“Адалат яхъ кIевиз, дустар!”
Алай аямдин лезги литературада чпихъ кьетIен хатI, яратмишдай бажарагъ авай, фасагьатдиз хайи чIал чидай жегьил шаирар тупIаралди гьисабиз жеда. Сулейман Сулейманов (Ахцегь Сулейман — тахаллус) абурукай сад я.
Сулеймана ДГУ акьалтIарна, са кьадар вахтунда “Лезги газетдин” редакцияда кIвалахна. Лагьана кIанда, газетдихъ галаз ада алакъаяр гьеле студент тир йисарилай хуьзвай. Яшайишдин бязи шартIар себеб яз, Сулейман вичин хайиди тир Ахцегьрин хуьруьз хъфена ва райондин медениятдин управленида начальникдин заместителвиле кIвалахал акъвазна. Исятдани жегьил шаирди и къуллугъ бегьемарзава.
Хайи чIалал шиирар кхьинилай гъейри, Сулеймана жуьреба-жуьре мярекатар (мехъерар, межлисар…) кьиле тухузва, хъсандиз гитара, далдам язава, милли меденият вилик финик вичин пай кутазва.
Къейдна кIанда, Сулейман Сулейманован шиирар газетдиз виликдайни са шумуд сеферда акъатнай. Мукьвара ада редакциядив вичин цIийи эсерар агакьарна. Абурукай бязибур чна кIелзавайбуруз теклифзава.
Чи мухбир
Дустариз
Дуьнья вири мискьи гъапа
Кьаз жедайд туш, азиз дустар.
Тек кепекрин ван хьун япа
Азар я гьар рикIиз, дустар.
Я халкьар, куьн хьуналд пехъи,
Кьурамат чи кьадач векьи,
Йифиз — къачагъ, юкъуз — фекьи,
Гуж я кьиляй-кьилиз, дустар.
Гьар сад хан я, бегьем халу,
Гьардаз кIан я тике ягълу,
Амма садни жеч вафалу,
Килигиз тек гъилиз, дустар.
Намусдикай тахьанмаз руьхъ,
Ахмакьвилин алудур муьрхъ!
Ваз хъхьида, тIимил элуьхъ!
Хкаждач гьахъ виниз, дустар.
Ажуздакай атIуз тике,
Чакъалрин хук жезва еке,
Мецел алаз динни Мекке,
Къуръан кьулухъ вегьиз, дустар.
Мугьман къведа, акатда хъел,
Гъапалд вегьез хуьрекдиз кьел.
Я саймишдач, тада гъенел,
КIвализ илиф тийиз, дустар.
Бязибуру хкажиз цал,
Чир тахьуй луз къуншидин гьал.
Белки, куьмек кIан жеда жал,
Сес татуй зи кIвализ, дустар.
Намуслу кас тийиз къени,
Нив гва, дуьнья, къизилд сини?
Виш хуьрекдин чукIуриз ни,
Тухузва низ? КицIиз, дустар.
Сулейманан акъваздач мез,
Гьар пис-хъсан акурай квез.
Лугьузва за, рикIел нагъв къвез,
Адалат яхъ кIевиз, дустар!
Кьве лиф
Са алимдин къвалав жегьил атана,
Хабар кьуна: “Вучиз эллер пашман я?
Михьи булах агъудивди ацIана,
Гьар са югъ чал алукIзавай кафан я”.
Экуь вилер гадад чиниз хкажна,
Алимдин гъил фена рехи чурудлай:
“Гунагьри чи фирягь рикIер агажна,
Яшамиш жез, им девир я, шумуд лай!
Чи вилик кьве лиф атанва — килига,
Вилид, лацуд: лув гуз, къугъваз кьегьалдиз.
Гила абурун вилик са твар эцига,
Жаваб тадиз жагъида ви суалдиз”.
А лиферин юкьваз са твар вегьена.
Алимдин гаф гадад кьилиз тухвана.
Ислягь кьве лиф, кьве вагьшидиз элкъвена,
Гьасятда руг-цIакул цава къугъвана.
Чинар кьунва хирерини, ивиди,
Ажугъдивди мискьи рикIер ацIанва.
“Я зиди къе жедач а твар, я види!”-
Гуя абуру сада-садаз лагьанва.
