Бажиханум Исаева - Лезги Газет

Бажиханум Исаева 1940-йисуз КцIар райондин ЭчIехуьре дидедиз хьана.Юкьван мектеб акьалтIарна, Къубада медтехникумда кIелна. Алай вахтунда Сумгаитда уьмуьрзава. Кьуд ктабдин автор я.

Муькъвел фимир хиялдиз

Муькъвел фимир хиялдиз,

Хиялдикай аш жедач.

Суьруь хуьдай чубандиз

НацIарикай лаш жедач.

Бубадин гъен сал хьана,

Дем амач кьуьл ийидай.

Муькъверикай кьвал хьана,

Рекьер амач хъфидай.

Ацукьнава пилийрин

Лужар муькъуьн къваларал.

Эллер физва цацарай,

Парар алаз кьамарал.

Хийирни шер какахьна,

Дидени хва къакъатна,

Гуьр жез амач са-садав,

Сир тагана сад-садав.

Муькъвел фимир хиялдиз,

Вун гъариб туш атанвай.

Чира бубад хва тир чIал,

Гьар са девир кьатIанвай.

АкуртIани ихьтин тIал,

Чун садрани шедай туш.

Дуьнья битав амай кьван

Дерди куьтягь жедай туш…

ЧIал тахьайтIа

Бахтлу жедай вири халкьар,

Дуьньяда шер, къал тахьайтIа.

Уьмуьр гьалдай шад, бахтавар,

РикIе гъамар, тIал тахьайтIа.

Гегьеншдаказ ахъайна кам,

Ашкъидикай къачудай кам,

Дуьнья вири ийида рам,

Дуьзенрикай кьвал тахьайтIа.

Мулк кIанида чан гуда цIал,

Хкажда тик гъейрат кьацIал,

Муьгъ кьакьандай тада вацIал,

Мезреяр лап сал тахьайтIа.

Аллагь,на хуьх заз авай сад,

Бамишармир туьтуьнал хад,

Бажиханум рекьида фад,

Мецел хайи чIал тахьайтIа.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 27-нумрадай

__________________________________________________________________

Гъезелар

Зи лезги эл! Вун галачиз захъ суварар, мел тахьурай,

Ви кIвачерин гел алачир дагълара син, пел тахьурай.

Гъуцарилай амай чIехи аманат я, гьахъ сивевай,

РикIин девлет муьгьуьббат я, парадакай гъвел тахьурай.

Атайбуру тIямрикай дадмишрай, дад чир жедайвал,

Тийижирдан туькьуьл меци чи виртIедиз кьел талгьурай.

Ви цIаярин цIелхемрикай цIай къачуна, куькIвенва зун,

ТIал вуч ятIа, заз чир авур муьгьуьббатдал гел тахьурай.

Шагьнабат хьиз, сел хураваз, къуьнерилай алахьда зун,

Кьурагьвили басрух гана, вацIарикай хвал тахьурай.

Зи къелемди кхьизмай кьван фикирар цаз, гьахъ гуьда за,

Бажиханум бахтлу авур гуьлуьшан чуьл хъел тахьурай.

* * *

Зи шаир дуст, жемир вун суст, гъил къелемдал хьурай,

Гьар са цIарцIе, гьар шиирда лезги чIалан аваз хьурай.

РикIин къене кузвай навар тIурфанривай туьхуьриз жеч,

Авахьрай ви илгьамдин сел, вацIарик пай галаз хьурай.

ЧIал чIаларин кьула аваз хуьзвай багьа хазина я,

Шииратдин багъ туькIуьрна, гьар цуькведив са наз хьурай.

РикI чкадлай къудгъунардай са нукьсан тахьуй,

Гьахъ чIалал гъиз гъилевайди тIвех алачир кагъаз хьурай.

Чархачид хьиз и алемдиз хуш хабаррин ван чукIура,

Вили цава мураддин гъед нур чукIуриз, юзаз хьурай.

Дуьньядавай вацIарилай Кьулан вацIун яд михьи я,

Виш йисарин селди гатай къванерал гел алаз хьурай.

