Саид Гьуьсейнован — 85 йис
“Физва фикир зи бейнидин…”
Уьмуьрда, тарихда ахьтин шаирар, гьикаятчияр гьалтда хьи, кIелдайбуруз са ктабдални, гьатта са эсердални машгьур хьайи. Саид Гьуьсейнов заз гьахьтин бажарагърин жергедай хьиз я. Чи шииратдиз ам алатай ХХ асирдин 70-йисара атанатIани, сифте ктаб 2016-йисуз чапдай акъудна. Вичинни 80 йис тамам хьанвай.
Гила чна автордиз 85 йис тамам хьун мубаракзава. Ам ажайиб кьисметдин ва гьахьтин бажарагъдинни иесийрикай сад я. Сад лагьайди, ам рутулви я, вичи лезги чIалал кхьизва. Кхьинриз, шииррин цIарариз гьахьайла, гьар са кас, рутулвидиз ихьтин михьи, рангаралди, гьиссералди девлетлу лезги чIал гьикI чир хьана лугьуз, гьейран жеда! Де куьне яб це:
Нурар гудай вири затIар
Квез алмасдин
Саф кIусар хьиз аквамир.
Къашар гъиляй авуддай
Рушар вири
Квез сусар хьиз аквамир…
Мад са шиирдиз яб гун:
Зи дуьнья за ваз гуда, руш,
Ана даим
Ваз бахт патал женг жеда.
Муьгьуьббатдин рехъ кьадай,
Футфа жедач, фенд жедач.
Хуьда гъилел, хуьда вилел,
Адан къене, адан винел,
Анжах са ви шикил жеда,
Вун — зи ханум,
Зун ваз муьтIуьгъ векил жеда…
Мад за маса мисалар гъизвач. Саид Гьуьсейнован чIалан сеслувал, гуьзелвал, ритмайринни рифмайрин цIалцIамвал, тамамвал гьихьтинди ятIа, гьа и тIимил цIарарайни чир жезва. Шаирдин чIал, тIебиатдин чIехи къуватдиз, селдин гьайбатдиз элкъвена, авахьзава кIелзавайдан руьгьдиз, рикIиз, бейнидиз…
ТIвар-ван авай лезги шаир Ибрагьим Гьуьсейнова гьеле 1970-йисуз Даггизда чапнавай “Чешме” тIвар алай ктабда Саид Гьуьсейнован гьакъиндай лагьанва: “Ам, гъвечIи михьи кIам хьиз, рагара акьаз, гадар жез, ракъинал нур гуз, муркIарик къал ийиз, устадвилин майданрихъ рекье гьатзава…”
И гафари — тешпигьри Саид Гьуьсейнован шииратдин алемдин сирер генани дериндай ва гзаф терефрихъай лишанламишзава.
Шаирдин яратмишунриз чи тIвар-ван авай гзаф авторри — Алирза Саидова, Межид Гьажиева, Байрам Салимова, Буба Гьажикъулиева, масабуруни итиж ийизвай ва хъсан рекьерни къалуриз хьайидал шак алач.
Кьисметди Саид Гьуьсейнов, вичи рикIел хкизвайвал, Дагъустандивай яргъариз акъудна. Виринра ада вич лезги шаир тирди субутзавай, амма шиирар чапдай акъудиз тади къачузвачир. “Перестройкадин” къаришмаяр къарагъайла, самбар яшариз акъатнавай шаир хайи дагълариз хтана, чи газетдин редакциядизни мугьман хьана. Гьа чIавуз адан хейлин цIийи шиирарни, гуьгъуьнал алаз “Я уьмуьр!..” тIвар алай шииррин ктабни чапдай акъатна. Шаир Россиядин Федерациядин писателрин Союздизни кьабулна. (2016-йис).
Алай вахтунда ам вичин хайи хуьре — Рутул райондин Кичерин хуьре яшамиш жезва, чахъ галазни сих алакъа хуьзва. Яшлу шаирдиз чна агакьнавай дережаяр рикIин сидкьидай мубаракзава. Агъадихъ адан цIийи шииррикай гузва.
