Какадин иеси
Са сеферда пачагьди кIватIда вичин магьалда авай итимар ва жузада:
— Гьуьрметлубур, заз квевай са кар хабар кьаз кIанзава, акван нивай дуьз жаваб гуз жедатIа. Вуж квекай папан чIалаз килигзавач? Ахьтинди аватIа, са кам виликди экъечI.
Са кьадар вахтунда садавайни виликди экъечIиз хьанач. Эхирни са итимди, вилик экъечIна, зун папан чIалаз килигзавайди туш, лагьана.
Пачагьди вичин гъилибанриз буйругъ гана: — Галаз вач и итим, къалура адаз балкIанар. ЧIулав, лацу, яру, кияр… Абурукай хушуни чIугурди це адаз.
Кияр балкIан хуш хьана “папакай кичIе тушир” итимдиз, къачуна ам. Муькуь итимриз гьардаз са кака гана.
КIвализ шаддаказ, хуррамдиз хтай итим акурла, папа жузада — я итим, а балкIан гьинай гъана вуна? Ам ни ганвайди я? Итимди хьайивал лагьана.
Агьвалатдин гъавурда акьур папа лугьуда: — Я чан итим, ваз пара дигайдиз чIулав балкIан аквада. И яру рангунинди, жечни, чIулав балкIандихъ дегишар хъувуртIа?
Итимди: — Я чан паб, вуч фаркь ава, яруди – чIулавди хьана? Пачагьди гьавая ганвай балкIан я…
Эхирни, папа итим чIалал гъида. Фида ам балкIан гваз пачагьдин патав, тIалабда ам дегишарун. Пачагьди хабар кьада: — Ваз ам дегишара ни лагьана? — Валлагь, пачагь, и балкIан папаз бегенмиш хьанач. Гьадан тIалабун я.
— АкI ятIа, — лагьана пачагьди гъилибанриз, — твах, дегишар хъия. Вични, са кака хгана, рекье хтур…
Папан гафуналди, балкIандин иеси какадин иеси хъхьана…
Фикир гана кIвалахна кIанда, какадин иесияр тежедайвал.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 6-нумрадай
_______________________________________________________________
Такабурлу хуьр
Такабурлу зи хуьр Къуруш,
Европадин кIукIни кукIуш,
Гьар акурдаз жезва вун хуш,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Кьакьан-кьакьан дагълар авай,
Наз-дамах гвай рушар авай,
Гьар акурда мани лагьай,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Цава лув гуз жеда лекьер,
Мугьманриз ачух я рекьер,
Кьуд пата ви ава пIирер,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Кхьин тавур вакай шиир
Авайди туш гьич са шаир,
Дуьньядиз машгьур хьанвай хуьр —
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Цуьк акъудай генг яйлахар,
Дамах я ви чар булахар,
Гьар са синел суван яцар,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Лезгистандин дамах я вун,
Берекатрин чанах я вун,
Мел-межлисдиз уртах я вун,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Къурушрин хуьр, вун зи ватан,
Гьар са куьнлай вун заз масан,
Вун патал къурбанд я зи чан,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Къурушрин сес
“Къурушрин сес”, “Къурушрин сес”,
Гегьеншдаказ къачу нефес,
Гьар чкада чукIура сес,
“Къурушрин сес”, “Къурушрин сес”.
Гьар вацра вун я чаз мугьман,
Авахьрай вун, ацалтна ван,
Чи мурадни, чи эрзиман,
“Къурушрин сес”, “Къурушрин сес”.
Къуватлу хьуй къуй ви лепе,
Къурушрин тIвар кьунвай вине,
Шадвал яз хьуй гьар са кIвале,
“Къурушрин сес”, “Къурушрин сес”.
Йис-сандавай такабур я,
Чи Къурушрин вун абур я,
Хъел атайла, вун сабур я,
“Къурушрин сес”, “Къурушрин сес”.
Къурушвийриз я вун даях,
Вун я чи кьве хуьруьн дамах,
Бегьерлу кас виликди твах,
“Къурушрин сес”, “Къурушрин сес”.
Газет я вун чун шадзавай,
Къурушрин эл-халкь садзавай,
Руьгьдин девлет абадзавай,
“Къурушрин сес”, “Къурушрин сес”.
Ялтах инсан
Рахадайла, гаф я чан-чан,
Къуллугъчидиз лугьудай чан,
Маса гузвай намус — виждан,
Регъуь хьуй ваз, ялтах инсан.
Къуллугъчидиз жемир алчах,
Жува-жув инсанвилив твах,
Талгьурвал акурда сарсах,
Регъуь хьухь ваз, ялтах инсан.
