилни юзуриз, ада иесидив рахадай мумкинвал вугузвачир. КIеви сесиналди лугьуда: “Гьикьван хьуй, куьне  къалзава, заз ксудай мумкинвал гузвач. Йифиз инсан ксана кIанзавайди квез чизвачни?”

Ихтилат дегьлизда кьиле физвай. Дустуниз куьмек герек хьанватIа чириз, залдай гуьрчегдиз алукIнавай Муслим Магомаев экъечIна.

Вирибуруз чидай, чан алай халкьдин артист акурла, паб сифте кьурана. Лугьудай гафар  жагъин тийиз амукьна. Ахпа, чина хъвер туна, ада лагьана: “Почту за честь под Вас уснуть”. Муслиман вилера вилер туна, сагърай куьн, геже хийирар лагьана, къунши паб меслятдалди кIваляй хъфена…

Эхь, Робертан кIвале авайди Муслим тир. Адаз къунши папа авур гьуьрмет акурла, иесиди мягьтелвилелди вичин дуст къужахламишна…

“Дуьз лектор”

Советрин девирда мукьвал-мукьвал лекторар хуьрериз рекье твадай. Гьатта абурун кьилдин тешкилатни авай. Лекторар гьа са вахтунда вузрин муаллимарни тир, чпихъ хсуси гьазурвални авай.

Са лектор, адахъ профессорвилин дипломни авай, жемятдин вилик рахазни алакьдай, хъсан буй-бухахни авайди тир. Къачуна командировкадин чарни, гьатна ам рекье вичин хайи райондиз, гьанайни — хайи хуьруьз.

Лекциядин кьил вуч тиртIа зи хиялда амач, са тIимил вахт алатайла, ам, вучиз ятIани, аялар кьепIина туникай гьихьтин зарар аватIа, рахаз эгечIна.

А вахтара кьеб куьгьне девирдин, аялдиз зиян авай чIуру алат я лугьуз, халкьдин арада таблигъат  тухузвай. Лектор яваш-яваш худда гьатна. Башламишна кьепIина тур аялар патахъбур жеда, сагъвал бегьемди жедач, кьеб кIвалера тун герек авайди туш лугьуз…

Залда сифте жергеда ацукьнавай са кьуьзуь папа лектордиз яб гана — гана, вичин зегьле физвайди акуна, суал гудай ихтияр тIалабна:

— Чан хва, ви рагьметлу диде заз вах хьиз авайди тир. Вун лап гъвечIи чIавуз дидедихъ галаз зани и гъилералди (къалурна абур) вун кьепIина турди я. Дидедикай магьрум хьайила, кьилди зи хиве гьатайди я, къунши папарни шагьидар я. Гила къалура кван чаз ви гьи чка патахъ хьанватIа. Залда вун хьтин буй-бухах авай итимар аватIани заз аквазвач…

Амукьна дагъ хьтин буй авай лектор беябур хьана, рахадай гаф жагъин тийиз. Квачир касдик аквадай хьтин патахъ чка…

Камбисан суд

Са кьуд-вад йис идалай вилик чи меркезда акъудзавай “ЧК” газетда “Камбисан суд” тIвар алаз са шикил чапнавай.

Шикилдин автор художник Давид Герард, тIварни — “Сдирание кожи с продажного судьи”. Шикил 1499-йисуз чIугунвайди къалурнавай. Гьинай ятIа, уьлкведин тIвар алачир.

Зун энциклопедийра къекъвена, амма шикилдиз талукь артухан малуматар завай жагъуриз хьанач. ЯтIани, шикил чи алай девирдин гьаларихъ галаз  кьазвайди яз акуна, за адахъ галаз газет кIелзавай юлдашар танишарун кьетIна.

Шикилда,  ришвет къачуна, пулдихъ вич маса гана, гьахъсуз къарар акъудай судья Сисамн пачагь Камбисан эмирдалди асмишна, адалай хам алажзавай саягъ къалурзава. Гуьгъуьнлай хам табагъарна, адакай атIай чIуларалди судья ацукьдай стул кутIунна. Пачагьди судьявилени Сисамнан хва тайинарна ва адаз, суд тухудайла, вич гьихьтин стулдал ацукьнаватIа рикIел хуьн буйругъна…

Эхь, дегь девирра гьахълувал хуьн патал  идалайни регьимсуз, инсафсуз къарарар кьиле тухудай.

Газетдиз и шикил гайи авторди ам Дагъустандин гьар са суддин дараматда цлал алкIурун теклифзава.

И цIарарин автор ихьтин фикирдивай яргъа я. Адаз “ришвет” тIвар алай тIегъуьн галукь тавунвай судьяярни авайди малум я.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 27-нумрадай.

____________________________________________________________

Кьилера — кьил

Дегь девиррин философ Сократахъ Ксантиппа тIвар алай паб авай. Ам гзаф рахадай, меслятдилай эгечIна, тIур­фандалди куьтягьдай, гьарай-эверрал рикI алай инсан тир.

Философдин къуншидихъ еке са луж къазар авай. Абуру югъди, къа-къа алатна, Сократан зегьле тухудай.

Са юкъуз, чара атIайла, ада къуншидивай хабар кьуна:

— Я гьуьрметлуди, вуна а къазар гьикI эхзава? Вучзава абурукай хвена?

— За ваз вуч лугьун, чара авачиз хуьзва за. Абуру зи балайри тIуьн патал какаяр хазва, якни жезва кIвале, туькни гузва. Хийир авачиртIа, за абур хуьдачир, къунши, — жаваб гана къазарин иесиди.­

— Авайвал лагьайтIа, давамарна генани, — къазари чун ви папалай тIимил инжиклу ийизва. Бес вуна ахьтин паб гьикI хуьзва?..

Сократан жаваб куьруь ва атIайди хьана: “Папа заз гуьр­чег гьуьруьперияр хьтин рушарни викIегь рухваяр хазва.  За ви къазар эхзава, вуна — зи паб. Чун кьилера кьил я…”

Девлетлудан азар

Хьана-хьанач са девлетлуни кесиб. Абур сад — садан патав яшамиш жезвай. Къуншидаллай кесибдин хизанда саки гьар няниз, хуьрек тIуьна, ичIи хьайи къажгъандин кIан цавална, адал далдам ягъиз, кьуьлердай, манияр ядай. Чпин уьмуьрдилай ксар рази тир.

Агьваллу къуншидин кIваляй цIивдай нуькIрен ванни къведачир. Адан папан кьил и кардай сакIани акъатзавачир.

Са няниз, итимни паб текдиз амайла, кайваниди вичин итимдиз арза авуна:

— “Я кас, ибур икьван квел шад я? — гъил туькIуьрна, къуншидин кIвал къалурна. — Анай гьар няниз кьуьлеринни манийрин ванер къвезва, зи кьил гьич акъатзавач и сирдай…

Итимди вичин аялрин диде ихьтин фикиррикай азад авун яргъал вегьенач: кесибдин  къава авай тIеквендай адан кIвализ кIане са тIимил кьван къизилар авай гетIе вегьена.

