Демирбег Эмирбегов асул пешедин рекьяй эколог, биолог, тIебиат хуьнин къаравулчи я. Ам Хив райондин къадим ва гьакьван гуьрчег пипIерикай сад тир Хъукьварин хуьре дидедиз хьана, чIехи хьана. Агрономвилин пеше къачурдалай кьулухъ хтана, мад гьа хайи хуьре ва районда кIвалахзава.
ТIебиатдин гуьрчегвилерал хьиз, ам чIалан гуьрчегвилелни ашукь я. Гагь-гагь шиирарни кхьида. Виридалайни артух фикир ада хайи чIалан мягькем ибарайриз (мисалриз, мискIалриз, айгьамриз, мажарайриз) гузва, вичини абур теснифзава. ИкI ада лезги ва урус чIаларал (Гь.Ильясова таржума авуна) “Чан алай фикирар” (“Шальные мысли”) кьве ктаб чапдай акъудна. Гила цIийи ктабдал кIвалахзава. Агъадихъ чна автордин цIийи “фикиррикай” гузва.
Зун зи тежрибадихъ агъунвайди я. Намусдал юкь вегьенвайтIа, фад каша гьатдай.
Гьикьван гзаф багьнаяр жагъайтIа, гьакьван кьилиз акъат тавур крарни жагъида.
Гьахъвал кIанидаз гьамиша вини кIвачиз акъуднавай нервиярни герек жеда.
МефтIедин заланвал малум туш, амма са тIимил уьскуьк хьанмазди чир жеда.
Пелел алай биришар мефтIедаллай биришрилай аслу туш.
Зи дуьзенивал гьамиша дуьнья къутармишдай дяведа ава.
Папан гафарал за гьамиша къул чIугвазва, чун кьведни санал нагьахъ жедайвал.
Зарафатдални кьве мурз жеда. Мукъаят хьухь…
Кьилин къанун (Конституция) виридаз сад я. Адан статьяяр — гьардаз кьилди-кьилди.
Захъ амай алакьун сад я: виридаз гьавайда меслятар пайзава…
Чаз ганвай паюна масадбурун бахт ава, таганвай паюна — чи бахт.
Душмандин зайифвилел чун ашукь жеда, дустунин зайифвални чаз такIан жедач.
За ийизвай дамахар зи бегьемсузвили ийиз тазвайди я.
Зулуз гьейранвили цуьк ахъайда…
Жуваз такIанбуруз жув кIан хьунни бахтсузвал я.
Садни гьисаб авачирбур чпин серинрал ашукь жеда.
Вири крар туькIвенвай бенде виридаз такIанни жеда.
ЧIехи пулар — чIехи дердер я. Къара пулар — къара дердер…
Намус авайда ам маса гудач, авачирда ам къачузни тади ийидач.
Гьар са гъалатIдик масадал илифдай тIул ква.
Инсандин намус вегьенвай къул хьиз я — ам гьамиша регъвезва.
Гьамиша кьулухъди вил язавайдаз виликай са куьнини экв гудач.
Бахтар пайдай малаикдикай виридаз душман жеда.
Гьикьван папав пул тIимил вугайтIа, гьакьван базарда къиметар ужуз жеда.
Заз мад хъсанвилер герек туш, писвилер ийимир.
Инсандиз такIан вири хасиятар гьакъикъатдик ква.
Залай вири крар алакьда. Са карни тийизни виридалайни хъсан алакьда.
Хъсан кваса галачир пагьливан вич квасадиз элкъведа.
Вич гуьрчегди туширдан гъавурда акьур дишегьли фад амалдарни жеда, акьуллуни.
Такабурлувал — вагьши балкIан хьиз я. Ада вири кIурарик вегьеда.
Ялгъузвал авай кIвалихъай бахт къурхут жеда.
Дустунин девлетда гьамиша буьтIруьк гьатдай хьиз жеда.
Чна лугьузвай манидихъ зил кьазвайди чи гьевес я.
