Дагъустандин игитриз

 

Игит хваяр Дагъустандин,

Куьн рикIер я чи Ватандин.

Душманриз кIур гузва куьне,

Такабур кьил кьуна вине.

 

Лезги, авар, табасаран,

Квез лап багьа я чи Ватан.

Дуьнья хьун патал авадан,

ЧIуру миллет квез я душман.

 

Ватан патал чанар гайи,

Куьн игитар я чаз вири,

Чи рикIера хуьда вири,

Баркалла квез, Ватан хвейи!

 

Зун акъвазда къе метIерал

Дидейрин вилик майдандал.

Кьегьал хваяр багъиш авур,

Чи Ватандик лувар кутур.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 19-нумрадай.

________________________________________________________

Ричал Суна

 

Чи Цналрин дередин яд

Вун женнетдай къвезватI яраб?

Дуьньядал мад алач ви дад

Чи дамах я Ричалдин яд.

 

Са куьнивни жедач гекъиг

ТIебиат чи Ричал вацIун.

Кьуд патахъди вегьена вил,

Килигайла жеда гьейран.

 

ТIебиатдин аламатар

Кьуд патахъди тамар, дагълар

Дередай физ Ричал вацIун

Ванциз яб це, жеда гьейран.

 

Дуьньяд чилер я лап пара

Гзаф ятар дадмишна за.

Виридалай артух я дад

Чи Цналрин Ричалдин яд.

 

Ви тIвар я машгьур дуьньядиз

Ричалдин цин тариф ийиз,

Гьар са касди дадмиш ийиз,

Баркалла хьуй лугьуз вичиз.

 

Берекат ква Ричалдин цик

Гьар межлисдал гъида вилик.

Сада садаз цаз, эцигиз

Чпи чпиз гьуьрмет ийиз.

 

Начагъ хьайла гьар са инсан

Ричал цикай жеда дарман.

Авач гьич са дарманхана

Авачир яд Ричал Суна.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 24-нумрадай.

____________________________________

Гьажи Давуд

 

ЭкъечI, халкь, ачух я майдан,

Авай кьванбур къудратлу чан,

РикIел хкин чи Давуд Хан.

Хьурай чи дережа кьакьан!

 

Лезгийрин хва Гьажи Давуд,

На душманриз юзурдай гъуд,

Гьахъвал патал ийидай суд,

Вак виридан квазвай умуд.

 

Вуна хвенай Ширван, Къуба,

Йихт авунай персер вуна.

Лезгистандин даим буба,

Диндин халис тир вун стха.

 

Вун я чи халкьарин даях,

Лезгийрин вун язва дамах,

Хци гапур кьуна гъиле,

Душманар къирмишнай куьне.

 

Вун тир чи суннитрин имам,

Мусурманрин алим тамам.

На шиитар авунай йихт,

Хвенай вуна дин гвай суннит.

 

Персер вири гатанай на,

Такабур кьил вине кьуна.

Душманрик цIай кутуна,

Лезгистан азад авуна.

 

Туьркер атайла Ширвандиз,

КIур ганай на чи душмандиз.

Амайбуруз ганай на зур,

Алчахрал илигна гапур.

 

КIватIална вири Лезгистан,

Хваяр чилин, чебни кIубан.

Душманд кьилел къурнай на хар,

Азад ийиз лезги вахар.

 

Чи шегьерар Ширван, Къуба,

ШейтIандивай вахчунай на,

Кьегьалвилелд хвена чилер

Чи лезгийрин, гузвай бегьер.

 

Ви гьунарар рикIел хкиз,

Шад я чун вал дамах ийиз.

 

Туьркерин ягьсуз падишагь,

Тапарар квай пара алчах,

Вич чи сад Аллагьдин чина

Хьана михьиз уьзуькъара.

 

Вич падишагь, кичIе дунгъуз,

Хьанач вахъ галаз женг тухуз.

Мугьманвилиз эвернай ваз,

Ша лугьуз хизанни галаз.

 

Чи ислягьвал ва чи дуствал

Санал меслят ийидайвал,

Ша жуван стхаярни гваз,

Вич дугъри я лагьанай ваз.