Амма къаргъа килигзавай хилелай,
Вичин кьиле зулумат кар гьазурна.
Лув гана, твар кIуфув яна чилелай,
Тум юзуриз, хъуьрез, цавуз чукурна.
Явашдаказ биришри кьур капарив
Накъвар михьна, алимди кьил агъузна.
“Чир хьухь, жегьил, фурсар гва къе халкьарив,
Гъейрат, намус фитедилай ужузна.
Акунани, авур кар кьве ахмакьди,
Гьуьрмет кана, нефсинив тахт вугана.
ГьакI халкьдини жаваб туна яракьдив,
Секинвални шадвал дибдай атIана”.
Зи лезги халкь
Зи лезги халкь, гапурдаллай душмандин
Муьрхъ алуддай йиге жемир, герек туш.
КицIин вилик, лувар хазвай Ватандин,
МетIер ягъай жерге жемир, ам экв туш.
Хатур хамир чи вахарин, дидейрин,
Къуй абуруз накъварин дад чир тахьуй.
КичIе жемир, акьуртIа хар гуьллейрин,
Чи гардандихъ агалддайди кIир тахьуй.
Лезги халкьдин къадим сурар аквазва,
Накьвад кIаник чи бубайрин кIарабар.
Абур къени, рикIел хквез, зурзазва,
Чаз къван гайи персер, туьрквер, арабар.
Рехи хьанва дагълар, гзаф дадмишна
Стха кьейи вахан пашман манияр.
Гьикьван зи халкь, къвез, чакъалри бамишна,
Жуьгьенрин цIай къужахда кьур лезгияр!
Зи лезги халкь, хкаж Ватан къуьнерал,
Ватандикай викIегь хциз пар жедач.
Эгер къе чун акъвазайтIа метIерал,
Пакад юкъуз чал Лезгияр тIвар жедач.
Дуьнья я хьи!
Ламран кIвачиз темен гудай,
Лекьрен кIвачиз леэн ядай
Дуьнья я хьи!
Иблисдиз лап мискIинар бул,
Гишин пехъре жакьвазвай пул,
Дуьнья я хьи!
Сивиз гьарам, сивяй салам,
Хъуьтуьл рикIер хьанвай тIарам,
Дуьнья я хьи!
Экуьнилай йифелди женг,
Акъваз тийир гапур, тфенг,
Дуьнья я хьи!
Намусдикай авунва гам,
Акъудзавач руквадай ам,
Дуьнья я хьи!
Къуръан — гъиле, мецелла таб,
Гьаясуз тир итимни паб,
Дуьнья я хьи!
Сад Аллагьди гайи кьве гъил,
Хкажна, барбатIзавай чил,
Дуьнья я хьи!
Агъуздайла кпIунал пел,
Фекьид чиник вегьезвай кьел,
Дуьнья я хьи!
Билбил
Пашмандаказ ви бустандиз
Атанва зун, агъузна кьил.
ЦIай ягъа, дуст, зи кафандиз,
Гуьгьуьлар шад ая, билбил.
Килиг вун заз, ханва лувар,
Мад ахквадач цаварай чил.
Гьикьван къвада зи багъда хар,
Гуьгьуьлар шад ая, билбил.
Акъудур югъ, къуьнерал пар,
Ажеб агъур, тежер кьезил.
Цуьк тагана кьуразва тар,
Гуьгьуьлар шад ая, билбил.
Гьайиф, мециз чизвач ви чIал,
Ахъайдай ваз зи гьал сефил.
Жегьил чанда къати жез тIал,
Гуьгьуьлар шад ая, билбил.
Са вахт къведа, куьмек герек,
Гьич садани вугудач гъил.
Чун кьведни и дуьньядал тек,
Гуьгьуьлар шад ая, билбил.
Инсанни бахт — им чилни цав,
Арадава еке мензил.
Туьхуьзвач рикI, кузвай ялав,
Гуьгьуьлар шад ая, билбил.
Бахтлу я вун, такваз тIурфан,
Къужахда кьаз цуьквер жегьил.
Сулейманаз ви сес дарман,
Гуьгьуьлар шад ая, билбил.
