Вич, чи девирда яшамиш хьайи, лезгийрин Советрин девирдин литературадин классикрикай сад яз гьисабзавай  шаир ятIани, адан автобиографияда хайи варз, югъ къалурнавач. Лезгийрин поэзиядин антологияда ам 1908-йисуз Докъузпара райондин Къаракуьре хуьруьн имам Нури-эфендидин хизанда дидедиз хьайиди къейднава. Нури-эфендиди лагьайтIа, и хуьруьз, жемятдин тIалабуналди фекьивал ийиз, Ахцегь райондин Ялцугърин хуьряй атанай.

Гележегдин шаир  Насруллагь  Нуридин  аял вахтар гьа и хуьре акъатна. Сифтегьан чирвилерни вичин бубадин патав къачуна.

Нури-эфенди хциз са диндин чирвилер гунал сергьятламиш хьанач. Гуя адаз чидай, 1917-йисан инкъилабдин вахтар алукьдайди, уьлкведин къурулуш дегиш жедайди… Са артух гежел вегьин тавуна, жегьил гада бубади Ахцегьа кардик кваз хьайи тIвар-ван авай ирид йисан мектебдиз кIелиз ра­къурна.

Дагъустанда чкадин муаллимар кьит тир. Урусатдай къвез, муаллимри дагъвийрин аялриз чирвилер гузвай.  Дербент шегьерда муаллимар гьазурдай кьве йисан курсар тешкилнай. Нуридин хва Насруллагь гьа курсариз гьахьна. Ина кьве йисуз кIелна. 1927-йисуз адав муаллим я лагьайвилин шагьадатнама вахкана. Гьа икI Насруллагь Нури, 19 йи­сан яшда аваз, аялриз чирвилер гайи сиф­те­гьан муаллимрикай сад хьана.

Са тIимил вахт алатайла, адал Храх-Уба хуьре мектеб  тешкилун ва аниз регьбервал гун ихтибарнай. Им 1934-йис тир.

Насруллагь Нуридикай гьеле муаллим жедалди неинки  хуьруьнвийриз, гьакI районэгьлийризни ада шиирар кхьизвайди чидай. Адан сифте шиир “КIелуниз тади” тIвар алаз “ЦIийи дуьнья” газетдиз ам тешкилай 1928-йисуз латин гьарфаралди кхьенваз акъатнай.

РикIел хкин: шаирди вичин тIвар шииррин: кIаникай “Н” гьарф алаз раиждай. Таяр-туьшерин “Вуна ви тIвар тамамдиз вучиз кхьизвайди туш?” — суалдиз дугъри касди икI жаваб гудай: “Газетда чка тIимил кьун патал, дустар. КIанзавайди дерин мана-метлеб квай шиир хьун я, адан сагьиб вуж ятIа кIелзавайда  вичи жагъурда”.

Жуван хайи дидед чIалал латин гьарфаралди кхьиз хьайи шиирар, тамамдиз нинбур ятIа тийижиз, кIелзавайбурун гъилерай-гъилериз физ, халкьдин арада чкIанай. Ахцегь  райондин Филискъарин, Филифгуьнейрин, Сумугъулрин, Храх-Убадин, вичин ватанэгьлийрин хуьр тир Ялцугърин, Докъузпа­ра райондин Къаракуьредин, Гарагърин ва маса хуьрерин агьалийри Насруллагь Нуридин чIалар  хуралай кIелдай.

“ЦIийи дуьнья” газетдин редакциядиз и кардикай хабар тахьана амукьнач. Абуру Насруллагь Нуридиз Хуьруьг Тагьирахъ галаз санал чпин газетда кIвалахун теклифна. Шаирдикай газетдин «массовик» — жуьреба-жуьре тапшуругъар тамамардай къуллугъчи хьана.

Гьа йисара адаз коммунистрин партиядин жергейриз гьахьиз  кIан хьана. Партиядин къанун-къайдайриз вафалу хьайи, Советрин къурулуш хушдиз кьабулай, гележегда партиядикай, Советрин ватандикай ялавлу шиирар кхьей шаир, медреседин муаллимдин хва я лагьана, партиядиз кьабулначир. ЯтIани ам руьгьдай аватначир. Ам вичин эхиримжи нефесдалди жергедин  муаллим яз амукьнай.

Муаллимвал авунихъ галаз сад хьиз, газетда къуллугъни ийиз, ада шиирар, прозадин эсерар кхьин давамарна. Яваш-яваш  шаирдин яратмишунар гьам райондин, гьамни республикадин газетрани журналра, мектебда кIелун патал акъудзавай ктабра чапиз хьана. Чи тIвар-ван авай прозаик Алибег  Фатахов редактор яз, Насруллагь Нуридин “ЦIирер”  тIвар  алай  ктаб  1933-йисуз  Буйнакск шегьерда чапна (латин гьарфарин би­не­даллаз). Гьа йисара адан къелемдикай ­“И.В.Сталин” ва “Дагълар” тIвар алай кьве поэма ва сегьнеламишун патал кхьенвай “Леке акатай муьгьуьббат”, “Етим Сядет” пьесаяр хкат­на­.