 

Гьажи Давуд, къудратлу хва,

Авур теклиф кьабулнай на.

Атай мугьман вичин кIвализ

Алдатмишна, алчахди хьиз.

 

Гьалдар авуна хабарсуз

Вичин кицIер лап намуссуз,

Агална, вичин дустагъдиз

Акъуднай чара ватандиз.

 

Са агъзурни ирид вишни

Къани цIувад лагьай йисуз

Яргъа вилаятда ичIиз

Чан ганай на, кьегьалди хьиз.

 

Мусурманрин хвенай на дин,

Чи суннитрин халис ясин.

Ганай на чан халкьдин рекьиз,

Лезгистандиз къуллугъ ийиз.

 

Чухсагъул ваз, Давуд Гьажи,

Вун тир къудратдин иеси,

Суннит мусурманрин имам,

Тир вун халис алим тамам.

 

Вун рикIелай алатдайд туш,

Чи ктабрай акъатдайд туш.

Лезгистан патал чан гайи

Вун я чи дамарра иви.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 33-нумрадай.

___________________

Къурушар

 

Заз акуна къе халисан Къурушар,

Живед кьунвай кьакьан дагъдин кукIушар.

На лугьуди, им женнетдин макан я,

Булахрин яд гьар са тIалдин дарман я.

 

Лацу бармак алаз кьилин кукIушдал,

Такабур тир дагълар ала Къурушдал.

Дамахар гвай къурушвийрин жегьилар

Язва халис чи девирдин векилар.

 

КIандай рикIиз, хьанайтIа зун къурушви,

Кьадай жуваз рушарикай яр кIани.

Чан-рикI ийиз, ширин мецел рахадай,

Гьар са карда зи гъавурда акьадай.

 

Къурушрин жинсинин лапагар,

Дуьньядиз машгьур я кIелен кабабар.

Кфил ягъиз кьакьан дагъдин синерал,

Чубанривни жеда пара дамахар.

 

Къурушвидин рикI ала пак Ватандал,

Дамахзава ада хайи макандал.

Ша мугьмандиз, килиг садра Къурушриз,

Лацу бармак алай дагъдин кукIушриз.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 2-нумрадай.

________________________

Дяведин накъвар

 

Са варз кьван тир алат хьана мехъер авур къар,

Лацу лиф хьиз атанай зун зи ярдин кIвализ.

Чаз гьар са югъ сувар тир, чун тир бахтавар,

Зи мурад тир зи уьмуьр ярдиз багъишиз.

 

Чун кьвед кьве лиф тир цавара авай,

Чун сад-садаз рагъ тир пакаман кьиляй.

 

Чи рикIеркай мичIи цава тек кьве гъед авай,

Чун кьвед кьве цуьк хьиз тир яйлахда экъечIай.

Чи багъларин ширин емиш дадмишнай чна,

Сада-садаз ширин нямет багъишнай чна.

 

Саврух, саврух хьана, акъат хьанай гар,

ЧIулав пехърен лувараллаз атанай хабар.

 

Вили цавал акьалтна циф, цав хьанай  мичIи,

Бахтлу хьанвай чи рикIерал хар къванай кIеви.

Дяве жезва, къарагъ лугьуз, хабар ганай чаз,

А гуьлуьшан алахьай югъ серин хьанай заз.

 

Куьз, куьз, я Сад Аллагь, азгъун дяве,

Чи гуьлуьшан йикъар акъатна хьи гъиляй.

 

Чайгъун галай чIулав циф хьиз атана чилел

Залум дяве, душман хьана, аватнай хивез.

«Хуьз фида Ватан, кIаниди» лугьуз хьанай яр,

«Зун фад хкведа», — зи гуьгьуьл къачуз хьанай яр.

 

Шемир, шемир кIани яр, зайиф жемир вун,

Сад Аллагь чIехи я, ви кьилив хкведа зун.

 

Атана циф, хьана мичIи, сад хьанай чил-цав,

Зи кIани яр кард хьиз фенай, дердер туна зав.

