КIелзавайбуруз вичин “Чайдан”, “Зи бахт”, “Фяледин гъилер” “Инсанни ватан” ктабралди машгьур хьайи фяле шаир  Шамсудин  Тагьирован цIи 85 йис тамам хьана. Ам 1936-йисуз Хив райондин Камархуьре дидедиз хьана. Аялзамаз адан кьилелай дидени, бубани алатна.

Дяведин йисарин гзаф аялар хьиз, Шамсудинни акьалтIай четинвилера гьатна. ЯтIани адан къайгъу чIугвадай ксарни тахьана амукьнач.

Вичиз  жегьилзамаз шаирвилин верги ганвай касдин бахтуниз шерик хьайибурукай рикIел хкунар и мукьвара чав алай вахтунда Мегьарамдхуьруьн райондин Къартас-Къазмайрин хуьре яшамиш жезвай  отставкада авай полициядин полковник, къанун-къайда хуьнин органрин ветеран  Шихкерим  Азимович  Шагьпазова  агакьарна. Ингье адан суьгьбет.

Шаир Шамсудин Тагьирован уьмуьрдикай заз ктабрайни газетрай кIелна ваъ, саки стхавилин алакъайра хьайивиляй хъсандиз чида.

Алай вахтунда Мегьарамдхуьруьн райондин Къартас-Къазмайрин хуьре Шамсудин Тагьирован мукьва-кьилийрикай  адан ими Азизан руш Тамамат хала яшамиш жезва. Ам чи талукь мирес Гьажибеган гада Агъабегаз гъанвай. Алай вахтунда яшлу дишегьли тек я. Амма хейлин крар, вакъиаяр рикIел хуьзва.

Шамсудинан ими Азиз Тагьирбегов (1920-йисуз хайиди) Хив райондин Камархуьряй чи хуьруьз — Къартас-Къазмайрал куьч хьанай. Тамамат халади лугьузвайвал, ина Азизан еке дуст, хванахва Шагьпаз яшамиш жезвай, яни зи чIехи буба. Адан куьмекдалди Азиза ина хизан кутуна, Тамаматан диде Мислиматал эвленмиш хьана. Амни, Самурдиз ви­чин вахал кьил чIугваз фидайла, вацIу тухванай.

1939- йисуз Азизаз армиядин жергейриз эвер гана. Бакудин патав са частуниз акъатай ам, писдаказ начагъ хьана, хуьруьз ахкъатна…

1944-йисуз субайдиз амай Азизаз Шагьпаз бубадини Гуьлпери бадеди (Гъетягъ дидеди) ЧIилихъай итим кьенвай Нигер тIвар алай паб вахчунай. Адахъ  Кумсият тIвар алай рушни галай. И хизан 9 йисуз чи чIехи бубадин кIвале яшамиш хьана…

1953-йисуз Азиза вичин стхадин гада Шамсудинни Къартас-Къазмайрал хкана. Адан аял йисар гьа чи кIвале Шагьпаз бу­бадин патав акъатна.  Зи буба Шагьпазов Азима  Мегьарамдхуьруьн  райисполкомдин председателвиле кIвалахзавай. Чи хизанни гьана — Мегьарамдхуьре яшамиш жезвай.

Йикъарикай са юкъуз жегьил гада Шамсудин, са ципIина авай къатухни гваз, яхдиз­ Къартасрилай чи кIвализ атана акъатда. Адан дерт сад тир: вич кIелдай ва са пеше къа­чудай чкадиз ракъурун. “Азим дах, — лугьуда ада, — икI жедач, валлагь. Зун са кIел­дай чкадик кутур”.

Дахди Шамсудин Махачкъалада ремесленный училищедик кутуна. Ана кIелна, уьмуьрлух ракьун рекьин станциядал контейнеррин майдандал кIвалахна. Ина адакай лап гьуьрметлу фяле, гзафбуруз куьмекар гудай дуст хьана. Гьа шартIари адакай шаирни авуна.

Р.Гьамзатован куьмекдалди яшамиш жедай кIвалерни къачуна. Ленинан тIвару­нихъ галай куьчеда…

Кьисмет ахьтинди хьана хьи, са вахтунилай Шамсудин Тагьирован кIваликай зазни куьмек хьана. 1970-йисуз за мехъерарна. За­очнидаказ кIелзавай, 34-нумрадин школада Велиханов Велихан Велихановичан гъилик кIвалахни ийизвай. Зи юлдашди (су­са) ДГУ-дин химиядин факультетда кIел­завай.

Шамсудиназ чир жеда чун са къулайвални авачир квартирада киридихъ яшамиш жезвайди. Ада и кар кьабулнач, чун вичин кIвализ хутахна. Гьа икI чи хизанар саки кьве йисуз санал хьана. Аял чIавуз вичиз чи кIва­ликай муг хьайи шаирди чазни галайвилер хъу­вуна­.