Пакамахъ ахварай аватай кесиб итимдиз кIвалин чилел вичинди тушир къаб акуна. Килигайла, гетIедин кIане къизилар ава.

— Валлагь, паб, гьинавачтIани, им чаз къурбанд хьайи  Халикьди ракъурнавай пай я. За лагьаначирни бес ваз, эх ая, мичIи кIвализ йикъан са вахтунда экв ават тавуна жедайди туш. Заз аян хьанвай и кар. Гила чна кьуьлер, манияр акъвазарна кIанда. И гетIедив гумай гел къизилрив ахцIурун патал вири дердияр элкъуьрун лазим я. Цаварилай чаз  гьахьтин эмир атанва…

Гьа йикъалай кесибдин кIвалени, девлетлу къуншидин кIвале хьиз, лал кьена.

Девлетлуда вичин азар кесибдикни кутуна. Адан пабни секин хьана: пехилвал амукьнач…

“Зун ви буба туш”

Ихтилат Америкадин писатель Джек Лондонакай я. (Лондон ада вичел эцигай тахаллус тир).

Лап гъвечIизамаз ам вичин таяр-туьшерин арада хкатна аквадай гада тир. Ихьтинбуруз “надинж”, “кьил атIайди” ва маса жуьредин тIварар гудай… ЦIувад-цIуругуд йисан яшда авайла, Джек, зарб физвай поезддин вагондин пол атIана, саламатдиз, са хер-кьацIни тахьана, анай эвичIна…ЦIуругуд йис хьайила, луьткве кирида кьуна, ам вичин рикI ацукьнавай рушахъ галаз  гьафтейралди гьуьлел жедай… ЦIемуь­жуьд йисав агакьайла, адакай машгьур писатель хьанай…

Адахъ буба авачир. Диде, вичиз чирни тахьанмаз, рагьметдиз фенвай.

Садра Джеказ куьгьне газетдай вичин дидедин шикил акуна. Адан кIаникай кхьенвай: “Лондондай тир профессор Э.Э-ди авур ягьанат эхиз тахьана, кIвачел залан С.-ди вичел гъил хкажна”.

Газет акъатнавай йисуз Джек лап гъвечIи аял тир. Вич са кьа­дар яшариз акъатайла, Джека профессор ахкуна, адавай гьа­къикъатдин кIан-пун чирун кьетIна.

Профессор вичин ватандиз хъфенвай. Лугьудайвал, Джек “ничхирдин” геле гьатна…

Профессордал дуьшуьш хьайила, Джека адаз суал гана: “Гьуьрметлуди, лагь, вун зи буба яни?”

Кьуьзуь агъсакъалди ихьтин жаваб гана: “Жегьил кас, ваз аквазва, зи кIвачер метIерал кьван сура  ава. Захъ аяларни авач. Вун — вижевай кьегьал, тIвар уьлкведа машгьур хьанвай писатель. Завай жедай лагьанайтIа: “Эхь, я”. Амма, гьайиф, гьакъикъат акI туш. Вун хайи чIавуз захъ дишегьлидив аял хаз тадай алакьунар  амачир. Гьайиф чIугунивди, зун лугьуниз мажбур я: уьмуьрда зун алай цIарцIел инсандиз таб авун кутугнавач. Зун ви буба туш”.

Гьа идалди абурун гуьруьш куьтягь хьанай.

Фикирар-хиялар авур Джека вичин бубадин тIвар кхьидай цIарцIе “Лондон” кхьена. Гьа икI, адан квални кьена, вичелни тахаллус кутугайди атана.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 32-нумрадай

______________________________________________________________

Зурба шаир

Итимдик гагь-гагь дагълариз гъуьрчез фи­дай хесет квай. И сеферда ам гъуьрчяй хучарар буш яз хтанвай.

— Агь, са патрумни хьанвач хьи бушиз,

Гъуьрчяй затI гвачиз хтана вучиз?

Са вил ахвардай вахт нагьакь пучиз,

Биши чуьллерин вун есир яни? — ихьтин гафаралди ахмурна папа итимдиз — шаирдиз.

Итимди адав ажайиб жаваб ахгакьарна:

— Атир яйлахрин гваз хтанва зун.

— Гьамга булахрин гваз хтанва зун,

Мани къавахрин гваз хтанва зун,

Абур ваз такун зи тахсир яни?

И куплетар Ибрагьим Гьуьсейнова, цIар­ба-цIар урус чIалаз элкъуьрна, Расул Гьамзатоваз кIелна.

Яб гана, Расула хабар кьуна:

— Пушкин яни?..

— Ваъ, гьуьрметлуди, ам Шихнесир Къафланов я!

— Жеч! — гьарай акъатнай Гьамзатовай. — Чахъ гьахьтин зурба шаир хьанвани?..

Эхь, гьуьрметлубур! Гьахьтин зурба шаир я Шихнесир — Лезги шаир — миграгъви…

Мал — иесидал…

Зак жегьил вахтарилай хкат тийидай, яргъал фидай азар хьиз, са хесет квай. Туьквен­ра акур, жуван пешедай лазим къведай ктабар маса къачудай. Герек атайла, за абур иш­лемишдай.

Командировкада аваз, Москвада ктабрин туьквенда заз гзаф марагълу са ктаб акуна. Винелай гуьрчегди хьиз, адан къенепадни зи пешедай илимдин ахтармишунралди девлетлу тир. Адан авторарни Румыниядин пуд профессор тир.

Чи уьлкведа ихьтин ктабдиз, са гафуналди, “Акушерство” лугьуда. Амма и ктабдиз тIварни кваз гуьрчегди ганвай. КIеви картондин жилдерал къацу атIлас акьалжнавай ва винелни къизилверекьдин чIехи гьарфаралди “Воспроизводство человека” кхьенвай. Къимет пара тиртIани, а чIавуз завай туьквендай гьакI эхкъечIиз хьаначир.

…Тарсуна за сифте къалурна, ахпа и ктабдин тарифна. А йисара чи медицинский институтда къецепатан уьлквейрай атанвай хейлин студентри кIелзавай. Палестинадай тир са арабди и ктаб кIелун патал са 2-3 юкъуз­ вичив вугун тIалабна. Чирвилерал рикI алай жегьилдиз муаллимдивай ваъ лугьуз хьанач.  Малум хьайивал, студент зи ктабни гваз цуькI хьана. Гьикьван гьайиф тиртIани, завай ам жагъур хъийиз, ктаб элкъуьрна вахчуз хьаначир.

Уьлкве чкIанвай чалкечир девир алукьна. ЧIехи уьлкве амачирла, гъвечIи ктабдикай магьрум хьун чIехи дерт яз акуначир заз. РикIяйни ам зи акъатзавачир.