Бес за гила вуч авурай, затIни кIамачир,

Зи гьалдикай хабар кьадай касни авачир?

 

Вучиз, вучиз, я Сад Аллагь, акъатнай дяве,

Алахьай югъ хьана мичIи, жив-къай гьатнай рикIе?

 

Варцарилай гъана хабар — телеф хьана яр,

ЧIулав пехърен лувараллаз агакьна хабар.

КIвачерикай хкатна чил, ацукь хьанай зун,

Дердер-гъамар авай фуруз ават хьанай зун.

 

Гьарай, гьарай, гьарай эллер, заз куьмек ая,

Заз дуьньядал затIни кIамач, зунни тур сура!

 

Заз зи ярди ивидалди кхьенвай гафар,

Агакьнай зал рикI атIудай алмасдин кIусар:

«Зи кIаниди, хва хьайитIа, эциг на зи тIвар,

Бес дуьньядин адетар я…» — кьатI хьанвай гафар.

Вучиз, вучиз, я Сад Аллагь, икьван рикI канай,

Цуькведал хьиз рикI аламаз акъуднай гъиляй?

 

КIани ярди заз тур веси, акъудда кьилиз,

Амай уьмуьр багъишда за зи ярдин хциз.

Заз дуьньядал затIни кIамач, гьакьван хьанва тух,

Чи баладин кьилел хьурай вили цав ачух.

 

Ма, ма, ма квез  лугьуз, куьз ганай, Аллагь,

Цуькведал хьиз рикI аламаз, куьз канай, Аллагь?

 

*  *  *

Кьакьан дагъдин къацу синел

ЦIайлапанди кайиди тир.

Сад Аллагьдин кьадар хьана,

За рикI ярдиз гайиди тир.

 

Столдаллай лацу гичин

Гар галукьна хайиди я.

Къеневай рикI, шуьше хьтин,

КIани ярдихъ кайиди я.

 

Вили цавай цIай къвазава,

Серин тарцик заз кIвал ая.

Захъ дердияр пара ава,

Кайи рикIиз чара ая.

 

Зун рекьелай алатдачир,

Йиф мичIиди хьаначиртIа.

За дердияр ахъайдачир,

Ярдин дерт заз ганачиртIа.

 

Гагь мичIи йиф, гагь югъ жеда,

И дуьньядин адетар я.

Садбур шадда, садбур ясда,

Бес Аллагьдин кьисметар я.

 

Дуьньяд чуьллер екебур я,

Вири сад хьиз дигайбур туш.

Бес кьисметар гьар жуьре я,

Вири зун хьиз кайибур туш.

 

Хъсан тир

 

Килигзавай вун заз эрчIи къуьнелай,

Яргъи камар вегьезвай на муькъвелай…

Гуьрчегди заз акунач гьич вичелай,

Акурди ахвар туширтIа, хъсан тир.

 

Вун ашукьдин хурал саз хьиз рахада,

Билбилдин хьиз ван япара акьада.

Махарик квай тIавус къуш хьиз аквада,

Заз рекьин юлдаш хьанайтIа, хъсан тир.

 

Сад Аллагьди ваз иервал гана, руш,

Авач садни а ви къамат тушир хуш,

Агь, гьайиф, гафариз яз хьайитIа буш,

Акьулдин девлет хьанайтIа, хъсан тир.

 

Хважамжамдин рангар ганвай руш я вун,

Вили цава лув гудай са къуш я вун,

Чарадан яр яз хьайитIа, гуж я вун,

Зи дидедиз свас хьанайтIа, хъсан тир.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 47-нумрадай.

______________________________

Дяведин накъвар

 

Алукьнава кIуьд лагьай май, рикI дар я,

Къе къвайи марф чи дидейрин накъвар я.

Кьегьал хваяр дяведа кьейи атар я,

Къе вилерал накъвар алай сувар я.

 

Алатдач зи рикIелай бадедин накъвар,

Жедай йифди ишехьиз, атIана ахвар.

РикI алай хва Ших Агьмедов, зал ала

а тIвар.

Кечмиш хьанай дяведа, квайди тир лувар.

