“Гьар четинвал регьятвилихъ физва, дуст!”
Туба хъия
Къуръан: 39-сура, 53-аят (мана): “Лагь “Эй, Зи лукIар — чпи чпин аксина гзаф гунагьар (асивилер) авурбур, Умуд атIумир (куьне) Аллагьдин регьимдикай!”.
Гьатай чIавуз бирдан гъиле къуллугъ ви,
Йикъалай-къуз артух хьана шулугъ ви.
Яваш-яваш суй дегишна инсандин,
Нефсини вун гъиле туна шейтIандин.
Къуватлуйрин вилик гардан илисна,
Ажузбуруз вуна ви хур экъисна.
Душман хьана мийир-межер лагьайди,
Ваз дуст хьана ви далуяр чухвайди.
Алдатмишна, тарашна на, къакъудна,
Гьарнай жуваз гьарамдин пай акъудна.
Чилер маса гуз-къачуз на базарна,
Халкьдин девлет ваз кIанивал гьарзарна.
На фикирна: “Захъ бахтарин луж хьана…”,
Гьакъикъатда, ваз хьайиди гуж хьана:
ЛугьузватIа девлет кIватIна балайриз,
Кьил хуьдайди тунва ирид архайриз,
А девлетар на кIватI авур кьасухдай —
КIарасар я Жегьнемдин цIай артухдай.
Дувандин къуз “банкротдин” кар жеда…
Ви гунагьрал масадбурун пар жеда.
…Мадни геж туш, фагьум-фикир хъия на,
Туба хъийиз, я кас, сажда ая на.
Лагь: пис крар хъсанбурув дегишда,
Аллагьди ваз, белки, багъишламишда.
Фагьумзавачни вуна бес, инсан?..
Къуръан: 23-сура, 115-аят (мана): “Мегер куьне гьисабнавайтIа, Чна куьн гьакI гьаваянда (са кар патални тушиз) халкьнавай хьиз ва куьн Чи патав (элкъуьрна) хкин тийидай хьиз?”.
Килиг дуьньядиз, фикир це, инсан,
Алемрин Рабби кьатIутI на хъсан.
Чир жеда ваз ви Халикьдин крар,
Ам регьимлу я, гьакIни Къайгъудар:
И дуьньядал вун гьич татанамаз,
Дидед хура нек Ни гьазурна ваз?
Вилер гьеле гьич тахьанмаз ачух,
Ни чирна лагь ваз гишин вахтни тух?
Гьич тахьанамаз гьеле ваз вун чир,
Ни чирна лагь ваз нек уьдмишдай* сир?
Икьван крар бес яни дуьшуьшдай,
Гьи аламатдив вун мад танишда?!
Фагьумзавачни бес вуна, инсан?
Килиг кьуд патаз, фикир це хъсан:
Вун паталди я чилерни цавар,
Вун паталди я гьуьлерни вацIар,
Вун паталди я булутар, марфар,
Вун паталди я чуьллерни дагълар,
Вун паталди я тамарни багълар,
Вун паталди я набатат, векьер,
Вун паталди я атирлу цуьквер.
Вун паталди я рагъни, варзни йиф,
Вун паталди я югъни, гарни циф.
Икьван крар бес яни дуьшуьшдай,
Гьи аламатдив вун мад танишда?!
Килиг иер кьван цаварин кьакьан:
Ийизвачни вун гъетери гьейран?
Гьикьван гуьзел я шамсини къемер,
Шамси чирагъ я, къемерни — лемпе…
Махлукьатри ваз гузвачни хабар:
Халикьдал ала гуьзел тир ТIварар,
Гьуьлерни дагълар, чилерни цавар,
Инсанар, жинер, гьайванар, къушар… —
Халкь Авурдан чаз Къудрат аквазва,
Аллагьдин Регьим, Такьат аквазва.
Икьван крар бес яни дуьшуьшдай,
Гьи аламатдив вун мад танишда?!