Ашердин вилерай ашнабаздин шикил аквада.
И дуьньядин бахтар алцумдай уьлчме гваз зи кайвани агъа дуьньядиз хъфена…
Сир хвейидаз орден гудач, техвейди машгьур жеда.
Квасайрив гьукум гвайла, жуваз пагьливан жедай ашкъини къведач.
Чун кимибур туш лугьуз къекъвезвайбуруз капар ядайбур акьван жеда хьи.
Гъетер, якъин, чал ашукь я, абур йифди чи ахвар хуьдай къаравулвиле ава.
Жув кицI я лагьана хиве кьурла, элуькьун чарасуз туш.
Жуван алакьунини чарадан ахмакьвили къазанмишиз куьмек гуда.
Намус жува ахъайнавай гъалатIдиз язавай пине я.
Гьар са кицIи эвелни-эвел вичин зунжур кутIуннавай хак хуьда.
Демирбег Эмирбегов
_________________________________________________________________________
***
Авунвай писвал тикрар тавунни хъсанвал я.
Авайвили ганвай авамвал виридалайни хаталуди я.
Агъа дуьньядиз фидай рехъ четинди туш, гьатта сурни, жув инжикли тавуна, дустари атIузва.
Адаз душманар ерли авач — ам акьалтIай кесиб я.
Адан ктабдин жилд акьван залан тир хьи, ам кьвед лагьай сеферда ахъайиз жедачир.
Адет яз, вичин чIехидалай вич акьуллу яз кьазвайди ахмакь я.
Ажал агакь тавунвайдал ажал ажугъ кваз къведа.
Ажал Аллагьди виридалайни эхирдай ишлемишзавай алат я.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 4-нумрадай
_______________________________________________________________________________________
— Азраилдиз, вири малаикриз хьиз, савда хас туш. ТиртIа, дишегьлийрин уьмуьр мадни яргъи жедай.
— Азраилдин регьимдивайни инсандин нефсинивай тек ажалди къутармишда.
— Акьул, алчахвал ийидайлани, хци алат я.
— Акьулдик са бегьемвал ква: халис къимет хьун патал, адал халкьдин муьгьуьр хьун чарасуз я.
— Акьул-камал фад муьрхъуь кьада — ам намус авайда тIимил ишлемишда. Ахмакьвал ерли муьрхъуь кьадач — ам гьамиша лигимдиз вугузвай затI я.
— Акьуллу дишегьли гьалтайла, итимди гьамиша ахмакьвилер ийида.
— Акьуллу меслят гьеле-меле, лишандихъ галукьдач.
— Акьуллудаз, вичин акьул тахсир яз, уьмуьрда чка жагъурун гзаф четин я.
— Акьуллудан — ихтилат ширин жеда, девлетлудан — тIуьн.
— Алакь тийизвай кар ийиз алахъзавайди алакьзавай кар тийизвайдалай агъзур сеферда артух я.
— Аламатдин крар гьамиша чеб аламат жезвайбурун кьилел къведа.
— Аллагь закай гзаф икрагь хьанва. Жаза яз, къуй зун зи къал квай хизандиз тулкI авурай.
— Аллагь регьимлу я. Вичи къадагъа авунвай зегьер хъвазватIани, ада чун пакад юкъуз рекьизвач: азабдик тазва.
— Аллагь, вичиз шукур хьуй, вири патарихъай гьахъ я. Амма са патахъай, зун аси тахьуй, ерли гьахъ туш. Ада гзаф вахтара инсанрин кьисметар акьалтIай жаллатIрин гъиле вугузва.
— Аллагьдал кьин кьуна авур таб, Аллагь кпIунал аламаз дуьздал акъатда.
— Аллагьди рекьизвайбурулай чехирдини бейгьушди рекьизвайбур гзаф жезва.
— Аллагьди хесетар пайдайла, гзафбур вакIан гъуьрче хьана.