 

Хуьруьн къене сад лагьай жегьил тир гада,

Ватан хуьдай девирдин векил тир а хва.

Я сур хьанач кьегьелдиз, я са гур-кафан,

Сурара ава адан тIвар алай са къван.

 

Нубатдин сеферда экъечIнай цавуз,

Фашистрикай Польша азадда лугьуз.

Ватан патал ганай чан вичин ширин,

Мад садазни акунач летчик дяведин.

 

Дяведин девирдин саил хьанай ам,

«За отвагу» медалдиз лайих хьанай ам.

Самолетдин лувараллаз душманар къечез,

Фашистриз гуьлле гуз, хкведай элкъвез.

 

ЦIудралди кечмиш хьанай жегьилар

хуьруьн,

Я дидейриз акуначир мейитар хвайрин.

Гьайиф хьи, акурди са пуд пипIен

кагъаз тир,

Гайи хабар дидейрин рикIиз фейи

алмас тир.

 

Са гъвечIи тир дагъларин Цналрин хуьряй

Кьуд къанни цIекIуьд кас Ватан хуьз

фенай.

Дяведилай гуьгъуьниз хтанай хуьруьз

Анжах са яхцIур жегьил, рагьмет хьуй чпиз.

 

Чун яшамиш хьун паталди — хтулар чпин,

Михьи цав хьуй лугьуз кьилел дидейрин.

Цналрин кьуд къанни цIерид рухвайри

Ватан патал душманрин экъичнай иви.

 

Велиханов Нямет — викIегь лейтенант,

Кьве ордендиз лайих хьанай а комбат.

Баркалла ихьтин хва хайи дидедиз,

Вичин велед Ватандиз гайи дидедиз.

 

Шагьпазов Велибег ва мад са кьадар,

Кьуна куьтягь жедач виридан тIварар.

Ватанди — Дидеди эверай чIавуз

ЭкъечIна фейид я душмандив женг тухуз.

 

Зун метIерал акъвазда сурарин кьилихъ,

Чи Цналрин игитрин медалрин вилик,

Абур хайи дидейриз женнет це лугьуз,

Шазда ийиз Аллагьдиз, минет хьуй лугьуз.

 

Баркалла лугьун за чIехи дидейриз,

Кьегьал хваяр багъиш авур Ватандиз.

Са чIавузни акъатдай туш рикIерай,

Алатдайд туш ширин тIварар мецелай.

 

Гвардиядин сержант, кьегьал хва

Ших Агьмедов, тир тIвар зурба.

Чи Цналрин халис девлет,

Ватандизни хьанай герек.

Къанни муьжуьд йис тир вири

Дуньядал яшамиш хьайи.

 

КIани рушар хьанай зайиф,

ЧIугвадай кьван квекай гьайиф.

Гьар са рушан вилин накъвар

Авахьиз гевгьердиз ухшар,

Пекдин личек хьанай уьцIуь,

Амач зи яр лугьуз кIани.

 

Диде, буба ишез кIвале,

КIани рушар туна хуьре,

Фейибур тир куьн Ватан хуьз,

Кьакьан дагъларин лекьер хьиз,

Кечмиш хьайи дявед рекье

Гьар сад цава са гъед я къе.

 

Куьн — Цналрин гьар са кьегьал,

Дяведин пар хьайи къуьнел,

Алатдай туш рикIелай чи,

Мецел ала вири хуьруьн.

Чаз гузва къе гъетери нур,

Душмандикай азад авур.

«Лезги газетдин» 2025-йисан 17-нумрадай.

__________________

Эхиримжи гаф

Вуна авур писни хъсан

Элкъвена вал хуькведа.

Аллагь рикIел алачирдан

Кьилел шейтIан элкъведа.

Са шумуд пут кьел тIуьна за,

Зун дуьньядал элкъвена.

Сарар сиве цIурурна за,

Писни хъсан регъвена.

Амма заз акунач са кас

Суруз тухвай девлетар.

Сад Аллагьди ганач садаз

Дуьньяд вири няметар.

Яшамиш хьухь и дуьньядал,

Сад-садав рахаз, хъуьрез.