Килиг алемдиз, дикъет це, инсан,
Гьич санайни ваз гьатдатIа нукьсан:
Гьар са затI вичин геле тунава,
Макьсад авай са рекье тунава.
Гьич ян тагана гьа са гелеваз,
Аллагьди эмир гайи цIарцIеваз,
Чи Чил ракъинал элкъвезавайвал,
Варз Чилихъ галаз къекъвезавайвал,
Йикъан гьисабдай йиф яргъи жезва,
Йифен гьисабдай югъ куьруь жезва.
Килиг цавара миллиард… гъетер
Сад-садахъ галукь тийизвай тегьер,
И тайин къайда Ни хуьзватIа лагь?
Ваз шукур хьурай, Къудратлу Аллагь!
Юзун хьайитIа цаварни гъетер,
Нивай абур кьаз хъжеда мегер?…
Икьван крар бес яни дуьшуьшдай,
Гьи аламатдив вун мад танишда?!
Ахпа килиг жув халкьнавай тегьер:
Гьихьтин кIалубда тунва вун иер,
Гъилерни кIвачер, япарни вилер,
Гьар жуьре гьиссер, фагьумдай рикIер…
Бедендин гьар пай — чкадал герек,
Уьлчме аваз эцигна керчек:
Чиркин чкадвай яргъаз я сив, нер,
Назик чка я — кIев жезва вилер.
АтIузвай сарар — вилик шуькIуь я,
Жакьвазвай сухвар — кьулухъ гьяркьуь я.
Руьгь тун чанда — Сад Аллагьдин сир,
Багъишна, инсан, ваз багьа уьмуьр.
Битмишна чилел гьар са яр-емиш,
Гьардахъ кьетIен тIям — на къачу, дадмиш!
Ибур гайиди Жумарт тушни лагь:
Ваз шукур хьурай, Регьимлу Аллагь!
Икьван крар бес яни дуьшуьшдай,
Гьи аламатдив вун мад танишда?!
Ризкьи галай сив кьакьанда тунва,
Нажасдин рекьер аскIанда тунва.
Гьинрал алатIа килиг жалгъаяр:
Вири лазим я къат жер чкаяр…
На жуваз фикир гузвачни мегер:
Къат тежедайбур тиртIа ви гъилер,
ГьикI тухудай на, лагь, ви сивиз фу?
ТупIар галачиз гьикI кьадай къафун?
МетIер галачиз гьикI жедай кIвачер,
Вун гьикI ацукьдай, гьикI фидай “къецел”?..
ИкI туькIуьрнавай бедендин паяр,
Камаллу Аллагь тушни Къайгъудар?!
Икьван крар бес яни дуьшуьшдай,
Гьи аламатдив вун мад танишда?
Акьулди ваз вуч лугьузва лагь ди*,
Икьван Камаллу тир Сад Аллагьди,
Вун затI талгьана тунвани, инсан?
Вун гьакI ви гъиле тунвани, инсан?
Лагьанвачни ваз ийирни тийир?
Лагьанвачни ваз зиянни хийир?
Ракъурнавачни пайгъамбарар бес,
Куьз агакьзавач вав абурун сес?..
Женнетни Жегьнем махар туш, инсан,
Къияматдин Югъ тапар туш, инсан.
Вишни къанни кьуд агъзур пайгъамбар,
Атанва чилел мецеллаз хабар:
“Аллагьдилай мад авай туш иллягь…”.
Идан мана гьич чизвани ваз, лагь?..
Эхиримжиди я чи Пайгъамбар?,
Расулрин муьгьуьр — Мугьаммад? я тIвар.
Аллагьди Вичин дин гваз тир тамам,
Инсаниятдиз рахкурнава ам? —
Женнетэгьлийриз муштулухар гваз,
Жегьнемэгьлийриз вич игьтият яз…
Икьван гафар бес яни дуьшуьшдай,
Ви кьатIунар мад, лагь, куь дегишда?
Вири патарихъ ийиз на жув пад,
Амма чирзавач уьмуьрдин макьсад:
Ни ракъурна вун, Ни вахчузватIа?!.