* * *

Зи уьмуьрдиз кIанивилер стIал-стIал авахьай туш.

Кьадардилай артух хьана, кьилелайни алахьай туш.

Хуш мурадар кIус-кIус хьана, гъамарин пар ялна пара,

За чарадаз азаб гана, бахт ахъайиз алахъай туш.

Заманадин гьахъ туширвал, алатдалди эхна вири,

Кьулан вацIуз лагьана, лал къубайрик акахьай туш.

Шад юкъузни, пис юкъузни кьил датIана кьуна цава,

Вилери пад-къерехар хуьз, гунагьрин цал сувагъай туш.

Кьуьд атайла, кьиферик физ, гад атайла, лиферик физ,

КIвале туна маса гьава, жув-жувалай алатай туш.

Бажиханум, гьи уьлкведа, вилаятда хьайитIани,

Дидевилин, шаирвилин тахтунилай аватай туш.

* * *

Зи кIаниди, вучиз вуна, кIазун гъал хьиз, атIана зун,

Мажал ганач, зи ашукь рикI ви къенемаз хтана зун.

Аладарна хъилер залай, ашкъи туна марфад гъиле,

СтIалри зи кукIуш гатаз, са тIилидик ктIана зун.

Инихъ-анихъ физ виликай, зун такурдай кьада вуна.

Са гунагьни тахсир квачиз, шердин къене акIана зун.

Вилерин нур тIимил хьана, амукьнач мад кIвачериз звер.

Гъал кумачир кагьраба хьиз, хурудикай чкIана зун.

Ваз хабарни хьанач, залум, чанда гьатай ялаврикай.

Ваз акунач, зулун пеш хьиз, зурзарла фул кткана зун.

Бажиханум викIегь руш я, вун мад рикIяй акъуддай туш.

Хкведай рехъ вилив хуьз, мад пелералди датIана зун.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 51-нумрадай

____________________________________________________________________

Звал къачуна ивиди

Зун шиирдин цIуз аватай йикъалай,

Хур ифена, звал къачуна ивиди.

Худ кутуна илгьамдик гьа йикъалай,

Лезги чIал хуьз, къастар хьана кIевиди.

КIватIна кIвачер, Къуллад пелел* ацукьна,

За хиялар лацу чарчел илигна.

Аялвилер вири кьулухъ амукьна,

Дуьньяд чинай жуван дуьнья гъиликна.

Яракь кьуна экъечIай туш майдандал,

Хехинив ваъ, ракь чIаларив какурна.

Иблисар хьиз татайбурун имандал

Пелен юкьвал гаф къирма хьиз алкIурна.

Ял къачуна тIебиатдин гьавадкай,

Уьмуьр гьалдай тIем кутуна зи чандик.

КичIе тежез амп авур гьар туладкай,

Лезги хуьре уьмуьр гьална хъсандиз.

Зи кIанивал лап гьуьлер кьван дерин я,

Элдин чIалал кхьизва за манияр.

Дидедин чIал дидед нек кьван ширин я,

Алахьзава зи хурудин синияр.

____________________

* Къуллад пел — ЭчIехуьре пел

Тавар гваз ша

Зал илифа, шаирар, мад,

Къведайла, хуш хабар гваз ша.

Зи зарул рикI хъхьурай шад,

Илгьам лугьур Тавар гваз ша.

Са булахдал межлис кутан,

Пак ятарал хъен аватрай.

Гьар камунал чи гелер тан,

ЧIал кIанибур чав агатрай.

АлатIани часпар муькъвел,

Чи рикIерал часпар тахьуй.

КIусуникай тахьурай гъвел,

Чи тахсирар чаз пар тахьуй.

Герек туш чаз “начальникар”,

Азаддаказ къекъведа чун.

КIан хьайила, жувахъ шеда,

КIан хьайила, хъуьреда чун.

Кьакьан хьана

Чаравилин тIал хурамаз,

Зун бахтуниз мугьман хьана.

Вугана зав къелем, кагъаз,

Гьиссерин чIал лукьман хьана.

