Кьве рикIин хиялар

Гуьлуьшана гила хъуьтIуьн каникулар гуьзлемишзавай, вучиз ла­гьайтIа, Низама вич гьа вахтунда хкведа лагьана кхьенвай. КIани ярдивай­ къакъатун гъвечIи дерт яни мегер?! Низамахъ цIигел хьунухьихъ мад са себеб авай, имни адаз вичин хва къалуриз кIан хьунухьин гьевес тир. Вич­ел гъам-хажалат алтIушай вахтунда Гуьлуьшанан кефи аладардайди адан аял, цуькверин кIунчI хьтин Салман тир. «Къуй хтурай, ада-вичин университетдал, зани жуван Салманал дамах ийида», — лугьузвай Гуьлуьшана.

Январь акъатна, феврални атана алукьна. Низаман чар хтана. Ана икI кхьенвай: «Азиз тир Гуьлуьшан! Вахъни Салманахъ зи вил хьанва. Куьн рикIе аваз зи гъиляй са кIвалахни физвач. Гъавурда гьатзавани? Вун галачиз кIелиз атунал пашман хьанва зун. Сессия завай хъсандиз кьилиз акъудиз хьанач. Куьрелди, са предметдай 3 атана. Гила мад заз стипендияни амач. Бубади ракъурна кIандай январдин «гьакъи» къени атана агакьнавач; мумкин я, ада гьич ракъурни тавун. Заз за вуч авун лазим ятIа, чизвач. И месэла­дикай бубадизни, Садикь дахдизни хабар гана, тадиз заз са чар кхьихь».

Чар кIелдай вахтунда Гуьлуьшанан гъилер зурзазвай. Ихьтин чар вахчурдан гъилер зурзадачни бес!

Са декьикьани геж тавуна, Гуьлуьшана хтай чарчикай Низаман дидедизни бубадиз хабар гана. Мискьи Алидиз, хва стипендиядилай алатна лагьай гафар кIелайла, иллаки гзаф хъел атанай.

— ГьикI стипендиядилай алатна? Бегьем итим тиртIа, алатдачир! Захъ зи харжидал кIелиз тадай такьат авач. Завай вацра виш манатдилай артух ракъуриз жедач. Рази ятIа, ацукьна кIелрай, туштIа, хтурай!

— Къведай семестрда стипендия къачуда, Али дах. Виш манатрал мегер ам дуланмиш жедани? КIелун гадарна, хтунни хъсан туш. Чаз инсанри вуч лугьуда?

— Вуна заз рекьер-хуьлер къалурмир. Зи гаф гаф я. Эгер хквез кIандачтIа, кIвалахни авурай, кIелни.

— Я Али дах, авачиз хьанайтIа, вун гьахъ тир. Амма чаз кIамай кьван ава эхир. Мад жуван хциз куьмек тавурла, абур квез я кьван?

— Эхь, гзаф ава захъ. Виридаз зун гзаф аквада. Виридаз захъ дуьнья авайди хьиз я.

— ЯтIа, Али дах, за кIвалахда, ада кIелрай. Къачудай дуллух чна гьадаз ракъурда.

— Заз куьчейрани, идарайра гьатнавай свас герек туш.

— КIелун, Али дах, за адав гадариз тадач. Эгер вуна пул ракъур тавуртIа, за Садикь дахдив ракъуриз тада.

— Садикь дахдиз гьинай къведа? Адахъни вичин дерди-бала авачиз туш.

— Низам жибинда са кепекни авачиз ацукьнава. Тадиз пул ракъура, тахьайтIа, Садикь дахдивай къачуна, за ракъурда. Эгер гьадани гун тавуртIа, за, зи шал маса гана, ракъурда!..

Алидинни сусан арада хейлин рахунар хьана. Эхирни Али гьар вацра хциз кьве виш манат ракъурунал рази хьана.

Гуьлуьшаназ Низам гишилани мекьила амай хьиз хьанай. Иниз килигна, ада пул почтуниз вегьена ваъ, телеграфдал ракъурна. «Зун хкатайди хкатна, къуй гьада хьайитIани кIелрай», — лугьузвай ада.

И суьгьбетар ван хьайила, Садикь дах, хъел атана, кузвай. «За ваз лагьаначирни, чан руш, абур кепекда чан авай зиндикьар я. Фекьид невей­ри­вай вуна артух марифатар гуьзлемишмир. Бес, дахди лагьай гафар са-сад кьилел къвезвани, ваъ? Гададиз тIимил-шимил куьмек гана кIанда. Сти­пен­дия къахчудалди, вацра са виш, кьве виш зани ракъурда. Къуй кIел­рай! Са гафни за ваз хълагьин. Гила аялни чIехи жезва. Зулуз ам де­тяслида эци­гайтIани жеда. Жуван вахтар пучмир, гьазурвилер аку. Сентябрдиз вун за Махачкъалада пединститутда твада. Учительницавал пис кIвалах туш…

* * *

Гуьлуьшанан документар Садикьа, вичи тухвана, институтдиз вуганай ва ам филологиядин факультетдиз, экзаменарни кьун тавуна, кьабулнай. Вичиз институтда кIелиз кIанзавайвиликай Гуьлуьшана кхьей чарчиз Низама­ жаваб рахкурнавачиртIани, ада Махачкъаладиз физ гьазурвилер акунвай.

— Заз, Али дах, — лагьана Гуьлуьшана, — кIелиз Махакъаладиз физ кIанзава. Низама университет куьтягьдалди, пуд-кьуд йис ама. Акьван вахтунда зани институт куьтягьда. Гила зи Салманни, кIвачи чил кьуна, чIехи хьанва. Куьмек заз Садикь дахди ийида, вал чна гуж акъулддач. Вуна Низамаз куьмек ая. Анжах заз кIелиз фидай ихтияр це. Низаман патай, заз чидай гьал, са манийвални жедач, адаз зун гьеле вичихъ галаз тухуз кIанзавай. Куьн инжиклу жез кичIела, а вахтунда зун акъвазнай. Чан Али дах, ихтияр це. Захъ галаз школада кIелай рушари къе-пака институтар куьтягьда. Заз абурулай кьулухъ акъвазиз кIанзавач.

Гуьлуьшанан и гафарин ван хьайила, Алидини адан папа цIай кьунай: «Вуч Махачкъала, вуч институт?! — лагьана гьарай акъатнай Алидин папай. — Вун вал алаз рахазвани, бала?! Гъуьлуьк квай папарин институтра вуч авайди я? Ван хьайибуру вуч лугьуда?! Ву-у-у, я аламатар! Гъуьл — Ленинградда, им — Махачкъалада! Бала, ви кIвализ-къаз ни килигда? Ви аял ни хуьда?»

— Аял за яслида эцигда, жувани кIелда. Низама куьтягьдалди, закайни учительница жеда. Пис кар ийизвач хьи за.

— Ваъ, бала, чун рази туш. Чаз университетрай, клубрай акъатай свас герек туш. Чи сихилдик ахьтин сусар хьайиди туш. Ваз физ кIанзаватIа, вач.

Али кисна акъвазнавай. Адай я «эхь», я «ваъ» лагьай гаф акъатзавачир: адаз Садикьакай кичIезвай.

Са пуд йикъалай Гуьлуьшан вичин Салманни гваз бубадихъ галаз Махачкъаладиз рекье гьатна. Белиждив агакьдалди ада я гъуьлуьн, я адан диде-бубадин ихтияр авачир институтдиз физвай вичин эхир гьикI жедатIа, гьадакай фикирар ийиз хьана…

«Лезги газетдин» 2020-йисан 2-нумрадай