Мердали Жалилов
___________________________________________________________________________________________________
Карагзама вилерикай…
Къарсатмишна ясди, агьди
Белиж патахъ вири яхдиз,
Акахьна хва, буба, мирес, хтулар,
Вири физвай,
Физвай гуьзел Рутулай.
Ягъиз кьулухъ вил къуьнелай,
(Гуя секин тир винелай),
Вуч аватIа аквазвачир рикIера,
Амма виле хъел аваз,
Физвай вири, вири физвай…
(Чи вилени шел авай).
Дяведин вахт,
Четин дар вахт кьисметдин,
Вуч завал тир атанвай чи миллетдал.
Аскерар тир, гвачир ружа,
Сад жаван, сад саки къужа,
ЧIехи кьисас,
ЧIехи буржар
Хивевайбур,
Регъвез сас,
Ватандин тIвар сивевайбур,
Ажугъдин гел вилевайбур,
Вири вилик, кьилевайбур,
Кьулухъ садни галачир…
Садал — шалам, садал — шатал,
Чекме, калуш алачир,
Мад ва мад кIвал галай патахъ,
Вуч ятIани фейиди хьиз рикIелай,
Вил ягъизвай къуьнелай.
Свас, веледар, дидеяр
Авачирбур, авайбур,
Уьмуьрдихъ вил галайбур,
Ксар тушир къагьриманар,
Душман тергун — эрзиманар
РикIевайбур,
Хъуьлуьдани Кичевайбур,
Ихрекани ИчIевайбур,
Туна туьрез, туна ятах,
Вири физвай гьа са патахъ.
Сад яз кьатIун залан кьатIун.
Физвай вири, вири физвай,
Къерех кьуна Кьулан вацIун.
Къайи, рагъул лепеярни,
Акьаз къадим рагара,
Каф алахьиз, туьнт Самурни
Гьакьзамачир рагарин
ГуьтIуь хьанвай ракIара.
КицIерини, къалабулух акатна,
Ав язавай ракьарай.
Вири физвай…
Хъел хьиз физвай кьисасдин,
Сел хьиз физвай алмасдин,
Хьел хьиз фикир гьар касдин,
Физвай юргъ хьиз дирибаш,
Гьич авачир явашди!
Рутул патай
Хуруз физвай савашдин…
Акуна заз
Дяведин дад авуна за
Са версинин яргъалай.
Зарб гьужумиз,
Йикь кужумиз,
Физвайбур заз акуна.
Тур акъудна къакъарай,
Гуьлледин цIай, мейитрин кIунтI
Акуна заз са версинин мукьувай.
Акуна заз и йикь-шуван,
Дяведин лап юкьвавай,
Мусибатди дабандиз кьван
Авудзавай рикI жуван.
Мез акъажна куьрсарнавай
Дишегьлияр, итимар,
ХарапIарни, етимар,
ЦIай кьур хуьрер,
Накъвар, хирер
Мукьувай чаз акуна.
Тарихрай ваъ, вилелди,
ТупIар кяна гъилелди…
Са вахтунда Рейхдин дамах,
Ахпа … алчах,
Негь есирар акуна,
Аламачир кьилел бармак…
Заз абурун ит несилар акуна
Кьисабдихъай катзавайбур,
Гьатзавайбур гьалкъада
Акуна заз. Куьн, акурбур,
Зи гъавурда акьада.
Хъуьруьнрикай пай атIанвай аялвал,
Аялар, бахт вуч затI ятIа тийижир,
Акуна заз зун аял тир йисара.
Ясдин рекьер акуна заз
Ясда авай сусарал.
Къе пачагьри — такурбуру,
Дегишариз тарихар,
Хаинрикай игитариз,
Игитарик кутаз залан синихар,
РикI ийизва дарих чи.
Я пачагьар! Гъил хкIумир,
Авайвал тур тарих чи!..
Лагьана заз мугьманди
Сифте сефер атайла зи макандиз,
Лагьана заз дагълар такур мугьманди:
— “Тажуб я зун дагълара куь крарал:
Рагарикай — фирягь гурар…
Ахпа вине, вине кьилел рагарин
Ала кIвалер, даим ачух ракIарар.
ГьикI кIвач хуьда, чарх я гьар кIар гурарин,
Фидайла зун,
Гуя къадам физвайди я сурарихъ.