Вун халкь Авурда вуч лугьузватIа?!.
Эй инсан, вуна гьич кьазвач хабар,
ГьакI ракъурзава къайгъусуз яшар…
Икьван гафар бес яни дуьшуьшдай,
Ви кьатIунар мад, лагь, куь дегишда?
На лугьузватIа чансуз кIарабар,
Нивай хъжеда сурай къахрагъар.
Вун сифте халкьиз Хьайидахъ Такьат,
Вал мад чан хкир авачни Къудрат?
ГьикI фикирзава на, эй авам инсан?
Лугьузвани вал хкиз жедач чан?
Алукьдачни югъ кьадай гьахъ-гьисаб:
Асидаз — азаб, дугъридаз — суваб.
Гудай йикъахъ вун, лагь, агъазвачни,
Сад Аллагьдин Гаф кваз кьазвачни?
ТуштIа, уьмуьрдин метлеб вуч хьурай?
Ви руьгь къахчунин себеб вуч хьурай?
Бес гьакI дуьшуьшдай вал чан гъизвани?
ГьакIни дуьшуьшдай вун рехкьизвани?..
Куьтягь хьайила уьмуьр-имтигьан,
Куьз вахчузва руьгь, авачтIа дуван?..
Икьван гафар бес яни дуьшуьшдай,
Ви кьатIунар мад, лагь, куь дегишда?
Килиг, инсан, ваз куьз авач къадир,
Хъсанвилериз на гузвач фикир.
Аллагьди хьиз вун ни саймишнава,
Гьикьван няметар ваз багъишнава?…
На а регьимрин кьаз хьайитIа сан,
Гьисабна куьтягь жедач гьич, инсан.
Тек са вилерин ишигъдиз килиг,
Гьихьтин девлетдив жеда ам гекъиг.
Квахьиз хьайитIа ви вилерин нур,
Гьикьван гьакъи гуз жеда вун гьазур?..
ГьакI япарин ван, рахазавай мез —
И няметар куь ийида эвез…
Бес на Халикьдиз гьикI шукурзава?
Вафалувал ви гьикI къалурзава?
Адан къанунар на инкарзава,
На ви нефсиниз хуш крарзава.
Ибадатдиз Тек лайих хьайла Ам,
На инсанриз куьз ийизва икрам?..
Вуна ви Халикь нив гекъигзава,
Адаз махлукьат куьз шерикзава?..
Икьван гафар бес яни дуьшуьшдай,
Ви кьатIунар мад, лагь, куь дегишда?
Пучмир жув инсан — Къуръандихъ элкъуьгъ,
Вун Халкь авурдан азандихъ элкъуьгъ.
Халикьдин вилик пел чилив агуд,
Йикъа вад капIиз ферз кьилиз акъуд.
Гунагьар багъиш вири хъия лагь,
На Ви аси лукI михьи хъия лагь…
Икьван гафар бес яни дуьшуьшдай,
Ви кьатIунар мад, лагь, куь дегишда?
Фагьум ая тIун, ша, вуна хъсан,
Вуч ятIа ви дин, вуч ятIа иман…
Махлукьатрикай халкь авунвай кьван,
Вун тафаватлу авунва, инсан,
Тек са ваз ганва фагьумдай акьул,
Тафаватлуди хьун патал ви тIул.
(Аквазвачни ваз гьайванар, къушар…
Гьич садни, инсан, туш ваз барабар.
Аллагьди ганвай кьатIунар, гьиссер,
РикIин фагьумни япарни вилер
Халикь галайнихъ рекье тур вуна,
Ви макьсад чирдай геле тур вуна.
