Ашукь Саидан дуст
Лезги Агьмед — ашукь ва шаир. Адан ирс чи аямдив ахгакьарай къурушви шаирриз — Къуруш Мегьамедазни (Мегьамед Гьажиев) Кьасум Фаталиеваз эбеди рагьметар къвезва. ГьикI хьи, чи милли шииратдин тарих абуру лезгийрин “бунтчи” шаирдин тIвар къачур Кьуьчхуьр Саидан дуст ва амадагрикай сад хьайи касдин къамат арадал хкуналди девлетлу ва ишигълаван авуна.
Тарихда гьатнавайвал, Лезги Агьмед 1762-йисуз Самур магьалдин Къурушрин хуьре дидедиз хьана. Куьчери малдарар ва хипехъанар тир гзаф къурушвийрин хизанар хьиз, Агьмедан диде-бубани Азербайжан патаз акъатна. Гьана жуьреба-жуьре медресайра кIелиз, вичиз фарс, араб, туьрк, эрмени чIаларни чирна. Ам гьа девирдин (ХVIII асир) арифдаррикай, дуьньядин кьуд патакай хабар авай инсанрикай сад хьана. Девирдин четин месэлайрикай, гьахъсузвилерикай манийралди, шиирралди рахана. А девирдин ашукьрин гзаф акъажунра ада гъалибвилер къачуна.
Зулумкар Мурсал ханди машгьур манидар ва ханариз акси экъечIай шаир Кьуьчхуьр Саидан кьилел еке гужар гъайила, Лезги Агьмеда хан русвагьзавай чIалар теснифна, халкьариз раижнай…
Лезги Агьмедан хейлин эсерар чав ахгакьнава, абур чи антологийра, учебникра гьатнава, мектебра, вузра чирзава.
Мердали Жалилов
«Лезги газетдин» 2022-йисан 22-нумрадай
_____________________________________________
Лезги Эгьмед ва хесте Кьасум
(Гьуьжет)
Лезги Эгьмед:
— Вун хвашкалди, уста Кьасум, шад я чун,
Ша майдандиз, элдин гьуьрмет авайди.
Машгьур хьанвай ашукьрикай сад я вун,
Лезги Эгьмед я вахъ галаз рахайди.
Хесте Кьасум:
— Лезги Эгьмед, ви тIварни чаз машгьур я,
Ваз жаваб гуз зун майданда гьазур я,
Заз чидайди фагьум, фикир, сабур я,
Аквазва заз вун дамах гваз атайди.
Лезги Эгьмед:
— Суал гана за, жаваб це на иердиз:
Макан кьунва кьефесда гьи шегьерди?
Вуч ятIа лагь вич маса гуз тежерди.
Малум яни ваз чанда вирт авайди?
Хесте Кьасум:
— Ви суалдиз жаваб гун за иердиз:
Кьефес макан я рикI лугьур шегьердиз.
Акьул-камал я маса гуз тежерди,
Шекердин нацI я чанда вирт авайди.
Лезги Эгьмед:
— Лепе тежез, рагъул жерди вуч гьуьл я?
Гьи багъманчи цIикьвед багъдин векил я?
Виридалай яргъалди гьи мензил я?
Вуч я югъ-йиф вич ахвара авайди?
Хесте Кьасум:
-Лепе тежез рагъул жерди гуьгьуьл я.
Багъманчи рагъ цIикьвед багъдин векил я.
Лап яргъалди гъетерал фир мензил я.
Къван я югъ-йиф вич ахвара авайди.
Лезги Эгьмед:
— Ам вуч я хьи вич авазни авачир?
Вуч перем я гьич са цвални алачир?
Вуч ятIа лагь – я деве, я шив гвачир,
Даим-эбед сиягьатра авайди?
Хесте Кьасум:
— Хъен куьлге я вич авазни авачир,
Хам я перем – гьич са цвални алачир.
Рагъни варз я – я деве, я шив гвачир.
Даим-эбед сиягьатра авайди.
Лезги Эгьмед:
— Уста Кьасум, жаваб це зи суалдиз:
Вуч я вири рангар хасди жамалдиз?
Квекай я цав, гъваш кван жуван хиялдиз?
Хрун тавур гам чидани авайди?
Хесте Кьасум:
— Лезги Эгьмед, жаваб я ви суалдиз:
Хас я гьар са ранг гатфарин жамалдиз.
Нурдикай я цав – гъизва зи хиялдиз.
Гуьлчимен я гамунин ранг алайди.
Лезги Эгьмед:
— Гьи къуш я, лагь, йиса хада са кака?