Четин ятIа эгер хуьз кьил,
Яргъи ая, це лугьуз, гъил,
Къуллугъчидиз жемир кьезил,
Регъуь хьухь ваз, ялтах инсан.
ХьайитIа вахъ хъсан я сабур,
Куь авунва, лагь, вун мажбур,
Маса гумир къуллугъдиз абур,
Регъуь хьухь ваз, ялтах инсан.
Мумкин я ваз атунни хъел,
Хци я кьван шаирдин хьел,
Къуллугъчидиз мийир на шел
Регъуь хьухь ваз, ялтах инсан.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 12-нумрадай
____________________________________________________________________
ТIибни пачагь
Лугьуда хьи, дуьньядал алай кьван вири гьайванрин чIалар чидай са камаллу кас авай.
Йикъарикай са юкъуз ада аялдиз, гьар са къушран кIараб кутуна, кьеб туькIуьрун патал къушариз эвер гуда. Вири къведа, са тIиб атанач. Са югъ, алатда, кьвед лагьайди алатда, тIиб къведач. Кьуд лагьай юкъуз, маса къушар рекье туна, эхирни гъида тIибни. Вун вучиз атанач, вуна вучиз зи буйругъ кьилиз акъуднач? — суал вугайла, къвез кIан хьанач лагьана типIре. “АкI ятIа, за ваз пуд суал гуда: вуна абуруз дуьз жавабар гайитIа, за вун азадда. ТахьайтIа…
Сад лагьай суал. — Дуьньядал аваданлухар пара яни, тахьайтIа, — харапIаяр?
— ХарапIаяр пара я.
— Вучиз? Чаз аквазвайбур бес вири аваданлухар тушни?
— Я камаллу кас, вахт алатайла, вири харапIайриз элкъведайди я…
Кьвед лагьай суал. — И дуьньядал яд пара яни, кьурамат?
— Яд пара я, — жаваб гуда къушра.
— Вучиз? Чаз аквазвай кьван чкаяр вири кьураматар тушни?
— Вахт атайла, гьа вири дуьнья, яд акьалтна, циз элкъведа…
— Гила пуд лагьай суалдизни жаваб хгайтIа, за вунни, вахъ галаз и вири къушарни аххъайда, — лагьана а касди.
— Итимар пара яни и дуьньядал, тахьайтIа, — папар?
— Папар пара я, — лагьана тIиб къушра гьасятда.
— Вучиз? И чаз аквазвайбур бес вири итимар тушни?
— Ваъ, — лагьана типIре. — Папан чIалаз килигзавай итимарни бес папар тушни?..
Камаллуда, вичин пелел тIуб эцигна, им “заз лагьанвай ихтилат я” лагьана, вири къушар азад хъувуна…
СССР-дин гьакимривай Горбачёвни Ельцин патал тIиб хьтин са къуш жагъуриз хьанач. Папарин чIалалди а залумри и зурба дуьньядин ругудай са пай тир къудратлу уьлкве чукIурна хьи…
Къуруш
«Лезги газетдин» 2019-йисан 21-нумрадай
___________________________________
Акьул авайтIа
Гьайванрин чIалар чизвай са кас вичин пабни аялар галаз рекьиз экъечIна фидайла, тIиб къушра, паб алай балкIандин язух чIугуна, лугьуда: “язух хьана, балкIан, ви, вуна а кьуд кас жуван винел алаз гьикI ялзава?”
ЧIалар чизвай инсан тажуб жеда. БалкIандал алайди пуд кас я: кьве аялни паб. Кьуд лагьайди гьинай атана?
ТIиб къушраз и кIвалах аян хьана, лув гана атана, и касдин патавай фидай вахтунда лугьуда: “Бес папан бедендик квай аял вуч я?”
ЧIалар чизвай касдик садлагьана хъуьруьн акатна.
Папа жузада: — Я итим, вун, са карни алачиз, хъуьрезва. Лагь кван, ваз вуч ван хьанатIа? Вуч акунатIа? Аялар галаз балкIандал алай зал хъуьрезвани?..
СакIани паб секин жезвачир.
И ксарал хиперин суьруь гьалтда. Аквада и касдиз: са хипе дерин кIамалай хкадарна. Гьеревай хкадариз жезвачир. Хипе гьерез лугьузва: — Вучиз акъвазнава? Ша, за вун вилив хуьзва.
Гьере лугьузва: — Ваз зи язух ша, зун дерин хандакIдиз аватда, вун и патаз хъша.
— Жедач, — лугьузва хипе. — Вун инихъ атана кIанда.
Гьерез вичин чан ширин я. Адаз и арада рекье авай пабни итим гьуьжетра аваз аквада.