Йисар къвез фена. 2019-йисуз 4-курсунин 40-группада тарс тухузвайла, ктабрикай ихтилат кватайла, за, гьайиф чIугунивди, студентди ктаб къачуна, вахкун тавур кьиса ахъай­на. Чпин муаллим ктабрин къадир авай инсан тирди студентриз чир хьанвай.

Зи предметдай курс куьтягь жезвай эхиримжи тарсуна студентри чпиз хъсан чирвилер гайивиляй разивилин ихтилатар авуна, зи вилик столдал, гуьрчегдиз чIагурнавай кьватида аваз, са ктаб эцигна ва, ам ахъайна, чпин вилик тамашун тIалабна.

Ктаб акурла, зун, рахадай гафар жагъин тийиз, саки серсер хьана амай. Адан жилдинин къенепатал студентри, А.Муталибова кхьейвал, “хатIаралди гуьрчег пара” чпин фа­милияр кхьена, къуларни чIугуна, ихьтин келимаяр алава авунвай: “В благодарность за полученные знания эта книга была отобрана у араба и нами возвращена истинному  владельцу. 40-группа. 25.09.2019 год”.

И кар гьикI алакьнатIа, анжах студентриз чпиз сир яз амукьна. Заз, багьа ва надир затI гъиле гьат хъувурла, гзаф шад хьанвай.

Ктаб, заз халисан студентри авур ядигар хьиз, вичин чкадал хтана.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 35-нумрадай.

______________________________________________________________________________

Лезги чIалан куьмек

И ихтилат Санкт-Петербургда хьайи дуьшуьшдикай я. Пиян яз, кукIунар ийизвай чкадилай М. кьуна машинда ацукьарна, отделенидиз хутахзавай.

Са тIимил вахт алатайла, гада вич-вичел хквез башламишна. Фагьум-фикир авурла, ацукьнавай чкадилай гададай ми­хьи лезги чIалал “Чан Аллагь, вакай са чара! Язух ша, Ваз! Зун ина дустагъда ацукьарайтIа, дидедин рикI пад жеда. Зун адаз авай-авачир сад я”, — гафар акъатна.

Бирдан машинди тормоз яна, ам акъвазна. Гада отделенидиз тухузвай милиционерди адавай хабар кьуна: “Вун лезги яни?”

— Эхь, чан халу, — жаваб гана, кьил агъузна, гадади.

— Къарагъ, эвичI машиндай. Ви бахтуни гъана, ахмакь. Мад ихьтин уюнбазвилер хъийимир, — лагьана, гада инал туна, милицайрин машин хъфена.

Лезги чIал! Дидед чIал! Яраб шумудаз вакай ихьтин дуьшуьш­ра куьмек хьанатIа!..

Халкьдин сагълугъдай

Чи республикадин меркезда са десте лезги жегьилар авай. Суварар хьайила, я тахьайтIа, маса шад мярекатра абур санал кIватI жедай. Абурухъ ихьтин вакъиайра хайи миллетдин сагълугъдай лугьудай кьилдин тостни авай. Дустари чпиз и тост сифте Махачкъалада, Ленинский райондин прокурорвиле кIвалахдайла, рагьметлу Мегьамед Оружеван сивяй ван хьайиди тестикьарзава­.

Хъвадайди рюмкайра цана, хкажна, гъиле кьуна, вири кIвачел къарагъна, сада кIеви сесиналди “Сагърай лезгияр!” лагьайла, муькуьбуру, дериндай нефес къачуна, вирида хордал галаз-галаз пуд сеферда “Сагърай! Сагърай! Сагърай!” тикрарна, рюмкаяр бушарна, чпин чкайрал ахцукьдай…

“Жуван Ватан, ватанэгьлияр, дидед чIал хуьх!” эвер гунилай ачух жезва чи багъри “Лезги газетдин” гьар са нумрани.

Маса миллетдиз аксивилин фикир иник эсиллагь квач. Им жуван хайи халкьдиз кIанивал, вафалувал хуьнин лишан я…

Кьвед авайни — пуд?..

Папар ава, къеневай рикIер хьтин, къизилдив барабар. Аваран паб хьайи итимдин кац гьамиша ракъиник жеда, лугьузва халкьдин мисалди. Папа итим жемятдин арада гьуьрметдин гьуьн­дуьрдизни акъудда.

Папар ава, итим туьтуьнихъ кьван кьарадани твадай…

Хьана-хьанач са итимни паб. Итим адетдинди тир. Я пIирни тушир, я шейтIанни.

Паб лагьайтIа, о-гь-гьо! Аллагьди хуьй вич хьтин баладивай. Вуна сад лугьуда, ада — масад. Вуна — лацуди, ада — чIулавди… Вуч лагьайтIани, вуч авуртIани, анжах гьа вичи лагьайвал, вичи авурвал гьахъ яз кьада.

Гъуьлуьз ада, ваз Аллагьди гана зун хьтинди гьалтна, амма ваз зи къадир авач. Ваз папар гьихьтинбур жедайди ятIа акунвач лугьуз, мумкинвал хьайивалди, гъуьнтI гудай.

… Садра абур къунши хуьряй хквезвайла, лап гьа кIвачин кIаникай хьиз, рекьин къерехдал алай валарай, пуррна пуд къвед къарагъна, сад-садан гуьгъуьналлаз лув гана фена.

— Гьайиф! — акъатна итимдай, — тфенг гвайтIа, пудни ядайди тир, са вижевай шурва жедайди тир кIвале.

— Им аку гьа! Вахъ вуч хьанва? Пуд гьикI ядай вуна, ана авайди  кьвед хьайила?

— Я паб, вахъ вуч хьанва? Им ичIи гьуьжет я хьи… ТахьайтIа, ви вилериз аквазвачни, вуч я? Гьа чи виликай, сад-садан гуьгъуь­наллаз, къарагънай эхир абур пудни.

— Ваъ, кьвед тир авайди, вуна вуч лагьайтIани…

Гьа икI, хкведай рехъди итимдивай адаз субут ийиз хьанач хьи хьанач, къветер пуд катайди.

Эхир, чара атIайла, итим гъиле лаш кьуниз мажбур хьана. Лашар акьаз-акьаз, шехьиз-шехьиз, залумдин руша вичин кьве тIуб къалурдай лугьуз, ихтилатнай итимди вичин къуншидиз…

Газет кIелдай цIийи саягъ

Ватандин ЧIехи дяведин вилик квай йисара чи къунши районда военкомвиле са дагъвиди кIвалахзавай. Адахъ вичи ийизвай кIвалахдин рекьяй ваъ, гьатта умуми савадлувални авачир. Ам­ма вичин кеспи ада кьиле тухузвай.

Савадлувал авачиртIани, кас, лугьун-талгьун чидай, ацукьун­-къарагъунин гъавурда авай, гаф атай чкадал кьулухъ акъваз тийидай, халис дагъви тир.

