Лацу йифер

Алатай гатуз зун Сургут шегьердиз акъатна. Югъ хьиз, йифни­ экуь тир. Гьатта рикIизни тади гузвай, амма шегьерэгьлияр чеб вердиш хьанвай.

Тарарни акьван кьакьан тир хьи, йифизни экуь тирвиляй абур кьакьан жезва лугьузвай.

Садлагьана зи рикIел, Къафур муаллим Питердиз помидорар маса гуз фейила, лацу йифериз гайи къимет хтана. Нянихъ ба­зардай хтана, мугьманханадин балхундик пIапIрус чIугвазвай­ла, ада лагьаналдай: “Эхирни, я гадаяр, сятдин иридни хъхьана, ина мичIи жедайди тушни?”  Галайбуру жаваб гана: — Ина йифер экуь яз амукьзавайди я.

— АкI хьайила, нехирдив гвайдан эхир пуч хьана лагь ман, — жаваб гана Къафур бубади.

«Лезги газетдин» 2018-йисан 29-нумрадай

______________________________________________________________________________________________________

Туба авун

Гьар хъвайила, къуншидаллай Сидмета са уюн акъуддай. КIвале авай дишегьлидин чара атIана жедай. Са юкъуз къуншидин хьрак атайла, Сидметан  паб Афисатавай хъуьруьн кьаз жезвачир. Эхирни ада суьгьбетда:

— Квез накь вуч хьанатIа чидач гьа! Накьан югъди кIвале­вайда хъванвай. Югъ няни хьана, кIвализ миресдин гада Азизни атанай. Гьар хъвайила, йифиз дидедин сурал физвайди тир. И сефердани мичIи хьурдавай сурал финин фикир  рикIе гьатна. Гьикьван фимир лагьанатIани, яб ганач, фена. Са арадилай Сидмет каш-каша ягъиз хтана, гуьгъуьналлаз — миресдин гада Азизни.

— Я Сидмет ими, ам зун тир ваз эверайди, — лугьузва Азиза.

— Йикь тир, — лагьана, Азизан суфатдиз  ада са капаш вегьена. — Зун кьенайтIа, вучдай? — Сидмет муькуь кIвализ хъфена ва, кьилел яргъан чIугуна, ксана.  Эхир, я Азиз, я чан хва, вуч хьайиди я? — хабар кьуна за.

— Я Важибат свас, ада вич мичIи йифиз сурарал фида лагьайла, зун аламат хьана ва гуьгъуьна аваз фена. Зун гуьгъуьна авайди адаз чизвачир. ГьикI ятIани, кIвач галкIана, зун алукьна. МичIи тир, гьавиляй виле эцягъай тIуб аквазвачир. Алукьай ван хьайила, са катун кьуна Сидмет имиди хуьр галай патахъ. За “Сидмет ими, ам зун я, катмир!” лагьайлани, пагь, бубад хва, са гьарай акъатна адай…

«Лезги газетдин» 2018-йисан 36-нумрадай

_____________________________________________________________________

Фитнеяр

И дишегьлидин тIвар Ханзада тир. Вацра са къуншидихъ галаз ам дяведа жедай. Сифте, патав гвай къунши Меликаз эвериз, дулдурмаяр квай хинкIалар гуз хьана. Дулдурмаяр куьтягь хьайила, Меликан вилерай хкана: “Пад хьайида, гьар юкъуз къвез, са жунгавдин дулдурмаяр тIуьна! Гьарам хьуй вичиз!..”

Белки, дулдурмаяр тIуьнни авуна. Гила  маса къуншидал гьавалат хьана: “Бес куьне перемар цвадай зи машиндал алай частар чуьнуьхнава…”

Са юкъуз Ханзада Дербентдай хквезвай. И сеферда ам къунши хуьряй тир Анаханумакай рахазвай…

Сабурлу Зарият халадивай акъвазиз хьанач: “Бес я, Ханзада! Сиве мез авачир хьтин къуншийри ви машиндин частар чуьнуьхна?.. Инсанрин юкьва, автобусда, Анаханума ви кьилел алай шал къакъудна?..  Вун къениди тиртIа…”

Ханзададай гафни акъатзавачир…

«Лезги газетдин» 2018-йисан 39-нумрадай

___________________________________________________________________________________

Тахай дидейрикай

“Диде дуьньядал гьардаз сад я”. “Дидедин чимивал садавни гвач”. “Дидедин чIарар веледри рехи ийида”. “Дидедиз вичин балайрилай ширинди авач”… Гьелбетда, ибур гьахълу гафар я. Заз тахай дидейрикай лугьуз кIан­зава.

Гьатта махарани кваз тахай диде зулумкар яз къалурзава. Амма вири тахай дидеяр акI туш. Ахьтин дишегьлияр ава хьи, абурун къуват тIимил, амал гзаф жеда. Дишегьлияр ава, дуьз луькIуьндай, кIвал туькIуьрдай. Зун аял яз, чаз таниш  са дишегьлиди ахъайдай. Буба дяведа авайла, чеб вад аял кIвале амалдай. Дидени абурун тахайди тир. Амма а игит дидеди аялар вири вичин чан эцигна хвена.

Кьуьд алукьайла, гьаятда са кIарасни ама­чирла, чпин тахай дидеди, еке тапус кукI­варна, аялриз чимивал ганалдай. “Ваъ, тапусар хъжедайди я, зи аялриз мекьи тахьурай. Абур заз виридалайни багьа я”, — лугьудай тахая.

И йикъара за З.Ризванова вичин тахай бадедикай кхьенвай рикIел хкунар кIелна. Амни вичин хизандиз вафалуди тир. Баде кечмиш хьайила, сандухдин куьлегар чIехи бубади кIвалевай сусав (З.Ризванован дидедив) вахкана. Дяведин вахтунда а ацIай сандухди чпин хизан хвена лугьудай. Гьар сеферда сандухда авай пек-парча маса гана, аялриз недай ризкьи къачурла, З.Ризванован дидеди вичин тахай къаридин руьгьдиз ясин кIел­далдай.