Кьудар
Гуьрчег руша рикI кайила,
Лугьудалди “Марал зи!”
Суал гице: “Зун кьейила,
Вун къведани сурал зи?!”
Буьркьуь мийир жуван кьве вил,
Эдебсуздал рикI хьана.
Ви девлетрал вегьеда цIил,
Лап амалдар сикI хьана.
Ширин мецел ийида суст,
Ви гьар гафун къул хьана.
Амма адаз герек туш, дуст,
Вахъ ви мягькем къул хьана.
Пака месе вун туна тек,
Яб тагана азардиз.
Агъзурни са дегишиз пек,
Чарх яда мад базардиз.
Ашкъидикай пIир авуна,
Хкяна руш бегенмиш,
Ви вад тIуб хьиз чир авуна,
Ахпа хьухь, дуст, эвленмиш.
И кагъазда заз кIандай, яр,
Ви гъилин са гьарф хьанайтIа.
Зи кьуразвай бустанда, яр,
Вакай серин марф хьанайтIа.
Секиндаказ гьикI акъвазда,
Кьисметдин гъал кьатI хьайила?
Ваз кхьизвай гьар кагъазда,
Чара касдин хатI хьайила?
Къеледикай, цал амачир,
Малар хуьдай цур жеда, дуст.
Ва халкьдикай, чIал амачир,
РикI акъатай хур жеда, дуст.
КIандай рикIиз, кIваляй-кIвализ,
Дустар къведай гел амайтIа.
Азиз мугьман илиф ийиз,
Суфрадихъ фу-кьел амайтIа.
Гьар са хуьруьн, чукIурнавай,
КIандай, къула цIай амайтIа.
Куьрпе бала ксурзавай
Дидедин лайлай амайтIа.
Терхи пIузар, кьурай булах,
Гьайиф, са хупI яд амайтIа.
Цавуз яна яру пайдах,
Лезги халкьар сад амайтIа.
Кьвед-пуд ктаб кIелна лугьуз,
Пелел “алим” тIвар жедай туш.
Гимишдал са гелна лугьуз,
Къизилдин заргар жедай туш.
Къвез-хъфиз, кьуьл гузвай рекьел,
ЭкъечIна, векь-цуьк жедай туш.
Гьарам немир мискьи гъилел,
Сура садни куьк жедай туш.
Вуж чилерин пачагь я?
Инсан, килиг гуьрчегвилиздуьньядин,
Цавар-дагълар, гьуьлер-чуьллер — аламат.
Залан цифер — винел кьезил гьавадин,
Акъвазнава марфадихъ куз кьурамат.
ЭкъечIзава цуьк, кIеви чил кукIвариз,
ГъвечIи дувул гьулдандилай тIарам я.
НуькIрен манид багъ ракъуриз ахвариз,
Гуьзел гатфар адан рикIиз илгьам я.
Йифен бере, тек булахдин ширширди
Секинвилин гъвечIи са кIус атIузва.
А ширширда бендер ава шиирдин,
Булахди икI вичин дерди лугьузва.
Булахдин яд, белки, чилин накъвар я,
Гъетер акваз, къужахда кьаз тежезвай.
Цавни чил бес агъзур йисан дустар я,
Арадавай мензил яргъаз тежезвай.
Атирдин ни къвезва гьар са бустандай,
Марвар цуьквер дамахар гваз рахазва.
Гараривай, мугьман хьайи Ширвандай,
Хабаррикай дуньядавай юзазва.
Суал ава: вуж чилерин пачагь я?
Ни гъанва и гьар аламат арадал?
Жаваб гуда: пачагь Сад тир Аллагь я,
Гуьрчег абур гъайи экуь дуьньядал.
Лезгистан
Лезгистан, ваз агъзур дяве акуна,
Ивид селлер авахьна ви хирерай.
Шумуд пачагь женг тухузвай зурзурна,
КичI такуна лезги халкьдин вилерай.
Пад хьурай хур, амма далу къалурдач!
Душман тергиз, гьарайдай ви аскерри.
Лезги чиле чIулав пайдах акIурдач!
Сад Аллагьди лянет гайи пехъери!
Вун куз атай алчахдиз вун сур хьана,
Ви гьар са чIиб чIулаварна мейитри.
