Репия Къарибовадин и эсер чав Яран сувар алатайдалай кьулухъ агакьна. ЯтIани, гатфарин эвел кьиле къейдзавай и суварин метлеб квахьнавач. Яран суварин ва гатфарин крар, къайгъуяр гьелелиг тIимил хьанвач. Чаз адан са шумуд чIук кIелдайбуруз теклифун хъсан яз акуна…

Яр атана

Иштиракзавайбур:

Фатума — 60 йис яш хьанвай баде

Заира — адан хтул, 17 йис

Эсли — къуншидин паб,  45 йис

Айша, Мадина, Лейла — Заирадин дустар,  17-19  йисар

Энвер, Эмир, Замир, Ислам — къуншийрин гадаяр, 20-23 йисар

Зуьрнечияр, далдамчияр, хуьруьн агьалияр

1-лагьай перде

Кlвал. Фатума баде, гуьлуьт храз, стулдихъ ацукьнава. Заира мектебдай  хтанва.

Заира. — Нисин хийир, чан баде. Вуч кар ятlани чидач, чи къуншийри гзаф михьивилер ийизва: садбуру рухвар, хали­чаяр чуьхвена экlянава, масадбуру да­кlаррин шуьшеяр михьзава, муькуьбуру­ни­ кlвалерив дамах гутазва. Хийир хьуй?!

Фатума. — Хийир я, чан бала. Яран сувар къвезва. Инсанри гьадаз гьазурвилер аквазва.

Заира. — Я чан баде, мусурманриз Рамазандин ва Къурбанд суварар тушни авайди?

Фатума. — Яран сувар чи миллетди дегь вахтарилай кьиле тухузвай сувар я, чан руш.

Заира. — Гила а вахтар амач, я баде! Гатфар тlебиат цlийи жезвай, адан аял вахт я. Гьар са  йикъаз вичин мана ава. Мартдин 22-23 йифни югъ сад жезвай йикъар я. Гьадаз килигна и кьадар калтугунар авун дуьз яни?

Фатума. — А вуна лугьузвай мартдин  22-23 пара къуват авай йикъар яз гьисабзава чи миллетди. Гьаниз  килигна, а югъ су­вар яз гьисабзава. А юкъуз къадим вахтара дявеяр акъвазардай, хъелзавайбур дуст  хъжедай, бурж алайбуру чпин буржар вахкудай,  сифте ргал  цан, магьсулар цадай…

Заира. — Ваз и адетар гьинай чида? Вун гилан баде я.

Хъуьрена, баде къужахда кьуна.

Фатума. — Я бала, бес чаз акуначни? Абур чи дидейрилай, бадейрилай, чlехи бубайрилай амай кlвалахар я. За ваз чирзава и адетар, вуна рикlелай алуд тавун патал. Вунани ви аялриз, ви хтулриз чира. Адетар квадарна виже къведач.

Заира. — Гатфариз, ракъинин нурар хкаж жедайла, цавун къерех яру жеда. Гьавиляй и сувариз Ракъинин сувар ла­гьайтlа жедачни? Яр — ЯРУВАЛ гафуни­кай­ хьанвачни бес?

Фатума. — Эхь, чан бала. Мекьи кьуьд акъатайла,  ракъини инсанрин ри­кIериз чимивал гуда. А яру рангунихъни чlехи метлеб ава. Ам ивидин ранг я. Ивидал кьунвай кьин виридалайни кlеви жеда; дуствал субут ийиз кlан хьайила, тlуб атlана, иви акъудна, садан стIалар масадан ивидик акадардай; душманрай иви акъудиз, абур  тергдай.

Заира. — Са гьафте я вуна зи гъилик яру гъал  кутуна. Адакай вуч жезва?

Фатума. — Яра ягъ тавурай лугьуз, гат­фарин йикъара аялрин гъилерик яру гъалар кутадай, яру пекер алукlдай адетни­ ава чаз. Чи миллетди, яру рангуниз чlе­хи метлеб гуз, цlийи сусан чинай яру дуьгуьр авадардай. Кьегьал жегьилрин, ви­кlегь балкlанрин туьтуьна яру шалар твадай…

КIвализ къуншидин паб Эсли атана.­

Эсли. — Фатума хала, кlвале авани вун?  Куьне вуч ийизва?

Фатума. — Ша, авачиз гьиниз фида! Ингье хтулдиз Яран суварикай ихтилатзава…

Заира.— Бадедин гафариз яб гуз, экуьналди ацукьдай зун.  Гила куьне куь гафар лагь.

