Пул хьайила
(Гьикая)
Им советрин девирда хьайи агьвалат я.
Белиж. Пакамахъ “Баку-Махачкъала” поезддай эвичIай зун Ахцегьиз ва я Усугъчайдал хъфидай машиндал вил алаз акъвазна.
— Вун гьиниз хъфизвайди я? — хабар кьуна самун сафутI, хилер галачир перем алай яшлу итимди.
— Усугъчайдал, — жаваб гана за.
— Чунни Ахцегьиз хъфизвайди я, — лагьана, чемодандал ацукьна, афнидив фу незвай чIулав чIарарин гадади. — АкI ятIа вунни чаз юлдаш я ман?
— Эхь. Бес са дередиз, са райондиз хъфизвайбур юлдашар тахьайла, вужар хьурай? — хъуьрена зун.
— Валлагь, хтул, — а патал ацукьнавай итимди вичин рехи чурудай гъил чIугуна, — къе Ахцегьиз хъфидай машинар авач. Чидач, белки, зи рикIик тади ква лугьуз къвезвачтIа. Заз чирвиляй, вакни гзаф тади ква, яни? — хабар кьуна ада завай.
— Эхь, халу, зак виридалайни гзаф тади ква. Заз амайди анжах вад югъ вахт я, — зун сятдиз килигна.
— Ваъ, чаз къе машин бажагьат жеда, — тикрар хъувуна кьуьзуь итимди.
— Я халу, машинар тахьана, абур гьиниз фида? — кьуьзуь итим секинариз алахъна зун. — Машинар тахьайтIа, зи ими шофер я, гьадав гьализ тада за.
— Ви ими вуж я? — хабар кьуна ада завай.
— Демир. Ам зи бубадин хайи стха — зи ими жезва, — жаваб гана за.
— Демир?! — тажуб хьана ам. — АцIай лацу якIарин, юкьван буйдин, кьил цава кьуна къекъведай итим яни?
— Эхь, гьам вич, — шад хьана зун. Шад жедачни, кьуьзуь итимдизни кваз зи ими чизва.
— Ваз хъел къвемир, хтул. Ам пара пис, кепекдиз пачагь лугьузвай инсан я, — башламишна ада. — Садра зун гьа инлай адан машинда са шешелни гваз акьахна. Рекьин паюниз акъатайла хьиз, ада завай шешелдайни пул къачуна. Зи 56 йис я. Гьикьван зун и рекьера къекъвена, гьич зи вилериз акур кIвалах туш. Ада са завай ваъ, вирибурувай гьакI пулар къачуна.
— Ам ахьтинди туш, — имидин тереф кьаз алахъна регъуьвиляй чин яру цIиб хьиз хьанвай зун. — Бажагьат, пулда вил туна, ада ахьтин кIвалах ийида.
— Ада ахьтин кIвалах зазни кьуна, — самун сафутI алайда кьуьзуьдан тереф хвена.
— Зун гьич адан машиндин мукьваривайни фидачир, амма вучда, гьа ихьтин тади квай, рекьик машинар квачир вахтар жеда, — кьуьзуьда агь аладарна. — А кьиле хцин мехъерар ава, зун гилани инал алама. Исятда гьа Демир хьайитIани атайтIа, пагь, хупI жедай. За адаз пуд пуд я, цIуд манат гудай.
— Ада ахьтин кIвалах мад хъийидач, — за имидал дамахна, гуя имидиз кьуьзуьдан гафар ван хьана, адани мад ахьтин кIвалах хъийидач лагьана заз хиве кьуна.
«Яраб имиди ихьтин алчах кIвалах ийида жал? Белки, шофер хьана, машиндин руль гъиле гьатнава лугьуз, дегиш хьанватIа? Бес шофер туширла, адай ахьтин кIвалах акъатнач эхир. Белки, абуру ам гьакI арадал вегьенва. Ваъ, жери кIвалах туш, имиди ахьтин кар ийич. Яраб намус пулдихъ маса гуда жал? Ваъ. Масадбурув адаз лянет гуз тадач, исятда машин гьализ тада, вири пулсуз хутахда! Къуй ахпа зи ими гъил ачухди, инсандин къадир авайди яз чир хьурай», — фикирна, зун, чемодан къачуна, гараж галай патахъ рекье гьатна.