ЧIарар — цаз-цаз, кичIела,
Къати зурзун — кIвачера…
Гугрумдин ван вацIун, цавун хвахварин…
ГьикI фида куьн, аламатар, ахварал,
Я вилаят къуччагърин!
Бажагьат ина рехъ ава
Жуьрэтсузриз, къачагъриз».
Жаваб ганач дериндай,
Жаваб гана са уьтери секиндай:
— Чун инай я. Дагълари чун,
Чна дагълар гьейранда!
Кагьул я чаз аранда.
Лекьериз хьиз, дуьзенра рикI дарих я.
Дагълар — чи руьгь,
Чи кIвал, чи ирс, тарих я.
* * *
Алатзавай зулни зи,
Йисар гзаф пара я.
Яваш-яваш
Рекъизва къе къулни зи,
Секин хьанва
Хъуьрер, кьуьлер, гьараяр.
Алатзава эхиримжи
Пешерни зи таралай,
Гуж гуз зулун аязди.
Бес я ман…
Уьмуьрдивай къачурди за аваздив…
Гатфар
Звар атана цел булахра, кIамара…
Ивиди гуж гуз, дакIунва дамарар.
ДакIваз чилни, тIур хьиз тарцин,
Ачух жезва нефесни чин накьвадин.
Дере кьунва вацIун ванци,
Са патахъай гуьгьуьл, гьевес марфади
Чагъ ийизва гатфарин.
Хам айгъурри, къугъваз, ягъиз чамарар,
Зарафатдай хварар кьазва кьамалай.
Цавай кьуна фири алай гарданар,
Таптагъзава цуьквер алай майданар.
Набататни, гьашаратни
Къалхмиш жезва кIвачерал.
Къадагъаяр алай гуьзел ичерал,
Темягьвализ, вилер физва Адаман,
Батмиш жезва вири алем гатфара,
Шаирри худ ганва туьнт гафариз…
* * *
«КьепIинамаз гапур ваъ,
Кфил яхъ гъиле…»
Д.Абдуллаев.
Тар ядайла, гапурдин
ТIвар рикIелай алудмир,
Гапур гъиле гьатайла,
Тар фикирдай акъудмир.
Тар гъиле хьуй,
Гапур хьурай къакъара,
Ажугъ, хъел ваъ,
Хвеш акурай накъварай.
Апрель
Живер катиз, хкаж жезва
Дагъларин лап кукIвариз…
Архайин ер-мукариз
Фагьумзава къушари…
Къадагъайриз килиг тийиз,
ТIалабдайвал яшари,
Пек-парталар дегишзава рушари.
ЧIугваз сада-садахъ рикIер,
Кьве-кьвед хьанва къветер, нуькIер.
Къалмиш хьанва вири уьмуьр
Чилел, гьуьле, цавани.
Тварцяй маса твар экъечIдай йикъар мад
Вилаятра авани?
ЧIижер физва цуькверал,
Чепелукьар — экверал…
Амма зи рикI куьз дарих я,
Зулун лап гьа эхирда хьиз?
Звар аламач къадамрал,
МичIи йифен жигъирда хьиз.
ЦIаярикай руьхъ жезватIа къула зи,
Хкадарна ялав къати аязди?
Яраб агъур жезватIа пар кIула зи,
Яраб ачух хьанватIа рехъ
Эхиратдин гъаразриз?
Са-сад физва чIарар агъур кьилелай,
Зулун таран пешер хьиз.
Физва фикир зи бейнидин патай-патаз,
Тар атIузвай мишер хьиз.
Верхи тар
Хкведайла сефердай,
Са лацу верх кефердин,
ЦIийи свас хьиз, кIеме кьуна,
Хкана за Ватандиз,
Гуя гьарнихъ чкIизвай нур,
Чагъ пешерин ва тандин…
Хвеш гьатнавай гьа береда,
Зи рикIе хьиз,
Багъда, хуьре, дереда.
Амма бирдан, амма бирдан,
Кьил хура тваз, куьрсна гардан,
Хилер, пешер элкъуьрнавай кефердихъ…
Вуч хьана вахъ? Вуч хьана вахъ,
Накь фарашди, чIагайди?
Зи къайгъуяр, хиялар
Хьана вири гьавайди
ГьикI кьада бахт, ваз Аллагьди тагайди?..