Заира  муькуь кlвализ физва.

Эсли. —  Яран кlвалахар зазни чириз кlан­зава. Къе пуд югъ я, за къуьл кьежир­на, суфрадал экlянава, абуру цlи­рерни гъанва. Сувариз  заз тlач гьазуриз кlанза­ва. Гила а къуьлуьз вуч авуна кlан­датlа заз чидач…

Фатума. —  Жуван къуьлуьн кьадардиз килигна, адак калар акадарна, регъвена кlанзава.

Ахпа 5 кг регъвенвай гъуьруьз  8-10 литр чими  ядни яна, мая кутуна (1 истикан цу­ру кицикрин яд), чими чкада тур. Пака-ман юкъуз тlач гьазур жеда. Вилик гъидайла, сав  рикlелай алудмир.

Эсли. — Сагърай вун, чан Фатума ха­ла. Ша чна къуншияр кlватl  хьана,  гитlни гьазурин.

Фатума. — Иер кlвалах я. Адак ирид ня­мет кутуна кlанда: гьайвандин кlва­чер, къуьл, пахлаяр, гьажибугъда, мух, чlахар, нахутl…

Эсли. —  Адаз нек ягъайтlани жедачни?

Фатума. — Некlеди мадни хъсан дад гуда. Гитl виридаз  пайна кlанда.

Эсли. — Ийида ман, чан Фатума хала. И чи адет хъсанди я. Квадарун дуьз туш.

2-лагьай перде

Суварин югъ.Кlвалерин вилик пата чиле акlурнавай шемер кузва. 3-4 кlва­лерин варар гьаятдиз килигзава. Юкьвал кузвай кlарасрин гьамбар ала. Шад яз, хъуьруьнар ийиз рушар къвезва.

Заира. — И лаванриз килиг садра, абур иски хьанвай пекерикай раснава.

Мадина. — Чи хуьре гьар кlвале шумуд аял аватlа, гьа кьадар лаванар чиле акlурдай.

Айша. — Аялар, къумпараяр ягъа, лен­ге­рар (синияр) гатут, зенгер ая. Ванер къа­ти­­ хьайила, жинерар катда, чlуру ни­ят­­ ри­кlе авайбур яргъаз фирай,чав агат тавурай.

Лейла. — Чи хуьре цавуз кузвай хьелхьемар ахъайдай.

Заира. — Чи хуьре дагъларай кузвай чархар авадардай.

Мадина. — Чи хуьре аялри иски  хьа­йи­ са пекни тадачир, гьабурукай кlва­тlал ийиз, цIай ядай. Барбияр туькIуь­риз, цIай кутаз, ахъайдай.

Айша. — И шемерни  куьгьне пекер алчударна авунва, абуруз лаванар лугьуда. Ша чна манияр лугьун.

Лейла. — Ингье манияр лугьудайбур атанва.

Кlвенкlве зуьрнечияр аваз, ахпа гьебеяр, сумкаяр гваз гадаяр къвезва. Гагь са рак, гагь маса рак гатаз, абуру суварин паяр кlватlзава.

Энвер.

— Яран сувар атанва,

Куь ракlар чна гатазва.

Вуч аватlа савкьатар,

Ацlура чи гьебеяр.

Эмир.

— Тlуьнар-хъунар бул хьурай,

Хизан ацlай къул хьурай.

Квез берекат атурай,

Чи гьебеяр ацlурай.

Замир.

— Экъечl  кlваляй, кайвани,

Квез иситlа авани?

Гъваш mlунутlар, какаяр,

Ацlура чи гьебеяр.

Ислам.

— Калар авани, сав авани?

Кьве пад цlару ич авани?

Кьуранвай майвадив

Ацlура чи гьебеяр.

Рак ахъайиз, кlвалерай дишегьлияр  экъечlиз, гадайрин чантаяр няметрив ацlурзава.

Энвер. —  Чи гьебеяр ацlанва, гила ша чна цlаярилай хкадарин.

Эмир. — Ирид сеферда хкадарна кlан­зава, гунагьар  хкатун патал.

Замир. —  Заз авунвай запабар хкатуй. За сифте хкадарда.

Рушарни гадаяр, гъилер кьуна, манияр лугьуз, цlалай элкъвезва.

(КьатI ама)

«Лезги газетдин» 2021-йисан 13-нумрадай.