Эхирни вичин гъавурда акьан тийизвай хипез гьере лугьуда: “Вун — паб тахьуй, масад хьуй. Вун рахкурзава за. И суьруьдик акьван папар ква хьи, зун ваз атIа балкIандал алаз физвай итим туш, папа ажузарнавай”.
Гьер элкъвена кьулухъди, муькуь хипер галайвал хкведа.
И агьвалат акур итимди лугьуда: — Захъ и гьерехъ кьван акьулни авачни. Паб, зун са куьнални хъуьренвайди туш. Эгер вун зал мад гьавалат хъхьайтIа, за вун рахкурда, маса паб вахчуда.
Паб секин хьана, мад итимдал элкъвенач. Вичин рехъ давамарна…
Эгер Горбачевани Раиса-ханумдиз, риваятда авай итимди хьиз лагьанайтIа, ам мумкин тир гилани гьукуматдин кьиле амай. Я СССР-ни чкIидачир…
«Лезги газетдин» 2019-йисан 29-нумрадай
_________________________________________________________________
Шагьабудинан дулмаяр
Заз Шагьабудин Шабатов чун Мугъандиз физ-хкведай вахтарилай чизвай кас я. А вахтунда ам совхоздин инженер тир. Гьа чIавузни адан рикI зарафатрал гзаф алай. Чидайбуру адан зарафатар кваз кьадачир. Чин тийидайбуруз, адан зарафатчивилин сир винел акъатдалди, бегьем азаб гудай.
Гьар йисуз гатфарихъ, Мугъандай хкведайла, чун Советский хуьруьн муькъуьн патав, вацIун кьерел йиф авун патал акъваздай. Шагьабудинни адан дуст Сейфедин чи суракьда жедай. КIелен як — чи патай, хъвадай чехир — гьабурун патай. Шагьабудинан чехир — кьве мурцаринди: сад чна чи сагълугъдай, кьвед лагьайди — гьадан сагълугъдай хъвадай…
Гила кьве ихтилат Шагьабудинан дулмайрикай ийин. ГьикI ятIани, са нянрихъ Шагьабудин, чна гьич гуьзетни тийизвайла, атана акъатна, вичин дуст ярагъви Сейфединни галаз. Геж хьунин себеб ихьтинди тир: чехир гъизвай завод милицайри кьунвай. ЗатIни гвачиз къвез жезвачир.
Чнани адахъ галаз жуван тегьерда зарафат хъувуна: “Зиян авач. Бубайрихъ мисал ава: “Геж атай мугьмандин тIуьн-хъун вичин киседай жезвайди я”.
Шагьабудин кIусни буш хьанач.
— Башуьсте, дулмаяр ала чи къулал! Ша, дуст кас Шихали, сифте чна чи кIвале а дулмайрикай дадмишда.
Акьахна чун машиндиз, фена Шагьабудинан кIвализ! Гьеле кIвализ гьахь тавунмаз, вичин юлдашдиз гьарайда:
— Я къари, тадиз суфрадал дулмаяр гъваш! Пара истеклу, багьа мугьманар ава чаз!
Шагьабудинан къариди, сагърай вич, гьасятда чи вилик суфра гъана. Кьелел кьунвай помидорарни афнияр алаз. Чна, дулмаяр къведа лугьуз, гуьзетзавай вахтунда, “Ядаяр, — лагьана Шагьабудина, — куьне вуч гуьзетзава? Зун куь гъавурда акьунва. Дулмаяр куь вилик атанва, ибур квез чидай дулмайрилай писбур туш. Кеф чIугу! Ягъа са вишер!..”
Чида-чидач
Йикъарикай са юкъуз совхоздин конторадин къаравулвал ийизвай Муьгьуьдин бубади, совхоздин бухгалтериядиз фена, хабар кьада: “Чида-чидач” гафарин мана квез чидани?”
Жаваб жагъуриз пуд югъни алатда. Гила Муьгьуьдин бубади шартI эцигда: “Эгер куьне заз чайдихъ хъвадай са кило шоколаддин къенфетар гъайитIа, за квез а гафарин мана лугьуда”.
Гъида бухгалтерди са кило шоколадар. Муьгьуьдин бубади суьгьбетзава: “Эгер куьне зи жаваб чIуруди яз гьисабайтIа, за куь къенфетар квев вахкуда”.
“Чида”, чан рухваяр, чаз виридаз рекьидай чIал. Амма “чидач” чаз мус, гьикI, гьина рекьидатIа. Бухгалтерар вири рази жеда…
Рекьидай чIал чиз-чиз, чна сада-садан кефияр чIурзава, сада-садан мал, девлет чуьнуьхзава. Амма са юкъуз, вири туна, дуьньядилай куьч жезва…
Муьгьуьдин бубадин “чида-чидач” гафарик еке насигьат квачни чун патал?..
