Мезелияр

Гьава

Шегьерда яшамиш жезвай­ хва, вичин дидедал кьил чIугваз­, хуьруьз хъфида. Хва хтана, шад хьайи диде адавай жу­зун-качузун ийиз эгечIна. Шегьер­да гьава гьикI ава лагьай суалдиз туькI­ве­на яб, фикир тагай, адан гъавур­да вичин тегьерда­ акьур гадади, дидедин гаф атIана, гьеле хтана агакь тавунмаз, Гьавадин ихтилат вегьемир ман, чан ди­­де, лугьуда. (Гьава гада­дин су­сан тIвар я. Дидединни сусан алакъаяр са акьван хъсанзавачир).

Я хва, за ви папан тIвар кьунач хьи. За вавай анра погода­ гьикI я, погода лагьана хабар­ кьазва. Къенлай кьулухъ суалдиз, ийизвай ихтилатдиз туькI­ве­на эхирдалди яб гана, ахпа жаваб це.

Пеле цуьруьгъуьл акьурла

Армияда пуд йисуз къуллугъ­на хтай хцин «рикIелай ди­дед чIал алатнавай». Буржи кьи­лиз акъудна хтай гадади­, кIва­лиз ахгакьайла, дидедиз «здравст­вуй­те­­­, мама», лагьана са­лам гана.­ И кар акур диде тажуб хьана амукьна.

— Я бала, ам вуч лагьай гаф я? Зун гъавурда гьатзавач хьи, — лугьуда.

— Я диде, зун ви гъавурдани акьазвач-е.

— Бес чна гила вуч ийида, сад-садан гъавурда гьат тийизвай? Ви буба хтайла,  гьам, белки, ви гъавурда акьан.

И гаф сиве амаз, бубани хтана ахкъатна.

— Я итим, зун идан са куьнинни гъавурда гьатзавач. Хциз чи чIал чизмай хьтинди туш. Килиг, вун гъавурда гьатин, белки.

— Я паб, югъди-йифди чуьлда лапагрив гвай заз адан  чIал гьинай чир жеда кьван?

И арада цлавай  виниз акъвазарнавай цуьруьгъуьлдал гададин кIвач алукьна. «Пахъ» авуна, ам адан пеле са саягъда акьуна хьи. ТIар хьайи гададай «абаш, зи кьил хана» лагьай гьарай акъатна.

— ГьакI лагь ман, чан хва. Аллагьдиз шукур, ваз гена цуьруьгъуьлди чи  чIал чир хъувурди. Гила чун сад-садан гъавурда гьатда!

«Лезги газетдин» 2023-йисан 52-нумрадай.

_____________________

Аялрин мецелай

*  *  *

Эме шегьердай хуьруьз мугь­мандиз хтанвай. Шад хьайи Эминадиз яслидиз физ кIан ­жедач. Ада вичин дидедиз садикдиз тухун тавун тавакъу ­ийида.

— Ваъ, чан бала, яслидиз фин тавуна жедач. Жавгьар халади ваз туьгьметда.

—  ЯтIа, вуна зун твах. За Жавг­ьар халадиз зи эме хтанва, заз отпуск це лугьуда. Эме, вун хъфимир, зун отпуск къачуна хкведалди. Хьуйни?

— Эхь, гьа ваз кIандайвал хьуй, чан эмедин, хълагьна ада вичин хтулдиз.

«Лезги газетдин» 204-йисан 9-нумрадай.

_________________________________

КьетIен югъ

Куьчедай тади кваз хтана, дидедин къужахда гьахьай Алима хабар кьуна:

— Диде, къе вуч югъ я?

— Гьа амай вири йикъар хьтин югъ я ман.

— Ваъ, диде, къе вири йикъар хьтин югъ туш. Къе кьетIен югъ я!

— Ваз гьинай чида, чан хва?

— Зунни зи дуст Ислам майдандал фенвай. Анал музыка язава, гзаф инсанар атанва, абурун гъилера яру-цIару кIватIар, цуьквер ава.

— Къе 1-Май я эхир, Гатфаринни зегьметдин суварин югъ. Вун гьахъ я, чан хва, им кьетIен югъ я.

— Диде, ша чунни фин ман суварик.

— Хъсан я, фида чунни.

ЭкъечIна чун кIваляй. Михьи цав, ракъини дуьнья вичин экуьнай ацIурнава. ЦIийидаказ къацу хъхьанвай тарар, парк гуьрчегарзавай цуьквер. Артух хьанвай къушарин хуш баядар.

— Аквазвани, чан хва, гьикьван хъсан ятIа, — лугьузва за хтулдиз. — Югъни хъсан чимиди я, инсанарни — шад.

— Диде, зазни гьавадин кIватIар кIанда, — тIалабна Алима, чун майдандив агакьдайла. — Аквазвани, абур гзаф аялрив гва.

Къачуна чна кIватIарни, цуькверни. ЧIехи пла­катдал кхьенвай гафар Алимавай кIелиз тахьайла, абур за кIелна: «Яшамишрай виридуьньядин зегьметчияр!» Майдандал гурлу концерт­ физ­вай. Кьуьлерни манияр чаз пара бегенмиш хьана. Эхирдал кьван суварик кумукьай чун га­лат­найтIани, и йикъалай пара рази яз кIвализ хтанай.

Усмановрин идара

Зун чарасуз дерди аваз са идарадиз фена. Са шумуд кабинетдиз вил яна, эхирни герек касдин — Усманован кабинетдиз акъатна. Салам гана, къенез  гьахьна. Столдихъ ацукьнавай итим са квел ятIани машгъул тир. Зи салам кьуна, ада зи дерди жузуна. Ада заз яб гана, ахпа зун маса кабинетдиз ракъурна.