Гьим экв ятIа ваз, гьим ятIа мичIер,
Гьим дуьз рехъ ятIа, гьим батIул рекьер,
Анжах фагьумдив на ахтармиша,
Анжах фагьумдив жув къутармиша…
Гьинва ви шукур?…
(“Садни хъуьредач Раббидал духтурханада…” тIвар алаз урус чIалалди малум тушир са авторди кхьенвай шиирдин бинедаллаз)
Къуръан: 39-сура, 8-аят (мана): “Ва инсандив четинвал хкIурла (кьилел бала атайла), ада вичин Раббидиз (ялвариз) эверзава са Адахъ (умундиз) элкъвез. Ахпа, Ада Вичин патай адаз нямет багъишайла (а бала алудна) — ада рикIелай алудзава вичи виликдай Низ (ялвариз) эвернатIа”.
Садни рахадач Аллагьдиз аси,
Духтурханада хьанвайла ажуз.
Халикьдихъ галаз жеда вахъ сидкьи,
Секин хевлетда дуьаяр лугьуз.
Ажалдин кьефес — дяведин майдан,
Бес гила никай хьурай ваз панагь?
РикIел хквезва аялар, хизан,
РикIи, тахъ-тахъиз, лугьузва: “Аллагь…”.
Ялавди кьурла ви кIвалер-йикъар,
Мез “Аллагь…” лугьур гафарихъ физва.
КIеве гьатайла, дуьнья хьана дар,
Ви мугьтеж гъилер цаварихъ физва.
Галукьзава вахъ теспача хабар:
“Баладин кьилел атанва къаза…”,
Вилера аваз туькьуьл тир накъвар,
Мад на Аллагьдиз ийизва суза.
Бирдан самолет цава юзазва,
Гьа гила-ахпа пуч жеда ви чан.
РикI лап шуткьун жез, ви мез рахазва:
“Я Сад Аллагь, на къутармиша ман…”.
Гьар сеферда вун гьатайла кIеве,
Аллагь рикIел къвез, яваш жезва вун.
Амма хъхьайла гьал хъсан бере,
Мад асивализ, дирибаш жезва вун.
Такабурдиз нер хкажиз цавуз,
Эцигзавач пел Аллагьдин вилик.
“Зи рикI михьи я — зи капI гьам я…”, — луз,
КукIурзавач на ви метIер чилик…
Аллагьдиз муьтIуьгъ тежезвай инсан,
Вуна Нин вилик экъисзава хур?!
Вун гьакI гафарал яни мусурман?
Бес гьинва ви капI, гьинва ви шукур?…
Эх ая, дуст!
Къуран 2-сура, 216-аят (мана): “Ва мумкин я, квез са шей такIан хьун, амма ам (гьакъикъатда) куьн патал хийирлу я, ва мумкин я квез са шей кIан хьун, амма ам (гьакъикъатда) квез зиянлу я, — Аллагьдиз чизва, ва квез чизвач!”.
Эх ая, дуст, кIан жемир ваз секинвал,
Къастунай ам тагай чIавуз Аллагьди.
Белки, дуьнья тахьуй лугьуз ширин ваз,
Кьун тавурай лугьуз ви рикI гунагьди,
ГузвачтIа ваз тIалабзавай затIар, дуст,
Яргъаз тахьуй лугьуз ви рикI Вичивай,
Регьимлудахъ ава гуьзел ТIварар, дуст,
Абур кьатIай кас бахтлу я рикIивай,
Белки ваз ви хийир тир шей залан я,
Ваз хийир яз аквазвайди — зиян я,
Ваз чизавач, Сад Аллагьдиз чизва, дуст,
Адан Камал кьатIуз жедач винелай,
Гьар четинвал регьятвилихъ физва, дуст,
Анжах эха, алатмир дуьз рекьелай!
Геж жеда
Къуръан 23-сура, 99-100-аятар (мана): “Абурукай садав кьиникь агатайла, ада лугьуда: “Я Рабби, зун элкъуьрна рахкур. Белки (гила) зун хъсан крар ийиз эгечIин…”.
…Бес я, я кас, аси гафар рахамир,
Сад Аллагьди вун хабарсуз явашда.
Ваз гунагьрай жаза тагуз аквамир,
Хажалатди са юкъуз вун кармашда .