Ихьтин инсанрин яргъал миресар Болгарияда авай Габрово  хуьряй я лагьанай заз адан са юлдашди. А хуьруьнвиярни гафунин ус­тIарар я. Атай чкадал жаваб гун патал абур жибинра къе­къве­дай­бур туш.

… И кьиса военком халу, вичин юлдашдал кьил чIугваз, КцIа­риз­ фейила хьайиди я. Аниз фин-хтун а вахтара къуншидин кIва­лиз фидай кьван регьятди тир.  Шегьердив агакьайла, военком ха­луди инин паркуна ял ягъун кьетIна.

Са къулай чка жагъурна, ам тарцин сериндик квай куьсридал  ацукьна. Вилерал айнаярни гьалдна, ахъайна вичив гвай “Дагправда” газет, “кIелиз” гатIунна.

Алфавитдин гъавурда авачир халуди газетдин агъа пад вини­дихъ авуна кьунвай. Са арадилай адан вилик са жегьил гада ата­на, “багъишламиша, халу, вуна газет терсина кьунва”, — лагьа­на.

— А вуна лугьузвай саягъ нивай хьайитIани кIелиз жеда, хтул. За хьиз кIелдайбур дуьньяда тек-бир я, — жаваб гана халуди…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 40-нумрадай.

______________________________________________________________________

Телдиз — тел…

Чун, са десте жегьил аспирантар, конференция куьтягь хьайила, Осетиядин чкадин алимри чпин республикадин гуьзел пипIерихъ галаз танишарун патал экскурсиядиз тухванай. Танишвилер, рахунар, ихтилатар кIамай кьван хьана. Няниз мугьманханадиз хтайла, вири санал кIватI хъхьана, мукьувай таниш хьун кьиле фена. ШартI ихьтинди тир: гьарда вичин кьилел атай вакъиадикай,  мана дегишар тавуна, зарафат — хъуьруьн хвена, суьгьбет ийин.

Урус халкьди мехъер хьайи йикъалай къвезвай вацраз “медовый” лугьуда. И варз ри­кIел ала­мукьдайди авун патал жегьилри чпини, мукьва-кьилийрини  алакьдай кьван къуватар желбда.

— Зи къуллугъ квез чида хьи, — эгечIна чебоксарви Валентин, — вижевайди ва мажибни хейлин авайди я. Ихьтин кIвалах гъиляй ахъа­йизни гьайиф къведа. Мехъер хьана пуд гьафтени алатнач, заз регьберди эвер гана, командировкадиз фин чарасуз тирди малумарна. Свас текдаказ туна, низ кIан жеда патахъ фин? Амма, зун гъавурда турвал, тефена жезвачир. Эхирки фин меслят хьана.

Захъ, жувахъ хьиз, агъазвай дуст авайди я. Фена адан патав, кьилел атанвай гьал-агьвалдикай ам хабардарна. Гьикьван кутуг­на­вачиртIани, за дустунивай тIалабна: “Зи умуд вак ква, сусал вил алаз хьун ви хиве твазва. Тек дишегьли я, нивай лугьуз жеда, белки, адан рекьел шейтIан пайда хьайитIа”.

— Вуна зи вилик четин шартI эцигзава, ам гьикI кьилиз акъуддайди ятIа, завай фикирдиз гъиз жезвач. Лугьун чна, сусан рекьел чаз хабарни авачир жегьил аквада заз. За вуч авун лазим я? — суал эцигна дустуни зи вилик.

Чун кьведни ихьтин икьрардал атана: эгер гьалар гьа патахъ дегиш хьайитIа, дустуни заз телеграмма яда: “Ви свас кьена”. Зун гъавурда­ акьада.

Зи пешедай гъавурда авай ксар тIимил авайди виридаз чида. Зун, гъиле гьатнавай вахтуникай хийир къачуна, инин чIехида маса чка­диз командировкадиз рекье туна. Са кьве гьафтедилай зав гьа фейи чкада дустунилай тел агакьна. Ана къайи хабар — “Паб кьена” авай. Ина зи юлдашри фикирна: касдин свас кьенва. Ам кучук мус ийизватIа, чирна, чаз ха­бар гун.

…Хабарни авачиз, кIвале амай дустунал те­леграмма хтана. “Кучук мус ийирвал я?” — хабар кьунвай.

Ихьтин меслят чи арада хьанвайди тушир. Вучда? ГьикIда? Фикирар гзаф авурдалай гуьгъуьниз дустуни жаваб хгана: “Кучукдай югъ тестикьарнавач, рагьметлудакай вил ахтIуз, инсанар къвезма”…

Куьне гьихьтин тел ядай, гьуьрметлубур?

«Лезги газетдин» 2021-йисан 44-нумрадай.

____________________________________________________________________

Кек яргъи шалвар

— Са марагълу ихтилат ахъайда за ваз, — лагьана, зи патав къунши атана.

— Зун накь базардиз фенвай, — эгечIна ам. — Жуваз са шалвар къачун патал. Къачур шалвардин юкьван фирягьвал захъ галаз кьунвай, амма кикер яргъибур хьана.

Кар сад хьуй лагьана, фена зун шалвардин кикер куьруь ийидай карханадиз.

Ана кIвалахзавай папа, им муракаб месэла я лагьайла, за адавай ина вуна лугьудай хьтин вуч четинвал ава, я ханум,­ лагьана хабар кьуна.

— Четинвал алай кар ам я хьи, квез куьруь­ авуна кIан­за­вайди шалвардин са хел яни, тахьайтIа, — кьведни? Са хел куьруь авун квез 200 манатдай акъвазда, — куьтягьна ада вичин туькьуьл рахшанд…

Гьакъикъатдани, зун патал месэла четинди хьана. Шалвардин кикер сад тушир. Са кек куьруь авуналди кар туькIуьзвачир. Кьве кикекайни ахтIана кIанзавай. ИкI 600 манатдай къачур шалвар заз 1000-дай акъвазна.

Икьван чIавалди заз жувакайни ихьтин “ба­гьа” шалвар алукIдай итим хьанвайди чиз­вачир.

ГьикI къекъведай?

Са вахт алукьна — жегьил рушари шалварар алукIиз эгечIна. КIвалени, къецелни, мектебдиз фидайлани, шегьердин куьчейрани… Са гафуналди, гьинихъ физ хьайитIани, чIехи­дан чIалаз килиг тийиз, шалварар алаз жедай…

И гьал акурла, папа вичин гъуьлуьз арза ийизва:

— Яда, Алирза, ваз аквазвачни, вахъ галаз экъечIна физ гьазур хьанвайди?

— Вуж?

— Шалварар алай ви руш-ханум…

Гъуьлуь вичин папаз  ажайиб жаваб гана:

— Ваз, я паб, бес ам шалвар алачиз фена кIанзавани?..

“Стхадин вах”

Им за здравоохраненидин министерствода кIвалахзавай йисара хьайи ихтилат я. А вахтунда зун жуван пешедай духтурриз, комиссия тухвана, категорияр гузвай кас тир.