Фена зун лагьай чкадиз. Салам гана, кабинетдин иесидивай жузуна:

— Куьне багъишламиша, вун и идарадин экономист Усманов яни?

— Ваъ, — жаваб яз ван атана заз, — экономист  зи амледин гада я. Зун бухгалтер Усманов я.

— Къе ина заз мад са Усманов чир хьана.

— Ам, ваз чир хьайиди, зи имидин гада я.

— Адан къуллугъ вуч я? — алатна зи мецелай.

— Ам складдин заведующий я, — жаваб гана касди. Ахпа хълагьна: — Ина зи вахани кIва­лахзава, ам кассир я.

Куьрелди, дерди туькIуьрун патал зун ракъу­райди Усмановрин идара хьана. Абур вири чирни хьана заз. Анжах дерди туькIуьн тавуна, экъечIна хъфена зун.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 19-нумрадай.

________________________

Кьве падни рази жен

Кьве жегьилди чпин кьисметар­ сад ийиз­ва, цIийи хизан кутазва. Къуй чеб бахтлу хьурай! Гьар са диде-бубадин мурад-метлебни гьам я. Агакьай гададиз свас гъун, руш гъуьлуьз гун. Чпин и экуь мурадар кьилиз акъатрай!

Мехъер — им шадвал я. Мехъерар, амай адетар хьиз, гьар са чкада, гьар са  хуьре жуьреба-жуьре кьиле тухуда. (Бес инсанрин фикир-хиялни жуьреба-жуьре тушни?).

Лугьуда: куьгьне адетар арадай акъудин, цIийи адетар кутан. Эхь, бязи вахтара и кар уьмуьрди вичи истемишзава. Анжах, зи фикирдай, исятда цIийиз чи арада гьатнавай адетрикай лазим туширбурни ава.

Кьилди къачуртIа, виликрай, алай вах­­тун­да хьиз, сусан патай багьа шейэр­, чIехи пулар тIалабзавачир. Им хъсан адет тир. Чпиз чеб хуш кьве жегьилди уьмуьр сад ийиз­ва, цIийи хизан кутазва. Куьз герек я и арада багьа шейэр, къизилар, гимишар? Имни сифте­ нубатда рушалай вичелай аслу я. Эгер руша­ вичин диде-бубадиз заз герек туш а багьа шейэр ла­гьайтIа, бажагьат адан гаф кьабул тавуна амукьда. Къизил-гимишди туш инсан бахтлу ийизвайди. Заз чиз, уьмуьрда­ вирида­лайни багьади, сад-садалай ра­зи яз, вафалувал хуьз, намусдивди яшамиш хьун я. Жегьилриз, чпин зегьмет­ такунмаз, са шейининни къадир жедач. Абу­ру чпин зегьметдалди­ чпиз кIани эмен­ни, шейэр къачузвайтIа, хъсан тир. КIан­завайди абуру  гьар са кар меслятдалди авун я.

Къавумар кьве падни рази яз амукьай­тIа, генани хъсан я. ТахьайтIа, мехъерар ийидалди хайи йикъар, суварар мубарак­ авун патал мад пишкешар, финар-хтунар! И инжиклувилер квез герек я?

Мисал яз, гададин диде-бубади лугьузва: алай вахтунда чаз са шейни герек туш. Чахъ кIвал-югъ, эменни, туькIвей хизан ава. Аялризни чна дуьз адетрал амал ийидай тербия гузва. Къуй жегьилри са куьникайни фикир тавурай. Гила авай ру­шариз лагьайтIа, чIехи пулар, машинар­ авай жегьилар кIанзава. Виридаз — ваъ, гьелбетда, намуслу рушариз ахьтин­ фикирар къвезвач. Бахт вилик — вун кьулухъ, лугьуда лезгийри, руш гъуьлуьн кIва­лиз­­ рекье твадайла. Дуьз гафар я. КIан­завай­ди бахт я, амай  вири туькIуьда.

Мад са чIурувал, рушан диде-бубадин хиве гьатзавай. Абуру чпин патан харжиярни гададин кIваляй гайибуралди аладарзава. И кIвалахни арадай акъуднайтIа, хъсан жедай.

Са кьве гаф мехъерин музыкадикай. Ам галачиз мехъер жедач эхир. Музыкантрикай­ мад рахамир! Кьадардилай артух ван хкажун, йифен геждалди гьарай-эвер давама­рун. Сад-кьве жегьилдиз хуш атайтIани, амайбуруз ахьтин межлисдикай кьил баштаниз кIан жеда.

ЦIийи адетриз садни акси жедач, эгер абур хийирдинбур хьайитIа.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 19-нумрадай.

______________________

Лам рекьел

Хуьруьз мехъерик хъфизвай­ кьве дуст, машинда акьахна, рекье гьатда. Са кьадар чкадиз фейила, акуна хьи, рекьин юкьни-юкьвал са лам ацукь­нава. Гьикьван пипипIар янатIани, ам чIарни юзанач. Эхир са дустуни зарафатда:

— Вуна документар  къалур тавунмаз, ада ваз рехъ гудай хьтинди туш. Къала зав гице кван документар.

Абурни гваз ам ламран патав фена.

— Ма, килиг, гьайван. Ваз кIан­завайди ибур тушни?

И гафар лугьунни, лам, дугъриданни,  къарагъна ва рекьелай элячIна. Зарафат чидай гьайван хьана.

— За ваз гьикI лагьанай? Вун пипипIар ягъиз ацукьнавай.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 30-нумрадай.