«Лезги газетдин» 2019-йисан 45-нумрадай
____________________________________________________________________________
Бегвал…
ТIвар-ван авай Кьасумбег лугьудай кас жеда. Адахъ мал-девлет, кIвалахдай нуькерар гзаф авай. Виринра машгьур тир.
Са юкъуз бегдин ярар-дустари бегдиз мугьманвиле фин, тамашин адан машгьурвал квелди ятIа лугьуда.
ХъуьтIуьн са юкъуз фида меслятнавай дустар Кьасумбегаз мугьманвиле къишлахдал. Инаг кудай кIарас авачир чка жеда. Куьгьне хьанвай явшанар ва абурун кIанчIар кузвай пичина.
Кьасумбега са арадилай вичин папаз лугьуда: — Я залумдин руш, гила вучда чна, кузвайбур явшанар я. Хуьрекрихъ ял жеривал я. Мугьманри тIуьн тавуртIа, вучда?
— Я итим, вуна са фикирни ийимир. А кIвалах зи гъиле ава. Жув фена, жуван бухарадин бармак крчал эцигна, хъвер квай ихтилатар ийиз, чай хъваз, абурухъ галаз ацукьа. Захъ жуван яман йикъан игьтият авайди я. КIвале кьве чувал кIерецар ава. Къулаз вегьена куда, а цIал ви папа абуруз лугьуз тежедай хьтин хуьрекар гьазурда, — лугьуда бегдин папа.
Къурмишна атай мугьманриз лугьуз тежедай хьтин суфраяр, гьар са наз-нямет алай. Папа мугьманриз са такIанвални къалурзавач. Вичи-вичиз фикирна, садазни чуькь тавуна, са мугьман къецел фида ва вичин тумаждин чекмедин тай къачуна гадарда. Ахпа, чекмедин тай амач лагьана, Кьасумбегай гьарай акъуддайвал.
Паб и чIавуз къарагънавай мугьманди вучзаватIа чинеба килигзавай. Ам элкъвена кIвализ хтайла, Кьасумбеган папа, чекмедин тай вахчуна, мазни яна, эхцигда маса чкадал. Къарагъна хъфидайла, гьарай акъатна мугьмандай, чекме амач лугьуз. И ван хьайи папа хкана, мазни яна, цIийиди хьиз авунвай тай вахкуда иесидив.
Хъфидай рекье и кIвалах авурда вичин юлдашриз Кьасумбеган бегвал нелди ятIа лугьуда: “Адан бегвал папалди я! Чна фикирнавай, хуьрекрихъ явшандин ял жеда лагьана. Амма и кIвалах адан папа маса жуьреда авуна. Паб адаз Аллагьди ганвай бахт я. ГьакI хьайила, адан тIвар-ван зурба бег яз акъатнава…”
«Лезги газетдин» 2019-йисан 50-нумрадай
____________________________________________________________________________
Кьисметдикай катиз жедач
Пачагь экъечIда вичин къаравушарни галаз, халкьарин гьал-агьвал ахтармишиз. Са кьадар чкайра къекъвейдалай кьулухъ югъ няни жедай вахтунда, чуьлда амукьиз акурла, илифда ам ина хипер хуьзвай са чубандал. Авай гьалал-гьазур тIуьна, ял ядай вахтунда пачагьдин са къаравушдиз аквада хьи, йифен кьулариз атана, са кас чубандин алачухдик акахьна, хъфизва. Кьада къаравушди и кас, жузада, вуж я, вуж туш лагьана. “Зун Аллагьдин буйругъдалди атанвай адан аси лукI я. Амма за кхьейди чIуриз хъжезвайди туш. Ам, кьисмет гьикI ятIа, гьакI жезвайди я. Атанвайда лугьуда хьи, бес и чубандин папаз гада-аял, а вун къаравулда акъвазнавай пачагьдиз руш-аял хьанва. Пачагьдин руш и чубандин гададин кьисмет я. Зун, гьам гьадаз кьисмет яз кхьена, хъфизвайди я. Чир хьухь, гьикьван алахъунар а ви пачагьди авуртIани, адан руш и чубандин гададин кьисмет я”.
Экв хьана, хъфидай рекье и агьвалат акур къаравушди пачагьдиз ихтилатда. Адаз и кIвалах пара такIан жеда. Зиян авач лугьуда ада, кьисмет жедани жедачни тамашда чун…
Атана руш чIехи хьайи вахтунда чубандин гадани чIехи хьанваз жеда. Мадни илифда пачагь чубандал. Кхьида чар, вугуда чубандин гададив, вичин гъилибанрив агакьарун патал. Чарче кхьида пачагьди: “И чар гвай кас агакьзамазди, гардан яна гадара, терг ая”.