Чи министерстводиз гьахьдай ракIарал са милиционерди кIвалахзавай, тIварни — Къазимегьамед. Гагь-гагь адахъ тIалабунар жедай: идаз куьмек це, адаз муьгьлет це лу­гьуз… ТIалабунар жедайди чаз  виридаз чи­да. Сад ава — мукьва касдин патахъай къайгъу чIугун. Муькуьди — вичин жибиндин пата­хъай…

Заз аян хьанвай — милиционерди ихьтин вахтара жибиндихъ ялзавай. Иниз килигна, за куьмек тIалабзавайди адан вуж ятIа чирун кьетIна:

— Вуна заз къалурайди ви вуж я?

Ада гуьзетнавачир, ихьтин итIи-битIийрай за кьил акъудда лагьана. Къазимегьамед гьазур хьанвачир жавабдиз.

Адан жавабдиз куьнени яб це:

— Ам зи стхадин вах я…

Гьанлай кьулухъ ихьтин вакъиайра чна юлдашриз зарафатдивди лугьуз хьана: “Стхадин вах я жеди…”

Вучиз икI я?

Сятдин ирид хьанва. Пакаман вахт. Алатай югъ. Дербентдилай алатна, чи машин СтIал Сулейманан райондин сергьятдиз мукь­ва хьанва. Зи вилериз, рагъ алукьна, нур гузвай Шагь дагъдин кукIушар акуна. Заз акI хьанай хьи, гъил яргъи ая, абурув агакьда. Гьакьван мукьвал алай абур…

Дагъларин кьакьанвили абур лап патав гвайбур хьиз къалурзавай.

Гьакъикъатдани, дагъ гьикьван кьакьан хьайитIа, гьакьван мукьва яз аквада.

Инсанар бес масакIа вучиз я? Гьикьван чIехи гьуьндуьрдиз хкаж хьайитIа, гьакьван амайбурувай къакъатзава.

Рагьметлу Байрам Салимова, вичикай халкьдин шаир хьайидалай гуьгъуьниз, вич халкьдивай яргъа хьана лугьуз, кхьенай чи “Лезги газетда”…

Мураддив агакьай Тураб

Няниз дустар, тIуьн-хъун ийиз, ресторандиз фена. Ина Жа­бира вичин паб Диана биши хьанва лугьудай хабар гана га­дайриз.

Ацукьун яргъалди хьана, хъивегьунрин, чпи лугьудайвал, тум-кьил амукьнач. Пакамахъ Тураб, кьил тIаз, ахварай аватна. Адаз пахмиль хъийиз кIанзавай, амма кIвале затIни авачир. Маса чара тахьайла, Жабираз зенг яна, гьадавай тIалабиз кIан хьана. Анжах трубка адан папа хкажна.

— И къудургъан вуж хьуй, инсан икьван фад ахварикай куддайди? — хъел кваз кIеви сесиналди гьарайна а патай…

Турабан лам кьарада акIана. Гила вучда? Амукьайди вичин лутувал кардик кутун хьана: — Диана, это Тураб тебя бес­по­коит. Поверишь, всю ночь переживал за тебя. Твой муж вче­ра говорил, что ты оглохла.

Паб хъуьтуьл хьана. КIвач геляна, итим месикай хкудна, трубка адав вугана, вич ярх хъхьана…

Турабаз кIанзавайдини и кар тир: Жабиран паб “дири” хъувун. Ам вичин мураддив агакьна…

Азарлудан ранг

— Я руш Магьи, бес хьуй тIун. Гьикьван вуна арза-ферзе ийида, тIада-квада лугьуз? Ви чина авай ранг азарлу инсандинди туш эхир? — ахмурарна адаз къунши Эрзиди.

— Я чан вах, за вуч авурай, зи чинин ранг гьахьтинди хьайи­ла. Ваз ван хьаначни бес, чIулав кал чIулавди яз, яру кал яруди яз рекьидайди…

Чка — жегьеннемда…

Англиядин драматург Бернард Шоу СССР-диз атанвайла, ада Советрин уьлкведин кьадарсуз тарифарна ва инихъ женнет хьтин гележег ава лагьанай.

— Гьуьрметлуди, акI хьайила, бес вун инай  вучиз хъфизва?­ — хабар кьунай адавай суьгьбетчиди.

Бернардан жаваб ажайибди хьанай: “Англия жегьеннем я. Кьуьзуь хьанвай Шоудик гунагьар гзаф ква, адан чка гьана ава…­”

“Алудзавайди министр я”

И кьиса Шура гьукуматдин девирдай я.

Махачкъалада эндокринологиядин центр эцигна бегьемарна, кардик кутадай югъ алукьна. Гьукуматдин членри аниз ­медидарайрин чIе­хибурузни теклифнавай.

И серенжем кьиле тухвайди рагьметлу Багьадин Агьмедов тир. Адаз республикадин тади куьмекдин  объединенидин­ кьилин духтур Къазанфар Мегьамедовичаз гаф гуз кIан хьана,­ лагьана: “Республикадин медицинский идарайрин арада и объ­единенидин кьилин духтур кьетIенбурук акатзава. Ам, кIва­лахдал эцигдайла, республикадин гьукуматдин чIе­хи­да вичин къарардалди тестикьарзавайди я…”

И арада адан вил гьа патав гвай здравоохраненидин министр И.А.Ильясова акьуна. Адан чин атIугънавайди кьа­тIу­нун четин тушир.

Багьадин Агьмедовича вичи гъалатI­на­вайди гьасятда кьа­тIана. ТуькIуьр хъувун адаз четин акъвазнач. “Скорый помощ­дин объединенидин кьилин духтур правительстводин къарардалди тестикьарзавайтIани, кIвалахдилай ам министрдин приказдалди алудзавайди я”, хълагьна.

Министрдихъ элкъвейла, адан чинал разивилин лишан къугъвайди акурла, рахазвайдаз хейлин регьят хъхьанай…

Бубадин тариф

Им 2021-йисан 9-Май тир. Чи чIехи хизан санал кIватI хьанвай. Жегьил гадаяр шишер ягъунал машгъул тир. Амайбурни, 7-8 йисарив агакьнавай аялар, чпин къайгъуйрик квай.

Са арадилай, чIехи ими гьаятдиз экъечIайла, адаз аялар гъилера гьар жуьре рангунин мелдин кIусар аваз (абуруз  мел рагьметлу бадедин запасар хуьдай кьватидай гьатнавай), кIвалин гьаятдин цларал чпиз чкаяр тайинарна, шикилар чIугунал машгъул хьанвайди акуна.

— Куьне бубадин цлар чиркинарзава, кхьинар ийизва, адаз хъел къведайди я, — лагьана, ими элкъвена кIвализ хтана…

Гьаятдай рахунрин ванер къвезмачир, аялрин гьарай-эвер авачир…

ТIимил вахт алатайла, къала садра жегьил “художникри” вуч ийизватIа фикирна, за аялрал кьил чIугун кьетIна.

