Кьудар
Дуьнья, куьз я вун и тегьер гьахъсуз?
Кесиб халкь, вучиз я и тегьер ажуз?
ИкI уьмуьр паюн нагьахъ я, шаксуз,
Садбур табий яз, садбур яз ягьсуз.
* * *
Акьул, тербет гуз, рахайтIан имам,
Дуьнья дегиш жеч, тахьанвай тамам.
Гьахъвал, инсанвал тахьанмаз чилел,
Тур-тфенгдин цIелхем кими жеч кьилел.
* * *
Чешме авачиз булах жерид туш,
Намус квачирдак кутаз жерид туш,
Гьар са булахдихъ жеривал чешме,
Намусни кIан я гьар сада виче.
* * *
Гьакимди кесиб ийизвач саймиш,
Гьар са уламда ийиз алдатмиш.
Тахсир квачирбур жезва гьакI кечмиш,
Шаксуз, инсанар ийизва къирмиш.
* * *
За тIалабзава, азиз юлдашар,
Намусдин кьинер ийимир бушар.
Алахъа чириз камалдин тарсар,
Куьз я инсанар, квахьай намусар?
* * *
Мурад я зи гъавурда (а)кьун сад-садан,
Дуьшуьшдайни кефи тахун масадан,
Алемда вун гекъиг тежер я инсан,
Бахтлу жервал куьн сад-садаз хьухь масан.
* * *
Дикъетдив яб це, эй инсаният,
Алахъа михьиз хуьз куьне куь жасат,
КвадарайтIа эгер намус ва гъейрат,
Ялавра жеда даим эхират.
* * *
Гьич са чIавузни акъатич гуьлле,
Фикир адакай тахьайтIа кьиле.
Жедач себебсуз садрани дяве,
Фикир тахьайтIа руьгьда ва рикIе.
* * *
Ажеб жедай чаз акуртIа девир,
Гьахъ, намус авай, нукьсан, таб квачир.
Къайда-къанунда агъавал ийир,
Терг хьанайтIа гьакI фикир чалкечир.
* * *
Куьз хьанва лал акьул — камал? —
Вугайла на ихьтин суал,
Регъу тушиз, ванда япал:
“Нефсин гъиляй авач мажал,
Камалдикай ийир хиял”.
* * *
Таъсир жезвач гафуналди
Фикир гана за и гьалдиз,
На лугьуди сафуналди
Яд гузватIа за камалдиз.
* * *
Бес вучда, дуьнья я, девирар дегиш,
Я акьул, я камал тахьанвай дигмиш,
Ширин — туькьуьл яз кьисметдин емиш,
Уьмуьр гьар сада ийизва дадмиш.
* * *
Гьар гьикI ятIани лугьун за квез гьакъикъат:
Аллагьди гай уьмуьр вич я чаз савкьат.
Зайиф тахьуй садрани куь руьгьдин къуват,
Сад Аллагьди вичи гурай чаз такьат.
«Лезги газетдин» 2021-йисан 29-нумрадай
__________________________________________________________________________
Жувазни, зазни
Са сеферда, мажиб къачуна, кIвалахдилай хквезвай Мансурал вичин яр-дуст Муса гьалтда. Мусадини, адет тирвал, кIвализ теклифда. Мансурни, мажиб атана гьавадавайди, са кьатIни къачуна, илифда. КIвализ хтана, хваш-беш, жузун-качузун авурдалай кьулухъ кайваниди вилик вегьенвай суфрадал кIарасдин кукIвада аваз, бугъ алахьиз, хъчадин пичIекар гъида.
Бисмиллагьи рагьмани рагьим лагьана, кьведани нез башламишна. ТIям акунмазди, кьведани са саягъда вилер агажна. Виляй нагъв хъиткьиндайвал. Вич лугьумир, хъчариз кайванидини суса кьведани кьел вегьенвай кьван!
Мансурани Мусади са-са синеринбур хъивегьна. Вилер агажиз, кукIвада авайбурун са пай уьдмишна. Са арадилай суфрадал мад са кьатI хкана. Пуд лагьай истиканар хъивегьайдалай кьулухъни, ахьтин иштагьдивди и дустари незвай хьи, акурдан темягь фидай.
“Жейрандин нек” гзаф хьайила, пичIекрин кIуьвал гьиссзамачир. Са кукIва пичIекар мад хкана. Куьрелди, кьведа кьве кукIвада авайбур, кьве кьатIни галаз, тахьай мисална…
Йифен кьуларилай алатайла хьиз, Мансур кIвализ хкведа. Ина лагьайтIа, папани аялри, къалабулух кваз, ам вилив хуьзвай.
Хтанмазди, алайбурни аламаз, кроватдал ярх хьана. Са кьадар вахт фейила, кьеле лекь куз, кьур акъатна, цихъ къаних хьанвай Мансура папаз эверда: “Я паб, я паб, са хупI яд це тIун, бугъазар кьуразва хьи”.