И мукьвал вахтара рагьметдиз фенвай дишегьлидикайни лугьуз кIанзава. Вичиз веледар тахьай ам агакьнавай аялар авай, паб кьенвай са итимдиз гъуьлуьз хъфена. Ам гьа­кьван гьуьрметлу хьана вичин хизандиз, тахай гададиз, адан сусаз ва хтулриз. Бакуда авай вичин кIвалерни ада хтулриз багъишна..

“Дишегьлияр ава агъзур итимдив барабар” — ибур гьахълу гафар я.

Тахай дидеди вичин тахай хциз мехъерардай пул кIватIнава. Бубани кечмиш хьанвай. Хци Бакуда университет куьтягьайла, ам кIвалахиз лап яргъал хуьруьз ракъурзавай. КIватIай мехъерин пул гана, дидеди тахай хва вичин патав хкана, хуьре кIвалахал эцигна…­

Эхь, дишегьли кIвалин берекат я. Заз са хизан чида. Буба кечмиш хьана. Тахай дидеди вад аял (эркекар) кIвачел акьалдарна. Дяведилай гуьгъуьнин йисара вичихъ авай безекар маса гана, ада вад хцивни кьилин образование къачуз туна…

Эхь, гьавиляй чавай лугьуз жеда: ди­шегьлидин нукьсанрилай лайихлувилер гзаф я. Баркалла гьахьтин дишегьлийриз!..

«Лезги газетдин» 2019-йисан 4-нумрадай

______________________________________________________________________________

Целцин шур

Экуьнлай хъвадайдахъ къекъвезвай Исамудиназ къе лап хвеши хьанвай. Жеч гьа! Бакудай къунши Халибег хтанвай.

— Яда, Исамудин, заз вуч кIан хьан­ва­тIа чидани ваз? — суалда Халибега.

— Лагь ман, чир жедайвал, — жаваб гуда Исамудина.

— Целцин шурни фу кIан хьанва.

— Пагь, я абат хийир хьайи кас, фад лагь ман. Ам чи кIвале авазва, — жаваб гана Исамудина.

— АкI хьайила, хъвадайди за къачуда, хъша тадиз.

Гьа и арада яргъалай къара гузвай Алиханни абурув агатна. Исамудина Алиханаз лугьузва:

— Яда, целцин шур авайди туш.

— ГьакIан шур авани?

— Ава.

— ЦIегьрен хам авани?

— Са шумуд ава!

Исамудина хуьзвайбур цIегьер тир.

— Алад, фена цIегьрен чIарар гъваш.

Исамудина кIвале авай цIегьрен хамунилай чIарар чухвана, баллондай шур акъудна, адак кутуна, хъсандиз какадарна, бадида туна, вилик гъана.

— Валлагь, халис целцин шур я!  — тари­­физ, Халибега са хъвехъ фу тIуьна.  Хъва­йи­­ кьадардай садан кьилни акъатнач…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 18-нумрадай

__________________________________________________

Тупчи

ГьикI ятIани ацукьай суфрадихъ ихтилат Нежведил халудикай кватна.

— Валлагь хъсан кас тир ам, — лагьана сада.

— Къундармаярни гвайди тир, — алава авуна адан къунши Рамазана. – За квез са ихтилат ахъайда,  ахпа чир жеда, Нежведил халу вуж тиртIа.

Ингье адан суьгьбет:

— АтIа вахтар тир, яни сефте колхозар тешкилнавай йисар. А балкIан рикIел аламани куь, яб атIанвай?

— Эхь, ун, — лугьузва патав гвайбуру, рикIел ала­ма­чиртIани. — Гьа балкIанни гваз фида зун Къуба патаз. Гатун вахт тир, йигарар гатазвай худда. Цавай цIай ават­завай. Ядаяр, фин авуна зун Къуба патаз балкIандал­лаз, амма хкведайла, йикьни-кьиникь хьана, балкIан вацIуз гьахьзавач. ГьикIда-вучда? КилигайтIа, вацIун винел хашлав алай…

— Я абат хийир хьайиди, гила за кьатIана, гаф кутуна вичин Рамазанан къуншиди. Ам кимел къведайла, ацукьнавай кьуьзуь итимри явашдиз, Шагьмур къвезва, Шагьмур къвезва, лугьуз, хъуьруьнардай. Заз гьикI авай, адал кьве тIвар алайди хьиз. КилигайтIа, Нежведил халу халис къундармачи тир кьван…

— И къундармаяр гвайбурукай ихтилат кватайла, зи ри­кIелни са кас хтана, — сивик тIимил хъуьруьн кваз баш­ламишна  Саид муаллимди. — Адан тIвар Ярагьмед­ тир, рагьмет хьурай вичиз. Школада лезги чIалан тарс гузвай за. Анлай къулухъ хейлин йисар алатнава. Тарсунин­ са тапшуругъда “туп ягъун” гафарин мана ачухарна кIан­завай. Са аялдивайни жаваб гуз жезвачир. Садлагьана алай чкадилай тунпуц хьтин Бахтияра гьарайна: “Туп ягъун — чи хуьре авай Ярагьмед халу лагьай чIал я!”

Валлагь, и гададиз тарсарни чидайди тушир. Зак тIи­­мил кьван хъуьруьнни акатна. Патав гвай аялди явашдиз лугьузва: “Я кьей хва, ам чи муаллимдин халу я”.

“Хьурай ман, хуьруьнбуру адаз вирибуру гьакI лугьузвайди я”.

Мад аялриз и гафунин мана за лугьун герек хтанач. Сад лагьай сефер яз Бахтияраз хъсан къиметни атанай…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 24-нумрадай

_______________________________________________________

Хатурдай — хамуна

Йифиз геж хьиз зенг авуна. Дивандал ял язавай бубади хабар кьуна: “Вуж я зенг авурди?”

— Чи мукьва-кьили, яргъал хуьре авай Загьирбег халу я, — жаваб гана райондай кIва­лахлай хтанвай хва Усмана. — Вичикни­ гьалаба ква. Машин гьалдайла, вич жерме авуна лугьузва, 10 агьзур манатдин.

Усманаз районда чирхчирар гзаф авай. Загьирбег кесиб итим тир. 10 агьзур манат адан кIвализ йисан къене къвезвачир. ЖедатIа, са куьмек тIалабзава. Гьич тахьайтIа, са пай пул кьванни къачудайвал ая лугьузва.