— Аллагьди чаз мукьвабур гузва, дустар чна чаз хкязава. Шукур хьуй Худадиз, вичи гайи мукьвабурукай ада чаз дустар хкуддай ихтиярни гузва.
— Аллагьди, вахт пайдайла, жегьилвилиз — тIимил, кьуьзуьвилиз — гзаф гана.
— Аллагьди паяр пайдайла, зун гьахъ жагъуриз, дустуниз ганвай паюникай атIуз авай.
— Аллагьди, тIебиатдин эмирдалди, вири цаварал хутахзава.
— Аллагьдиз инсанар муьтIуьгъардай алатар гзаф ава, абурукай кьилинди — муьгьуьббат я.
— Аллагьдиз хъел татана, жегьеннемдин цIай къати жедайди туш.
— Аллагьдиз чехирдин гьунар малаикдикай иблис хьайидалай кьулухъ чир хьана.
— Аллагьдилай алакь тийидай кар иблисдилай алакьда. Аллагьди пис кардиз гьеле-меле рехъ гудач кьван.
— Аллагьдилай халкь гьасилиз алакьна, пайгъамбаррилай — абурукай инсанар ийиз.
— Аллагьдинни адан уьлметрин арада арачияр хьаначиртIа, ада гиман тегъидай са касни жедачир.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 8-нумрадай
_________________________________________________________
-Ам зид я лугьуз, тади ийимир, эвелдай жув нинди ятIа чира.
— Амалдар меслятчиди ви акьулдалди вакай ахмакь ийида.
-Анжах вичин къазмада дуьньядин гьахъ-гьисаб ийизвайди вич-вичин судьяни я, прокурорни.
— Анжах диши ветIре иви хъвада. Ам дишегьлийризни хас хесет я.
— Пайнавай кьве паюникай дишегьлидиз гъуьлуьн паюникай пай кIан жеда.
-Асиррилай асирралди тарих батIуларзавайбурун мурад сад я — чеб тарихда гьатун.
— Аслувал садазни кIандач, азадвал гзафбурувай иливариз жедач.
-Ахвар ханвайбур экуьнин ярари ахварал ракъурда.
-Ахвар текъвезвай йифери фикирар яргъи ийида, уьмуьрар — куьруь.
-Ахварай жуваз-жув кимиди яз акурла, пакамаз къарагъайла, папан чиниз суал кваз килигда.
-Ахварай заз зи муьгьуьббат чIарариз гимишдин рех яна аквазва. Зи ахварар кьуьзуь хьанвай хьтинди я.
— Ахмакь акьулдикай хийир къачун тийизвай мердимазар я.
-Ахмакь дуст кIуру ядай балкIан хьиз я — адан кIурар гагь масадбурухъ галукьда, гзаф вахтара — жувахъ.
— Ахмакьдин кьегьалвални гзаф вахтара хаталу я.
— АцIай вацран ишигъ квахьай бахт хьиз я: нур гуда, чими ийидач.
-Ашкъи квахьай югъ — ам кьуьзуь хьайи югъ туш, кьейи югъ я.
-Ашкъидин вацIу тухудайла, чизвай сирнавни рикIелай алатда.
-Ашкъидин тIал авай рикI сагъ рикI я. ТIал авачир рикIе гьевес жедач: шиирар кхьидай.
— Ашнаяр гьаятдин паруда авай къванер я. КIвалин муртIан къванер абурукай хьанайтIа, цал фад чкIидай.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 27-нумрадай
_____________________________________________________________
— Ашукь хьанвайбурун тIалабуналди Аллагьди гьар няниз гъетер куькIуьрзава. Гьавиляй абур цава гьакьван гзафни жезва.
—Аял вахтара за данайрин тумар атIудай — данайриз тIар жедай. Гила, а кар рикIел хтайла, зи рикIиз тIар жеда.
—Аял вахтарилай инихъ асунрай кьацIанвай свас заз виридалайни гуьрчегдиз аквазва.
—Аялар гъетер я! Яшар хьунивай экв зайиф жедай.
