Булахдал
ДатIана рекье-хула авай касдиз гзаф вакъиаяр, крар аквада, жуьреба-жуьре инсанрал гьалтда. Абурукай бязибур, тадиз къвана алатай марфадин кул хьиз, фад рикIелай фида. Бязибур лагьайтIа, уьмуьрлух яз мефтIеда амукьда.
Фадлай балкIандал акьах тавунвай зун, тадиз чкадал агакьна, чилел эвичIунихъ тамарзу хьанвай. Гена зи бахтуни гъана. Тикдин кьилел акъатуник кваз, чахъ дергес гатазвай ван галукьна, ахпа а кардал машгъул тир кас вични акуна.
Инрин вири крар чизвай совхоздин сагьибди, сиви чуькь тавуна, балкIан гьанихъ элкъуьрна.
Вичелди къвезвай инсанар акур кьуьзуь касди, гъилевай кIвалах акъвазарна, кьил хкажна, вичиз гайи салам кьабулна. Жив хьтин лацу чуру квай, рикIиз чими кьуьзека гъилин ишарадалди вичин патав чка къалурна.
Вердиш тушир пурара шанкIал хьанвай заз гьасятда эвичIиз кIан хьана. Амма галай юлдашди явашдиз зи къвала кьуьнт эцяна, сятдиз вил яна. Зунни вахтуниз килигна. Кьве акьрабни “12”-даз мукьва жезвай. Им совхоздин сагьибди 2-бригада авай яйлахда тешкилзавай кабабар агакьзава лагьай чIал тир (вахтунилай алатайла, абурухъ дад амукьдачир). Кьуьзека булахдин къерехдал алай чIурал эцигнавай нисини фу акурла, гишин хьанвай зи иштагь мадни ачух хьана.
Пурари янавай заз кьуьзек алай булах, адан вилик квай нисини фу вири няметрилай багьаз аквазвай. Мадни заз, адан дергес къачуна, са маргъв тухвана, гъил-кIвач ачухиз кIанзавай.
Амма бейхабар кьуьзека тек кьве келимадалди агьвалат заз кIани патахъ элкъуьрна.
— Заз квек тади кваз аквазва, хтулар…
— Эхь, Саид буба. КIвалахар гзаф ава. Чун нисинихъ кьвед лагьай бригададиз агакьун лазим я.
— Я хва, вун рагьметлу Къурбанан гада, и чи совхоздин чIехиди тушни?
— Эхь, Саид буба, — лагьана директорди, зазни са вил яна. — И кас чи кIвалахриз килигиз атанвай мухбир ва мугьман я.
— Лап хъсан я… Анжах а вуна лугьузвай кьвед лагьай бригада ава гьа!.. Я хтул, гьа бригадани ваз табий яни?
Кьуьзекан айгьамдин гъавурда акьур директордин чинив яр къекъифна. Чун, сиви чуькь-куьтI тавуна, балкIанрилай эвичIна.
— Абурун сиверай ракьарни акъуда, хтулар, — эмирна кьуьзека.
За адавай мукьув гвай дергес кьадай ихтияр гун тIалабна.
— Буюр, хтул, буюр! — жаваб гана ада. — Гъиле кьадай ихтияр тахьайла, ам акъуд вучизнавайди я кьван? Буюр, къачу! Ачухара жуван къуьнер. Къала, къала са тIимил куьнуь гвя хъийин. Ма, гила кар аку!
Гьарда са маргъв кьилиз акъудна, чун булахдив ахгатна. Гила кьуьзек чаз маса вилерай килигзавай. Адан сесиник булахдин ширширдиз ухшар авай юмшагъвал, сересвал акатнавай. Ада, зунни чара касдай такьуна, вичин хуьруьнвидихъ галаз дерди-гьал ийизвай…
— Заз, хтул, ви буба хъсандиз чидай, вазни малум я: ам инкъилабчи хьана, ада кулакрихъ галаз женг тухвана, ада спалкумрал, райкумрал агакьна чIехи къуллугъар авуна, яшар гзаф хьанвайтIани, Ватандин дяведиз фена, командир хьана. Зун адан гъилик хьана. Инани за адан гъилик гзаф кIвалахна. Амма садрани ада заз икI, вуна хьиз, балкIандилай салам ганачир.
— Багъишламиша, Саид буба, — директордин чин мад яру хьана.
Амма кьуьзека сабурлувилелди вичин гаф давамарзавай.
— И булах аквазвани ваз? Адан яд даим михьи я. КIандатIа зун хьтин кьуьзек атурай, кIандатIа, вун хьтин чIехи сагьиб… Булахди вичин дад, вичин тегьер гьич са кIусни дегишардач.
— Гьахъ я, Саид буба.
— ЯтIа, жувни гьакI хьухь, хва… Де гила куь рехъ давамара.
— Чак тади кумач.
— Тади хьана кIанда, хва. Вахт гатунди я. Гатуз гьазурай къванни хъуьтIуьз бакара къведа, лугьузва мисалда… Зун и суваз вучиз хкаж хьанва? Зун квехъ муьгьтеж я? Захъ асланар хьтин рухваяр, хтулар ава. Абуру атIа тахтада векь язава. За инал дергесар гатазва, сад-кьве маргъвни аладарзава. Иниз экъечI тавур йис, и булахдин дад такур йис завай уьмуьрдикай гьисабиз жедач. Вири жемят авай чкада хьайила, виридан кардик пай-чIук кутазвайла, заз зун яшамиш жезвайди аквада.
Са геренда кьуьзек кисна. Гила булахдин ван ачухдиз къвезвай. Заз акI тир хьи, ада вичин ширширдалди Саид бубадин суьгьбет давамарзава.
Эхь, рагъул тежер булахди вичин михьи суьгьбет датIана давамарзава. А ван датIана зи япара, зи бейнида ава…
(“Хайи чилел” ктабдай. 1978-йис)
«Лезги газетдин» 2022-йисан 20-нумрадай.