— Хъсан я, килигда чун, — лагьана, мукьв­а-кьили секинарна Усмана. Пакамахъ райондиз хъфена. Суддин приставрин идарада кIвалахзавайдини дустунин га­да тир. Хьанвай кардикай адаз ахъайна­.

— Пагь, ам вуч лагьай ихтилат я, муаллим. Вуна са куьникайни фикирмир, за куьмек гуда, пулунин кIвалахни кьезиларда, хиве кьуна судьяди.

Шад хьана, зенг хъувуна Усмана Загьирбегаз: — КIвалах туькIуьзва, пака ваз суддиз ша лугьузва.

… Мад сеферда райондай Усман кефи чIуру яз хквезва. Бубади гьал-агьвал хабар кьуна.

— Бес къе Загьирбег халу атанвай райондиз. Вичиз судьяди 10 агъзур манат це лагьаналда. Кесиб, 10 агъзур гана, хъфена. Бес  хиве кьур куьмек?.. 10 агъзур ма­нат гьакIани къачузвачир жал?..

«Лезги газетдин» 2019-йисан 27-нумрадай

___________________________________________________________________

Калушрин силис

Экуьн кьиляй хуьруьн папарик къе­къуьн, гьерекат квай. Алиханан диде рагь­метдиз фенвай. Югъни чIимелди тир, куьчедани кIамай кьван кьар авай. Кьуьзуь къари эхиримжи рекье туна, кIвал секин хьанвай.

Са арадилай гурарин кIаняй чувуд кьейи хьтин йикь акъатна. Къуншидал алай къавумдин паб Секне халадин къаргъиш масад тир: “Вичин кIвачер хурай, гъи­лер хурай! Накь къачур чин алай рези­нар амач, са иски шаталар я аламайбур…”

Пакагьан юкъуз мад резинрин силис хьана. Гила Секне халади, чинал акъваз­на, Алиханан вах Важибатаз экъуьгъзавай ва адан кIвачел алай цIийи резинар вичинбур я лугьузвай.

Важибатни сивел туькIвей паб тир. “Я кьейди, зун — уьмуьрлух Бакуда хьайиди, ви резинар за алукIдайди яни?” гафар тикрарзавай. И югъни икI алатна. Пуд лагьай йифериз мад мукьва-кьили атанвай. Мад резинрин силис хьана. Кьве дишегьлидин сивер сакIани акъва­зариз жезвачир. Эхирни Алихана амалдалди вичин вахаз лагьана: “Я вах, Важибат, заз чизва, а Секнедин резинар ву­на чуьнуьх тийидайди. Абур инал гъваш­ кван”.

Важибата гъана резинар, Алиханав вугана. Ада, сиви чуькьни тавуна, ниш­тIер­дивди юкьвай пайна, резиндин са хел Секнедив, муькуьдини Важибатав вугана.

“Ахвайш!” акъатна кIвале ацукьнавай папарай. Гьа иналди калушрин силисни куьтягь хьана.

Пер къалурайла…

— Валлагь, балаяр, суьгьбет мад къуншидикай я. Къени хьурай чеб, я Аллагь. Ай гьарай, сад авай вини магьледа. Дишегьли тир. Муькуь къуншияр хъсанбур тир. Виридан чара и Перихалумакай атIанвай. Кьилихъай башламишна, агъа­дал кьван виридахъ галаз къалма­къал­да жедай ам. Ибурукай сад Перихалуман лап мукьва къунши тир. И хизандин чара атIанвай.

Кьве къуншидин арада авай цални аскIанди тир, и пата авайдаз а пата авайди аквазвай.

Хулаз яд ахъайна, къуьнел перни алаз хтай къуншидин гададиз аквазвайди са шикил я: парудилай кьил хкажна, Перихалума, са тахсирни квачиз, и хизандиз къаргъишарзава.

Гьикьван хьуй лагьана, гьаятдиз хтай гадади пер къуьнелай авудна. Яъ, пер авудун сад хьана — Перихалум, чIул хьиз, ярх хьана!

Гьа идалди къалмакъални секин хьана.

КIвализ хтайла, гадади лугьузва: “Квез ам за перцив яна рекьизвайди хьиз хьанайни? Зун авам туш. Шаз чпин салаз яд гудайла, Перихалум вичин гъуьлуьхъ галаз кикIиз хьана. Ада, “Я гавурдин руш, бесрай”, лагьана, пер хкажайла, паб чIур хьанай. И сефердани, пер акурла, Перихалумаз кичIе хьана…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 41-нумрадай

_____________________________________________________________________

Чуьнуьхун

Пенсияда авай Аскер муаллимди телевизор кутуна. Гузвай хабарар ибур тир: гьукуматдин пулар чуьнуьхна; тIуь­на гьам чIехибуруни, гьам къаравулрини…

“Гьихьтин вахтар хьанватIа аку, ­С­о-ветрин девирда са хуьруьн багълариз са къа­равул тир жедайди, — наразивал къалурна дидеди. — Къаравул Фар­мана­кай виридаз, цIухъай хьиз, ки­чIе­дай, гьа­кьван вафалу кас тир гьукуматдиз…”

Аскер муаллимдик хъуьруьн акатна. ГъвечIи вахтунда чпи къаравул Фарман халудиз кьур кар рикIел хтана. “Чун 13-14 йис хьанвай гадаяр тир. Гатун вахт я, вични — пIинийрин. Тарар яру хьана аквазвай. Вучда, нез кIанзава. Амма гьикI неда? Фарман халуди агуддани бес?

Чун пуд гада — зун, Алибег, Сефер — меслят хьана: къаравул фу нез хъфейла,  фена пIинияр неда.

Фарман кIвализ хъфин гуьзетна чна. Са арадилай акуна, Фармана хуьруьхъ гьерекатзава. Чунни фена пIинидин тарциз акьахна. Са капашда авайбурни нез агакьнач, Фарман хтана, тарцин кIаник акъвазна. Гъилни пеле туна, ам чаз килигзавай. Вичини ахьтин къаргъишар ийизвай: “Етимар, куь иесияр за жа­гъурда”.

