Хуьруьз сиягьат
«Гъуьгъвез-наме» ктабдин 97-118-чинра ганвай и кьиле, очеркда авторди, А.Шихсаидован гафаралди лагьайтIа, “хуьруьн тарихдихъ галаз алакъалу чан алачир вири объектар рахуниз мажбурнава”. Агъадихъ чна адай куьрелди бязи цIарар гъизва.
…2007-йисан 28-сентябрдиз чун, чими партал ва пуд юкъуз бес жедай кьван суьрсетни гваз, КьакIарин хуьряй Гъуьгъвезиз яхдиз рекье гьатна… Агрономдин никIелай башламишна, чун элкъвена тIебиатдин пашманардай, сефил, рагъул шикилри, суьретри къаршиламишзавай… Къекъуьнар авай тикдай винелди чун кьве сятда яргъай хьиз хуьр аквадай Амрагьан гирведал хкаж хьана. Хуьруьн шикил яна. Чун пайда хьуни рехъ тирвал гзаф кьадар къветерик кичI, къурху кутазвай. Хуьруьз мукьва хьурдавай рекье гьалтзавай вири бейнида гьахьзавай: фадлай рикIелай алатнавай къекъуьнарни тикар, тепеяр, гьамишалугъ паспорт хьиз, гьардахъ чпин тIварар авай чкаяр — ЧIвеляхъ, Ягъвун там, Кинцитагьардин раг, Хъчагъанар, Хпар, Уфругъ… Вилерин вилик хуьруьн уьруьшрин жанлу тарихдин шикилар ква. Гъуьгъвезвийрин чIехи несилдин векилри чпиз ахварай куьгьне хуьруьн шикилар аквазвайди ингье вучиз лугьузватIа.
Яваш-яваш сиверай кьур акъатзава. Беденди яд тIалабзава… Ингье Кьибле цIутI булахдив агакьна. Чими чIавуз тикрай винелди хкаж хьайи инсанриз булахдин целай ширин мад вуч ава?.. Булахдин цин кьилин лайихлувилер, мурк хьиз, къанваз ва, аялдин нагъв хьиз, михьизваз хьун я.
…Гьа и булахдилай сад-садалай вине авай, кьантIар-кьантIар хьана, атIунар аваз (террасные) туькIуьрнавай надир чуьллерин (никIерин) шикилар башламиш жезва. Чи бубайри чпиз техил, фу гьасилиз хьайи абурун гелер дагълари гилалдини хуьзма… Алай девирдин пешекарри тестикьарзавайвал, террасаяр чи ата-бубайри гъилелди туькIуьрнавай имаратар (гуьмбетар) я. Низ чида абур несилри яцаралди шумудни са виш сеферда цанатIа, мукалралди анрай гьикьван гвенар гвенатIа, арайра авай атIунрай алаф патал векьер янатIа…
Чна рехъ давамарна. Пак чка тир пIирен вилик акъвазна. Анлай кьуд патай аквазвай атIугъай гуьрчегвилел гьейранвална.
КьакIай Гъуьгъвезиз кьван рекье чун пуд сятдилай гзаф вахтунда хьана. Ингье ам — Гъугъвезар! Багъри ерийрин дуьньяда мад санани авачир рангар, нияр. Ватан, чаз виридаз сад тир. Инсан хайи чкадиз гъвечIи ватан лугьузва. ИкI дуьз туш, ватан гъвечIиди жедайди туш. Ватан Ватан я.
Вилериз гьейранардай шикилар аквазва — хуьр на лугьуди чан алай беден хьиз акъвазнава. Вири кIвалер чпе инсанар яшамиш жезвайбур хьиз акъвазнава, амма — къавар аламачиз.
Хуьруьз эвичIайла, гуя кьуд пата секинвили агъавалзава, чан алай кьван вири ахвара ава. Гуьзел пипIер заз гзаф акуна, амма фикирдай-хиялдай гьамиша инихъди ялзава. Виридалайни гзаф зун тажубарайди рикI чуькьведай, азият гудай секинвал, сессузвал тир. Ина гару, ракъини ва вахтуни агъавалзаватIани, хуьруьн харапIайри алатай вахтарин руьгь-нефес хуьзма…
Чна жуван дустар, и куьчейра къекъвей, важиблу суьгьбетар авур вири инсанар рикIел хкиз хьана. Гьар са цла, куьчеди алатай вахтар рикIел хкизвай — кьуд пад вири багъри ерияр я. АкI тир хьи, гуя гьавади вичи ина чи бубаяр яшамиш хьайи вахтар эбеди ийизва… Виликан вири куьчеяр, гьаятар вергерини векьери кьунва. Инал Къутунхърин хуьряй тир муаллим, шаир Жамил Юнусован шиирдин цIарар тагъана акъвазиз жедач.
Шехьмир, дагълар
Шехьмир, дагълар, куь ван къведай кас амач,
Инра амайбур бубайрин сурар я.
Са хуьрени я гьамам, я тас амач,
Аламайбур анжах куьгьне тIварар я.
Вучиз секин хьанва куь чар булахар,
Элкъвенвани абур вилин накъвариз?
Кас амачиз, сугъул хьанвай яйлахар,
Муьргуьламиш ийиз фенва ахвариз.
Гьиниз фена, лагь, куь къекъвей жигъирар,
Абурни кваз куьч хьанани аранриз?
Кьарай тагуз, къвезва кьилиз фикирар,
Яраб герек амач жал куьн инсанриз?
Хажалатди вахтсуз кьуьзуь авунвай
Хендедайриз ухшар хьанва уьруьшар.
Фадлай инихъ куьтен хкIун тавунвай
НикIерикай хьанва кьуьзуь биришар.
Икьван чIавал, безетмишна цуьквери,
Вил алудиз кIан жедачир чпелай.
Кьуна гила къалгъанрини вергери,
Суван тIулар дегиш хьанва михьелай.
Шехьмир, дагълар, хьанва лугьуз субаяр,
Нубатдалди рагъни варз квехъ гелкъвезва.
Куь къужахра динж ятIани бубаяр,
Абурун руьгьер, лекьер хьиз, квел элкъвезва.
Шехьмир, дагълар, са вахтара яд хьайи
Вирериз ам мад элкъвена хкведа.
Гадар жедач диде — ватан жув хайи,
Гьикьван хъсан ятIани яд уьлкведа.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 43-нумрадай