Накьвадикай фикирар
Хуьруьн къимет чир жедач,
Чир тахьайтIа гьуьрмет жуван накьвадин.
Хиве еке гунагь жеда,
Уьмуьрда ваз панагь жедач,
Накьвад къимет тийижирди
КьуртIа жуваз мукьвади…
* * *
Накьвадал кIур илисмир,
Адакай ваз къван жеда.
Адакай пис силисмир,
Жанлу я ам, ван жеда…
* * *
Цан цадайла, къеневай накьв шаламдин
Гарув гумир, чилив вахце юмшагъдиз.
Кутамир на ви накьвадик гьарамди,
Ухшар я ам Сад Аллагьдин ужагъдиз.
* * *
Гьуьлуьз фена, фена зун гьа цавузни
Чил бес тушиз, темягь аваз,
Кьакьанвилихъ, дериндихъ.
Багъри чил зи, багъиша, са чIавузни
Жагъанач заз анрай валай ширинди.
* * *
Нефс я ман зи, фикир фена гъурбатдихъ,
Къекъуьн хьана тавханайра,
ЧIагурнавай къизилрив.
Пис туш анра, гъурбат я, са бубат я.
Амма Ватан, валай чими
Чка авач яргъа, серин мензилра…
* * *
Чарадан чил акваз, шаксуз, гуьзел яз,
Якъин, дадна абурунни магьледин.
Садакайни далда хьанач, цIигел яз,
Ухшар авай кьве сятдин сегьнедиз,
Виридалай гуьзел я кьван жуванди,
КIантIа цIийи, кIантIа хьурай куьгьнеди!..
* * *
Ксана зун къумарал,
Гатана за къумарар.
Дустар — яргъа, лугьуз хьанач,
«Бес ая ви амалар!»
Фу-яд такур югъни хьана,
Ахвар тавур йиферни,
РикIин къене цIугъни хьана,
Лап няс хьана сеферни.
Вахтар хьана, гьар са йикъа
Дегиш ийиз юлдашар,
Сад хушвилин юкьни-юкьва,
Саймиш тийиз бузбашар.
Шагьидвала, Аллагь, вуна:
Вири гьиссна, дадна за.
Жуван къайгъу кьулухъ туна,
Зал гьалтайбур шадна за.
«Лезги газетдин» 2021-йисан 22-нумрадай.
___________________________________________________
Урусат
Яргъал къадим вилаятриз,
Фидайла зун сиягьатриз,
Лезги камал, жумартвални
Тухвана за, урус чилик кутуна.
Сала цадай афни хьиз.
Дагъдин намус, дагъдин мердвал
Хвена вилин нини хьиз.
Хкана за Урусатдин
Шумалвални гуьзелвал,
Сусар хьтин верхи лацу тарарин,
Секинвилер ярарин,
Сабурлувал эллерин,
Паквал вири крарин.
Чибур ана пай авурвал,
Анинбурни за къе ина пайзава.
Кьве патазни вафалу яз,
Чим гьатдайвал кьве патани,
РикIикай кьве цIайзава.
Ажал
ЧIана вун захъ, залум ажал,
Азгъунди хьиз,
Гишинди хьиз къекъвезва къе.
Вав рахадай тежез мажал,
Зун фикирсуз хъуьрезва къе.
Эхирни вун, заз чизва, зал,
Виридал хьиз, гъалиб жеда.
Къе сагьиб-зун, вакай, анжах,
Анжах, пака сагьиб жеда.
АвачтIани мензил пара,
Вун атIана, зун инава.
Ништа вун мус къведатIа захъ,
Гьелелиг зун кефинава…
* * *
Мелъуьн дуьнья!
Сифте яратмишна, гила, мегер вун,
Алахънава кесиб ийиз чандивай?
Мелъуьн дуьнья!
Вучиз ятIа югъ-къандавай
Гьар чархуна жезвайди икI бетер вун?..
«Лезги газетдин» 2021-йисан 50-нумрадай.
___________________________________________________________
Кьисас
Дуьньядин гъам, дуьньядин тIал
КIанз-такIанзни кужумна за.
Гьиссна писвал пис кардин.