Чал пудални шапкаяр алай, пеле тунвай. Вужар ятIа чир жезвачир. Гьа и арада багъдин вини кьиляй аялрин са кIватал фена. “Чан текьейбур, куь аявал за ахпа ийида” лагьана, Фарман халуди вичин куьмекчи кицI чун авай тарцел кутIунна, вич муькуь аялрин гуьгъуьниз фена. Ийир-тийир хьана чи.

Са герендилай Сефера лагьана: “Гадаяр, зи кьилиз са фикир атанва, куьнени заз куьмек це”. Сеферан гъиле тарцин хиляй гьатнавай са кIир авай. Вични вижевай кIевиди. Гъилевай кIир Сефера кицIин зунжурдихъ галкIурна, винелди ялна, чнани куьмек гана. КицI тарцин хилев агакьайла, хкадарна тарцяй, ката чун!

А женжелвал рикIел хтайла, гилани регъуь жезва авур кардикай. Гишин чIа­вузни чуьнуьхун хъсан кар туш…”

«Лезги газетдин» 2019-йисан 50-нумрадай

_________________________________________

Ингилис чIал

И хъуьтIуьз Сургутда гзаф жи­в­ер къванвай. Герен-герен къати гарарни акъатзавай. Мектебрин, аялрин бахчайрин кIва­лах­­ акъвазарнавай.

Винел алай мертебада авай урус дишегьли Оляди вичин руш Алина чи кIвализ гъана, вич дидедин патав фена, хкведа ла­гьана.

Чахъни Алинадин тай руш авай, санал къугъвадай.

Нисинихъ кIвалин иесиярни (езнени зи руш) хтана. Ибур чеб чпихъ галаз лезги чIалал рахадайла, столдихъ ацукьнавай Али­нади зи хтулдивай хабар кьаз­ва: “Саяд, твои родители на английском говорят?”

Бул хъуьруьнар хьана чаз. Аялди лезги чIал ингилис чIалай кьунвай…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 52-нумрадай

___________________________________________

Такси

Дербент шегьерда лап фадлай зи хуьруьнви Къазимегьамед яшамиш жезвай. Вичин гьал — агьвални пара хъсан тир. Таксиствиле кIвалахзавай ада. Вичинни зарафатрал гзаф рикI алайди тир.

Мугьмандиз кIвализ фейиди, Къазимегьамеда зун ахъайнач, хуьруьзни рахкурнач. Таксида акьадарна, зун ресторандиз тухудайвал хьана. Физва чун, яргъай хьиз чувудрин папари куьчедин юкьвал гамар юзур­зава.

Ибурув агакьдайла, Къазимегьамеда заз лугьуда: “Килиг, за вучдатIа…” ИкI лагьана, рулдихъ галай ада вичин кьил агъуз­на. Пагь, са гьараяр папарай акъатна! Юзурзавай гамни ре­кьин юкьвал туна, абур катна. “Машин гелди, шофур юхди”, — гьарайзавай сада.

Къазимегьамеда вичин такси папарин патавай  гьална, ахпа кьил хкажна, гъилни юзурна.

“Гьа кепеюгъли!” лугьуз, папар гила уях хьана…

«Лезги газетдин» 2020-йисан 3-нумрадай

__________________________________________________________

Калушар гьикI рахкурда?

Чими гатун югъ рагъдандихъ элкъвенвай. Тарарикни шагьвар акатнавай. Зегьемвални амачир. Са самовардин чай хъван, я хизанар, лугьуз кIваляй Али халу экъечIна. Са геренни хьанач, суса самовардин чай гьазурна, чардахдик хкана. Вири хизан кIватI хьана, чай хъвазвай. Ийизвай ихтилатни самовардин чайдин тариф тир.

Гьа и гафарик кваз къунши хуьряй халу Райзудинни атана. “Пагь, ажеб хьанани зун атана, фадлай самовардин чай кIанзавайди тир”, лугьуз, гьамни чардахдик экечIна.

Хваш-беш авурдалай кьулухъ суьгьбетар генани яцIа гьатна. ГьикI лагьайтIани, халудин вичин рикIни и кIвалахдал алайди тир. Амма къе, вучиз ятIани, адан рикIик кин квай хьиз тир. Генани вуч хабарар ава куь патара лагьайла, халуди башламишна: “Агь, чан хтулар, накь зи кьилел атайди…” Хизан вири са жуьре хьана акъвазна. Халудин си­вик тIимил хъвер кваз акурла, абур секин хьанвай. “Накь зун Дербентдиз фенвай. Гьанай къачудай шейэр авай. Квез зи къунши Кевсият чида кьван. Аллагьди хуьрай. Гьар къуншидикай рахадайла, заз зи рагьмет хьайи бубадин гафар ри­кIел хкиз кIанда. Ада лугьудай: “Чувудри кIвал эцигдайла, къунши вуж ятIа чирдай”.

“Къуншидикай мисал зазни чи­да, — лагьана чкадилай хтул Фатимади. — Чаз лезги  литературадин тарсуна ктабдай кIелна: “Къунши хъсанди хьайила, кьецIи рушазни илчи акъатда”.

Вири хъуьрена. “Гьахъ я, хтул. Къунши хъсанди хьун бахтлувал я. Амма зи хьтин къунши душмандизни тахьурай. Нянихъ кIвалевай кайванидихъ галаз меслятна, пакамахъ фад Дербентдиз фидайвал хьана. Фад финин себебни ам тир хьи, къунши Кевсият гьалт тавун патал. Гьалтнани, ада ви рикI, гьикI хьайитIани, тIарда. Экуьнахъ фад къарагъна, инихъ-анихъ килигна, кас-мас авач. Зунни тадиз къецихъ экъечIна, са кьве кам къачуна, гьинай акъатнатIани чидач, Кевсият зи вилик атана. “Вун гьиниз я икьван фад?” — гьарайна ада. Пагь атIана амукьна зун. Мезни галкIиз, за жаваб гана: «Дер-Дербентдиз, къачудай куьлуь-шуьлуь шейэр авай.  Хъсан рехъ хьуй лагь, Кевсият, са чин алай резинарни гъида за ваз”.