Жува-жуваз лирли ягъиз,

Мецикай зи чIагъан хьана.

Фикирди кьил гатаз-гатаз,

РикI са кIеви гьулдан хьана.

Зун къекъвенач къекъвераг хьиз,

А кар рикIиз такIан хьана.

Зун элкъвена фарфалаг хьиз,

РикIе ашкъид тIурфан хьана.

Пелез курум гьекь акъудна,

СтIалрикай мержан хьана.

Вилик шегьре рехъ акъудна,

Заз гуьлуьшан макан хьана.

Дере тирвал чкIана ван,

Зи умудар жаван хьана.

Хизан авай кIвал хуьз жуван,

Шаирдин руьгь кьакьан хьана.

Яхдиз фида

Сумгаитдай ЭчIехуьруьз

Ях фида зун, элкъвез-элкъвез.

Гин ахъайиз хайи чилиз,

Гьатда рекье хъуьрез-хъуьрез.

Гъил хкаждач за улакьдиз,

Герек авач машин, фургъун.

Агакьарда жув яйлахдив,

КIвачер рекье жедач юргъун.

Зун серинрихъ гелкъведай туш,

Ракъинин нур кьама хьурай.

Гьахъ рекьелай элкъведай туш,

Зи шивдин кIвач юргъа хьурай.

Самурдин кьер, чан кьегьалар,

Аквада лап женнет багъ хьиз.

Къацу никIер, кьакьан кьвалар,

Дигай багълар девлетар хьиз.

Дагъдин кьилел лацу цифер,

Лацу буьшме, лацу хара.

ГалатIани кьулухъ йифер,

Гьабурузни ава чара.

Гъезелар

Гьикьван анихъ лагьайтIани, дидедкай рикI тIар жедай туш,

Эхиратдиз фидайлани, ашкъи рикIиз пар жедай туш.

ХандакI дегьне, чархар керкил бинедаллай хизандин муг,

Залзалайри галтадайтIан, цIвена лагьай тIвар тIвар жедай туш.

Зи чIаларив рахунрив за чIалал гъида къайи къванер,

ЧIигъичIигъар гватайтIани, элдин юкьвай цIар жедай туш.

Къванцихъ хьиз гаф акат тийир къанатIар чахъ тIимил ава,

Ял тийидай къатирдал тIвал илигайтIан, ар жедай туш.

Гьардаз вичин чIал чидайди, кIвал чидайди хьун герек я,

Вилерив пад-къерех хуьзвай фитнейрикай яр жедай туш.

Бажиханум, чиз ава ваз, гьар дагъларин уьруьшрикай

Ирид хуьруьн векьин маркар, хурал хуьзвай Лар* жедай туш.

____________________

* Лар — ЭчIехуьре уьруьш

«Лезги газетдин» 2022-йисан 45-нумрадай.

____________________________________

«Лекьрен мукарал вегьий лекьре хур…»

Исаева Бажиханум Гьажиевна 1940-йисуз КцIар райондин къадим ЭчIехуьре дидедиз хьана. Юкьван мектеб акьалтIарайдалай гуьгъуьниз ада Къубадин медтехникумда кIелна. Ахпа Магадандин областда кIвалах ийиз эгечIна. Са кьадар йисарилай Сумгаит шегьердиз хтана.

«Кефердикай ихтилат», «Зи гъед», «Хва кIанзава ватандиз», «Муьгьуьббатдин рагъ» ва «Дамаха, къелем!» ктабрин автор тир Бажиханум Исаева чи поэзиядиз анжах вичиз хас, мад садахъни авачир гаф гваз атана. «Самур» газетди гьахълудаказ кхьейвал, «адан чIаларай чаз хайи тIебиат, чи дагълар, генг яйлахар, къацу чуьллер, берекатлу никIер, мублагь чилер, шур-шуриз ргазвай булахар, ван алаз авахьзавай дагъдин вацIар аквазва. Шаирдин гзаф шиирар инсанрихъ, абурун кьадар-кьисметдихъ, гележег патал чIугвазвай зегьметдихъ галаз алакъалу я. Инсанриз къенепатан дуьнья къалурун патал чIехи алахъунар ийизвай адан чIалари рикIер викIегьвилив, ватан, хайи чIал кIан хьунин гьиссерив ацIурзава».