— Я хтул, вун гьиниз физва? — гьарайна зи гуьгъуьниз рехи чуру квайда.
— Имидив машин гьализ тада, — кьулухъ элкъвена, жаваб гана, мад рехъди фена зун.
Са цIуд-къад кам фенач, агъадихъай руг кьилеллаз машин атана, залай алатна. КилигайтIа, кабинада авайди Демир ими я. За тадиз машиндин гуьгъуьниз эверна.
— Кьасумхуьрел хъфидай шумуд кас ава? — хабар кьуна ада.
— Пуд, — жаваб гана сада.
— Ваъ, аниз гьалдач, — Демира гъил юзурна. — Ахцегьиз хъфидайбур гзаф авани?
— ЦIикьвед, — жаваб гана кьуьзуьда.
— Акьаха, Ахцегьиз хъфида. Тадиз, заз вахт авач! — гьарайна ада.
— Сабагь хийир, ими, — за адал гъил яргъи авуна.
— Гь-ан, вун Ахцегьиз хъфизвани? — хабар кьуна, зи гъилизни килиг тавуна, ада. — Ахцегьиз хъфизватIа, акьаха.
— Ахцегьиз ваъ, Усугъчайдал хъфизва, — тажуб хьайи зи гъил кьулухъ хъфена. — Ими, ваз зун чир хъхьаначни? — хабар кьуна патав гвай инсанрикай регъуь хьанвай за яваш сесиналди.
— Гь-ан? Вун вуч пара рахадай гада я? — кьил юзурна, ам кабинадиз ахкьахна.
Куздиз хкаж хьана, дидеди гатанвай тахай аял хьиз, са пипIе ацукьнавай зун агъзур жуьре хиялри чуькьвезвай. Белки, солдатдин пекер ала лугьуз, адаз зун чир хъхьаначтIа. Белки, ам зи чиниз килигначтIа? Ваъ. Ам зи чиниз килигна. Адаз зи сесни чизва. Мегер вичин ухшар авай зун адаз чир хъхьанач? Чир хьанва. Амма… амма… ада вичиз таниш туширдай кьунва. Гьакъикъи инсанар дуьз я. Ваъ!.. Ваъ!.. Зи имиди ахьтин кIвалах ийидач. Адаз зун чир хъхьанвач…
— Я хтул, вун рахазмач хьи? — кьуьзуь итимди гъил зи къуьнел эцигна. ГьикI хьанва, вуна куькай фикирзава?
— За сергьятдикай фикирзава, — тапарарна за.
— Тарифарай ламра кIвачерив цав яна лугьуда. Тарифарай имидиз хва чир хъхьанач, — хъуьрена сад. Адахъ галаз вири ха-ха къачуна хъуьрена.
Жуван бубадин стхадал, жуван ивидал хъуьруьнариз таз жедани мегер? Зун гена имидин тереф кьаз, адан тарифариз алахъна, гьатта хъуьруьнарзавайбурукай заз хъелни къвезвай.
Зи гуьгьуьлдик хкьунвайди чир хьанвай Селим халу зун секинариз алахънавай:
— Я хтул, тIебиатда тежедай кIвалахар авани? Бубадиз хва, стхадиз стха чир хъжедач. Дуьшуьшар я. Дуьшуьшар инсандин кьилел къведа. Дуьшуьшар кьилел татай инсандиз уьмуьр ширин жедач. Эхна кIанда. Белки, ада хъванва. Белки, ам ви чиниз килигнач.
Гилийрин хуьрелай са верст кьван алатайла хьиз, машин акъвазарна.
— Къала, пулар гьисаба, — лагьана куздин кьилел акьахай Демира. Ада гьар садавай, гьиниз хъфизва суал гуз, пулдин кьадар лугьуз, пул къачузвай.
— Демир ими! — инсанри чал хъуьруьнар тавурай лугьуз, адав чирвал вугун паталай эверна за.
— Акъваз, вални нубат къведа! — хъел атана адаз. — Ингье гила нубат вал атанва. Вун гьиниз хъфизва, дуст? — хабар кьуна ада вичин чинай вилер акъуд тийизвай завай.