ИкI лагьайла, къуншидин сивик са тIимил хъверни акатна. “Алад, алад, хъсан сят хьуй ваз”, гафарни акъатна. Якъадашар, са кьве къадам къачуна, кьулухъай гьарайдай ван атана, зунни кьулухъ элкъвена. “Яда, Райзудин, вун хтун та­хьай­­тIа, а калушар гьикI рахкурда?”

Ихьтин “алхиш” ийидани хъсан къуншиди?..

«Лезги газетдин» 2020-йисан 18-нумрадай

________________________________________________________________________________

ИкIни жеда кьван

Шеф — директор

Мектебдин директор Алини Къадир муаллим Дербент шегьердиз фин меслят хьанвай. Гьарда вичиз кIани-такIан къачуз. Машин гьалзавайди Къадир тир. Директор Алиди вичин хизандиз недай-хъвадай суьрсет къачуна. Къадирани вичин туьквендиз  герек тир зун-вун.

— Кар туькIвейла базарда акъвазмир лугьудайвал, чун ги­ла хъфида, — лагьана Алиди.

Гьа и арада Къадира лугьузва: “Валлагь, директор, Дер­бент­дай сагъ-саламат хъфин еке бахт я. Инин милицаяр пара яманбур я”.

И гафарик кваз са милицади машин акъвазарун буйругъна.

— ГьикI лагьанай за? — гьарай акъатна Къадирай.

“Ахъая куь машин, вуч ава ана?” — лагьана, милицади ма­шин­­да кьил туна. КилигайтIа, ина къуьнелай вегьедай чIул ку­та­дай чкани амачир. Къадир вични­ пара дугъри кас тир. Се­киндиз жа­ваб гузва: “Валлагь, машинда­ авайди­ къачунвай шейэр я. Дуьз лагьай­тIа, кIвачерик эрекьрин путулкаярни ква. Патав ацукьнавайди (милицадиз лугьузва Къадира) зи шеф, директор я!”

ИкI лагьанмазди, милиционерди машин гьалдай буйругъ гана.

Машиндиз худ гузвай арада Къадиран сивяй “школадин” гаф акъатна. И ван хьайи милица гьасятда уях хьана. “Акъвазара ма­шин!” — гьарайна ада.

Алиди кьил галтадзава: “Ваз ни лагь лагьанай зун гьинин директор ятIа?”

Эхир са вад манат милицадин гъиле туна, машиндиз худ гана…

«Лезги газетдин» 2020-йисан 27-нумрадай

_____________________________________

КIвач хун

— Ядаяр, гьикьван къуншийрикай пис рахан? Хъсанбурни авайди я, мердимазарарни. Са юкъуз зун маса магьледай хквезвай. Пагь, ина авайди чувуд кьейи йикь тир. Вуч хьана, гьикI хьана? Бес Алиханан кIвач ханва, вични  гьарай-гьарайдал ала…

— Вучиз хана? Ни яна?

— Кьурун къав туькIуьрзавай Зейналаз ада экъуьгъунарна лугьузва. Вични, луьл пиян яз… Инлай хъфена, бажармишиз та­хьа­­на­, кьвалалай аватна кIамуз… Гила, кIвач хана лугьуз, сузадал ала.

Гена къуншидал жерягь Гьасан дайи алай. Эверайла, сиви чуькьни тавуна, атана. КIвалевайбур къецихъ акъудна. “Гьи кIвач я?” — хабар кьуна ада Алиханавай. “И эрчIи кIвач я, чан Гьасан буба. Хва кьей Зейналан  вили яна зун…” — жаваб гана начагъда.

“И кIвач яни?”, лагьана, Гьасан дайиди “ханвай” кIвач вичивай жедайвал яна.

Вай бубадин хва! Алихан цIайлапан хьиз къарагъна, айвандик квай папаризни кIур гана, гурарайгъуз гуьлле хьиз фена…  “Гьа ву-у! Ву-у!” — акъатна дишегьлийрай…

— Чан текьей чан, — лагьана Гьасан дайиди, — ханвай кIвач гвайди икI катдани?..

Жерягьдиз, кIвач акунмазди, чир хьанвай яланчидин амалар тирди…

Бес, гьахьтин инсанарни авайди я!..

«ЛГ»-дин 2020-йисан 35-нумрадай

___________________________________________________________________________________

Памадуррин баллон

Хуьре авай пуд итимдин пеше экуьнлай няналди хъун тир. Я кIваликай, я аялри­кай, я цIам — кIарасдикай фикир ийидай мажал авачир. Надиран чIехи вах Телли бах абурун гуь­гъуьна жедай, хъвазвай чкаяр ах­тар­миш­завай…

Гатфарихъ элкъвенвай вахт тир. Надир кIвализ геж хквез галаз-галаз са шумуд югъ алатна. Югъ няни хьанвай, мад кIвале Надир авачир. Телли бахни, са лашни гъиле кьуна, гуьгъуьниз фена.

Хуьруьн юкьвал туьквен алай. Пул гва­тIа­ни, гвачтIани, са путулка чехир аламаз гьат­завай. Гвай кепекар кIватIна, гадаяр чехир къачуз туьквендиз фена. Муькуь дуст Адилханан кIвалер гьа туьквендин патав гвай. Ида  недай фу-къафун вичин кIваляй гъидайвал хьана. Хъфена, памадуррин са баллон пенжекдик кутуна, туьквендал хтана.­

Баллон цлан кIанивай эцигна, вични дустарин патав туьквендиз гьахьна. И кIвала­хар вири Телли бахдиз акуна. Сиви чуькьни тавуна, памадурар авай баллон вахчуна, ада кIвалихъди еримишна.

Чехир гваз хтай гадайриз баллон гьатнач хьи, гьатнач. “Валлагь, гьа и пипIе, патав­ еке къванни гвайди тир, эцигайди я”, — рахазва Адилхан.

Йифиз Надир кIвализ хтайтIа, памадурар авай баллон столдал алай. Са кьатIа авайбур аялри тIуьнвай. Надир гъавурда гьатнавай: кIвале фадлай кьеле тур памадурар амачир, гила аялар шад хьана!..