Гьатда гада рекье, чарни квахь тавун паталди твада вичин кьилел алай бармакдин къене. Агакьда пачагьдин вилаятдив, рекье галатнавай жегьил къаткида. Йиф акъудна, экуьнахъ мад рехъ давамарна.
Пачагьдин руша гьар экуьнахъ гьаятда сейр ийидай. Гилани пачагьдин рушаз аквада, гьавиздин патав са жаван ахваралла, пара кIевидаказ. И къатканвай гада акурла, рушан рикIиз ам акьван хуш жеда хьи, на лугьуди адаз рекьин тийир дарман жагъанва. Галай рушариз лугьуда хьи, куьне са тIимил вахтунда зун галачиз ял ягъа, зун и гьавиздин патав жеда. Жибинда къекъвена, руш тамашда гададин бармакдиз. КилигайтIа, ина чар ава, вичин бубади кхьенвай.
Гада рикIи чIугунвай пачагьдин руша кхьида: “И чар гвай кас агакьнамазди, зун авач лугьун тавуна, тадиз аданни зи рушан мехъер ая”.
Руша бубади кхьейди тергна, вичи кхьейди бармакда хтуна.
ИкI гадани галаз хкведа пачагьдин руш кIвализ, вугуда чар пачагьдин чкадал алай касдив. Ийида рушан мехъер, алатда пачагь сиягьатда аваз са йис кьван вахт. Чубандин гададизни пачагьдин рушаз жеда са гада — аялни. Пачагь ахгакьдай вахтунда рушни езне, хьанвай аялни гваз, хквезвайбурун вилик экъечIда.
А гьадиса акур къаравушди пачагьдиз лугьуда хьи, пачагь, вун сагърай, аквазвани ваз езнени, руш чпиз хьанвай аялни гваз къвезва, вун къаршиламишиз.
Хтана, пачагьди гьарай-вургьай авурла, сад лагьай гъилибанди къалурда пачагьдиз чар. Ахпа рази жеда ам, кхьейди чIуриз техжедайди чир жеда адаз…
Аллагьдин сад тирвилиз шукур хьуй, чун инанмиш хьана кIанда Аллагьдихъ. Чир хьана кIанда ада буйругъ гана кхьейди чIуриз тежедайди…
«Лезги газетдин» 2020-йисан 4-нумрадай
_________________________________________________________________________________________
ГьикI пайда?
Вилик вахтара, кIвалахар авачиз, кьил хуьн патал маса чкайриз физвай инсанар пара тир. Гилани гьакI я.
Зулун вахт атайла, кьве къунши фида, хизан хуьн патал къазанмишиз. Абуру кьведани санал кIвалахда: гвенар гвена, йигарар гатана, эхирдай иесиди абуруз, авур кIвалахдиз килигна, гьахъ гудайвал жеда. Ибурни рази хьана. Чпин гьахъ чувалра хтуна, кьилди авурдалай гуьгъуьниз яшариз чIехи къуншиди муькуьдавай жузада: “Я къунши, гила чна и чувалар заз чидайвал пайдани, тахьайтIа, Аллагьдин тегьерда?”
ГъвечIи къуншиди жаваб гуда: “Аллагь-ди гьикI пайзаватIа, гьакI пая, чан къунши. Зун рази я…”
Башламишна чIехи къуншиди чувалар пайиз. Сад — вичиз, сад — къуншидиз. Кьвед лагьай сеферда кьве шешел — вичиз, сад — къуншидиз… Гьа икI гьар сеферда сад -къуншидиз, кьвед — вичиз…
И гьал акур гъвечIи къуншидай гьарай акъатда: “Вуна гьикI пайзава? Сад — заз, кьвед — пуд ваз?..”
“Я чан къунши, за вавай са шумуд сеферда жузунай, чна техил гьикI пайда лагьана. За, вуна лагьайвал, Аллагьди гьикI пайзаватIа, гьакI пайзава!..
Вуна и дуьньядиз вил вегь, Аллагьди ам гьикI пайнаватIа. Садбуруз — хансараяр, еке мал-девлет, еке чилер, гимияр, самолетар, машинар ганва. Муькуьбур, кесиб яз, дарвиле яшамиш жезва.
Чан къунши, вун закай са жизвини инжиклу жемир. За гьа Аллагьдин тегьерда пайиз башламишна. Мад вучда, гила амайбур чна заз чидайвал пай хъийида. Сад — заз, сад — ваз, къуншидиз!”