Цавара авай дурнадал

ГьакI алахъмир гъил вегьез.

Хъсанвал авур инсандал

Рази жеда гьар са кас.

Гъейридан амукьда рикIел

Вуна гайи фу са кьас.

Лугьумир хьи, куьз лазим я

За кесибдин гъил кьуна?

Низ чида кьван, белки, рекье

Гьалтин, дуьшуьш атана.

Дуьнья зид я, дуьнья вид я,

Дуьнья эллеринди я.

Сада женнет, сада жегьнем —

Гьарда вичи къачурди я.

 «Лезги газетдин» 2025-йисан 30-нумрадай

_____________________________________

Дагъвийрин садвал

(Дастандай чIук)

1

Авазва дагъдин ценерив гвай са хуьр. Эгер акунайтIа и хуьр алай чкадин тIе­би­атдин иервал, квез виридаз гьа ина уьмуьр тухуз кIан жедай! Хуьр дагъдин кукIва са майдандал экIя хьанва. Вил вегьейтIа кьуд патаз, аквазвайбур вири дагълар, тамар, багълар, цуьквери кьунвай чIурар я. Дерин дерейрай авахьзавай вацIари тIебиатдик шир-ширдин ван кутунва. Тамара тарар ца­вун аршдиз хкаж хьанва. Пагь, ина къацу­ чIу­рарай ван алаз авахьзавай булахрин къайи ятарин ширинвал вуч я! Ина яшамиш жезвай инсанар, квез за лугьун, гьакьван гьуьр­метдиз лайихлу акьулдин иесияр, чирвилел гьалтайла, алимар ва берекатдин дувулар я. Бес лезги рушар — женнетдин къушар, малаикрин луварал алайбур!.. Акурбуру фикирда: дуьньядин меденият гьа инлай арадал атайди я. Белки, Аллагьди и хуьр женнет яз халкьнатIа? Заз лап хъсандиз чида, квезни чир хьурай: им зи хайи хуьр я — Цнал!..

Са девирда ана, Эфенди лугьуз, пара­ га­фар-чIалар чидай, вичихъ дерин илим авай гьуьрметлу кас яшамиш жезвай. Адахъ­ни цуькведин кIунчIар хьтин пуд руш авай, амма ругул аял авачир. Ада вичизни са ругул велед це лугьуз, датIана Халикьдиз шазда ийиз хьана…

Аяр вацран чими йиферикай са алахьай йиф. Агъадихъай экуьнин ярар язава. Дагъдин синерилай къвезвай кьезил шагьварди чиг ацукьнавай цуькверин атир къачунва.

И фад береда Эфендиди дишегьлийрин жерягь Сунадин вар гатана. Пенжер ахъайна, Сунади жузуна:

— Экуьнахъ зи рак гатазвай инсан вуж ятIа, ваз экуьнин хийирар хьуй! Лагь ви дер­ди-бала вуч ятIа, — эвел ахшамдин ми­чIе­ра адаз варарихъ галайди чир хьанвачир.

— Суна вах, им зун я, Эфенди. Зи юлдаш аялдик ква. За вавай куьмекдиз атун тIалабзава. Инжиклу хьанатIа, гъил къачу, — лагьана Эфендиди.

— Исятда къведа. Ихьтин крариз зун инжиклу жедайди туш. Исятда, — Сунади пенжер акьална.

Эфенди тади квачиз хъфена, вичин варцел акъвазна. Ингье Суна тади кваз акъатна. Ам кайвани авай кIвализ рекье туна, Эфенди гьаятдиз эвичIна. Гьаятдин юкьвал ада са гургур цIай авуна, инай-аниз, анай иниз камар ягъиз, вахт акъудиз алахъна.

Гьуьлуькай хкатай ракъинин сифте нурар Эфендидин кIвалин пенжерриз яна. И арада, кIвалин рак ахъайна, айвандал экъечIай жерягьди шаддиз, вири хуьруьз ван жедайвал, гьарайна:

— Я Эфенди! Хъсан чан квай, къудратлу гада — ваз, муштулух — заз!