«Лезги газетдин» 2021-йисан 8-нумрадай

____________________________________________________________________________________

Челег “михьна”

Гьалалбег халудин  рикIел челег михьун акьалтна. Адаз бензин цаз кIанзавай. Вичихъни мотоцикл авай. Мотоцикл тушир гьа, эрчIи гъил тир!

Куьчедал итимарни кIватI хьанвай. Челегни къецел акъудна, вичин рикIе авай хиял малумарна. Гъиле бензин  авай са ракьун кьватини авай. Бензин ракьун челегдиз цана цIай яна кIанзавай. Ам михьи хьун паталди. Гзаф минетна мирес Азиз халуди: “Я мирес, ам хата кIвалах я, акI ийимир” лугьуз.

“Э, са затIни жедач”, — лагьана, бензин челегдиз ичIирна, спичкадин кьал вегьена­…

Ай, бубад хва, челег элкъвез башламишна. Итимар гьарма санихъ катна.

Гьа и арада анихъай, вичин азарлу дидедал кьил чIугуна, Маркизат хала хквезвай. Бирдан хъиткьинай ван акъатна, ванцихъ галаз — челегдай цIайни!

Маркизат халадин кьулухъай, перемдин са пай къачуна, цIай алатна. Гьалалбег халу лагьайтIа, вичин кьурук акъатнавай. КIвачелни затIни аламачир. “Яъ, зи гуьлуьтар гьиниз фена?” лугьуз, аламат хьанвай.

“Абур цIрана, мирес” — хълагьна Азиз халуди.

Чай цуз, Абдурагьман

Къе чи ихтилатар чайдикай хьана. Абдурагьман  имидин хва Мегьамедрагьимаз еке къуллугъ гьатнавай. Ам чкадин тамун чIехиди хьанвай. Бубадал кьил чIугвазни хквезвай.

Са сеферда бубани хва ацукьна, вилик самоварни эцигна, чпин дерди-гьал ийизвай. Гьа и арада хци бубадиз вичиз чай цун теклифзава. Пагь, са хъел атана бу­бадиз. “А къуллугъар — за валай вилик…” — лагьана, самовар айвандикай гьаятдиз вегьена.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 13-нумрадай

____________________________________________________

Лишанриз гьазурвал

Гьар чи кIвализ Райзудин халу атайла, тухдалди чна адан суьгьбетриз яб гудай. Самоварни столдал пайда жедай. Райзудин халудиз самовардин чай кIандай. Чай гьазур­ хьана. Амма чаяр къайини жезва, садани хъвазвач. Эхирни бахдивай акъвазиз хьанач:

— Куьне чаяр вучиз хъвазвач?

И  вахтунда халудик хъуьруьн акатна.

— Ву-ув, чай шекердив хъвадайди тушир­ни?­ — гьарай акъатна бахдай. Шекер авай ше­кердан­ни столдал гъана, чаяр хъваз башламишна.

— Гила за квез чайдикайни шекердикай са ихтилат ахъайда, — лагьана Райзудин халуди.­

Виридаз хвеши хьанвай. Кисна яб гуз башламишна.

— Мирес Селим имидин кьвед лагьай рушак лишанар кутаз къвезвай югъ. Селим имидин къари Аният пара кагьул дишегьли тир. И кIвалах Селим имидизни чизвай. Гьавиляй миресдик экуьнлай теспачавал квай: — Килиг гьа, Аният, къавумарни райондай къвезвайбур я. За эвернавай мугьманарни — хуьре вилик-кьилик галайбур…

Вич къаравул тир багъларин. Эвернавай мугьманарни — гьа багъларин бригадирар, звеноводар. Садра мад тагькимарна итимди: — Ви­ри гьазур хьурай суфрадал, рикIелай алудмир…

Гьа и гафарик кваз къавумарни атана.  Хваш-беш авуна, суфра экIяна, сифте нубатда чаяр гъана. Чаяр къайи жезва. Аният (кайвани) кIвализ къвез — хъфизва.

Атанвай мугьманар, далу цлаз яна фара­къат хьанва. Шекер лагьайтIа, буфетда амай. Буфетдихъ фидай рехъни мугьманри кIевна­вай. КIвал гъвечIиди, дарди тир. Буфет­дални куьлегар алай. А вахтара шекердални мукъаят тир. Инихъ-анихъ килигна, мирес Селим. Вични ам гзаф туьнтди тир. Гъавурда­ акьуна:­  шекер суфрадал алач.

— За ваз гьикI лагьанай, келлебаз дишегьли?, — хъел кваз гьарайна Селим имиди. Къачуна суфрадин патав гвай чайдан, Аният имид сусахъ агалдарна.

Гена яргъи перемдин ценер кьежена.

Идалди бес тахьана, тепилмиш хьана ви­чин къаридал. Са хъуьруьн къведай агьвалатдиз элкъвенай а мярекат…

Дидедал кьару рушари буба са гужуналди секинарнай.

Туьнт хьунни пис я, гьакI — рикIелай финни…

Посылка

Гьар гад хьайила, хуьруьн инсанрин арада къалмакъал жедай. Куьн патахъай?  Цин патахъай. Са хвалай къвезвай яд виридаз герек жезвай. Сабурлувал авачир.

Са экуьнахъ гьаятдиз эвичIайла, гьарай-эвер тир авайди. Мад цин патахъай къуншияр Алини Абас сад-садал элкъвенвай. Гьаятдиз эвичIай Ибрагьимни и ванцел атана. Ибуру гьарда вич гьахълу я лугьузвай. Алидин гъиле са вижевай лопатка авай. Сиви чуькьни тавуна, Ибрагьима лопатка Алидин гъиляй къачуна, кьве кьатIна.

И кар акур Абас, кьил кIарцIи ягъайди хьиз, кIвализ хъфена. Аламайбур хъуьрезвай.

Абуруз Ибрагьиман хесет чизвай. Ам дус­тагъда авайла, ихьтин кIвалах хьаналдай: низ посылка хтайтIани, дустагъда авай нахалри, ам вахчуз, чпиз пайзавай. Садавайни чуькьни ийиз жезвачир. Са сеферда Ибрагьи­мазни посылка атаналда. Посылкадив агатиз­ кIан хьайи са ягьсуздин кьил гьа посылкадив­ яна, хана. Гьанлай кьулухъ посылкаяр саламатдиз чпин иесийрив агакьиз хьаналдай…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 45-нумрадай.