Белки, адакай виридалайни гьахълудаказ, гьуьрметдивди лагьанвай гафар, гьайиф хьи, гила чи арада амачир шаир ва филолог Гуьзеля Гьасановадиз жагъана: «Лезги чилел муьгьуьббатдин рагъ авачир кIвал тахьурай», — лагьана ада са гъезелда. Бязи вахтара гьакъикъи шаирдин гъавурда акьун патал са цIарни бес жеда. Са цIар, амма гьихьтин деринвал, ада гьатнавай философиядин фикир! И деринвал Бажиханум Исаевадин вири гъезелрихъ ава». Алава хъийин: са гъезелрихъ ваъ, адан вири теснифрихъ.

Гъавурда авайбуру ачухдиз кьатIузвайвал, Бажиханум Исаевади вичин яратмишунралди цIийи лезги поэзияда виридалайни бажарагълу шаиррин жергеда чка кьунва. «Лезги газетдин» редакцияди чи гьуьрметлу автордиз юбилей рикIин сидкьидай мубаракзава!

Гь. Чандаров

____________________________________

Бубадин тар

Къецел къай кваз къвадайла хар,

КIвалин къене гатфар авай.

Буба, хурал эцигна тар,

Макьам ядай вахтар авай.

Хуьруьн юкьвал кIвал эцигна,

Сад хъфейла, вад илифдай.

Гьам кIвал тир, гьам мугьманхана,

Атай инсан шад илифдай.

Жуван хурал хкажиз тар,

РикIин тIурфан секинардай.

ТакIандазни акъудиз хар,

ЦIай авай рикI серинардай.

Бубади а тар ядайла,

Билбиларни чIалал къведай.

Хъипи симер рахадайла,

Къветер, кьуьлиз, мукьвал къведай.

Кьакьан хьана

Чаравилин тIал хурамаз,

Зун бахтуниз мугьман хьана.

Вугана зав къелем, кагъаз,

Гьиссерин чIал лукьман хьана.

Жува-жуваз лирли ягъиз,

Мецикай зи чIагъан хьана.

Фикирди кьил гатаз-гатаз,

РикI са кIеви гьулдан хьана.

Зун къекъвенач, къекъвераг хьиз,

А кар рикIиз такIан хьана.

Зун элкъвена, фарфалаг хьиз,

РикIе ашкъид тIурфан хьана.

Пелез курум гьекь акъудна,

СтIалрикай мержан хьана.

Вилик шегьре рехъ акъудна,

Заз гуьлуьшан макан хьана.

Дере тирвал чкIана ван,

Зи умудар жаван хьана.

Хизан авай кIвал хуьз жуван,

Шаирдин руьгь кьакьан хьана.

Яхди фида

Сумгаитдай ЭчIехуьруьз

Ях фида зун, элкъвез-элкъвез.

Гин ахъайиз хайи чилиз,

Гьатда рекье хъуьрез-хъуьрез.

Гъил хкаждач за улакьдиз,

Герек авач машин, фургъун.

Агакьарда жув яйлахдив,

КIвачер рекье жедач юргъун.

Зун серинрихъ гелкъведай туш,

Ракъинин нур кьама хьурай.

Гьахъ рекьелай элкъведай туш,

Зи шивдин кIвач юргъа хьурай.

Самурдин кьер, чан кьегьалар,

Аквада лап женнет багъ хьиз.

Къацу никIер, кьакьан кьвалар,

Дигай багълар девлетар хьиз.

Дагъдин кьилел лацу цифер,

Лацу буьшме, лацу хара.

ГалатIани кьулухъ йифер,

Абурузни ава чара.

Лацу жезва кифер зи

Маргъалар хьиз, пеле гьатна биришар,

Гъамар чIугваз авунва зун вердишар.

Заз фелекди сал авунва чилин шар,

Вил мичI тежез, яргъи жезва йифер зи,