Межид Гьажиев

Культурни итимар

(“Рекьера” кIватIалдай гьикая)

Зун райондиз хъфизвай автобусдиз акьахна. За салам гана. Гьелбетда, заз садани жаваб ганач. Им и  рекье гьатнавай инсанар­ чIурубур я лагьай чIал туш. Эхирни япун дувулдал кьван яру хьайи за салам пуд лагьай сеферда тикрар хъувуна. “Эл-ле-ле” … — ванцелди са касди жаваб хгана. Зани ам “алексалам­дай” кьабулна… РикIиз регьят хьайиди хьиз тир. Зун цларал­ ба­дамжан ран­гуналди кхьенвай нумрайрал вил алаз вилик фе­на. КилигайтIа, зи чка сада кьунва. Кьунва ваъ, мягькем­диз ацукь­нава, вилерни акьалнава. Заз регъуь хьана: “Ахварик квайдак гъуьлягъдини кядач” лугьуда. Зун инихъ-анихъ килигна. Са касдини зи гьалдикай хабар кьазвач. Вири чпин чкаяр хъуьтуьл, къулай хьунин къайгъу­да ава. Сада зи къвалавай вичин гъилевай куьгьне тапус хьтин чемодандин ракьун мурцалди хиртIна зи пенжекдин далудай са чка къазунна (пенжек цIийиди тир). Са еке “шалманди” вичин гъил хка­жайла­, зи цIийи (мад “цIийи”) шляпа кIвачерик аватна. Адахъ къе­­къуьн­ чилел аватай кIашкIумдихъ къекъуьн лагьай чIал я. Гьа­сят­да жуьреба-жуьре чекмейри ам дуьзарна. Мад гилани хъел та­тай­ла, мус къведа. Зани, зи чкадал алай касдин къуьнелай кьуна, тIалабна:

— Я юлдаш, им зи чка я, багъишламиша…

Зи гафар гьеле куьтягь тахьанмаз, ам, са вил ахъайна, акI заз килигна хьи, на лугьуди, зун идан буба кьейи душман я.

— Багъишламиша, захъ ахвар гала!..

Мад багьишламишун тIалабзавай касдиз завай вуч хъийиз жедай…

Автобус юзана физва. Ина садбуруз регьят хьанва, муькуьбур­ гьеле къулайдиз ацукьиз гьазур хьанва. Амма и вилер ахва­ра авай­да зи гьалдикай гьич фикирни ийизвачир. Зун культурни­ инсан я. Завай ам ахварай ахвудиз жедани? Ваъ. Зун гьакI, аюх­ хьиз, идаз-адаз “мешатиз”, гьа алай чкадал гагь и, гагь а къвал къе­­­къуьриз амукьна. Са жибинни (цIийи пенжекдин гьа-а)­ хкатнавай. Гьекьедин стIалар мармардин ккIалар хьиз пелелай физвайла, яйлухни гьа хкатай жибиндай шляпадин гуьгъуь­низ фена. Зи са гъил жув ярх тахьун патал цлал алкIанва, (кьадай маса чка авач), муькуь гъилени вижевай папка ава (бес “культурный” тушни)­.

Мад артух суьгьбетрикай вучда, куьн вири культурни инсанар я, автобусрани гзаф хьайибур я, — заз лугьуз кIанзавайди и, “культурныйдаказ” зи чка кьуна, ахварар ийизвайдакай кьве гаф я.

Эхирни, эхиз тахьана, за ам, къуьн кьуна, кIевиз зурзурна. (Гьа и арада гъиляй акъатай папка са гужунал за жагъур хъувунай).

Хъел атай касди заз мад вичин ксанвай сесиналди тикрар хъувуна:

— Захъ ахвар гала!

Зун, инсанри лугьудайвал, къапарай акъатна:

— Хух авунар бес я! — гьарайна за. — Им ви бубад кIвал туш!

Лап зегьле фидай гьалда ам заз, са вил ахъайна, айгьамдалди килигна.

— Са кIус культурни хьухь, молодой человек, — лагьана жаваб гана, ада вичин “хух” давамар хъувуна.

Квез чир хьун лазим я, кьве виш версиниз физвай касдиз вичин “законни” чка гузвач. Бес вучда? Кьуд пата авай жемятарни вири секин я. Бес зун зи “культурнивилин” къурбанд яни? За шофердиз гьарайна:

— Заз зи чка це! Зи гъиле билет ава!

Са арадилай хьиз шоферди заз хабар хгана (Аллагьдиз шукур):

— Я юлдаш, ваз аквазвани рекьер гьихьтинбур ятIа. Эгер гьар са пассажирди зи фикир вичихъ желб авуртIа, и жемятдин язух тушни…

Фена гьа рахаз! Заз и арада кичIени хьана. Ам рахазвайла, чун дагъдин лап четин къекъуьнрай хкаж жезвай.

Дагълар дуьз жергейра аваз, бурма бармакар хьиз, хкаж хьанвай. Шикилри, автобусдин дакIардай  акъатиз, сада-сад эвез ийизвай. Зун лагьайтIа, зи чкадал хухзавай касдин кьилихъ галамай. Са дишегьлиди лагьана:

— Пара культурни итим я, дустарин ахвар хуьзва.

Муькуьда алава хъувуна:

— Эгер вири гьахьтин кьегьалар хьанайтIа?!

Гила зун мад къапарай акъатиз башламишна, амма зи “дуст” ахварай аватна.

— Зун, — лагьана ада, — ви артух къайгъуйрин буржуник квайди туш.

ИкI лагьана, ада мад шириндаказ вилер акьал хъувуна.

И сеферда зун михьиз къапарай акъатна. За ам, гьа кьве се­ферда хьиз, къуьнелай кьуна, чIутхунна къарагъарна, эхир хьи жуван хайи чкадал ацукьна. Заз мад са затIни герек амачир. Зазни гьасятда “хух” ийиз кIанзавай.

— Имни культурни итим! — ван хьана заз икьван чIавалди зи чкадал алай касдин сес. — Мугьман къарагъарна, гьадан чка кьуна… Имни мусурман!..

Зун ахварал физ са тIимил амай, амма са ихтилатди зун лайлада тунач.

— Гила ахьтин кIусни культурни тушир инсанар пара хьанва. Ина аламат жедай са затIни авач…

Завай зи культурнивиляй мад жуван хсуси чкадилай къарагъиз хъхьанач. Зани, ахвар галачиз, вилер акьална…

«Лезги газетдин» 2019-йисан 50-нумра