___________________________________________________________________________________________________________________________

(Эвел — 13-нумрада)

Ислам. — Гила чна гьуьжетар ийида, къуватар къалурда. Зи пад вуж ятlа, ша зи кьулухъ акъваза. Муькуь­ патани гада­яр кlватl хьухь, сада-садан юкьвалай яхъ. Гьи патан кlва­тlалдиз гуж пара ава­тlа, гьабуруз рушари калар  гуда.

Чун рази я, рази я, лугьуз, рушари шадвал къалурзава.

ЭМИР. —  Ша  гила “Лезгинкадал”  ни иер кьуьл ийидатlа килигин.

Рушарини гадайри кьуьлер давамарзава. Перде кlевзава.

3 лагьай перде

 Фатума бадедин кlвал.

Заира. — Мартдин 22-24 (пуд югъ) рикlе авай ниятар кьилиз акъат­дай йикъар я. Квез цава авай гъетер кьаз кlан жемир, и йикъар фа­гьум­ ая.

Айша. — За ирид булахдилай яд гъана, тlуьнар гьазурна. И йисуз чи кlвале пара берекат хьурай лугьуз.

Мадина. — Зани ирид булахдилай ятар гъана. Чи хизанди вирида чинар чуьхвена, чи  иервилер къвезвай йисари квадар тавурай лугьуз.

Лейла. — Куьн зи хамуна гьахь та­вурди хъсан я. Чи бицlек азарлу жез, ди­де гзаф инжиклу ийизвай. Яран йи­къара, чла-бала алатрай  ла­гьана, чна аял чиликай хкудна. (Яни чи­ликай тIек­вен атIана, анай акъудна).

АЙША. — Валлагь, куьн чlехи рикl  авай инсанар я. Кичlедай къуьр хьиз акваз, аял чиликай хкудиз, ваз аждагьандин рикl  ава хьи!

Заира. — Чилик са какани, михни­, цlивин кутурлани, чла яргъаз жеда.

Мадина. — Я рушар, бес я и шад сувариз азаррикайни члайрикай рахайди. Ярдикай рахан чун.

 

Ярдин гъенел яран цlаяр,

Абур фад-фад куз элуьхда.

Бес  гьамиша кузавай зи

Рикlевай цlай мус элуьхда?

Айша. — “Чlулав рушахъ дерт ава” лагь ман. Низ яр акуна кlан ятlа, адан тlвар кьаз, вацраз тамашайла,  ахварай яр аквада.

ЛЕЙЛА. — За чилик кака кутуна, бахт ахъа хьуй лугьуз, амма адал я  яру ранг, я чlулав ранг алачир.

Айша. — Вув, ам  чилик кутадайла, садаз акунва,  ам дегишарнавайди я.

Лейла. — Ваъ, садазни акунвач. За йифиз кутуна чилик.

Заира. — Я руш, чна пуд кака,  па­тав яруни чlулав рангарни эцигна, къавал туна. Йифди ксанач, вуч ранг жедатlа  фикир ийиз. Пакагьан юкъуз кьилел жив аватайди хьиз хьана. Какаяр сад къацу, сад вили, масадни хъипи рангаринбур хьана. Куьн чlалахъ жедани?

Айша. — Абур чи гадайри авунвай зарафатар я. Гьина авачтlани,  ам Энверан кlвалах я!

Лейла. — Энвера  а  кlвалах ийидач. Пака чна какадин пичlекар ийида , Энверазни ша лугьуда. За адавай хабар кьада.

Заира. — Рак гатазва. И вахтунда кlва­лиз къведайди вуж я? Ахъа­йин садра.

 

Кlвенкlве Энвер аваз, кlвализ гадаяр гьахьна.

Энвер. — И кlвале мад ранг яна кlан­завай какаяр амани? Гъваш иниз.

Айша. — Бес за лагьаначни, абур чи гадаяр я. Яхъ, гатут абур.

Гадаяр кlваляй катзава, рушар абурухъ калтугзава. Энвера, Заирадин кьулухъ чуьнуьх хьана, адав са чар вугузва.­

Мадина. — Заира, вуна ам чуьнуьхмир.

Заира. — Ам вич зи кьулухъ  акъваз­навайди я.

 

Са-сад гадаяр кlваляй экъечl­зава.

Лейла. —  Заира, ваз  зи Энвер къакъудиз кlан жемир.

Заира. — Я чан Лейла, абур вуч гафар я? Энвера вичи хкяда кlани­ди. Чи арадай­ пси кат тавунмаз, за лугьуда ваз: ада зав и чар вуганва. За кlелда, вуна яб це:

 

Ракъин нурар  акъатзамаз,

Атанай вун квар къуьневаз,

Бишмедин пlипl цава къугъваз.