—Аялар уьмуьрдин цуьквер я, анжах цацар алай, къизилгуьл цуьквер.
— Аялар амачир кIвале, алемда хьиз, ичIи ва мичIи я. Тек анай кьериз-кьериз вилерикай гъетер карагда.
—Аялар, къугъваз, чIехи жезва. ЧIехибур, къугъваз, — кьуьзуь.
—Аялдин хъуьруьнай дуьньядин абадвал аквада.
—Аялриз сагъ уьмуьр гун чал Аллагьди тапшурмишнава, бахт къачун — абурал чпел.
—Аялриз фад чIехи жез кIанзавайла, малаикри вахтуник тади кутазва.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 30-нумрадай
_____________________________________________
ü БалкIандин яш сараралди чирда, итимдин яшни абуралди чирда, анжах -масада акъуд тавунвай сараралди.
ü БалкIанрин тевледал къацу пайдах алкIурна лугьуз, адакай мискIин жедайди туш.
ü Балугъдин куьр тIуьна лугьуз, инсандин мез лал жедач.
ü Банкда эцигай пулни женнет са гафар я — кьведани гьевесламишда, амма кьведни къуватдай аватдайди гьакъикъат я.
ü Батмиш тахьана, кьецIила къутармиш хьайидаз айибрихъай регъуь жедач.
ü Бахт дувулар галачир цуьк я.
ü Бахт авай шалам кьацIал жедач, я кIвачелни.
ü Бахт акьулдилай ерли аслу туш.
ü Бахт алцумдай уьлчме бахтсузвал я.
ü Бахт жагъурун патал инсандиз ганвай акьулдикай са жизви бес я.
ü Бахт савдадани жагъида, тек а бахт гьамиша терездал жеда.
ü Бахт я гъвечIи бахт кьванни хьун, бахтсузвал я гъвечIи бахт кьванни тахьун.
ü Бахт, кукупI хьтин, муг авачир къуш я. Ада какаярни маса къушарин мукара хада, гъейри ксариз амукьзавайди адан яргъай къвезвай кфилдихъ яб акалун я.
ü Бахтавар дишегьлидиз вири мурадар кьилиз акъатайдалай кьулухъ кIанз амукьдайди туьтуькъушдин тум я, тек ам гьинал алкIурдатIа чин тийиз.
ü Бахтавар инсанрин кIвачерик, чпиз хабарни авачиз, гьашаратар хьиз, гзаф инсанар акатда.
ü Бахтар пайдайла, сафунай ягъун чарасуз туш.
ü Бахтлу дидейрин дердияр лацу хьайи чIарарай аквада.
ü Бахтлу къаридин калушрин сарар фад хкатда.
ü Бахтни гуьгьуьлар ачухардай дарман я, ишлемишайла, агъургъан акъат тийиз хьайитIа.
ü Бахтни чав вуганвай бурж я, вахкудай вахт хьайила, чун бахтсуз жезва.
ü Бахтсузбурни ава, чпин бахтсузвилел дамахдай.
ü Бахтсузвилинни бахтунин арада авайди рикIин дарвал я.
ü Бахтунай ацIанвай келле хцIу жеда — фад хада.
ü Бахтунай хьиз, бахт жагъуриз кIевера гьатна, бахт къимет авайди хьана.
ü Бахтуни буьркьуь авур вилериз экв хкведач.
ü Бахтуни гьалзавай машиндин чархар чилик хкIадач.
ü Бахтуни лигимарай инсан, гуьзгуь хьиз, хцIу жеда.
ü Бахтуни чIурай кIвалер гзаф хьайиди я.
ü Бахтуниз тIапIар алай варарин къене кьарай къведач.
ü Бахтуниз, виридаз аквадайвал, акъатай цIару ранг яда.
ü Бахтуник кIвачер квайди туш, вич къведа лагьана, вил алаз акъвазмир.
ü Бахтуник леэнарни хьанайтIа, ада чилер къазундай.