— Зун дуст туш, стхадин хва я, — мад завай рахаз хъхьанач, зи кьил чиле гьатна.
— Ам Усугъчайдал хъфизва, — жаваб гана зи паталай машиндавайбурукай сада.
— Кьве манат, — Демир сятдиз килигна. — Гьереката!
— Хцивай пул къачузвани? — Селим халу Демирахъ элкъвена.
Демираз а гафар ван хьанач. Пул жибинда туна, ада машиндиз худ гана.
Ажугъдив ацIанвай завай машиндавайбурукай регъуьвиляй кьил чиляй ахкъудиз жезмачир, гуя и кIвалахар-имидиз зун чир тахьун, имиди завай пул къачун-имиди ваъ, за авуна. Гила, пияндаз хьиз, заз я Селим халудин хъуьтуьл-хъуьтуьл рикI секинардай гафар, я машиндавайбур, куш куш алатна, закайни зи имидикай рахазвай ванер къвезмачир. Анжах алукьиз хкадар жезвай машинда зи къвалар гьикI вили жезвайтIа за гьиссзавай.
Гарагърин хуьруьв ахгакьайла, машиндиз бирдан тормоз яна. Кьуьзуь Селим халудихъ галукьай зун сексемиш хьана, кIвачел къарагъна.
— Салам, Назпери вах! — Демир кабинадай эвичIна.
— А солдат гьиниз хъфизвайди я? — салам кьуна, суална дишегьлиди Демиравай.
— Усугъчайдал, — жаваб гана Демира.
— Чан хва, вун хьиз, зи хвани хтанайтIа, пагь, хупI жедай. Амни аскервиле аваз кьве йис я, — ам гагь зи, гагь Демиран чиниз килигна.
— РикIик кьамир, хала, ви хвани са йисалай ваз мугьман жеда, — жаваб гана за, на лугьуди, зун адан хцин патавай хтанва.
— Я гуж тахьай Демир, — гьарай акъатна дишегьлидай, — адакай ви ухшар къведа хьи. Ам Абдулан гада тушни?!
— Я, — хъуьрена Демир. — Зи чIехи стхадин гада Нуьсрет я.
— Бес стхадин хцивай пул къачудани? — Селим халу Демираз терс килигна.
— Ву-в, я Демир!!! — Назпериди вичин кьил кьуна.
— Эгь! — хъел атана Демираз. — Пул хьайила, стхайрилайни стхад рухвайрилай бул вуч ава!..
____________________________________________
* * *
Шалбуздагъди, Нисин дагъди,
Элкъуьрнавай гьалкъада,
КIанда заз зи хуьр.
Чилин дерин къурухар,
Авадариз ких,
Эгъуьнзавай буругъар,
Акъвазнавай вахтада,
КIанда заз зи халкь.
Залан вахтар алатна,
Къабар
Кими тежер гъилерлай…
Акьван чIехи туштIани чил,
ЧIижери хьиз, алгъана,
Хийир къачуз цуькверлай,
Самур вацIун къерехар,
Дагъдин ценер чIурухъан,
Патар-патар ийиз
Гъилерин билекар,
Гъизвай чан,
КIанда заз зи хуьр, зи халкь…
Чилин шарда
ТуштIани машгьур,
Гзаф вичиз
АвачтIани гьуьрметар,
Зи кузвай рикIе,
Ргазвай рикIе авазва.
КIвалахар гургьа-гур,
Гъилер-берекат, кIвалах — гьерекат,
Вилер-дикъетлу
Мугьман-гьуьрметлу
Зи халкь!..
Крарик еке
Кутаз вичин пай:
Къанални цIийи бине
Хкажзавай цавариз,
МуьтIуьгъарзавай
Къванерин дагълар,
КIанда заз зи хуьр, зи халкь.
Дагъдай агъуз авахьзавай,
Самур вацIук акахьзавай
Булах хьтин хуьр.
Самур вацI хьиз,
Гьяркьуь, яргъи,
Фикир дерин
Халкь
Зи кузвай рикIе,
Ргазвай рикIе
Авазва.
23.03.1961
«Лезги газетдин» 2022-йисан 28-нумрадай