Зи  виликай алатзамаз,

Ви  чинин ранг яру хьанай,

Руш, ваз вучиз регъуь хьанай?

Лейла. — Абур Энверан гафар туш, адалай шиирар кхьиз алакьзавайди туш.

Мадина. — Ваз кхьиз алакьзавач, амма Заирадиз кхьенва.

Заира. — Гьуьжетар ийимир, я рушар. Мадни яб це куьне:

 

Зулун йиф тир, мили шагьвар,

Зунни вун тир садни чинар.

Зи гъилера къекъвезамаз,

Мурк хьтин ви къайи гъилер

Садлагьана чими хьанай.

Руш, ваз вучиз регъуь хьанай?

Иер шиир я. Мадни куплетрин  цlа­рар ама. Лейла, вуна дуьз лу­гьуз­ва. Энверан­ гафар туш. И шиир кхьенвайди тlи­гьиржалви  Юсиф я.

Мадина. — Ни кlантlани кхьирай,  вав вуганва Энвера,  масадав — ваъ.

Айша. — Мадни вадра вад —  къанни вад. Куьн и суварин юкъуз хъел тахьанмаз, къачу гьарда жуван гуьз­гуь, эциг вилик, ярдин тlвар кьаз, гуьз­гуьдиз килиг. Гьада квез куь  адахли къалурда.

 

Рушар, гуьзгуьяр вилик эцигна, ацукьзава, яваш-яваш  ахвариз физва. Перде кlевзава.

Фатума. — (Пердедин виликай физ-физ). Яран сувар уьмуьр цlийи жезвай йикъар я. Мартдин 22-далай 14 юкъуз инсанри, мелер ийиз, сада  масадаз куьмек гудай, мукьва-кьилийрин кlвалериз мугьманвиле фидай, чирхчирриз паяр гудай… Чи миллетдиз ибур авай адетар я. Ри­кlелай алудна кlандач.

 

Пердедин кьулухъай ван алаз Эсли къвезва.

Эсли. — Фатума хала, Фатума ха­ла, ваз кlваляй эхверзава, фад кlва­лиз хъвач.

Фатума. — (Къалабулух кваз). Вуч хьанва, я руш?  Вуна лап зи рикl авудна хьи! Хийир яни? (Вегьена вичин рикl кьазва).

Эсли. — Хийир я. Жуван рикl чкадал ацукьара. Заира кlанз, куь кlвализ Энвера  илчияр ракъурнава.

Фатума. — Вун атуй, рагъ атуй,  ада гваз  шад хабар атуй,  чан къунши Эсли. Яран сувари зи хтулдиз бах­тар гъурай. Виридан кlвалер къени хьурай. Берекатдив ацlурай!

Перде ачух хьайила, вирида  “Лезгинка” кьуьл ийизва. Фатумани Эсли, кьуьл ийиз-ийиз, санал хъфизва.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 15-нумрадай

________________________________________________________________________________

Гьалал багъ

Хуьруьнви Замидина кьуд патахъ  тIебиатдин иервилиз килигиз- килигиз, машин гьалзавай. Руьгьдик лувар ктканвай. Ре­кьин кьве пата хкаж хьанвай кьве гьавадин цIийи, нехишрив чIагурнавай чIехи дакIаррин  кIвалер, емишрив диганвай саларни багълар акваз лезет хкудзавай. Дагъдай эвичIнавай ватанэгьлийрин макан я. Къуй абад хьурай зи ватан! Хайи чилел гъурбатдай хтанвай жегьилдин рикIе нур ачух хьана, вилера чIехи хвешивал гьатна.

Адан рикIел бадедин ихтилатар хтана: “Хуьруьз шегьредилай винелди хъфидайла, гъиле  чанта, кIулани пар, галат хьана,  гьал амукьдачир. И ник алатуй, ахпа элкъведай чка жеда, мадни никIер… Яраб са машин къведатIа” лугьуз, кьулухъ килигиз, кIвализ рекье гьатдай.

Чи жегьил вахтара гъвечIи машинар садазни авачир. ЧIе­­хи машин акъвазарайла, хвешила, вирт гузвай чIиж цуькведал хкаж жедай хьиз, папари машиндин куздиз, кIула парни аваз, хкадардай. Гьикьван галат хьайитIани, кIвалив фад ах­гакьун кIанз,  абуруз ял  ягъун чидачир, чпиз гьакьван азаб гудай.

