Гудач ва Ахкудач

Са хуьре кьве итим яшамиш жезвай – къуншияр, аламатдин инсанар. Сад мис­кьиди тир: ада садавни лигемда затI-матI, буржуна пул вугайди тушир. Гьавиляй хуьруьнвийри адал тIварни эцигнавай – Гудач. Муькуьди лагьайтIа, къачур бурж вахкун тийидай луту тир. Адазни тIвар ганвай – Ахкудач. Къуншийрин хасият чизвай хуьруьнвияр абурукай яргъа жез алахъдай.

Са сеферда Ахкудач, кал маса къачуз, базар­диз фена. Кални гьатна, амма виш манат бес жез­вачир. Гила вучдайди я? Бурж нивай кьурай?­  Иеси­ни шкьакьди гьалтна: ужузарнач хьи къимет,­ ужузарнач. Инихъ фена Ахкудач, анихъ фена. Эхир адаз къунши Гудач акуна. Шад хьана Ахкудач.

— Я чан къунши, вун зи дидардиз лап Ал­лагьди­ ракъурнавайди я хьи. Ваъ лугьумир, куьмек це заз.­

— Вуч хьанва, чан къунши?

— Я хизан сагъ хьайи кас, кал маса къачуз кIанзава. Виш манат бес жезвач. Зав бурж вице. КIвализ хъфенмазди, вахкуда стхади. Ви регьимлувилел кьин хьурай!

— Ваз чизвачни кьван, я къунши, ахьтин пулар зав тежедайди.

— Эхь, эхь, чан къунши, чизвайди я, ви перемдин рикIин винел алай къултухда гьамиша пул авайди я.

— А пул заз герек я эхир.

— Чан къунши, ви балаяр Аллагьди бахтлу авурай, нянихъди виш манат за вахкуда. ЦIуд манат кьилни алаз.

Чидач и гафари авагъарнани Гудач, ада къуншидив кIанзни-такIанз вишен са чар вугана.

— Килиг гьа, нянихъ хкваш!

— Гьелбетда, гьелбетда, чан къунши. Зи гаф гаф я.

Ахкудач, кални маса къачуна, хуьруьз хъфена. Папаз ада буйругъна: кал цуриз хъиягъа. Эгер ракIарал Гудач атайтIа, лагь, базардиз фейи гъуьл ахкъатнавач. Закайни садазни гаф лугьумир.

Дугъриданни, нянихъ Гудач варцел акъатна. Ахкудачан папа адаз итимдин гафар тикрарна ва  вар агал хъувуна, кIвализ гьерекатна.

Нянихъ кар туькIуьн тавур Гудач экуьнахъ фад мад къуншидин гьаятдал фена. Мад паб атана ва гъуьл хтанвач лагьана. Шел-хвал авуна. «Кесибдин кьилел къаза-бала атанвачтIани чидач», — лагьана. Вучда? Гудач кIвалерин вилик квай куьсруьдал ацукьна. Сятер алатзава, амма къуншидин кIваляй касни экъечIзавач. Ада вичиз, Ахкудачав бурж вугай, адан чIалахъ хьайи вич хьтин ламраз экъуьгъзава, къарагъиз, куьче алцумзава. Югъ гьа икI акъатна. Ажугъди, гишинвили къадакьрикай хкудай ам эхир кIвализ хъфена.

Пакадин юкъуз ада мад къуншийрал кьил чIугуна. И сеферда къуншидин папа варар пIузаррал хъвер алаз ачухна.

— Чан къунши, ахкъатна зи гъуьл, ахкъатна. Амма гилани кIвале авач, экуьнахъ фад къара­ткенриз яд гуз фенва.

— Цацариз – яд? Вуч патал?

— Ада са нивай ятIани кьунвай буржуникай мурмурна, ам вахкана кIанда лагьана.

Дишегьлидивай дуьз хабар ван тежедайди чир хьайи Гудач къараткенар авай чуьлдиз фена.  Дугъриданни, Ахкудач ана авай ва ада цацариз яд гузвай. «Им кими хьанватIа, тахьайтIа, амалар ятIа ийизвайбур?» — фикирна Гудача ва къуншидивай хабар кьуна:

— Яда, гьей, вун квел машгъул я эхир?

— Я чан къунши, аквазвачни кьван, цацариз яд гузва. Абур зи умуд, вав бурж вахкудай такьат я.

— ГьикI?