Гила кьве падни рази хьана…
«Лезги газетдин» 2021-йисан 8-нумрадай
__________________________________________________________________________________
Москвада авай хва
Лугьуда хьи, больницадизни полициядиз са касни ават тавурай. ГьикI ятIани, гьардаз са тIал ганвай кьуьзуь бадеяр больницада са палатада жеда. Няни хьайила, гьарда вичин дерди-баладикай, кьил чIугваз къвезвай мукьва-кьилийрикай, сусарикай, рухвайрикай, авай агърабайрикай ихтилатар ийиз, вахт акъудзавай.
Чизвайбуру са бадедивай хабар кьада: — Я чан вах, а ви гадайрикай, вал кьил чIугваз, атанач эхир? Абур хуьре авачни?
— Я чан вахар, — лагьана кьуьзуь бадеди, — зи кьве гада пара яргъара ава. Абур зал кьил чIугваз агакьзавач. Амма зи пуд лагьайди Москвада ава. А хва, гьар вацра зал кьил чIугваз, хъфизва. Гьар хтайла, са 15-20 агъзур манат пулни тазва, за кьил хуьн паталди…
Москвада авай хцикай рахайла, ам чизвай бадейри, вахъ кьве хва авай, пуд лагьайди гьинай гъанва лугьуда.
— Я чан вахар, гьикI авач захъ Москвада хва? Бес заз гьар вацран кьилера, кIусни геж тавуна, пенсия гузвайди зи хва тушни? Вичин чан сагъ хьурай, зун рикIелай алуд тийизвай…
«Лезги газетдин» 2021-йисан 45-нумрадай
___________________________________________
Машинист
ЧIур хьана, кIвалах тийизмай сят гваз кьуьзуь кас сятер хъийидай устIардин патав фена.
— Чан хва, и сятдиз килиг, ада кIвалахзамач — лагьана ада устIардиз.
УстIарди сят ачухнамазди, анай кьенвай тIветI аватна. Сифте аватай тIветIрез, ахпа кьуьзуьдаз килигна, устIарди лагьана:
— И сятди мад кIвалах хъийидач.
— Вучиз, себеб вуч я? — мягьтел хьана кьуьзуь кас.
– Я халу, ваз мад вуч кIанзава: аквазвачни, адан акьрабар элкъуьрзавай “машинист” кьенва — чилел аватнавай тIветI къалурна, лагьана устIарди.
Ван пака жеда
(Малла Нисрединан тегьерда)
Геж хьиз кIвалахдилай хквезвай Алидиз аквада хьи, чин тийидай са касди вичин къуншидин гараждин ракIарар ракьун мишердалди атIузва.
– Я кас, вуна вуч ийизвайди я? — жузуна Алиди, адан патав агакьайла. Адани, са тIимилни регъуь тахьана, жаваб гана.
— Аквазвачни ваз? За скрипка язава.
— Бес скрипкадин ван къвезвач эхир?
— Ван ваз пака къведа, — лагьана, ада вичин кIвалах давамарна.
«Лезги газетдин» 2022-йисан 13-нумрадай
_________________________________________________________
Такабурлу зи хуьр Къуруш…
Шаир хьайитIани, мухбир хьайитIани, ам гьамиша уьмуьрда кьиле физвай вакъиайрин шагьид хьана, жуван халкьдин юкьва хьана кIанда. Адаз халкьдин дердерни дердияр аквада, ам халкьдихъ галаз са рекьяй фида. Хайи чилин гьа ихьтин баркаллу рухвайрикай сад «Лезги газетдихъ» галаз сих алакъа хуьзвай Шихали Багъиров я. Ам 1949-йисуз Докъузпара райондин Къурушрин хуьре дидедиз хьана. Школадилай кьулухъ ада хайи хуьре Самурскийдин тIварунихъ галай колхозда кIвалахиз эгечIна. Армияда къуллугъна хтана, хуьруьн майишатда жуьреба-жуьре кIвалахар авун давамарна. Алай вахтунда пенсионер хъуьтIуьз Дербентда яшамиш жезва, гатуз хуьруьз хъфизва, вичин жемятдивай къакъатзавач.
Гьеле школада кIелзавай йисара Ш.Багъирова газетриз хуьруьн уьмуьрдикай макъалаяр ракъурдай. 1968-1970-йисара Белоруссиядин чилел армияда къуллугъдайла, ада военный округдин «Яру пайдах» газетдизни кхьиз хьана. Гуьгъуьнлай и кеспи адав уьмуьрлух гумукьна.
Ш.Багъиров, хъсан мухбир-гьикаятчи хьиз, вичиз, шаксуз, пай ганвай шаир, метлеблу шииррин авторни я. Вичиз хас кьетIенвилер авай, рангар янавай адан эсеррай чаз инсанвал вине кьазвай, жумарт рикI авай касдин къамат аквазва. КIелзавайда гьиссзавайвал, ам уьмуьрдал, жегьил девирда хьиз, яшлу хьайилани, тежер кьван кьару кас я, адан рикI муьгьуьббат патал гьамиша ачух я, адаз кIвалахра галатун вуч ятIа чир хьайиди туш, я ам дуьньядин гуьзелвилеривайни тух хьанач.