Гила кIвалериз кранар гъанва, ятарикай дарвилер амач. Зи вахтунда кварцелди яд гъидай. Са кварцевай яд шумуд патахъ авурай? Чай ийидани, пек чуьхуьдани, тIуьн гьазурдани, хъвадани?… Марф къвадайла, ведрояр кутуна, яд кIватIдай. Алцифай марфадин цик пекер чуьхуьдай. Рагъул ятIани, пек михьи жедай.

Ибур бадейрилай амай кIвалахар тир. Гила дуьнья гегьенш, папариз кьезилвилер хьанва: пекер машинри чуьхуьзва, къапарни кваз машинрал ихтибарзава. “Хьурай, чан хва, мадни авадан хьурай!” — тикрарзава бадеди.

Бадеди мад икI ихтилатдай: “Хуьруьн там лап дагъдин кIане авай. Гьанизни хьрак кутадай верхер гъиз, папар фидай. Яргъа ава лугьуз, фу ийидачни бес? Нефсинин къативиляй, кIула верхерин чIехи шеле кьуна хкведайла, дишегьлидин кьилни аквадачир. Гьа ихьтин пар ялдай лезги дишегьлиди.

Белки, нефс тушир азгъунди. Кьведра верхериз фин залан аквадай. Дагъдин кIаникай гъизвай верхер бес тежез, маларин фитедикай,  адан ни чIугваз, гьахьна цура, фид тIушуниз, купIар, капаяр гьазурдай кайванийри.

Гила а вахтар тарихдиз фенва, дегишвилер гзаф хьанва. КупIар, капаяр герек жезмач. Хуьруьз газдин турбаяр гъанва. Газдин баллонрин чкаяр пичери кьунва. Регьятвилер пара, инсанарни дегиш хьанва…”.

И гафар рикIел хквез, машин гьалзавай Замидиназ, шегьредал экъечlайла акуна хьи, рекьин кlаник пата са кlвални, гьич са тарни авач. “Им вуч кар я? Вучиз хуьруьнэгьлийри и чилин иесивал ийизвач? Гьич садани ина вичиз цlийи кlвал эцигнавач, ватан кутунвач?”, — фикирна ада.

Машин са къерехдив акъвазарна, вил-экв авурла, адаз акуна: чил вири куьлуь къван я, арайрани чlехи къванер хкаж хьанва. Зегьмет къачуна, харж авурла инал ни бине кутурай? Са­дани­ кутадач! Гада хиялар ийиз акъвазна. Къванерив ацlан­вай чилин а къерех чи Кьулан вацl я, Самур. Бес вацlун къерех­да къва­нер жедачни? Гьакl я! Амма къванери кьунва лугьуз­, чил гадардани?

“Жуван чилел жува чан эцигайла, адакай ватан жезва. И чили инсанриз менфят гъидайвал авун герек я. Чан баде, ваз такур регьятвилер ви несилриз аквада. Иникай емишрин багъ ийида за. Рекьяй физвай инсанри, акъвазарна машин тарцин кlаник, ял ярай, майваяр тlуьрай, кlвализ тухурай. Тlварни “Гьалал багъ” хьурай “, — фикирна гадади.

Замидина вичин рикlяй фейивал авуна. Гьар гатфаризни зулуз шегьердай хуьруьз хквез, а чилел алай чlехи къванерин арайра ада ичин, чуьхверрин, машмашдин, алучадин, хтун къелемар акlурна.

Гила, са шумуд йис алатайдалай кьулухъ, садазни гьисаб авачир чилел емишрин багъ хьанва. Рекьяй физвай инсанриз и багъди Самур вацIалай къвезвай серин шагьвар гузва. Тарарин пешер юзайла, малаикрин нефес галукьай хьиз жез, сивиз женнетдин дад къвезва. Къерехарни ачух я (гьалалвилиз цлар кlеви хьун гьарам я), тlварни вичиз лайихди хьанва : “Гьалал багъ”…

Гьа икl гьар са касди тlебиатдиз къуват гайила, ватанни авадан жеда.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 30-нумрадай.

_________________________________________________________________________

Пишкеш

Экономиствилин диплом гвай Надираз хизан хуьз жедай хьтин мажиб къведай са кIва­лах жагъизвачир. ТIи­мил-ши­мил кIватI­навай пулни гъилерай авахьзавай. Язух Минаяди (адан папа) буржара гьатна кIан тийиз, вичивай жедайвал кьенятни ийизвай. КIвале пулунин дарвал хьайила, итимдин ри­кIин гьиссер гьикI аватIа адаз хабар тир. Амма, вучда?..