_______________________________________________________________________________________

Тапарар

Тамила халадин езне ихтилатрал гзаф рикI алайди тир. Чаяр хъвазвайбурун суьгьбетар яргъал физвай. Садлагьана езнедин рикIел вичин мектебдин вахтар, дустар хтана.­

— Гьайиф, а дуст амач. Ам, кьилел дуьшуьш атана, телеф хьана, — эгечI­­на суьгьбетиз езне. — Мектебда кIел­завайла ада няс кIвалахар ийи­дай.­

Са сеферда мад и гададилай шикаятар атана. Кьве гадади къал акъуд­навай. Директорди абуруз кабинетдиз эверна, гьараяр гуз башламишна. И арада къецихъай директордиз эверна. Гадаяр кабинетда туна, ам экъечIна. Телефонди зенг авуна. Жазаламишзавай лап няс га­дади трубка кьуна. Зенг райондай авун­вайди тир. Гадади райондай ра­хазвайдаз хабар гузва: “Квез чизвачни, директор, къе экуьнахъ мектебдиз кIвалахал къведайла, поезддик  акатна кьенва”. ИкI лагьана, трубка эхцигна. Са арадилай директорни хтана. “Квахь инай угърашар, мад гьикьван хьуй,  куьне куьн дуьз твах”, — лагьана, гадаяр кабинетдай ахкъуд­на. Са сятни арадай фенач­ мектебдин патав чIулав “Волга” машиндай са шумуд кас эвичIна. И арада директор, папкани хъуьчIуьк кваз кабинетдай экъечIзавай. Атанвай­бур райондай тир. Аламат хьана амукьна абур. Чпиз телефондай гайи ха­бар­ди­кай малумарна. Вуж я, вуж туш? Гьелбетда, чир хьана вуж ятIа.  Вуч хъийида кьван, тапарар авур зи дуст мектебдай акъудна. Таб авун хъсан туш, адан нетижаяр писбур же­да, — акьалтIарна  вичин  ихтилат  езнеди.

Гьажилеглег

Валлагь, чи лезги гадаяр къемеда инсанар я. Гьа икI лугьуз-лугьуз, тини авай курни гваз Багъдагуьл свас къвезвай.

— Квез берекатар хьуй, — лагьана ада тини авай чанах  хьран къерехдив эцигна.

— Вун никай рахазва, я свас? —  хабар кьуна фу чраз хьрак ацукьнавай Бажи халади.

— Ву, я чан Бажи хала, за ваз вуч лугьун, кIвале авай кефчибегдикай.

— Ан, а Назиракай яни, вич  Аллагьди хуьй, халисан кефчибег я. Мад вуч авуна?

— Вуч ийида кьван, югъ няни жедалди, са гьажилеглег акуна, гьадахъ калтугиз хьаналда, я гъиле­ гьатай гьажилеглегни хьанач. Абур векь яна хкведа лугьуз, за какаяр хазвай верчни тукIуна, киниярни акьалжна гьазурнавай. ТIуьна чпиз хинкIални, са кьатIни хкиз туна. Гила хъуьруьнар ийиз ацукьнава. Авуна кIанзавай кIвала­хар ава. Зун ла­гьайтIа, хъиле куз­ва­.

— Э, я чан свас, абур куьлуь-шуь­луьяр я. Пака ийида, къе хьаначтIа.

— Пака лугьудай миргихъ тум хьайиди туш лугьуда. КIвалахал фе­на кIанзавайди я. Езнени хъфидайди я, отпуск куьтягь хьанва.

— Эгь, итимар я ман, чан Багъдагуьл свас, акьул къведа абуруз.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 9-нумрадай.

__________________________________________________

ЛакIаб

ЛакIабар вири халкьарихъ ава. Аламатдин кIвалах я, гьа са лакIаб лап чеб-чпивай яргъа авай хуьрерани сад хьтинбур жеда. ЛакIабар тухумрални, кьилдин ксарални жезва. Месела, “КIутаяр”, “Картуфар”, “Север”. Заз са тухумдал “ГитI” лакIаб гьикI акьалтнатIа лугьуз кIанзава.

Кесиб вахтар тир. Кьуьзуь итимар кимел ацукьдай, чпин дерди-балани гьа инал гьялдай.

— Ядаяр, — лагьана са агъсакъалди, — накь къариди гитI гьазурнавай.

А вахтунда миресрин, мукьва-кьилийрин етим аялар чIехи миресди хуьдай адет авай.

— Нянихъ гитI тIуьна, винелай кавални вегьена, зи кIвале авай миресдин гада Гьажи ахварал фена, — давамарна вичин суьгь­бет агъсакъалди. — Йифен кьуларилай алатайла, Гьажи ахварай аватайди акуна заз.

— Гьажикъули ими, югъ хьанани? — хабар кьуна ада.

— Югъ хьанвач, чан хва. Ксун хъия, — жаваб хгана за. Са арадилай мад месикай ван хкатна:

— Бисен имид свас,  гитI амани?..

— Аквазвани квез, етим хьайила, нефс ацIузвач. Гьанлай кьулухъ чи тухумдал “ГитI” лакIаб акьалтна, — сир ачухна агъса­къалди.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 13-нумрадай.

_______________________________________________________________

Вечрен шурпа

(Гьикая)

КIвале авай къари начагъ хьана са шумуд югъ тир. Чебни кIвале кьвед авай. Муькуь къари начагъ хьанвай къаридин итимдин ди­де жезвай. И кьве къари са юкъузни туькI­вейбур тушир. Пара туьнт къилихар авай чIе­хи къаридихъ.

Са юкъуз, къарийрихъ галаз са кIвале яша­миш жезвай жегьил свас мектебдай хкведайла, начагъзавай къаридин стха гьалтна. Хабарар кьуна. Стха къуншидал алайтIани, атун-хъфин авайди тушир. Суса къари кефсуз хьанвайдакай лагьана.

Нянихъ стха вахан патав атана. “Вах, гьикI хьана, кефияр авач­ни?  Чинавай рангар атIанва хьи? Ваз гьина мекьи хьана?” — жу­зуна стхади.