ü Бахтунин кьилихъ эвер гунин лишан акIурда.
ü Бахтунин эсер дили эсердилай къизмиш я…
ü Бахтунихъ къекъведайла, адрес хабар кьамир, гьаваян кар я: асдани лугьудач.
ü Бахтунихъ фитнедин киф туькIуьдач.
ü Бедбахт хьанвай инсандиз Аллагьдин куьмек чарасуз я. Бахтлудаз ам кьве сеферда артух герек я.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 37-нумрадай
__________________________________________________________________
Ö Гъейри ксарин межлисар къалин жедай кьван зи сефилвал артух жезва… Яшарин тахсир хьтинди я.
Ö Зи намус Босфордин ятара эхъвенач, адаз вичихъ галай лезги Ватандин ни галатиз кичIе хьана.
Ö Вири таб я: анжах хайи накьварини Ватандин кIанивили маймундикай инсан авуна.
Ö Ватанда гъурабатдихъ ялда, гъурабатди Ватан играми ийида.
Ö Виш йисарин деринрай Эминак гьевес кутадай лезги халкь атана.
Ö Дустар мадни мукьва жеда, са тIимил кьван яргъал яшамиш жез хьайитIа.
Ö Дуланажагъ артух жердавай нефсинин сергьятарни гьяркьуь жезва.
Ö Папан архайинвили итимдин темпелвилиз гьяркьуь рехъ гуда.
Ö Хъвер садакай садак фидай азар я. Мукъаят жемир!!!
Ö Дуьнья садандини туш, пахмилбур чехирди ачухардалди.
Ö Зун виридалайни хъсан заз чида…
Ö Чаз Халикьди кьве чинни кьве мез ганва, алчахрин буьгьтенрик акат тавурай лагьана.
Ö Зи такабурвал садазни муьтIуьгъзамач, гьакьван ам зал ашукь хьанва.
Ö Дертэгьлидив хажалатни Халикь сад хьиз агакьда.
Ö Тежрибадин гурарин кьилелай уьмуьрда жува рехъ гайи вири нукьсанар аквада.
Ö Зи вири уьмуьр мехъеррик акъатна: садра чам яз, амай вахтара кваса яз.
Ö Геж дуьз рекьел атайдакай чIехи арифдар жеда.
Ö Мешреб сусан жегьиз хьиз я, адал са тIимил кьванни ранг хьана кIанда.
Ö Зи дустарин вафалувал абурун папарин разивилелай аслу хьанва.
Ö Вичи авур харжарихъ шехьдайди садрани лезетдин есирда гьатдач.
Ö Гьахъ кIанидаз бахт жагъидач. Бахт жагъайдаз гьахъ герек яни?
Ö Завай эхиз жедай пуд кар ава: авахьзавай вацIуз килигиз, ван алаз кузвай цIуз килигиз, гьамиша рахазвай зи кайванидиз килиг тийиз.
Ö Чун садни авач дидедин некIедилай кьулухъ уьмуьрдин зегьер дадмиш тавур.
Ö Зун кечмиш хьайила, эвела хабар жедайбур зи буржарни зал буржар алайбур я.
Ö Чи нукьсанар дикъетдивди тупIалай авуртIа, чи капарал сагъ тежедай куркурар жеда.
Ö Зулун йиферив саралухдин азар гва: там-тар хъипи ийида.
Ö Зи ахвар хайи йифер зи илгьамдин куьмекчияр хьанва.
Ö Жуваз буржлубурни, жув буржлубурни дустарин ролда къугъвада.
Ö Чи руфун чна гзаф вахтара зирзибил вегьедай пакет хьиз ишлемишзава.
Ö Гзаф аялар авайдазни, аялар авачирдазни жедайди са дерт я — аялрин дерт.
Ö Зи нервияр секинардай дарман гъейри касдин чина авай хъвер я.
Ö ТIебиатди зулун шикил чIугвазва — ам зи автопортретдиз ухшар я.