Эхирни са рагъ алай юкъуз Надираз чIехи компаниядай кIвалахал эвер гана. Бахтуни вичизни са хъвер авурдахъ итим агъазвачир.

Инсанар вири ЦIийи йисан савкьатар къачунин къайгъуйрик квай. Надиразни къе премия ганвай. Адан жибинда пабни аялар ша­дардай кьадар пул авай. Хиялар авуна, ам туьквендиз гьахьна. Надир и дезгедин, а дезгедин вилик акъвазна… Вуч къачун?

“АкI жедач, за папаз са иер пишкеш ийида”, — вич-вичив рахана Надир. Къашари  рапрапзавай дезгедив агатайла, кьулухъай сада адан тIвар кьуна эверна: — Надир, яда, ам вун тушни? Гьикьван вахт я, чун ахкун тавуна?

Кьулухъ тамашайла, адаз пуд итимни са жегьил гада акуна. Гзаф фа­гьумна  ада. Чина биришар авай, руфунар чувалар хьиз кватнавай, кьилел чIар аламачир ксарин арадай адаз Алфред , са классда кIелай кIеви дуст чир хьана.

— Алфред, вун яни? Вун чир жедайвал амач хьи!

— Вунни ятIа-туштIа лугьуз, эвер гайи­ди я. Бес ви чIарар лацу жедай вахт хьанвани? Чун накьан гадаяр туширни? Вахтуни инсан фад дегишарда! Бес ваз  зи стха Сефер  чир хьаначни? Имани гьадан гада я. АтIади — зи дуст Азиз…

— Лап хъсан. Вучиз чна инал гафар ийизва? Ша зи кIвализ.

— Ваъ. Сефер гада галаз Москвадиз  физва. Пуд сятдилай адан поезд рекье гьатзава. Гьавиляй чна вахт ин­рал рекьизвай.

— Ина гъвечIи са ресторан ава, за квез гьаниз теклифзава. Вокзалдал за тухуда куьн, зи машин рекьин къерехдив гва…

Итимар сад-садаз килигиз акъвазна. Надир гъавурда акьуна.

— Къе куьн зи мугьманар хьурай…

Са тIимил вахтунилай дустарин  вилик сад-садалай дадлу хуьрекар къвезвай. Хъвадайбурни пара тир. Садаз коньяк, масадаз эрекь, жегьил­даз­ни пиво кIан хьана. Вири мукьувай таниш хьайила, ихтилатар гур хьана. Шад легьзейрин сан авачиз, эрекьни, коньякни, пивони  акадарна.

Са арадилай вири чеб чпел аламачиз, гьа столдихъ ахвариз фена.

Жегьил гададиз, и кIвалахар акваз хъел къвезвай. Амма вуч лугьу­рай­ ада дахдиз, вичелай са шумуд йисан чIехи тир имидиз, кIвачел акъвазиз жезвачир абурун юлдашдиз?

Поезд рекье гьатиз къад декьикьа амайди чир хьайила, гадади таксидиз эвер гана, столдихъай къарагъариз, са-сад вичин къуьнел вегьез, машинда акьадарна. Надираз таксида чка хьанач, ам столдихъ галамукьна.

… Миная кIвале гзаф вил алаз хьана. Итим кIвалахалай гила хкведа — ахпа  хкведа лугьуз. Гьар са куьлуь-шуьлуьдиз фикир гуз, ЦIийи йисан сувар рикIел аламукьдайвал хьуй лу­гьуз, Минаяди хъсан тIуьнарни, аялриз къугъунарни гьазурна.

Надиракай са хабарни авачир. Са шумудра папан дидедини зенг авуна: “Вучиз вун заз ухшар хьанач, я руш? Ада вичиз тIуьнар-хъунар ийизвайди я. Жув аяларни галаз чиниз ша, тек кIва­ле акъвазмир”. Дидедин рикI тIар тахьурай ла­гьана, руша  адаз вичин рикIин гъалабадикай са гафни лагьанач. “Надир кIвализ хтайла къведа”, — жаваб гана ада.

Амма рикI секин  тушир. Мобильный телефондиз зенг авурла, жаваб гузвач. КIвалахал акурбуру “Фад  хъфенвайди я” — лугьузва. Гила вуч ийида?

Минаядин рикIяй агъзур фикир физва. Адаз машиндихъай кичIе я. Жува яваш гьал авуртIани, гьалтдайди вуч кас же­датIа низ  чида. Са хиялни рикIе авачир аялар шад тир.