Сир амачиз, вири-вири
Заз хьайила ашкарди,
Гила къуват туп хьайила,
Килиг тийиз кьадардиз,
ГьалтайтIа зун тIал гъидайдал,
РикIел хкиз куьгьне хирер,
Къакъажна за итимд гъилер,
КIватIна ажугъ, кIватIна хъилер,
Гъиляй вегьин тийиз абур,
КьецIилда за куьгьне гапур,
ТIал гъидайди гьалтайтIа зал,
Къаст авуна, гьужумда за.
Дуьньядин гъам, дуьньядин тIал
КIанз-такIанзни кужумна за.
Тахсирсузрал гъайи къалрин
Кьисас хьуй ам вири тIалрин…
Кесибдиз
“Вакай, Аллагь, заз са куьмек!..
Вучиз чакай хабар авач?”
Лугьуз вуна, вуна гьикьван минетда?
Пара авур минетни
Аватда, дуст, къиметдай.
Цавар-яргъа,
Кумекдайди аквазвач.
Лезги чIалал
Яргъай авур амандин
Ам гьавурда акьазвач.
Кар алач ви гьарайдин,
Куьтягь жеда кьарайни,
ТIимилди я амайди.
Факъир жемир! Жуван пайдах
Жува гъиляй авудмир.
Яргъа авай садакайни
Куьмек жедач, умудмир.
И алукьай
Заманадин рехъ фендигар,
Вил рекьелай алудмир.
Къарагъ кIвачел, къанун, адет,
Къайда хвена чкадин,
Вун — ви куьмек,
Сагьиб хьухь ви пакадин…
Мугьманар
Мугьман патал хайиди хьиз,
Зун Аллагьди гайиди хьиз,
Вуч хуш жеда,
Атайла захъ мугьманар.
Атайлани,
АтайтIа чеб парабур.
Хесет туш зи мугьманрикай
Чара авун
Къенибурни чарабур,
Атайлани,
Атайди хьиз,
Гуя вири лукьманар…
Сагъ хъжеда хирер вири:
Алайбурни, хъжедайбур,
Кьурайбурни, кьежидайбур,
Агакьдалди дарманар,
Кар алачир давадин,
Руьгьни, рикIни хкаж жеда гьавадиз,
Гьаваярни тIимил хьана,
Хкаж жеда гьавадилай винизни.
Разивилин, кIубанвилин
Нур хкведа накь атIугъай чинизни.
Лугьудай за, хвешиз, хвешиз:
— Амукьнач вун гьа къени тек,
Я хва эркек!
Мад вуч герек?
Гьавадава ви буй-бухах,
Ая дамах! Ая дамах!
Мад вуч герек,
Жагъайла ваз луварни?
Гила чна, макьам ягъиз, мани лугьуз,
Тамамдаказ гьавада
Къурмишда чи суварни.
Макьамдални, шадвилелни
Гьава ацIай звер жеда.
Вирибурун ачух чина,
Шукур Аллагь, ачух чина хъвер жеда…
«Лезги газетдин» 2022-йисан 2-нумрадай.
______________________________________________
* * *
Заз сагъди кIанз, атайди,
Зал гьалтайди
Терс кьифери амбардин
ТIуьна амай чIук хьана.
Темягьвал, каш алудайла,
Гьалтайбуру, вирида хьиз,
Зани зи пай хкудайла,
Амукьайди цураравай,
Амукьаяр какадарай,
ТIям кумачир, миян тийир кьук хьана.
Ахпа, ахпа вирибуруз
Бала хьайи, герексуз,
Рузи кIани хук хьана.
* * *
Инсандин хьиз хьана кIанда
Чина гьава инсандин.
Пис, хъсанди —
РикIевайди я къвезвайди
Чиниз, вилиз инсандин.
Хабар кьадач вуч ятIа,
За инсандин рикIевайди.
Къалур ийиз
Мекьевайди, гьекьевайди,
РикIиз, якъин, вафалу
Жеда вилер инсандин.
Вилер ви заз къалур ая,
Фал вегьедай
Къарачидлай хъсандиз,
Лежберди хьиз, никIевайди…
Зани, къадаш,
Лугьуда ви рикIевайди…
«Лезги газетдин» 2022-йисан 15-нумрадай.