Чи къелемдин дуст Шихали Багъирован 75 йис тамам хьанва. Чна Шихали стхадиз и чIехи юбилей мубаракзава. Чандин сагъвални рикIин шадвал галаз, къуй ви руьгьдин жумартвал датIана вине амукьрай, яратмишунрин рекье вахъ мадни чIехи агалкьунар хьурай! И шад юкъуз къуй вун гьа вун хьтин жумарт дустарин юкьва хьурай!
А. Омаров
Дидед лайлай
Дидед лайлай заз пак михьи Къуръан тир,
Дидед лайлай заз зун хайи ватан тир,
Дидед лайлай заз намусни виждан тир,
Дидед лайлай виридалай масан тир,
Дидед лайлай заз сегьердин азан тир,
Дидед лайлай кьуьл-макьамдин майдан тир.
Дидед лайлай зи кIвачерин звер тир,
Дидед лайлай зи пIузаррин хъвер тир,
Дидед лайлай заз межлисни мехъер тир,
Дидед лайлай заз вилерин эквер тир,
Дидед лайлай заз бахчадин бегьер тир,
Дидед лайлай югъ алукьдай сегьер тир.
Дидед лайлай заз экв гузвай чирагъ тир,
Дидед лайлай майва авай заз багъ тир,
Дидед лайлай цуьквед кьунвай яйлах тир,
Дидед лайлай япараваз, зун сагъ тир.
Дидед лайлай за къачузвай нефес тир,
Дидед лайлай сифте атай зи сес тир…
Диде амач, адан лайлай амазма зи япара,
Диде амач, адавди зун рахазава ахвара.
Къекъвезва зун вун къатканвай сурара,
Ви лайлайдин ван ама зи япара.
Гьамиша хьуй вун женнетдин ахвара,
Ви лайлайдикай къени туш зун чара.
Эй инсанар!
Акьуллу хьухь, эй инсанар,
Гваз фидай туш чилер-цавар,
И дуьнья я чаз са ахвар,
Акьуллу хьухь, эй инсанар!
АлакьайтIа ийиз гьуьрмет,
И кардиз авай туш къимет,
Эхирдин кIвал жервал женнет,
Акьуллу хьухь, эй инсанар!
Хиве яхъ на жуван тахсир,
Масадаз гьич писвал мийир,
Хьухь жув хайи дидед къадир,
Акьуллу хьухь, эй инсанар!
Зегьмет чIугу жуван гьалал,
Пехилвалмир гьич чарадал,
КIан жемир иблис къаршидал,
Акьуллу хьухь, эй инсанар!
Шихалидиз гьарам кIандач,
Пис инсанар хуррам кIандач,
ЧIуру кардин макьам кIандач,
Акьуллу хьухь, эй инсанар!
Такабурлу хуьр
Такабурлу зи хуьр Къуруш,
Европадин кIукIни кукIуш,
Гьар акурдаз жезва вун хуш,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Кьакьан-кьакьан дагълар авай,
Наз-дамах гвай рушар авай,
Гьар акурда мани ядай,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Цава лув гуз жеда лекьер,
Мугьманриз ачух я кIвалер,
Кьуд пата ви ава пIирер,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Кхьин тавур вакай шиир
Авайди туш гьич са шаир,
Дуьньядиз машгьур хьанвай хуьр
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Цуьк акъудай генг яйлахар,
Дамах я ви чар булахар,
Гьар са синел суван яцар,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Лезгистандин дамах я вун,
Берекатрин чанах я вун,
Мел-межлисдиз уртах я вун,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Къурушрин хуьр, вун зи ватан,
Гьар са куьнлай я вун масан,
Къурбанд я ваз Шихалид чан,
Такабурлу зи хуьр Къуруш.
Дарман вав гва
КIандачни бес рахаз-хъуьрез,
Дилавардиз сивевай мез,
Зи чанда на твамир мерез,
Зи дердерин дарман вав гваз.
Гьикьван вахт я яз зун бейкеф,
Хурал кьаз кIанз тар, саз седеф,
ЧIугваз тазвач зав на гьич кеф,
Зи дердерин дарман вав гваз.
Къуьне кьурла гимишдин квар,
Кьве вил кIанда, руш, вун аквар.
Вун акваз, рикI жезва кукIвар,
Зи дердерин дарман вав гваз.