Надир авай залда шадвилер гзаф тир. Анин иесиди, ам ахварай авудиз кIанз, пара инихъ-анихъ авуна. СакIани тахьайла, са куьникайни хабар авачир пиянди, кьуна хъуьчIуькай, куьчедиз акъудна. Йифен къайи гьава галукьай­ла, адан бедендиз фул атана. Пара пис кьил тIазвай, вич гьина аватIа ри­кIел хквезвачир. Винелди килигайла, адаз гъетери кьунвай цав акуна.

— Чи кIвалин къава гъетер авайди туш, ибур гьинай атана? Зун нин кIва­ле ава? Инаг гьинаг ятIа? — фикирна ада, мад ярх хьана.

Ресторанда шадвилерзавай же­гьилрин хъуьруьнрин ванер хьайила, ам вич-вичел хтана.  Къарагъиз кIан хьана, амма кIвачеривай залан беден хуьз хьанач, мад чилел ахлукьна. Алай пекер вири руквадай хьанвай. Багьа палту алай кас бомждиз ухшар атанвай.

Рекьяй физвай сада хкажиз куьмек гана. Надира жибиндиз гъил авурла, са манатни амачир. ВутI хьана пре­мия? Папаз премиядикай хабар авачирди адан рикIел хтана, регьят хьана. Гена машиндин куьлегар жибинда амай.

Надир кIвализ ахгакьайла, сятдин экуьнин кьуд тир. Аялар ахвариз ­фейидилай кьулухъ шехьай накъвари папан вилер дакIурнавай. Адаз кIан хьанач, Надир квахьна лагьана, багърибурун сувар чIуриз, вичин тIал вичиз эхна. Худадиз минетиз, иеси кIвализ сагъ-саламат яз хтуй лугьуз, йиф акъуд­на.

Иеси сагъ яз кIвализ хтана. Санагни вили-цIару хьанвачир, я иви къвезвай са чкани папаз акунач. Алай пекер ла­гьайтIа,  гьалда авачир; адакай къвезвай ниэдив кIвални ацIана. Миная гъавурда акьуна — итимдин тIал хъун я.

— Заз ксуз кIанзава, зак садани кямир, — лагьана, Надир дивандал ярх хьана.

И ЦIийи йис Минаядин садрани ри­кIелай тефидайди  хьана. Ада кIватIна вири вичи гьазурай тIуьнар, аялрал пекер алукIна, экуьнин яралай дидедин кIвализ  ЦIийи йис мубаракиз фена.

Йифиз  вичи чIугур азиятдикай садазни лагьанач. Гьар инсандихъ вичин сир ава! КIвал жуванди я, сирни — жуванди…

Хъванвайдан кьилин тIал алатайла, столдал жергеда авай бурандин афарарни давугъа акуна. Ам гзаф шад хьана. “Зи паб гъавурда авай кайвани  я. Гьайиф, адаз  за  са пишкешни авунач”, — рикIяй хиял фена Надиран… Аллагьдиз шукур, акьул чкадал хтайди хьиз тир…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 44-нумрадай.

_____________________________________________________________________

Аллагьди гана

Са кьадар йисар идалай вилик Агъани Бугъа лугьудай кьве чу­банди гатфарихъай чпив гвай лапагар къишлахрай яйлахриз куьчар хъийиз­вай. Абуруз чпин уьмуьрда поезд, машинар акурди тушир.

Ракьун рекьелай лапагар элячI­завай вахтунда хабарсуз рельсерилай поезд къведа. Са легьзеда, вилик­­ акатна, цIувад-къад лапаг ре­кьи­да. ЯхцIурдалай виниз вагонар галай по­езд алатна фейила, мягьтел хьайи чубанри сада-садаз лагьаналдай:

— Аллагьди гана, дуст кас, и аж­дагьан хьтинди кьилихъди атана. На­­гагь къвала-къвалахъди ата­най­тIа, вири лапагар рекьидай.

Смялидин сир

Смяли женжел, надинж яз чIе­хи жезвай. Лагьай кар ийидачир, ван тахьай кьасардай. Надинжвални, кагьулвални, чуьнуьхун, табни квай. Мука кака тадачир. Кварцелай­ алатай дуьдгъвер тахьай мисалдай. Хуьрера калер авайбуру дуьд­гъвер цIуруриз, чIем кьечера,  баллонра цадай. Смялидин дидеди шумудра цIурурна цайитIани, кьеч ацIузвачир. И кар акур дидеди вичи- вичикди лугьуда: “Я Аллагь, им вуч кар я, берекат фенвани?”. И кардин сир кьатIуз хьанач дидедивай.