Шамсудинан шаирвиликай гьавиляй заз чида. Зи диде Асаратан рикIел Шамсудинан жегьил чIаван хейлин шиирар алама. Инал чна гъанвай чIалар гьадан мецелай кхьин хъувурбур я.

Мерд Али

________________________________________________

Кагъаз

 

Хабар кьаз-кьаз ахлад, кагъаз,

Жагъура чи кIвални район.

КIвал чирна хьиз халудбурун,

Мугьман хьухь  вун гьаниз, кагъаз.

 

РикIеллачир зун сад я лагь,

Гележегда устад я лагь,

Шаирвал зи мурад я лагь,

Тапшурмиша кIевиз, кагъаз.

 

Шамсудиназ хуьряй са руш кIанзавай. Ам­ма кьисмет хьанач. Ада ихьтин чIал туь-кIуьрна:

Са дагъ хьиз зун уях я, вун акурла.

Гьяркьуь дуьнья дар я заз, вун такурла.

И зегьметар дуьньяд винел чIугурла,

Зегьметдин гьахъ хьана кIанда, кIани яр.

 

Вун акурла, зун сивихъ кьван тух жеда.

Ви хесетар тамам заз артух жеда.

Шад тир гуьгьуьл мадни зи ачух жеда,

Заз кIанда хьи вун акуна, кIани яр.

 

Мус жеда бес гуьзел чандин сивик хъвер?

Далдам — зуьрне ягъиз, къецеллаз мехъер.

Кьузуь, жегьил акахьна, ийиз кьуьлер,

Мураддин югъ эрзиман я, кIани яр…

Шамсудин Тагьирова вичин “Гьич рикIе­лай алатдач” шиирда багъри ерияр датIана вичин бейнида авайдакай, вилерикай карагзавайдакай кхьизва:

 

Мукьвал-мукьвал аквада заз ахварай

ГугланчI хьтин чи хайи хуьр — Камархуьр

Вилин лекъвер ацIуда зи накъварай,

РикIел хквез аял вахтар — зи уьмуьр.

 

Карагда зи вилерикай датIана

Гьамга хьтин михьи, къайи булахар.

На лугьуди, зун мад иниз хтана,

Зи къуллугъда акъвазнавай пачагьар.

 

Мирес Шабан, Гьуьсен дах вич кьилеваз,

Къурмишзава гурлу межлис Агьмеда.

МутIагьирни, гьерен ютур, келле гваз,

Я кьван гьа и мярекатдин тамада.

 

Стха Муслим гацумнава хиялри,

Вил заз ягъиз, спелрикай хъуьрезва.

Заз тийижир, зун тийижир кьегьалри

Кьазва зи гъил, гьуьрметзава, гелкъвезва.­

 

Мад вилерал накъвар къвезва шадвилин,

Мажбур жезва шаир кьве гаф лугьуниз.

Лишан я им бахтлувилин, садвилин,

Ни вуч лугьуй Шамсудинан кьатIуниз?

 

ЧIехи устад туштIани вич гафарин,

Алакьдайвал ада бейтер туькIуьрда.

Уьмуьрдикай, йикъарикай гатфарин

Вичин чархни и дуьньядал элкъуьрда.

 

Адан буржи гьамиша дуьз рахун я,

Терефдар я ам гьуьрметлу дуствилин.

Мурад-метлеб инсан шаддиз акун я!

Гьисабзава винизвал яз ам кьилин.

 

Хайи цав, чил гьич рикIелай алатдач.

Адан накъвар виртIедилай ширин я.

РикIин къеняй чун садрани къакъатдач,

Ватандикай зи фикирар дерин я.

Фад ша, фад ша, зи гуьзел

Зи рикI алай мани хьиз,

Ви тIвар алаз зи мецел.

Цавай фидай къарни хьиз,

Фад ша, фад ша, зи гуьзел.

 

Вун дарман я зи рикIин,

Маса дарман герек туш.

И кар чир хьухь ваз якъин,

Эй зи руьгьдин багьа къуш.

 

Югъни йиф хьиз акъатда,

Вун такурла, сузадик.

РикI хурукай хкатда,

Цуьк кьурада къузадик.

 

Гьикьван экуь ятIани,

Вун такур югъ мичIи я.

Валай гъейри садани

Чим гудач заз, мекьи я.

 

Зи рикI алай мани хьиз,

Ви тIвар ала зи мецел.

Цавай фидай къарни хьиз.

Фад ша, фад ша, зи гуьзел.

* * *

Зи дидедиз чи хуьрерин гадайрини рушари, сусарини къарийри лугьуз хьайи хейлин чIалар (манияр) чида. За кьатIайвал, халкьдин­ ирс — ацукьун-къарагъунин, хизанра гьуьрмет-хатур хуьнин адетар чирун патал ихьтин чIа­ларихъ тербиядин метлеб ава. Халкьдин уьмуьр, халкьдин фольклорда хьиз, мадни гьи­­на хъсандиз раиж жеда! Агъадихъ гьа манийрикайни кIелзавайбуруз теклифзава.