А какади кьада вичиз гьи чка?
Муг авачир къуш гьим ятIа лагьа кван,
Физ, чарадан мука кака хадайди?
Хесте Кьасум:
— Ам симург я – йиса хадай са кака,
Живед винел чуьлда вичиз кьаз чка.
КукупI гьа къуш я – чарадан, физ, мука
Акатайвал вичиз кака хадайди.
Лезги Эгьмед:
— Зи суалриз дуьз жавабар на гузва.
Гьи гьисабди кьуьзуьвилихъ тухузва?
Ам вуч я хьи – катиз тади къачузва?
Вуч я ада эхир макан кьадайди.
Хесте Кьасум:
— Эхь, жавабдин гафар за дуьз лугьузва.
Яш гьисаб я кьуьзуьвилихъ тухузвай.
ВацI я даим катиз тади къачузвай,
Гьуьл я ада эхир макан кьадайди.
Лезги Эгьмед:
— Ашукь я вун, устад я вун вижевай,
Седефлу саз лайихлу я хъуьчIевай.
Гила вуна суалар це миже квай,
Закай хьурай ваз жавабар гудайди.
Хесте Кьасум:
— Ам вуч затI я кIуфай бала хадайди?
Чидани ваз чандиз дуван кьадайди?
Лагь вуч ятIа инсан кIеве твадайди,
Садавайни чара ийиз тахьайди?
Лезги Эгьмед:
— Къуьлуьн твар я кIуфай бала хадайди.
Ажал я ам чандиз дуван кьадайди.
Кьуьзуьвал я инсан кIеве твадайди,
Садавайни чара ийиз тахьайди.
Хесте Кьасум:
— Вуж я инсан алуддайди рекьелай?
Вуж алатдач гьич садрани рикIелай?
Лагь, нехишар куьн луварин винелла?
Чидани ваз кьил галачиз фидайди?
Лезги Эгьмед:
— Алудзава иблисди дуьз рекьелай.
Диде-буба алатич гьич рикIелай.
Нехиш-халар чепелукьдин винелла.
Марфад квак я кьил галачиз фидайди.
Хесте Кьасум:
— Куь кхьида чарни къелем авачиз?
Вуч къав я ам даях-дирек, цал квачир?
Вуч рангар я ягъай рангар алачир?
Вуч я гъилер-кIвачер квачиз хадайди?
Лезги Эгьмед:
— РикI я герек тежедайди къелем, чар.
Даях-дирек квачирбур я генг цавар.
Яргъи рушан ирид ранг я а рангар.
Къиб я гъилер, кIвачер квачиз хадайди.
Хесте Кьасум:
— Лагь, чидатIа ваз чIулаввал михь тежер.
Вуч сакит я, вуч куьч я – вич хуьз тежер?
Ам вуч нур я вичин мукьув физ тежер?
Вуч ятIа лагь а нурдикай катдайди.
Лезги Эгьмед:
— Намус квадрун чIулаввал я михь тежер.
Дуьнья сакит, кьиникь куьч я хуьз тежер.
Рагъ я а нур вичин патав физ тежер,
Кьаркьулув я а нурдикай катдайди.
Хесте Кьасум:
— Ам вуч я хьи, жегьил уьмуьр цIувад югъ?
Куьн деринвал гьуьлелайни я артух?
Муьгьуьббатдин лукI вуч ятIа лагь ачух?
Девлетрилай вуч я гзаф багьади?
Лезги Эгьмед:
— Варз я, гьелбет, жегьил уьмуьр цIувад югъ.
Гьуьлерилай илим дерин я артух.
Муьгьуьббатдин лукI я гуьгьуьл, эй ашукь.
Дуствал я хьи девлетрилай багьади.
Хесте Кьасум:
— Вуч я даим чи уьмуьрдиз уртахди?
Вуж я гьахъвал, дуьзвал чIурдай алчахди?
Лагь вуч ятIа гьар гьамиша уяхди?
Дуьньядикай вичиз хабар авайди?
Лезги Эгьмед:
— ЧIал я даим чи уьмуьрдиз уртахди.
Буьгьтенчи я дуьзвал чIурдай алчахди.
РикI я, гьелбет, гьар гьамиша уяхди,
Дуьньядикай вичиз хабар авайди.
Хесте Кьасум:
— Лезги Эгьмед гаф авач ви камалдиз.
Мад рахунар ийидач за яргъалди.
Аквада чун, мажал гурай ажалди,
Дуствилелди зун я ви гъил кьадайди.
Лезги газетдин» 2023-йисан 35-нумрадай