1934-йисуз Махачкъалада Дагъустандин писателрин сад лагьай съезд хьана. А съезд­да иштиракун патал Насруллагь Нуридизни ша лагьанай.  Ина ам Дагъларин уьлкведин машгьур шаир, арифдар, ХХ асирдин “Го­мер” СтIал Сулейманахъ галаз таниш хьанай. Съездда иштиракай декьикьаяр жегьил шаир патал гьич садрани рикIелай алат тийидай вакъиадиз элкъвена. Гьа и йисуз Москвада чапдай акъатай (1934) Дагъустандин поэзиядин антологияда урус чIалаз таржума авунвай Н.Нуридин хкягъай чIалар гьатна.

Йисар физ алатна. 1941-йис алукьна. Ва­тандин ЧIехи дяве башламиш хьана. Гила лагьайтIа, гъиле къелем ваъ, яракь кьадай вахт атана. Насруллагь Нуридини, гзаф  хуьруьнвийри хьиз, дяведиз фена, душмандихъ галаз женг чIугуна. Дяведин майдандал са бубат секинвал хьайи чIавуз ада шиирар кхьиз хьана. Ингье абурукай са шумуд: “ЧIехи вахаз фронтдай чар”, “Гаубица”, “Доброволецдин гаф” ва масабур.

Аллагьдиз шукур, дяве Советрин халкь гъалиб хьуналди куьтягь хьана. Дяведай хтай аскер вичин муаллимвилин кеспидив эгечI хъувуна, литературадин жуьреба-жуьре жанрайрин эсерар кхьин давамарна. Нетижада 1963-йисуз адан “Уьмуьрдин рекье”, адалай гуьгъуьниз  “Игит буба” тIварар алаз кьве ктабдиз дуьнья акуна.

2008-йисуз , шаир дидедиз хьайидалай инихъ 100 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз, Дагъустандин ктабрин издательстводи шаирдин хкягъай эсерар авай “Шехьмир, зи руьгь” тIвар алай ктаб акъудна.

Насруллагь Нури гзаф йисара вич дидедиз 320 йис идалай вилик  хьайи, лезгийрин къадим заманайрин классик, зурба ашукь  ва шаир Ялцугъ Эминан ирс кIватI хъувунални алахъна. 2010-йисуз женгчи шаир ва ашукь, уьмуьр вичел чан аламаз риваятриз эл­къвей Ялцугъ Эминан “Ша, Дилбер” тIвар алай ктаб кIелчийрив агакьна.

Насруллагь Нуриди вичин пай лезгийрин мисалар ва мискIалар кIватIуникни кутуна. 1961-йисуз “Лезгийрин мисалар ва мискIа­лар” тIвар алаз акъатай ктабда шаирди кIватI хъувур гзаф мисалар гьатнава.

Лезги литературадик лайихлу пай кутунвайди хьиз, ам ктабханайрини издательст­войри рикIелай алудзавач. 2005-йисуз Москвада чап авур Кеферпатан Кавказдин писателрин антологияда къенин юбилярдин хейлин шиирар гьатнава. 2016-йисуз акъатай Мегьарамдхуьруьн райондин шаирринни писателрин “Самурдин авазар” тIвар алай кIватIалдани Насруллагь Нуридин пара чIа­лар чапнава.

Шаирдин эхиримжи йисар Гуьлгеричай вацIун къерехда экIя хьанвай, Ялцугърин жемятди бине кутур Советский хуьре акъат­на. Ина ада хейлин йисара акьалтзавай ­несилдиз тарсар гана, шиирар кхьин давамарна. Ахцегь, Докъузпара ва Мегьарамдхуьруьн районра ада вичин са лекени квачир уьмуьр муаллимвилизни шииратдиз бахшна.

1971-йисуз гьа и хуьре, 63 йисан яшда аваз, рагьметдиз фена. Гьа икI, дустар, зи макъалани эхирдал къвезва. Ам заз ихьтин кьуд цIарцIелди куьтягьиз кIанзава:

Жагъидач Бахт рекьин тийир инсанриз,

Инсан хада, гьайиф, дустар, рекьида.

Чан эцигна къуллугъай кас Ватандиз,

Гьар са чIавуз элди рикIел хкида…

Насруллагь Нурини гьахьтинбурукай сад я. Адан яратмишунар инсанри кIелна, кIел­зава ва идалай кьулухъни кIелда.

Майил Эфендиев