Квез акуна кIандай цларал гьи гьал гъанвайтIа! Ина таква­дай жуьре шикил авачир.

Гила за вуч хъийидай кьван, кар-кардай, ядни регъуьн чIут­хвардай фенвайла? Аялрин кефи хадай гафар лугьуникай са хийирни амачир. Заз амукьайди “художникрин” ала­кьун­рин тариф авун хьана.

Зун кIвализ хтана тIимил вахтни фенач, вичи са чIехи кар авунвайди хьиз, чина хъверни аваз, чукурна, цIи мектебдиз гьа­зур жезвай Эминади муштулух гана: “Ими, — вуна бубадиз хъел къведайди я лагьанай. Буба, цлариз килигайла, гзаф шад хьана. Ада чи  тарифарна, чаз къенфетарни  пайна!…”

ЧIехи суварин юкъуз бицIи балайрин хатур хадай гафар гьинай гъидай за?..

Къайгъудар бала

Чи езне гурарай аватна, дабандин кIараб хана. Адаз операция ийидайвал хьана. А чIавуз абурухъ кьве аял — рушар авай: Эльнарани Эмина. Эминадин 2  йисни 10 варз тир.

Операция авуна, кIвачел Илизарован аппарат алаз, аялрин буба кIвализ хтана.

Керим дивандал ярх хьана, сагъ кIвачел яргъан вегьенвай, аппарат алай кIвач дуьздал хьана.

Рушари, садикдай хтана, чукурна чпин бубадал, ам къужахламишна, теменар гана.

Эминадин вил вичин бубада акьуна, гьасятда адай гьарай акъатна: “Папа! Где твоя вторая нога?”

Керима сагъ кIвач яргъандикай хкудна къалурайла, бицIи чан секин хъхьана…

Бе-ес! Акунани квез баладин къайгъударвал?!

Сагърай, бала, вун бахтлу хьурай, гъвечIи чанда ихьтин чIехи рикI авай…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 47-нумрадай

________________________________________________________________________________________________

Бубадиз савкьат

Сад лагьай Май чи жегьил вахтара, Шура гьукумат амай кьван девирда, чIе­хи­ сувар яз къаршиламишдай. Аялар, жегьи­лар, яшлубурни, гуьрчегдиз алукI­на, экъечI­дайди тир ше­гьердин майданрал. Вирибуру сада муькуьдаз сувар мубаракдай.

Вучда кьван, амач гила чахъ ахьтин шадвилер.

2021-йисан Майдин сувар заз хуьряй кьве касди, шегьердайни 5-6 кас танишбу­ру тебрикна. Чебни вири зи яшда авай юл­дашар тир. Са гафуналди, жегьил несилди­ Май сувар яз гьисабзамач лагьайтIа жеда.

Гьа ихьтин хиялри кьил тIушуниз, вахтни нисинилай алатна. Са арадилай ракIарихъай зенг ядай ван атана. Зи патав­ хтул руш Фарида, вичин вири хизан галаз, атана акъатна. Итимни цуьквер хьтин пуд руш. Эльнаради 2-класс куь­т­ягь­нава, Эминадин 6 йис хьанва, бицIи Эсмира кьуд йисаз акъатнава. Чи шадви­лерихъ сергьят амачир. Закай жегьил хъхьанвай. Им рушарин гьунар тирдал шак алачир. Къужахламишунар, гарданар кьунар…

Гила балайри чпи гьазурнавай концерт кардик кутуна. Гьарда чирнавай шиир кIелна. Кьилинди, ина абуру лезги чIалал кIелзавай. Курк-вачIриз и кар бубадин рикI алайди тирди чизвай. Чпин дидедивай ихтияр тIалабна, трубкадай “Алма”  манидин музыка кутуна, пудани­ таза назик сесиналди пуд куплет, устIар­ри хьиз, тамамарайла, бубадиз цаварив агакьай кьван хвеши хьана.

Чеб залайни гзаф шад хьанвай. Зун гъавурда турвал, рушари чпин кIвале, музыка ягъиз, манияр лугьуз, кьуьлер ийиз чирзава, чебни чи халкьдинбур. Аялрин муаллимарни бубани диде я…

Вирибурун балайрихъ галаз, чибурни бахт­лу хьурай…

 «Лезги газетдин» 2021-йисан 49-нумрадай.

_________________________________________________________________________

Лал хьанайтIа, хъсан тир

Кьвед са суфрадихъ са къаб вилик кваз ацукьнава. Сад, акъваз тавуна, рахазвай. Муькуьда, чуькьни тавуна, кьил агъузна, вилик квай къапуна авайдаз гьерекатзавай.

Гила рахазвайдазни недай ашкъи атана. Амма… Гьикьван  тIур экъуьрна­тIани, вилик квай къапунай адаз затI жа-гъанач. Къаб буш хьанвай… И гьал кьа­тIайла, касдай агь акъатна: “Гьайиф­, зун буьркьуь жердалай лал хьанайтIа, хъсан тир…”

Дарман жагъана

Меркездиз са яшлу дагъви атана. Фена гьар жуьре духтуррин патав. Авуна хейлин анализар. Профессорарни желбна. Эхирни азардин диагноз якъин хьана. Амма и дагъвиди вичин азар са­гъарун патал са къайгъуни чIугунач. Вичиз азардин тIвар малум хьайивалди, адан пеше, гьинал вуж дуьшуьш хьайи­тIани, гьадаз вичи авур кьван харжияр, вич фейи кьван духтурар, авур кьван анализар рикIел гъиз, къекъуьн хьана.

Касди лугьудай: масадбур вичин тIал­ди­кай хабардар авурла, чIугур кьван зегьметрихъ галаз абур танишарайла, гьакъикъатдани вичиз регьятвал жезвайди гьиссзава…

Бес! Ихьтин дарманарни авайди я…

Ахьтин фикир…

Ньютонан рикI кIвале хуьзвай ки­цIелни кацел гзаф алай. Абуруз къугъвадай майдан артухарун патал, муькуь кIвализни физ жедайвал, цлай ада кьве тIеквен акъудна: сад чIехиди, муькуьди са кьадар гъвечIиди.

КIвализ хтай дидеди мягьтелвилелди хабар кьуна: “Ибур вучтин тIеквенар я вуна акъуднавайбур?”

— Зи дустаривай а кIвализни физ жедайвал, чIехиди — кицIиз, гъвечIиди — кациз, — хьана жаваб.

— Я хва, а кицIин тIеквендай кацивайни физ жедачни. Вучиз вуна сагъ цлай кьве тIеквен акъудна?

Чина тахсирлувилин лишан квай хъвер къугъурна, Ньютона, аялди хьиз, хиве кьуна: “А арада зи кьилиз ахьтин фикир атанач…”

Ахвар

Жегьилдиз ахвар аквазва. Туьквендиз фенва ам. Ана хабар кьазва:

— Куьн яни алверчи?