Мугьмандиз — фу, душмандиз рум-тур гана
Ви садвилин девлет хвейи игитри.
Шумуд жегьил кана залум дяведа,
Ивид кьунвай беден кIевна кафанди.
Душмандин гел тахьун патал уьлкведа
МетIер агъуз тавун патал Ватанди!
Чан Лезгистан, лезги халкьдин ивидал
Ви тарихдин къадим цIарар кхьенва.
Гьавиляй и дуьньядал гьар лезгидин,
Далу ваъ, чин дагъларихъ ви элкъвенва.
Фана дуьнья
Фана дуьнья, ви винел бахт
Буш цифериз ухшар я хьи.
Гъилиз атай аквадач вахт,
ГьакI вилерин къаншар я хьи.
Фана дуьнья, гана хупI яд,
Ивидин сел акъудна на.
Чи хъвер-шадвал я геж, я фад,
Угъриди хьиз къакъудна на.
Фана дуьнья, гишин руфун,
Суфрадихъ ви тух жедай туш.
Са багъдани, къекъвей чайгъун,
Бегьерар артух жедай туш.
Фана дуьнья, къизил-кепек,
Дидедлайни багьа я къе.
Къармах къуьруь, кIуф патахъ кIек,
Лекьериз хан-буба я къе.
Фана дуьнья, къайи гуьлле,
Халкь галайвал ракъурмир на.
Шумуд цIуькIрай ивид гьуьле?
Мейитрив чил ацIурмир на.
Эй уьмуьр
Эй уьмуьр, ви квел дамахда?
Къачагъ я вун чи бахтарин.
Лап чIулав ранг ви пайдахда,
Пачагь я амай рангарин.
Вучда вакай, рикI сефилдай,
Ви вад югъ вад зиндан я хьи.
Кьуьзуьдайни, гьакI жегьилдай
Акъуддай гаф аман я хьи.
Аламатдин уьмуьр ви дад,
Садаз ширин, садаз туькьуьл.
Са цуьк вуна хуьда, гуз яд,
Масадаз гуз тфуни кьуьл.
Ширин яни ваз чи накъвар?
Икьван рикIел мийир хирер!
ХъуьтIуьхъай чаз къалур гатфар,
Шелдихъайни къалур мехъер.
Минетзава, хамир лувар,
Цаварин дад акваз кIан я.
КуькIуьра гьар кIвале сувар,
РикIиз шадвал аваз кIан я.
Тфу гудач…
Шумуд инсан дуьньяд винел шехьзава,
Сад мекьила, сад гишила ксузва.
Сада вичин рикIевай тIал эхзава,
Садан вилер накъваривди ацIузва.
Шумуд диде, баладиз гур фу акваз,
Хана ахвар, йифералди — зегьметдик.
Къекъвемир, дуст, гьамиша тик, жув акваз,
Сад Аллагьдин акатда вун лянетдик.
Шехьзавайдан накъвар михьа, куьмек це,
Малаикри вал гьамиша дамахрай.
Кесиб инсан кIвализ гъана, хуьрек це,
Акъудур рикI намердвилин къармахрай.
Вунни, инсан, гьатда, белки, кьарада,
Ширин дуьнья туькьуьл жеда рикIиз ви.
Вазни куьмек ахквада гьа арада,
Тфу гудач яргъи авур гъилиз ви.
Кьуразва дуьнья
Кьуразва вун, дуьнья гуьзел,
Тар хьиз чуплах, пузмиш жезва.
Гьинва цуьквед кьунвай ви хел?
Вал гьихьтин къе емиш жезва?
Ви кукIвал къвез чIулав пехъер,
Билбил хилел аквазмач хьи.
Вуна гъизвай туькьуьл бегьер,
Ширинвилив ргазмач хьи.
Ламарив на вугузва тахт,
Къимет вуч я, экуь дуьнья.
Кесибривай къакъудиз бахт,
Чи гьал таквар буьркьуь дуьнья.
Базар я вун, диши-эркек
Къвез — хъфизвай, аман лугьуз.
Агъу цанвай гъизва лембек,
Хъухъ, инсанар, дарман лугьуз…
«Лезги газетдин» 2022-йисан 3-нумрадай.