ГьикI кьатIурай ва нивай кьатIуз жеда кьван, кьече авай чIемик я тIур, я тIуб кянавачирла. Смялиди, амалдарди, вуч ийиз хьана лагьай­тIа, диде кIваляй фенмазди, чIем авай кьеч чими пичинин кьилел эцигзавай. ЧIем цIрайла, самунай хъваз хьана. Нин фикирдиз къведа кьван амалдар угъри кIвалинди тирди…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 9-нумрадай.

________________________________________________________________

Гафунин къуват

Хуьре са межлис-мехъерни жедачир Сабир квачир. Хъунал гзаф рикI алайди тир. Пиян тахьай дуьшуьш тек-туьк жедай. Мукьвал-мукьвал пиян жедай­тIани, къуни-къунши ада вичикай акьван инжиклу ийидачир. КIвалевайбур-хизанар лагьайтIа, адакай икрагь хьанвай. Гьикьван лагьай­тIани, харжзавай, кIвале са кеспини ийизвачир, аялриз чпин буба пияниска хьуникай регъуь тир. Куьчеда чпин буба галтад жез акурла, абур санихъ чуьнуьх жедай. Хуьруьнбур адан ихьтин гьалдихъ галаз вердиш хьанвай. 50 йис хьанвай итимдиз мад вуч акьул хгуда кьван…

Йикъарикай са юкъуз кьар авай куьче­дай тIуз Сабир конторадихъ къвезва, и пата, а пата акьаз, галтад жез. Адан къаншардиз бухгалтер Вагьид къвезвай, уьмуьрда сивик ичкидин стIални хкIун тавур зарафатчи.

Вагьидав агакьнамазди, Сабира, мез галкIиз, лугьуда:

— Валлагь, Вагьид дах,  багъишламиша, къе завай са тIимил хъивегьун хьана, пиян хьанва.

Вагьида са кам кьулухъ вахчуна:

Яъ, я Сабир, вуна хъивегьна? ВацI винидихъ авахьда лагьайтIа, зун чIалахъ жеда, вуна хъивегьна лагьана, вааааъ… Ви хъивегьунал гьич рикI алайди туш эхир. Валай и кар гьикI алакьна? Вуна а зегьримар ви къене гьикI цана?

И гафарин ван атай Сабир, пиянвал алатай тегьерда къах хьана акъвазна. Са легьзедилай Вагьидан гафари вич вичел хкай Сабира лагьана:

Агь, зи бубадикай вак хьурай, а зегьри­мар за мад сиве цун хъувуртIа.

Гьанлай Сабиракай фекьи хьаналда.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 13-нумрадай.

________________________________________________________

УстIарни фяле

Са вахтара дагълух хуьряй цлан устIарни фяле, кIвалахар ийиз, чпиз кьве кепек къазанмишиз  арандиз фида. Ина абуру са касдиз кIвалер эцигдайвал хьана. Са шумуд юкъуз сад лагьай мертеба эцигна куьтягьна.

Мукьвара мехъер авунвай жегьил фяледиз хуьруьз хъфиз кIан жеда, хизандал са кьил чIуг­ваз. УстIардиз вич къе хъфена, пака хкведа лагьана, ам хуьруьз хъфида.

Са гьафте алатна, амма фяле хтанач. Ви­ри и йикъара устIарди, фялевални вичи ийиз, кIва­лахна. Эхир са юкъуз, нисинилай алатайла хьиз, уьфтуьнал илигна, хквезва фяле Керим.

УстIар и арада, кьве ведрени гъилик кваз, кьвед лагьай мертебадай тахтадин гурарай агъуз­ эвичIзава. Цлал палчух тухуз. Вилер хквезвайдал алаз эвичIзавай устIар, кIвач гал­кIана, чинихъди гурарин кIане авай палчухдиз аватна. Са хъел адаз атана хьи, къарагъна, палчухдай хьанвай чин цавал авуна, “Я Аллагь! Я женнетда, я жегьеннемда чка тахьурай, дуст кас ваз” лагьана, а патал алай крандал чин чуьхуьз фена…

И гафарай кьил акъат тавур иесиди ус­тIар­дивай хабар кьада: “Яда, я устIар, жузун айиб тахьуй, вуна адаз авурди алхиш яни, къаргъиш?”

— Къаргъиииш, къаргъиииш, — лагьана ус­тIарди.

— Бес на адаз жегьеннемдани чка тахьуй лагьана эхир?

Иесидин суалди устIардин хъел мадни гзафарнай…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 29-нумрадай