— Эхь. Лагь, ваз вуч кIанзаватIа.

— Заз — бахт, берекат, муьгьуьббат.

Алверчиди патав гвай гъвечIи ка­би­нетдай­ са кьвати гваз хтана, муьштеридив вугана­.

— Ида заз кIани затIар авани? — тажуб хьана муьштери.

— Эхь, ава, — лагьана туьквенчиди. — Инай гузвайбур тумар я. Куьне вуч цайи­тIа, гьам кIватIни хъийида…

Гьикьван маракьлу ахвар ятIа аку садра.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 13-нумрадай.

________________________________________________________________________________________________

Пакизатан Рамазан

Трубкадай сес акъатна. Рахазвайди итим тир. Заз ам танишди хьиз авай, амма вуж ятIа, якъин тайинариз жезвачир.

Ада завай М.Гьажиеван “Урус чIаланни лезги чIалан словарь” гьикI жагъуриз жеда­тIа хабар кьазвай. За жаваб гана, гуьгъуьнлай жечни, гьуьрметлуди, вун вуж ятIа заз чи­райтIа, — тIалабна за.

— Зун Рамазан я.

— Захъ таниш Рамазанар хейлин ава. Вун гьи Рамазан ятIа, яраб?

— Зун Пакизат Фатуллаевадин Рамазан я.

Трубкадин кьве кьилени гурлу хъуьруьн­рин сесер гьатна.

— Гада, — тагькимарна за ам, — къенлай кьулухъ вакай ихтилат кватайла, “Пакизатан Рамазан чидачни?” лугьуда гьа!..

Рамазана ашкъидалди разивал гана.

Пакизат Фатуллаева, бажарагълу шаир хьиз, яргъал вахтунда “Дагъустандин дишегьли” журналдин редакторни хьайи, баркалладин таж кьилел алаз уьмуьр тухузвай чи руш я…

Тади квай баде

2016-йисан октябрдин юкьвара чи роддомда Мердали Жалилован гададин суса чпин мукьва-кьилийриз  цуьк хьтин са руш-бала багъишна.

Баладин дидедик тади акатна, вичин куьрпедиз ачух дуьнья кьве гьафтедин фад ачухна, гьавиляй бицIеказ тIимил азият гузвай. Ам кIвализ ахъайдай югъ тайинарун са кьадар четин акъвазнавай. ЯтIани ди­дени буба за секинарнай, вири жавабдарвал жуван хивез къачунвай.

Пуд-кьуд югъни алатнач, Мердалиди зенг яна:

— Духтур, гьуьрметлуди, зи папак тади ква, адаз хтул кIвализ хкведай югъ чир хьана кIанзава. Кар анал ала хьи, рушак лишан кутадайбур майдандиз акъатнава, абуру тайин жаваб вилив хуьзва.

Зун гъавурда акьурвал, абурун жавабдарвал чIехиди я. Чара хьанач, пакадин юкъуз­ за дидени бала сагъ-саламатдаказ кIва­лиз рекье хтунай…

Бегенмиш хьайи меслятар

2017-йис алукьнавай. Суварин йикъар тир. Хумадиз сувар хьанай-хьаначир чидайди туш. Амма заз жуван амадаг Мердали акунвачир. Зенг ягъайла, вичиз ­уьгьуьйри, гьа виликан йикъара хьиз, тади гузвайдакай ва ифинни алайдакай хабар гана.

Са 2-3 йикъалай за мадни зенг яна. Жавабди зун, гьа виликдай хьиз, мадни ша­дар­­­­нач­­.

За жуван амадаг тагькимарна: вуна зи ме­целай Раиятаз  (М.Алидин юлдаш)  лагь: эгер адан итимдин гьалар икьван йи­къа­ра къулайсуз ятIа, вичик тахсир ква. Кефсуздаз лазим саягъда ада къуллугъ тийизвайди, итимар тIебиатди назикбур яз халкьнавайди ва абуруз кьетIен гелкъуьн кIанза­вайди лагь…

Мердалидилай артух зи меслятар кайва­нидиз бегенмиш хьанвай… И сагълугъ чна санал чуьхвенай…

Зал бурж ала

Диоген Синопский дегь заманадин грекрин философ тир. Ам вири лезетрикай пегьриз хвена, абурукай кьулухъ хьана, ата бубайрилай амай сивяй-сивиз чкIай кьисайра кхьенвайвал, челегда уьмуьр тухвана, дуьньядилай хъфейди яз машгьур я.

Са гьихьтин ятIани тахсирдай ам кьуна, гъилер-кIвачер кутIунна, гьатта агъуламишдай рабни яна, тарагъаждиз акъудун патал гьазурнавай.

И арада адай тIалабдай жуьредин гьарай акъатна: “Зал флан касдин са кIек бурж ала. Ам вахкудай мумкинвал гайидалай кьулухъ зун куь ихтиярда ава”.

— Архайин хьухь, ви бурж вахкун за хиве кьазва!..

ЖаллатIдин ван хьайила, Диоген секин хьана, вичин чан къачудай ихтияр гана…

Бурж яман затI я. Ам алайди а дуьньяда­ни секин жедач лугьуда…

«Лезги газетдин» 2023-йисан 19-нумрадай.

____________________________________________________________________

Апатия

ЦIийи йисан вилик квай йикъара дустар вири санал Рашидан кIвализ мугьман хьана.

Абурун арада Шамил авачиз акурла, дус­­тунин дидеди хабар кьуна: «Заз куь арада Шамил аквазвач хьи, хьанвай затI авани?»

Играмаз жаваб гуз кIан хьана, амма «апатия» гафунин мана авар чIалал гьикI лугьудатIа чин тийидайвиляй, ада урус чIалал жаваб гана: «У него сегодня апатия».

Гьуьрметлу чIехи яшара авай дидеди, вич  гъавурда акьурвал, хабарни хкьуна: «Чан хва, апатия аварка яни?»

Гадайриз бул хъуьруьнар хьана.

Шамилал цIийи лакIаб алкIана: «Апатия».

 

Вафалу дуст

Зи мирес Малидинахъ  са бицIи кицI ава. КIвале авай инсанрикай вирибурукай гзаф адан рикI хозяйкадал ала. Чебни абур гьамиша санал жеда. КIвалин хозяйка гьинал алатIа, гьанал Чапикни жеда – им адан тIвар я.

Адаз хозяйка икьван кIан  хьун кIусни  мягьтел кар туш. Гуьлнара суса недай дадлу вуч гьазурайтIани, Чапиказ адак вичин­ пайни квайди чида. Хозяйкади кицI рикIелай алуддач. Чапикни, вичин куьруь тумни юзуриз, Гуьлнарадин патав аквада, адаз чида, виридалай вилик вичиз пай гузвайди.