— Хъсан яд агакьай абур мадни фараш жеда. Зулухъ хъуьтIуьн къишлахриз рекье гьатдай чи суьруьяр гьа и къараткенрай фида. Абуралай сарни цацари чпел кIватIда. Ахпа — е, къунши, зи папа а сар кIватIда, чуьхуьда, гъалар ийида, абур кяда, ахпа гамни храда. Маса гуда, вавни вахкуда бурж.

И гафар ван хьайи Гудач, ван ацалтна, хъуьрез гатIунна. Ахкудачазни шад хьана.

— Аквазвани, къунши, — лагьана ада, — крар туькIуьдайла, хъверни вич-вичелай къвезва.

Ахкудачан ягьанатдин и гафари Гудач михьиз пайгардикай хкудна, на лугьуди, адан кьилиз эсер яна. Ада капашралди вичин чин ва кьил гатана. Ах­па «гьа имни тIимил я ваз, ахмакь, вахку­да вав  Ахкудача бурж!» гафар тикрариз – тикрариз, пата-патахъ камар къачуз, хуьр галайвал хъфена.

 

Камалдин хазинадай

   Гьар са кас вич вичин духтур я. Жуван куьмек галачиз, жув духтурдивайни сагъариз жедайди туш.

ЧIагъанчиди лугьузва: уьмуьрлух чIагъан яна, я гзаф пулни хьанач, я гвачизни амукьнач.

Масадал хъуьремир, пака вални хъуьреда.

Хуьрера амай диде-бубайрихъ гьар са  веледдин рикI куз хьанайтIа, абур са вахтундани ялгъуз жедачир.

Шаирдизни шиирриз абурухъ яб акалзавай инсанри къимет гуда.

Ламравай садра жанавур кьена лугьуз, виридан­ мецел хьана. Жанавурар тергзавай гъуьрчехъан лагьайтIа, вучиз ятIани, садан рикIелни къведач.

Булахри вацI арадал гъида, къати марфади – селлер.

ВетIрен ванциз къимет гуз тежедайдавай бил­билдин ванцизни къимет гуз жедач.

Эгер кицIиз вич кицI тирди чир хьанайтIа, ам гьич элуькьдачир.

Жувак квай чIехи хесетар, вучиз ятIани, жуваз аквадач.

Гуьзгуьдай аквадайди жуван чин я. Эгер рикIиз тамашиз кIанзаватIа, духтурдин патав алад.

КицIи кицIин як недач. Жанавурди вуч хьайи­тIа­ни неда.

Акьуллубурун арада са буьндуьгуьрни жедач.

ГъвечIи аялдик кьуьзуь къужадин амалар акат­наватIа, адаз фад мехъер ая.

Кьве касдиз чизвайди сир туш.

ЧIехи жугъундивайни угъри кьуна акъвазариз жедач.

Пул тIалабдайдаз адан къимет чида.

Инсанри акъуд тийизвай яракь авач. Себеб? Ин­санар терг авун патал.

Руфун вилик квай инсандиз кIвачер аквадач, нер яр­гъидаз — рехъ.

Гьина хьайитIани, низ хьайитIани суваб патал ялдайди ламраз элкъведа.

Жуваз са манатдин хийир гайидаз кьве манатдин хийир хце.

Лезги тIвар пак тIвар я.

Са дустуни жибин хуьда, сада адан кIан хкудда­.

Начагъ инсандин вилик са вагон къизилар эцигайтIа, адаз абуруни дад гудач.

Нетни са куьн ятIани дарман я.

Инсандин уьмуьр недай фу къазанмишун патал физва.

Сандух ацIай къизилар ава лугьуз, жув виридалайни девлетлу яз гьисабмир.

Пехилвили рикI чIурда, ширинвили — сарар.

Са затI дегишарун патал эвела дегишарна кIан­да жуван мефтI. Эгер мефтI авачиз хьайи­тIа, дегишарна кIанда жуван кьил.

Путулкадихъ галаз кьуршахар кьурбур вири магълуб хьана.

Сабур авачир инсандиз фад хъел къведа.

Гьар са дидеди вичин хциз гъизвайди, гьелбетда, виридалайни хъсан свас я. Амма, гьайиф хьи, бязибурукай, вучиз ятIани, гъуьлягъар хкатда.

Хъуьцуьгандал ацукьиз вердиш хьанвайбур табуреткадилайни фад аватда.

Са-садбурук билбилдин ванцини хъел кутада, масадбур пехърен ванцелни ашукь жеда.

Пара гзаф рахадайдаз лагълагъчи лу­гьуда.

Яшлу инсандиз гьамиша рехъ це.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 2-нумрадай