Эфенди са декьикьада чIал кьуна амукь­на. Вич вичел хтуникди, ада ихьтин чIалар лагьана:

Ваз шукур хьуй, я Сад Аллагь,

Зи минетрин ван хьана ваз.

Зи патай вуч кIан ятIа лагь,

Уьмуьрлух лукI жеда зун ваз.

 

Пакаман ракъинихъ галаз

На къудратлу хва гана заз.

Зи мурад акъатна кьилиз,

Шукур хьуй ваз — Сад Аллагьдиз.

 

Къудрат хьурай зи хцин тIвар,

Хуьдай ватан, хайи дагълар.

Акъваздай душмандин хура,

Такабур кьил кьуна цава!

Шадвилихъ тум-кьил амукь тавур Эфендиди парахдиз фена са вижевай кIелни галай лапаг хкудна, Сунадин гьаятдиз тух­вана­.

2

Къудрат варцаралди, йисаралди ваъ, йикъаралди чIехи жезва. ЦIукьуд йис хьанвай адан буй кьве юкIунив агакьнава. Ам вичин таярин арада аялрин буба хьиз аквазва. Акьулдиз артух, гьи кардиз хьайитIани кIубан гададиз жегьилрин арадани хатур-гьуьрмет ава.

Чиле вацран чими йикъарикай са югъ тир. Эфендиди вичин юлдаш Тевризни Къуд­рат галаз Рапасдал алай чуьлда векь язавай. Рагъ нисинихъ вегьенва. Бубади Къуд­ратавай хъвадай яд гъун тIалабна, вич тарцин кIаник, ял ягъиз, ацукьна. Ингье Къуд­рат яд гваз хтана.

— Ма, буба, къайи яд, хъухъ жуваз, — яд авай гичин хци Эфендидив вугана. Ахпа лагьана: — Я буба, и рекьин кIаник квай дуьзендал векь хъсан я, зун фена гьаниз килигда.

— Ваъ, чан хва, анай векь яна виже къведач, — лагьана Эфендиди.

— Вучиз, я буба?

Абуруз яб гузвай Тевризан вилериз накъ­вар хъиткьинна.

— Чан хва, — лагьана Эфендиди, — эгер ви рикIел за ваз авур ихтилат аламатIа, Надир шагьди, вичин вири тухум Халикьди чилелай терг авурай, аялрикай югарар авур рат гьа дуьзен я. Фикир гана, килиг: а дуьзендал яру тав алай векьер экъечIзава, гьа ратIрал экъичай ивидин рангунин. Ана векь садани язавайди туш. А мусибатдилай инихъ ингье  ирид йис алатнава, экъичай аялрин иви гилани чилик кума.

Къудратан чандиз зуз яна, чинин рангар дегиш хьана. Са геренда пIузарар жакьваз акъвазай ада лагьана:

— Я буба, гьикьван ваз такIан хьайитIани, тIалабда зи рикIел а ихтилат хкун. Заз чизвайвал, ягьсуз шагьди икьван чIавалдини чи лезги чилерал завал къурзава. Къуй зи ри­кIе ви ихтилат ялавлу вяз хьана амукьрай, за душмандилай кьисас вахчуда! Ахъая­, буба, ахъая!

Тевриз къарагъна, булах галай патахъ фена, чиниз къайи яд ягъиз, вич секинариз алахъна. Эфенди са геренда, вилер чиле туна, рикI шуткьуниз амукьна. Ахпа ада башламишна:

— Лезги халкьдин игит Гьажи Давуд кечмиш хьайидалай гуьгъуьниз Ширванда­ къа­­зикъумухви Сурхая агъавал авуна­. На­­дир­ шагьди, Ширван вичив вахце ла­гьана­, Сур­хай-хандал буйругъ агакьарна­. Адани­, буйругъ гваз ракъурай Надир шагь­дин­ векил яна кьена, шагьдал жаваб агакьарна­: «Вун вуч кас я, Ширван вав вахкуз? Ширван­ за лезги­ асланрин тураралди туьр­кверикай азад авун­вайди я». Ажугълу хьайи Надир­ шагь виш агъзур аскер авай кьушун галаз­ Сурхай-хандал атана. Ам Аварис­тандиз кат­на. Надир шагьдин кьушунри­ Ширвандин­, Самур, Куьре вилаят­рин, Та­ба­саран­дин, Аваристандин хуьрерал­ вегье­на. Дагъ­ви­яр шагьдивай сакIани вичиз­ муь­тIуьгъариз жезвачир. Ада халкьдиз къурху хьун патал, дишегьли, кьуьзуьди, аял талгьана, вири тергиз хьана. Гьа и вуна­ къалурзавай чкадал а инсафсузри, патарив гвай кьван хуьрерай кьуна, аялар гъана, абурукай югарар авуна. Гьа аялрин арада, чан хва, вунни авай, ви рикIел аламач жеди, вун гьеле гзаф гъвечIи тир. Ана гьикI хьанайтIа, вавай катиз алакьна, амай вири аялар балкIанрин кIвачерикни ругунрик телеф хьана. Зун гьа икьван чIавалди аламат я, валай гьикI катиз алакьнатIа лугьуз.

— Зи рикIел ахвар хьиз алама, буба. Заз аквазва, балкIандин вилик квай кIвач залди къвезва. За гьа кIвач кьурла, балкIан, татабар хьана, тIишехъди алукьна. БалкIандал алай мияхдивай мад юзаз хьаначир. Къваларал алай жаллатIри миях къарагъардай арада зун катна, мукьвал алай валара чуьнуьх хьанай. Мад зи рикIел затIни аламач.

— Баркалла, баркалла кьегьал хциз! Дагъ­вийри, гьелбетда, чпивай жедайвал женг чIугуна, амма хъсандиз яракьлу, кьадардиз пара аскеррин хура акъвазиз жезвачир. Надир шагьди Дагъустандин халкьарал зурба бирхар вегьена. Гилани ваз аквазва, адан векилар къвез, халкьдивай бирх кIватIиз, малар вахчуз, суьруьяр гваз хъфизва. Чидач ман, чи Лезгистандин, вири Дагъустандин миллетар санал кIватIна, и залум чи чилелай йихт ийидай Гьажи Давуд хьтин кьегьал мус акъат хъийидатIа. Анжах мус атайтIани, ам къведа, ягьсуз душман вичин ивида батмишарда. Аллагьдиз вири аквазва. Ихьтин залумрин эхир садрани хийир хьайиди туш.

Эфендидин ихтилатдин эхирдай Тевризни хтана, ада лагьана:

— Гила гьаваяр чими хьанва, чун кIвализ хъфида. Аллагьди гайитIа, векь чна пака кIватIна куьтягьда.

3

Векьер кIватIна куьтягьай пакадин юкъуз­ Къудрата вини кьакьан дагълариз сиягьатдиз хкаж жедай меслятна.

Чиле вацран алахьай йикъарикай са югъ тир. Гьуьл галай патай экуьнин ярар са тIимил чир жезвай. ТIебиат анжах ахварикай кватзавайла, Къудрат чи Цналрин дагълариз рекье гьатна. Ада рекьера авай кьван тIебиатдин иервилер вири кьатIунзава. Та­ра-тама, чIурара пакаман сифте нурар акьур­ла, гьар патахъай къушарин сесер акъат­за­ва. Ара-бир ракъинин нурари ахвари­кай уяхарнавай къуьрерин шапIаярни гьалт­за­ва. Ингье ам Камар хуьрелай алатна, Сехи­тIиз акъатна. Инани жемят, малкъа­ра чуьлдиз акъудиз, кIвачел акьалтнавай.

— Я халудин, вун экуьн кьиляй гьиниз рекье гьатнава? — хабар кьазва са сехитIвиди.

— Зун, халу, отIа ЦIийи дагъдин кукIуш­ди­лай чи дерейриз килигун патал гьаниз рекье авайди я. Эгер кIан ятIа, ша, халу, жувни.

— Ваъ, халудин, заз инани кIвалахар пара авазва. Ваз хъсан рехъ хьурай.