…Вилери руьгь рекье турла цаварихъ,
“Уьмуьр” лугьур ахварай вун аватда.
Вил галамаз кIвалерихъни-йикъарихъ,
Гунагькар руьгь бедендивай къакъатда.
Чир хьайила батIул уьмуьр тухвайди,
На лугьуда: “Фенач зун дуьз рекьеваз…”,
Вун туширни ягьанатиз рахайди —
Физвайдакай Пайгъамбардин гелеваз?!.
Гьайиф чIугваз, ви вилера кьеж жеда,
“Зун рахкур…” луз, на Халикьдиз эверда.
Хийир авач, а вахтунда геж жеда:
Уьмуьр гузва Аллагьди са сеферда.
Азад лукI
Къуръан 51-сура, 56-аят (мана): “Ва За халкьнава джинар ва инсанар абуру анжах Заз ибадат авун патал”.
…Дуьньяди заз эвер гузва девлетрихъ,
Нефсини тIуб элкъуьрзава лезетрихъ.
Авамвили илитIзава фикир зал:
“Архайин хьухь, куьз герек я ваз чирвал?!.”.
Савадлувал, ви фендни за кьатIузва —
Вунани зун такабурдихъ тухузва.
Гагь машгьурвал къвез зи япал рахада:
“Вакай тариф жеда гьар са чкада…”.
КичIевални гагь рахазва хуруда:
“Хаталу я, авайвал гьикI лугьуда?..”.
Риядив* женг акъваззава заландиз,
Вав ибадат ийиз тазвай инсанриз.
ШейтIандини даим кушкуш къачузва:
“Адетрикай къерех жемир…”, — лугьузва,
Адан дустар инсанарни авазва,
“Вязер” я луз, заз “кфилар” язава —
Гьам винелай, гьам хиялрай къвезвайбур,
РикI есирда кьаз чалишмиш жезвайбур.
КIанзава чеб зи мурадрин кIукI ийиз,
РикIе гьахьна, закай чпин лукI ийиз.
Амма зи руьгь гъилевайди Аллагь я,
Зун Гьадан — лукI, Ам зи Рабби, Панагь я.
Аллагь туна, къуллугъай кас гъейридаз,
Къудратлуда лукI ийида виридаз…
Халикь, Ви лукI хьун зи бахт я, зун шад я:
Вун кIани лукI амайбуркай азад я…
____________________________________
* Уьдмуьшдай — туькьуьндай
* Лагь ди — лагь кван
* Рия — жув къалуриз алахъун (“показуха”)
(Къуръандин манайрин таржумаяр диндин алим Ямин Мегьамедован “Пак Къуръандин манайрин таржума” ктабдай къачунвайбур я).
_______________________________________________________
Геж жеда
Къуръан (23-сура, 99-100-аятар, мана): «Абурукай садав кьиникь агатайла, ада лугьуда: «Я Рабби, зун элкъуьрна рахкура. Белки, (гила) зун хъсан крар ийиз эгечIин…».
…Бес я, я кас, аси гафар рахамир,
Сад Аллагьди вун хабарсуз явашда.
Ваз гунагьрай жаза тагуз аквамир,
Хажалатди са юкъуз вун кармашда.
…Вилери руьгь рекье турла цаварихъ,
«Уьмуьр» лугьур ахварай вун аватда.
Вил галамаз кIвалерихъни йикъарихъ,
Гунагькар руьгь бедендивай къакъатда.
Чир хьайила батIул уьмуьр тухвайди,
На лугьуда: «Фенач зун дуьз рекьеваз…»,
Вун туширни ягьанатиз рахайди —
Физвайдакай Пайгъамбардин гелеваз?!.
Гьайиф чIугваз, ви вилера кьеж жеда,
«Зун рахкур…» луз на Халикьдиз эверда.
Хийир авач, а вахтунда геж жеда:
Уьмуьр гузва Аллагьди са сеферда.
«Лезги газетдин» 2023-йисан 38-нумрадай