Ö Чи зигьин кьуьзуь жедай кьван чи намусди вич михьидай кьазва…
Ö Чалай виридалайни хъсандиз алакьдай кар папал ихтибар тагъун я.
Ö Жувахъ авайди гъапалди алцумда, чараданди вагонда гьакь тийидай хьиз жеда.
Ö Садбур атайла, вири шад жеда; садбур хъфейла, вири шад жеда.
Ö За авур кьван гьуьрметрихъ галаз за рикIин чимни гана. Гила заз чимивал бес жезвач.
Ö Ватандин тIал чир тахьайди ватандиз вафалу жедач.
Ö Дуьнья дар хьайила, сурарин накьварални темягь фида.
Ö Авай сад я дилиди жеда, я кимиди. Зунни авай сад я…
Ö Чун амач лагьай ван хьайила, чавай хьайи гунагьар вири тазиятдал кIватI жеда.
Ö Зегьметди маймундикай инсан авуна. Бейкарвили мад инсандикай маймун ийизва.
Ö Зи афоризмайрап шак гъизвайбур вири гьа за хьиз фагьумзавайбур я.
Ö За туькьуьннавай кьван такIанвилер зи намусди винел акъуднайтIа, абурукай сиркедин вацIар жедай…
Ö Машгьурвални фитне хайи вахар я.
Ö Авачир бахтни амачир чандин сагъвал кьведни са тегьерда кефсуз жеда.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 2-нумрадай
_____________________________________________________
Чан алай фикирар
Дуьньяда кимибурни хьаначиртIа, дуьнья михьиз кими жедай.
Дуьньядал виридалайни гьял тавунвай месэла чайдин истикандиз шумуд тIур шекер вегьедатIа, гьам я.
Дуьньядиз килигдай дакIар телевизордалди кIевириз жеда.
Дуьньядиз хак ядай цIил храз Атамалай Хатамалди садалайни алакьнач.
Дуьньядин девлетар са затIни туш, руьгь авачиз хьайитIа. Дуьньядин бедбахтвилер са затIни туш, руьгь аваз хьайитIа.
Дуьньядин ранг дегишарзавайбур тIебиатни савда я, реклама арада аваз.
Ерли зегьмет чIугун тавун патал акьван зегьмет чIугвазвайбур ава хьи!
Жанавурри ав чIугвадай ван хьайила, чи рикIел чун вужар ятIа хкведа.
Жегьеннемда марфар къвадайла, женнетда зегьем жеда.
Жегьеннемда яшамиш жез чун и уьмуьрда вердиш жезва. Язух я бендедин женнетдиз аватдай.
Жегьеннемдин гирведал, пеле гъил туна, зун зи Дагъустандал вил алаз акъвазнава. Зи вилеривай кьатIуз жезвач, ам нубатдай акъатнавай хьтинди я.
Жегьеннемдин гумадин ни галукь тавурда женнетда дурум гудайди туш.
Жегьеннемдин цIуни дидедин туьгьметди сад хьиз куда.
Жегьил муьгьуьббат сел хьиз атайтIани, ада чухурдиз тухудач, жаван гъетерал чIугвада!
Жегьилвални ички сад я — абурулай кьулухъ пахмилвал къведа.
Жегьилдиз виридалайни герек къведайди вич чкадал ацукьардай къуват, такьат я.
Жегьилдин алакьун муьгьуьббатдин истемишуна ава.
Жегьилзамаз кьенерар гьалд тавур ашкъи, яш хьайила, вердишариз хъжедач.
Жегьилзамаз маналу уьмуьрдихъ тади ая, бахтлу уьмуьр кьуьзуь хьайила тIалаба.
Жегьилзамаз рикIе са тIал гьатзава — амни муьгьуьббат я. Кьуьзуь хьайила, рикIе са шумуд тIал гьатзава — ни лугьуда кьуьзуьвал гуьзел туш.
Жегьилрини гъетери чеб нянрихъай безетмишда.
«Лезги газетдин» 2020-йисан 34-нумрадай