ЧIехи къари вилин тумунай килигзавай атанвай мугьмандиз.

Стха элкъвена, вахан итимдивай жузуна: — Квез хъипи верч авани?

— Ава, — жаваб гана кIвалин иесиди.

— АватIа, верч тукIукI, адакай шурпа гьазура вахаз…

Вич кьве гъилни ичIиз атанвай. Чара хьанач, верч тукIуна, михьна, куьлуь авуна, къулал ргаз эцигна. Суса вечрекай дадлу шурпа гьазурна. Азарлу хьанвай къаридини са къапуна авайди тIуьна. Хизандин руфунни динж хьана.

Халуди, тIуьрдалай кьулухъ мадни вичин­ къапуниз  са кавча хъивегьиз туна, хъипи вечренни чIулав вечрен як дадлу жедайдини хълагьна, пIузарривай са гъилни гуьцI­на. Чаярни хъвана, вахаз Аллагьдин куьмек хьуй лагьана, ам хъфена.

Пакадин юкъуз стха мад вахан патав атана. И сефердани гъиле­ затIни авачир. Вахан кефиярни хъсан хьанвай. “Гьан, за лагьа­най­ни, хъипи вечрен шурпади куьмек гудайди я?” — лагьана стхади.

Пуд лагьай юкъуз къари кIвачел къа­рагъна.­

Пагь, кIвачел къарагъуникай хьанани? ЧIехи къаридин сив акъвазнач:

— КIвале авай кака хазвай верч тукIуна тIуьна, ваз гьарам хьуй шурпа, — акъваз тийиз­, агь ийизвай ада.

Гьа икI са варз хьана. Эхирни сагъ хъхьанвай къариди вичин стхадиз лагьана: “Я залум стха, а хъипи верч ваз авачирни? Гваз къведай ман”.

ИкI лагьайди, чIехи къари секин хьана… “Аллагьдиз шукур”, — лагьана амайбуруни.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 24-нумрадай.

_____________________________________________________

«Жин» рахана

(Агьвалат)

Зулни акъатна. Вирида чпин цIам-кIа­расдин къайгъу ийизвай. Тавуникайни чара ава­чир. Шумуд югъ тир Таибат халади гьарай-эвер ийиз.

“Я хизанар, кIвале кIарасар амач. Фу хьрак, чрадайла, гуьнуькъара жезва, гъилерал чразвай хьиз ава. Куь ферсузвал вуч я?!”.

Эхир кIвалин иеси Аламудин халу пакамахъ фад тамуз фидайвал хьана. Тухванвай­ рушни къуншидал алайди тир. Рушан хизандиз ихьтин кIвалахар хуш тушир. Езнеди вичин стхани кIва­чинарна.

Аламудин халу пара мерд кас тир. Езнеди лагьайтIа, папаз акьван яб гудачир, дидедихъай­, цIухъай хьиз, кичIе­дай…

Пака тамуз кIарасар кIватIиз физвайдакай езнеди папаз хабар гана, недай зун-вун гьазурун буйругъна. Вичизни тIуьнилай кIандай шей авайди тушир.

Гьа икI экуьнахъ пудни тамуз, кIара­сар, цIа­мар кIватIиз, фена. Тамни хейлин яргъа авай. КIва­чи-кIвачи фена кIанзавай. Улакь авачир. ТIуь­нал-хъунал рикI алай, руфунин хатур хан тийизвай и ксари башламишна чпиз экуьнин нагьар ийиз. Тамун михьи гьава, патав къайи бу­лах, хелвет чка… Нин иштагь ачух же­дач? Сиф­те тIуьна кIанда, ахпа кIва­лахда. Пудни ра­зи хьана.

ТIуьнайтIа, низ дерт авай, ибурув хъвадайди гвай гьа. Таза ргай верч, яру помидорар, ниси, таза фу, патавни “жейрандин нек”. ТIуьна гадай­ри, хъвана гадайри: гагь эрекь, гагьни булахдин­ къайи яд. Ахпа къаткана, чпиз са вил ахварна…

Гьич чандиз кIарас кIватIиз ашкъи атанач. Атана югъни няни жезва. Гила вучда, гьикIда, кIвализ гьи чин алаз хъфида? “Валлагь, гадаяр, заз зи гьал пара пис аквазва. Куьн куь кIвалериз хъфидайди я, квез чуькьдай кас авач. Бес за вуч ийин, дидеди гъуьнтI гудай кьван зун рекьидайди я” лугьуз, езнедик лап шел-хвал квай.

Яргъа хьиз куьгьне кIвалин харапIа гвай. Инсанри адаз “чинеррин кIвал” лугьудай. “Ша, чна и кIвале йиф акъудда, экуьнахъ къарагъна кIара­сарни гваз кIвализ хъфида”, — лагьана, алай чкадилай ван хкажна иранбубади.

И меслятдал пудни рази хьанатIани, езнедиз йифиз тама амукьиз кIанзавачир. Ам са фенд акъуддай фикирдал атана.

“ЯтIа куьн аниз алад, зунни куь гуьгъуьнал алаз къведа”, — лагьана ада.

И вахтунда ибур кьвед рекье туна, вич кьулухъ патай тадиз фена, а сирлу кIвале ацукьна ам. Анив агакьайла, иранбубадизни езнедин стхадиз “чинеррин кIва­ляй” ажайиб ванцелди рахадай ван къведа: “Куьн пуд авайди тир, кьвед куьз атанва?”

И ван хьайи итимар акI катна хьи, гуя абурухъ вагьши гьайван галтугзава.

И чIавуз куьгьне харапIадай экъечI­на, езне лугьудай лутуди гьарайзава:

“Куьн гьиниз катзава? Ам зун я. Хи-хи-хи!..”

Катзавайбур акъваз хьана: “Кьей хва, кичIе хьана, чи рикI аватнавай. Рекьинни  мумкин тир, уюнбаз!”.

— Хъванвайбуруз сад кьвед хьиз аквадай адет я, — вич гьахъарна лутуди. КIа­­расар хьаначтIани, хъуьруьнар хьана…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 29-нумрадай