Са сеферда, гьикI ятIани, Малидина хъел кваз вичин хозяйкадал ван хкажна, адан кефиник хуькуьрна.

Чапика гьасятда чукурна вичин дуст бейкефар авурдан шалвардин кек сарарив кьуна, гъу-угъ ийиз, ялиз эгечIна. Хозяйка тек туширди, адахъ пад хуьдай вафалу дуст авайди къалурна…

Эхь, дустар, гьайванрини кваз чпиз ийиз­вай хъсанвал рикIел хуьда, иесидиз вафалу жеда.

 

Хийирни авач

Махачкъалада мукьвал-мукьвал электричество хкатзавайди виридаз малум я. Авай чара: жуваз вахтунда гъилин фонарь къачуна кIанда.

Хабарни авачиз кIвале экв туьхвена. Чи поселокда ток хкуднавай. За жуван фонарь кутуна, кIвал ишигълу хьана. Адан батарея зайиф тахьун патал за шнур токдин розеткадик кутуна.

Аллагьди гудайла гуда, и арада чи кIвализ зи гъвечIи хва Фаргьад атана. Ам физикадай пешекар я.

За адавай хабар кьуна: кIвалахзавайла фонарь токдик кутуникай зиян авани?

Куьне, гьуьрметлубур, ада заз гайи жаваб кIела: «Исятда са зиянни точно жедач. Сетда ток авачирла, ам кутуникай зиян ваъ, са хийирни авач. Ам вуна вучиз кутунва?»

Чаз амукьайди хъуьруьнар хьана.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 26-нумрадай

_______________________________________________________________________

Са гаф авачир хуьруьнвияр

Чи хизан хуьре мехъерик­ ­ квай. Чарасуз мад фидай чка авайвиляй чи хва Мурада кIвалин иесидивай хабар кьуна: — Чун свас гъиз мус фидайди я, Рауф стха?

Чамран бубади гежел вегьенач, жаваб гьасятда гана: сятдин кьведаз, пудаз, кьудаз.

— Я стха, вуна чун зарафатрал вегьемир, чахъ мад са дерди авайди я, вахт кьит я.

— Зазни кичIезва, са гаф авайди туш. Зи жаваб халисанди я: за лагьай сятерикай садаз кIвачин хьун гьакъикъи кар я.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 31-нумрадай

_____________________________________________________________________

Хандин езне

Хандин авай-авачир тек са руш агакьна, гъуьлуьз гудай вахт алукьна. Бубади ам кIанз атай жегьилдин вилик шартI эцигна: вичи агъавалзавай вилаятдин душмандин винел гъалибвал ни къачуртIа, гьам зи езне жеда.

КIватIна кьушун, фена жегьил аниз, дарбадагъна хтана. Амма руша ам вичив агуднач, адан алакьунар бегенмиш хьанач.

Майдандиз кьвед лагьай жегьил акъат­на. Ханди адазни шартI малумарна: вичин душмандин винел гъалибвал къачун. И же­гьилдини хандин душмандиз вичин зур къалурна, ам рей гуниз мажбурна.

Хандин руша и жегьилни вичин этрефайрив агуднач.

Гила хандин вилик пуд лагьай жегьил акъвазна. ШартI гьа сад тир: вичин душмандин винел гъалибвал къачун.

Са кьадар вахт алатайла, и кьегьал са свараг галаз хандин сарайдал хтана ахкъатна. Адахъ галайбур виликдай хандиз душманвал авур ханни адан везирар тир. Ада рушаз хабар гана: зун ви бубадин душманар галаз хтанва, амма инлай кьулухъ абур вири чи дустар я.

Такабурлу руша кьегьал гададин вилик кьил агъузна: «Машаллагь, игит гада. Види халис гъалибвал я. Эгер, ивияр экъич тавуна, душманвал дуствилиз элкъуьриз алакьнаватIа, за ви вилик мет чилиз язава, гьуьрметдин лишан яз».

Руша бубадиз хабар гана. Ирид юкъуз, далдам-зуьрне гатана, ханди вичин иер, камаллу рушаз гурлу мехъерарна.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 32-нумрадай

________________________________________________________________________

Киседин сир

Хьана кьван, хьанач кьван са девлетлу кас. Адахъ гуьрчег, акунар алай тIарам руш авай. Вични, яшариз атана, агакьнавай. Гъуьлуьз гудай вахт алукьнавай.

Яргъалди гуьзетнач. И рушаз хьтин акунар алай, адаз кутугай са жегьил атана, девлетлу касдивай руш вичиз гун тIалаб­на. Бубади вич рази я лагьана, амма — са шар­тIуналди: ада вугай кисе жегьилди к­ъизилрив ацIурна мус хкайтIа, гьа юкъуз­ вичин гаф кьилиз акъуддайдакай хабар ­гана.

Кисе къачуна, жегьил рекье гьатна. Амма элкъвена хкведай кьисмет адаз хьанач.

Ихьтин руш авайдакай хабар хьана, кьвед лагьай жегьил атана. Идан виликни рушан бубади эцигай шартI гьа виликанди хьана — къизилрив ацIурна, кисе хкун.

«Ам завай», — лагьана, хвеши хьайи гадани, кисе гъиле­ кьуна фена къизилар жа­гъуриз. Идазни кар элкъвена хтун кьисмет  хьанач.

Гила нубат пуд лагьайданди хьана. Рушан бубади и сефер­дани кисе майдандиз акъудна, хуралай чирнавай жуьреда шартI эцигна.

Жегьил вичин яшарилай кьатIунар пара авайди хьана. Адаз вичелай вилик руш кIанз атай гадайрин алахъунар файдасуз куьтягь хьайидакай ва элкъвена хтун тавурдакай хабар авай.

И жегьилди къачуна кисе, тIуб гана, килигна инихъай-ани­хъай. Ада винел патан­ акунрай и кисе инсандин рикIиз ухшар авайди кьатIана. Вучтин сир аватIани, гьа ина ава. Амма — вуч сир? – фикирлу хьана ам.

— Гьуьрметлу варлу кас, зи рикI ацукьнавай рушан буба, завай вуна вилик эцигнавай  шартI кьилиз  акъудиз жедач.

— Вучиз? КIусни элешмиш кьванни тахьана, вуна кьил къа­къуд­зава. Вун гьакьван ажуз яни? – хабар кьуна рушан бубади.

— Ваъ, зун ажузди туш. Я четинвиликай­ни кьил къакъудза­вач.­ Анжах заз и куьне вуганвай киседикай инсандин рикIин ух­шар­ къвезва. Ваз залайни хъсандиз малум я – инсандин рикI ацIуриз жедай затI туш. АкI хьайила, куьз я буш алахъунар? – лагьана гадади.

Варлудан чиниз жавабдал рази яз амукьайвилин лишан акъатна. Ада кьил эляна, сес акъуд тавуна, хъверна. Ада вичиз езне жагъайди гьисснавай…

«Лезги газетдин» 2023-йисан 34-нумрадай