Агакьайла ярни-емиш,
А ви багъда хьанвай битмиш,
Минет хьуй ваз, мийир бамиш,
Зи дердерин дарман вав гваз.
Дугъриданни, жезва кьуьзуь
Дугъриданни, жезва кьуьзуь
Лугьузва ваз къе ви рикIи,
Кьилин чIарар хьанва рехи,
Дугъриданни, жезва кьуьзуь.
Жегьилзамаз зиринг къекъвез,
Гьазур жедай гьар са мелез,
Бириш акъатнава пелез,
Дугъриданни, жезва кьуьзуь.
РикIел хквез жегьил вахтар,
Къвез алатна гьа икI йисар,
Фикир гайла, хьанва яшар,
Дугъриданни, жезва кьуьзуь.
Фей уьмуьрдиз гана фикир,
Аллагьдин рекье ая зикир,
Кьуьзуьвилин аваз къадир,
Дугъриданни, жезва кьуьзуь.
Кьил вине кьаз, къекъвез хуррам,
Мехъерик на ядай далдам,
Яваш хьанва къачузвай кам,
Дугъриданни, жезва кьуьзуь.
Чун гьич хьана кIандач гъалатI,
Кьуьзуь жеда, атайла вахт,
Кьуьзуь хьунни я еке бахт,
Дугъриданни, жезва кьуьзуь.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 11-нумрадай.
______________________________
Шихали Багъиров
Эй кьуьзуь дуьнья
Эй кьуьзуь дуьнья,
эй кьуьзуь дуьнья,
Чна валай вуч тухузва,
РикIин сирер ваз лугьузва,
Эй кьуьзуь дуьнья,
эй кьуьзуь дуьнья!
Хъсан я хьи инсанвал хуьн,
Ам хуьнуьх кIвалах я четин,
Куьз ийизвач чун на вал
архайин,
Эй кьуьзуь дуьнья,
эй кьуьзуь дуьнья?
Гьар са наз-нямет авуна
жагъур,
Инсанар ава вал зегьмет
чIугур,
Вавай чара хьун бес тушни
агъур,
Эй кьуьзуь дуьнья,
эй кьуьзуь дуьнья?
ЭцигайтIан вуна тавханаяр,
АлукIайтIан либасар алай зар,
Кьисмет жезва чаз вучиз
дерин сар,
Эй кьуьзуь дуьнья,
эй кьуьзуь дуьнья?
Такабурлу яз, хъвериз вал
къекъвей,
Хура рикI хьайи асландин
ифей,
Инсан тухуда на кстахдиз хвей,
Эй кьуьзуь дуьнья,
эй кьузуь дуьнья.
Чир хьун патал дуьньяд хабар,
Гъавурда куьн гьат, инсанар,
Ни тухузва наз-няметар,
Эй кьуьзуь дуьнья,
эй кьуьзуь дуьнья?
«Лезги газетдин» 2024-йисан 16-нумрадай.
_______________________
Яд хьана
Вун паталди зун дагьардай къвез хьана,
Ян тагана, ви гафарихъ жез хьана,
Такур чIавуз, рикI гъапа кьаз, шез хьана,
И легьзейри мецеллай дад тухвана,
Къарих яз-яз, хъваз кIандай яд тухвана.
Гегьенш рекьер, лагь, вучиз заз сал хьана,
Рахаз тежез, рикIин къене тIал хьана,
Белки, лагь, зал масадбурун чIал хьана,
ХъуьтIер хьана, гатфар хьана, гад хьана,
Къарих яз-яз, хъваз тахьайди яд хьана.
Вучиз тади къвезватIа зи нефесдиз,
Вучиз ятIан, аватзава кьефесдиз,
Шадвал хгуз кIанзавач хьи гьевесдиз,
Гьевес ятIан, кьефес ятIан — шад хьана,
Къарих тиртIан, хъваз тахьайди яд хьана.
Я руш, заз вун галай са югъ акурай,
Заз вун хьиз, руш, ви рикIел зун атурай,
ЧIалахъ туштIа, зи жегьил чан хъукъурай,
Белки, я руш, чи арадай сад фена,
Хъваз тахьана, чи арадай яд фена.
Зи хиялрик вилин накъвар какахьна,
РикIин кьилиз къаратикен акьахна,
Зи умудар хабарсуздиз ацахьна,
Завай кIватIиз тахьайди къе гад хьана,
Къарих яз-яз, хъваз тахьайди яд хьана.
Чан-рикI ийиз, сифте вун зав агатна,
Вав рахар кьван зи ширин мез галатна,
Вуч тади кваз вун рекьелай алатна,
И кардикай хабар хьайбур шад хьана,
Чавай санал хъваз тахьайди яд хьана.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 33-нумрадай.