Хъел квай папа, ахварал алачиртIани, гьай лугьузвачир. Пуд-кьудра эверайла, гада ахварай аватда.
Дидеди жаваб тагуз акурла, гадади бубадиз лугьуда: “Яа-а-а..дах, ваз бах ахварай авудиз язух къвезвачни? Къарагъна фена, тухдалди жувазни хъвана, са жемина авайди зазни гъваш” лагьана, — яргъан чIухгуна вичин кьилел…
Идалайни фейи…
Са девирда ЯркIи дереда са хуьре кьве арифдар, гафарин устадар яшамиш жезвай. Са сеферда ибур кьведни базардиз фида. Чпиз кIани-такIан къачуна, элкъвена хуьруьз хкведайла, рекье акатна марф. Винелай марфади, кIвачик квай кьарадини гишинвили гьелекнавай абурукай сада муькуьдаз лугьуда:
— Яда Навруз, идалай фейи йикъавай Аллагьди яргъазрай.
— Идалайни яман югъ жеда жал? – лагьана Навруза.
— Огьо-о-о! АкI лугьумир, — муькуьда. Адан тIвар Мирзе тир. Ихтилатрик кваз, агакьда абур Мехкегъин регъуьв. Кьведани меслятна, марф хкатдалди и регъве ял ягъун кьетIна.
Кьведни ацукьна, килигзава регъуьн дакIардай. Са тегьерда вацI атанва — каф, кIанчIар кьилеллаз, ван ацалтна авахьзава. И арада садан япарихъ “Идалайни яман йикъавай Аллагьди вичи хуьрай!” гафарин ван галукьзава. Муькуьдахъ элкъвена ам, гьам рахазвайди хьиз хьана. Ваъ, ам рахазвач. Тажуб хьайи ам мад дакIардай килиг хъийизва. И арада аквазва адаз, каф кьилеллаз авахьзавай вацIун лепейри кьуру келле тухузва. Рахазвайди гьа кьуру келле я кьван!..
Вичиз ван атай и гафар муькуьдаз тикрарда. Адани, гьейран хьана, лугьуда: “Яъ, я мефт амачир, я хамни аламачир кьуру келле… Мад идалайни яман югъ жеда жал?”
Муькуьдани адаз: “Огьо-о-о, акI лугьумир!..”
И гафар сиве амаз, вацI са патахъ хазвай къекъуьндал келле, рага акьуна, кIус-кIус жеда. Ихьтин инад акурла, рахазвайда вичин фикир давамарна: “Гьан, за гьикI лагьанай? Жедани, авани яман йикъалайни яманди?”
— Кьуруди тиртIани, а келле сагъзамай, гила кIус-кIус хьана…
Чи йикъарин мезелияр
* * *
— Яда, эгер за ваз гаф лагьайтIа, вуна ам масадаз лугьудач хьи?!.
— Гьелбетда, лугьудач. Мад ваз зун лап хъсандиз чизвайди я хьи.
— Ваъ, заз кичIе я. Вавай гаф хуьз жедайди туш.
— Я кIвал къени хьайиди, де лагь, за гьинал вун маса ганатIа, я вуна лагьай гаф чукIурнатIа?
— Ваъ-ваъ, и гъилера лугьудач, маса сеферда…
— Яда, мад акI хьанач хьи! Валлагь-биллагь, лугьудач.
Кьин кьурлани, вун зи чIалахъ жезвачни?
— АкI ятIа, дуст кас, гватIа, са пIапIрус це…
* * *
Кал квахьай иесиди чуьлда гьалтай садавай хабар кьада: — Ваз зи кал акунани?
АтIада:
— ЧIулавди яни?
— Эхь, эхь, — лугьуда иесиди.
— Са карч ханвайди тирни?
— Эхь, эхь, — лугьуда мадни иесиди.
— Пеле къашкъа авайди тирни?
— Эхь, я кIвал къени хьайиди, абур вири зи калин лишанар я. ГьинаватIа лагь ман.
— Валлагь, дуст кас, ахьтин лишанар квай кал заз акунач…
* * *
Ресторандиз атай сада официанткадивай хабар кьада:
— Квез недай хъсан, тIямлу вуч ава?
— РикIиз кIани вуч хьайитIани.
— КIатIлетIар авани?
— Ава.
— Калбаса авани?
— Гьамни ава.
— Тазади яни?
— Эхь, гила хканвайди я.
— Пияр гзаф квайди яни?
— Квайбурни ава, квачирбурни.