— Сагърай, халу, сагърай, — лагьана, Къуд­рата вичин рехъ давамарна.

Са хейлин рекьиз фейила, Къудрат Сивигърин муькъвел акъатна. Адаз, агъуз­ эвичI­на, вацIай яд хъваз кIан хьана. И гуь­тIуь дередин кьве падни лап цавун аршдиз хкаж хьанвай гъулцин, верхин, пипин ва маса гьар жуьредин тарар авай къалин тамар тир. Яд хъвана, кьил хкажай адаз са цIуд камунин винидихъ вацIун кьерелай вичиз килигзавай севрен кьве шараг акуна. Къудрата фена шарагрин кьилелай гъил элкъуьрдай арада адал, тамукай хкечIна, са зурба севре вегьена. Къудрата сев далудихъди вичин кIаник кутуна, адан туьд чуькьвена. И арада кьил хкажай адаз, вичин кьилихъ акъвазна вилерилай накъвар авахьзавай севрен шарагар акуна. ГъвечIи гьайванар язух атай ада сев ахъайна. Шарагри, тадиз атана, чпин дидедин чиниз мез гуз эгечIна. Жегьилди, гъил акIурна, севрез къарагъиз куьмек гана. Ахпа ам муькъвел хкаж хьана. Севре шарагарни галаз, адаз килигиз, кьил юзурзавай. Аквар гьаларай, им вун сагърай лагьай гаф тир.

Къудрата вичин рехъ давамарна. Рехъ тирвал адан кьиле вичи кьур кьин, лезгияр ва дагъларин амай халкьарни зулумдикай азад авунин фикирар авай.

Рагъ нисинилай вегьейла, Къудрат ЦIийи дагъдиз акъатна. Сивигърилай винидихъ тарар-тамар амачир. Абурун чка гьар жуьредин цуьквери чIагурнавай чIура­ри кьунвай. И чуьллер акурла, сад лагьай сеферда инриз атанвай инсанриз чеб гила цIийи дуьньядиз акъатнавайди хьиз жеда. Инай вири дереяр, яргъай Каспий гьуьл капун юкьвал алайди хьиз аквазва. Къуд­рат дагъдин яйлахдал, цуькверин юкьва­, ял ягъиз къаткана. Патав гвай тик рагара дагъдин цIегьре вичин кьве гъвечIи бацIини галаз, и рагалай а рагал хкадариз, ахпа дуьзендал эвичIиз къугъунар ийизвай. Элкъвез-элкъвез кьуд патаз килигзавай Къудратан рикIяй гьар жуьредин фикирар физва. Адан кьилин фикир и бахтавар чил ва вичин хайи лезги халкь зулумдикай азад авун тир.

Хейлин вахтунда Къудрата дагъларин гуьзелвилерикай лезет къачуна, къайи булахрин ятар дадмишна, ахпа ам элкъвена хуьр галай патахъ рекье гьат хъувуна. Хкведай рекье руфуни гишин хьанвайдакай хабар гана. Гьелбетда, и гуьлуьшан чуьллера я инсан, я гьайван са вахтундани гишила амукьдач. Кьакьан дагълара экъечIзавай некьийрин дад акуртIа, куьне, чан кьакьан дагълар, чан ширин дагълар, авач, квелай гъейри, дуьньяда женнетдин багълар лугьуда. Сивигърин муькъвел агакьайла, Къудратаз мад сев вичин шарагарни галаз вацIун кьере акуна. Севре адаз кьил юзурна. Ам севрен патав эвичIна. Севре пац хкажна­, Къудратани адав гъил вугана. Шарагри, къвез, чеб Къудратан кIвачерив гвязава. Са геренда и гьайванрихъ галаз къугъвана, абуруз сагърай лагьана, Къудрат рекье гьат хъувуна.

И рекье Къудрата, Надир шагьдин ас­керрал вегьез, халкьарилай адан гужар алу­­диз, шагьдин рамагар къакъудзавай дагъвийрин са кIватIалдик акахьдай къарар кьабулна…

 «Лезги газетдин» 2025-йисан 36-нумрадай