 

ПIинид таран хилел (а)цукьна,

Макьамарда пIирен нуькIре,

Заз акъудна лугьун тийиз,

Вуч аватIа, яр, ви рикIе?

 

Къавах таран хилел (а) цукьна,

ПIинидин багъ хуьз тахьай яр.

Хазинадин кьулал (а)цукьна,

КIани суна гъиз тахьай яр.

 

Эй юлдашар, куьне вирда

КIани ярдиз нуьсрет гуй лагь,

КIани рушни кIани гада

Кьвед чеб чпиз кьисмет хьуй лагь.

 

Цавай фидай вили лифер,

Мад хъфена леле багъдиз.

Сад Аллагьдин (у)муд кутуна,

Гила фида кIани ярдиз.

 

Чубарукар гатуз — хуьре,

Зулуз жеда Кябед рекье.

Ваз кIанидан дерт акурд я,

Хабар яхъ тIун, залум диде.

 

Винидихъай сел атана,

КIахцугъарин дередаваз,

Язух хьана кесиб папан,

Чумаларин кьарадаваз.

 

Пудкъад манат кири гана,

На зал дуьшуьш гъана, балкIан.

Машин — кура цава къугъваз,

Туьнтвал аку чIулав вакIан.

 

Дагъларай тIуз къвезавалда

Абукевсер булахдаваз.

Дуьнья михьиз шезавалда,

КIанид тахьай рушахъ галаз.

 

Са пенжерда кьве сумавар,

Сумавардал къизилдин пеш.

Икьван кIани ваз тахьайла,

За нин кIвале кьил твада бес?

 

Вили цавук гурар кIанда,

Аллагьд патав физ-хкведай.

Зак ничхирдин лувар кIандай

Ярдал серин гваз къекъведай.

 

Шалбуз дагъдин кIаневай пIир,

Зун ви патав къведайвал тир,

Ахварайни таквадай яр,

Вун авай хуьр мукьвал кIан тир.

 

Цавай фидай самолетрихъ

Пароходдин чархар гала,

Гила бес я, чан жегьилар,

Чахъ ксудай ахвар гала.

 

Гьуьлелай тIуз фидай луьткве,

Гьуьлуьн а пад аквадай туш.

ЦIикьвед дустагъ са пенжерда,

Мад, къелем, ваз аквадайд туш.

 

Дагъдин кIаняй фидай файтун,

Чан файтундиз акьахай яр,

Ви таяриз сусар гъанва,

Къариб чуьлдиз акъатай яр.

 

Алагуьзлуь, вун зи яр я,

Кьадар-кьисмет агъад кар я,

Сабур ая къвер зулалди,

РикIиз кIани алагуьзлуь.

 

Келегъадал зардин пешер,

Заз келегъа гъидани, яр?

Чун чаз кьисмет хьун хьайитIа,

Аманат хьиз хуьдани, яр?

 

Им са дагъ туш, ирид дагъ я,

Чан дагълара къекъвей жейран.

Нуьгвед ич хьиз зун рикIеваз,

На вуж галаз гьалда девран?

 

Истамбулдин фере верчер,

Гъиляй-гъилиз нуьгвед ичер,

Ич аватна, цик акатна,

Яр такваз, зи рикI акъатна.

 

ВацIун къерех кьуна фена,

Заз вегьедай дегьне хьанач.

КIани ярдин гъил-гъилеваз,

Заз са фидай уьлкве жагъанач.

* * *

Агъадихъ галай вад бенд Пичеханан эмедин  гада  Насруллагьан  свас  Муъмината (КуркIура) авур дулдурмаяр кацери ­тухвайла, къариди зарафатдай лагьайбур тир.

 

Як гатадай къуьруь дегьре,

Тахтун виле ава КуркIур.

Дулдурмаяр каци тIуьрла,

Ви пIузаррал хьана куркур.

 

КIвачер чIуру урус менсеб,

На дулдурма тIуьнава хьи.

Къуншидин кац галаз хквез,

Чка-чкада ви кьил ава хьи.

 

ЦIару кацин эхир пуч хьуй,

Кацер галаз къавал атай.

За КуркIураз вуч лугьуда,

Дулдурмайрин патар атIай.

 

Загьирата агьузарда

Дулдурмайрин гьайифвиляй.

Кац тикьилдихъ къатканава,

Вичин чандин зайифвиляй.

 

Къуба пата яцар куьтен,

Кьибле патаз ачух атуй,

Гъил хъуькъвек кваз ацукьнавай,

Вун Аллагьдиз язух атуй.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 50-нумрадай