— Сеналлагь, акI ятIа, заз са истикан газ квай яд гъваш…
«Лезги газетдин» 2022-йисан 8-нумрадай
________________________________________________________________
Кьудар
* * *
Уьмуьр шем хьиз я, кана хкахьдай,
Хиялрин зимбилдай къум хьиз авахьдай,
Гъед туш мад сефер нур гуз экъечIдай,
Хважамжам хьиз я, акъатна квахьдай.
* * *
Аллагьдин кьадар я, уьмуьрдин къанун
Нефесар акьалтIна, ажал агудун,
Гьар са кас мажбур я фагьум-фикирун —
Фана дуьньяда мугьманар тирди чун.
* * *
Гьамишалугъ жериди туш мугьманда,
Нефесар чи куьтягь хьайи вахтунда,
Худади чун хабарсуз яз хутахда,
Беденар чи фаракъатда лакьанда.
* * *
Беденар чи куьлуь жеда руквара,
Руьгьериз чи женнет жеда цавара,
Гьакъикъатар виревирддайд Худа я,
Кьиникьин кичI куьне квевай гадара.
* * *
Рагъ, варз акунал шад хьухь вун, инсан,
ТIебиатдални — квачир гьич нукьсан,
Няметрин адан жеч гьисаба — сан,
Гуьзелвал аку, илична лейсан.
* * *
Ширинвал вуч я билбилдин ванцин,
Гатун зегьем къуз булахдин чиг цин,
Гуьзелвал вуч я цуьк авур тарцин,
Шумал бедендин кьветхвер тир кварцин.
* * *
Дуьнья, я вун гьакьван гуьзел,
Вири алем я вахъ цIигел,
Руьгьда шадвал, хъверни сивел,
Яшамиш хьун бахт я чилел.
* * *
Мугьман хьанва зун дуьньядал
Гуьзелвилер акун патал,
Ашукь хьана са гуьзелдал
Муьгьуьббат гьисс авун патал.
* * *
Гуьзел къамат вилиз акваз,
Муьгьуьббатдив ацIанва рикI.
Келимайрив руьгь ацIанваз
Вучиз зи мез лал хьанва икI.
* * *
Гуьзел, вун заз хьайтIа кьисмет,
Уьмуьрни зи жедай женнет,
Хъуналди куьтягь тежедай
Муьгьуьббатдин я вун шуьрбет.
* * *
РикIи жувакай гьикI лугьурай,
Масад гъавурда гьикI акьурай,
Адаз ви гьал гьикI чир хьурай,
Таб жез хьайла фикир лагьай?
* * *
Вилериз аквазватIа дуьнья гуьлуьшан,
Япаризни къвезватIа шад сесерин ван,
Кьилини кьатIузватIа писди ва хъсан,
Гьамни ви бахт я, шад хьухь вун инсан.
* * *
“Бахт вуч я, инсан?” — вугайла суал,
Жаваб жагъуриз алахъзава чун.
Зегьмет чIугвамир, вахт фида яргъал,
Бахт тушни, инсан, дуьнья ваз акун.
* * *
Суал вугайла: “Бахт вуч я, инсан?”
Авай девлетрин гьисаб кьада сан.
Ягъалмиш жемир, бахт язва, инсан,
Гьич эвез тежер мягькем тир сагъ чан.
«Лезги газетдин» 2022-йисан 36-нумрадай.
____________________________________________________________
Фикирар
Заз анжах намус чирагъ хьана, дуьз рехъ къалурдай.
Фикиррани хиялра къени макьсаддихъ фидай.
Уьмуьрни кечирмишна, гьахъ кIанз, Аллагьдихъ агъаз,
Алахъиз крара, амалра инсанвилихъ фидай.
* * *
Пашман туш зун бахтлу уьмуьр тахьунал.
Рази я зун экуь дуьнья акунал.
ТефейтIани мискIиндиз, я Меккадиз,
Зун шад я Аллагь зи руьгьда хьунал.
* * *
Хъваз кIан ятIа ваз уьмуьрдин шуьрбет,
Ая инсанриз хатур ва гьуьрмет.
Шадни жез кIан ятIа, хкажиз гуьгьуьл,
Жувни хьана кIан я атир гудай гуьл.
* * *
Эй инсан, жемир вун акьван такабур,
Дуьшуьшдайни квадармир на жуван сабур.
Четин ятIани, хуьз алахъ жуван абур.
АкI тахьайтIа, язва вун запундин куркур.
* * *
Аллагьдин рекье жемир вун аси,
Хатур-гьуьрметдиз жемир вун акси,
Писвалдач лугьуз, ая на веси,
Ви уьмуьрдал вун жедайвал рази.
* * *
Эгер, инсан, вун хьайитIа ислягь,
Намус, камал ваз хьайитIа пачагь,
Уьмуьр дуьньядал жедай гьакI мублагь,
Уьмметдал рази жедай Сад Аллагь.
* * *
Камал гьамиша хьайитIа уях,
Инсаниятдин кьулухъ элкъвеч хьи чарх.
Камал инсандин хьайитIа даях,
Фикирди адан кукIварда лап чарх.
* * *
Уьмуьрдал жуван жемир вун пашман,
Руьгьдиз хиялдайни тахьуй вун яван.
Рази яз кьисметдин паюнал жуван,
Кечирмиша уьмуьр, рикIиз гуз майдан.
* * *
ТIалабиз лугьуналд уьмуьр дегиш жеч,
Кьисмет тавур емиш садани гьич неч,
Кьисметдал рази хьухь, масакIа дуьз къвеч,
Уьмуьрдин камалдай кьил акъудиз жеч.
* * *
Уьмуьрда чарасуз кьве затI я герек:
Гьихьтин хьайитIани нез тахьуй хуьрек,
Нивай хьайитIани тIалабмир куьмек,
Лайихлу яз твах, итим хьиз эркек.
* * *
Шад тирла масад, шадвал гьисс ийин,
Пашманвал къачуна, вичизни пайин,
Гишиндан вилик сив элкъуьр тийин,
КьецIидан патавай кам явашарин,
Буьркьуьдаз тIебиатдин гьич тариф тийин,
Инсанриз жезмай кьван хъсанвал ийин —
Ингье вуч ятIа намусдин якъин.
* * *
Намус жедач я яшара,
Я рехи хьанвай чIарара,
Я дипломра, я къуллугъра,
Я къуьнераллай чинера,
Я туш акунар гвай къаматда,
Я гуьрчег тир пек-парталда…
Гьакъикъатда намус жеда,
Авайдан вичин жасадда.
* * *
И тегьер тIебиат авуртIа къирмиш,
Инсанрин фикирар тахьайтIа дегиш,
Гьакъикъатдин гьалариз тагайтIа фикир,
Бажагьат инсаният жеда къутармиш.
* * *
Гуьзелвилерин сагьибни я инсан,
КьацIайвилеринни есир я инсан,
Гагь къванерални гъида вуна чан,
Чан алайдакай ийида гагь къван.
* * *
Садаз-сад жеда ивидин душман,
Гьа са вахтунда яр-дуст я масан,
Кьил акъуд тежер садай масадан,
Сир-аламатрин кIватIал я инсан.
* * *
Сада цаварихъ элкъвена ялварда,
Сада уьмуьрдивай девлет тIалабда,
Эхирни кьведни гъавурда акьада
Гьакъикъатдин рехъ авайди масана.
«Лезги газетдин» 2022-йисан 48-нумрадай.
_____________________________________________
(Фикирар)
Нефсни намус бягьсинава,
Хьайиди хьиз ахварни гар,
Намус виляй вегьенава,
Гужлу хьанва нефсин гьунар.
* * *
Дерди атайла, гатана ракIар,
Муьгьуьббат катда, ахъайна дакIар,
Гьакьван гужлу я нефсинин гьунар,
Гьакъикъат гьакI я, агъугъ куьн, дустар.
* * *
Дуьнья хьанва гургьагур,
Инсанарни хьана чIур,
Къилихризни яна цур,
Руьгь кесиб яз, хьанва кур…
* * *
Камаллуйрикай хьайитIа пачагьар,
Пачагьризни чидайтIа камалдин тарсар,
Ислягьни жедай дуьньядин гьалар,
Инсанрини гьиссдай уьмуьрда бахтар.
* * *
Четин йикъар тикрар мийир,
РикIел хкиз, пашман жемир,
Аллагьди ваз ганва уьмуьр,
Муьгьуьббатдин сир гьисс ийир.
* * *
Муьгьуьббатди рикIел акьалдарда вел,
Муьгьуьббатди инсан ийида цIигел,
Рахаз жеда ам ширин яз мецел,
Руьгь, рикI шад яз, хъвер алаз сивел.
* * *
“Бахтлуди вуж я, уьмуьрда чIугвазвай кефер?”
Суал гана камаллудаз руьгь шад тир сефер,
Жаваб гана: “Вучиз буьркьуь яинсанрин рикIер,
Бахтлуд а кас я, гъилелай ийиз кишпирдин кифер,
Муьгьуьббатдин къужахдаваз акъуддайди йифер”…
* * *
КIул гайи кьуьзекни, рехи тир чуру,
Жегьил — жаванни, хъуькъвер тир яру,
Гел галачиз фида фана дуьньядай,
Зулун пешер хьиз, тухудай гару.
* * *
Къадагъайра инсанриз кIвал хьанва кьефес.
Гьавани кьит, чиркин яз, дар хьанва нефес.
Ерисуз хьанва гьакI хъвадай ядни, суьрсет,
Яшайишни — датIана зулумни зегьмет…
Пер ханвай халкьди вуч ийида мад гуьзет?..
«Лезги газетдин» 2023-йисан 14-нумрадай.
