Бягьсинава

И чIимчIирдин гьалдиз килиг!

Ам нихъ галаз бягьсинава?!

Гзаф дамах хьанва вичихъ,

Элдихъ галаз бягьсинава.

 

Квадарнава акьул тамам,

Садазни гун тийиз салам,

Йифиз цавухъ, юкъузни ам

Чилихъ галаз бягьсинава.

 

Чизмач вичин чка вичиз,

Са дуьз фикир къвезмач кьилиз,

Гагь квадариз акьул михьиз,

Вичихъ галаз бягьсинава.

 

Къазра хьиз, тик кьуна гардан,

Вичинди я лугьуз майдан,

Кьиф хьиз, сефигь и бейниван

Кацихъ галаз бягьсинава.

 

Сад я лугьуз вич авайди,

Аманат яз чахъ амайди,

ГурцIул яз вич, и кIамайди

КицIихъ галаз бягьсинава.

 

ЯтIани са чIиб кьван беден,

Гьисабзава яз вич кьетIен,

Пехърен шараг саки лекьрен

Хцихъ галаз бягьсинава.

 

Гаф авач гьич хам хиялриз,

Килиг идан куьн амалриз:

Эверзавай хьиз ажалдиз,

Филдихъ галаз бягьсинава.

19.11.2017

 

Чи ван анжах чаз жезва

Марф  къвадайла авур веревирдер

И дуьньядин гьал акваз,

Цаварни кваз ишезва.

ЦIайлапандин шикилда,

ШейтIан халкьдал хъуьрезва.

 

Цаву чилин дерт чIугваз,

Вили вилин дерт чIугваз,

Танди кьилин дерт чIугваз,

Сефилдаказ къекъвезва.

 

Гьа икI йикъар, варцар къвез,

Цавун виляй накъвар къвез,

Чилел селлер, ятар къвез,

Кьурубурни кьежизва.

 

Квадарайди намус, ягь,

Гагь маймун, гагь жеда вак.

КицIи недач кицIин як,

Амма инсанди незва.

 

Адет хьанва и къайда,

Лугьуникай  — вуч файда?!

Рахуналди гьавайда

Гьи касдал абур къвезва?!

 

“Чил кIеви я, цав кьакьан!” —

ГьараяйтIани гьикьван

Вуж я жезвайди чи ван?

Чи ван анжах чаз жезва.

10.05.2017

 

Рекьида

Дуьнья я им: — гьар сад вичин

Кьисмет себеб яз рекьида,

Вахт атайла, хьана кIвачин,

Муьгьлет себеб яз рекьида.

 

Пелел кхьенва гьар садан

Уьмуьрдин рехъ, кьисмет адан,

ГьикайтIани, кесиб инсан

Хифет себеб яз рекьида.

 

Им са сир туш, малум кар я:

Са бязибур темягькар я,

Нефс тух тежез, рикIер дар я,

Гьа дерт себеб яз рекьида.

 

Намуслуда ягь хуьз вичин,

Лугьуз жеда: “гьикIин-вучин?”

Хъуьредач гьич факъирдан чин,

Гъейрат себеб яз рекьида.

 

Ягьсузбуруз хьанва кефер,

АцIай гатIал язва кьифер,

КъалурайтIан яз чеб лифер,

Лянет себеб яз рекьида.

 

“Хаинбурун рикIе инсаф,

Жедайди туш” —  гьахъ я и гаф,

Фикир-хиял жеда члаф,

Ният себеб яз рекьида.

 

Мерд инсанар, хуралай хер

Кими тушиз, гьар са сефер

ГъалатIрикай тежез эсер,

Намерд себеб яз рекьида.

 

Каинатда гьа икI вири,

Фаркь авачиз, дугъри-игри,

Ажал лугьур кьуьзуь къари —

Небгет себеб яз рекьида.

 

…Дуьнья я им: — гьар сад вичин

Кьисмет себеб яз рекьида.

Вахт атайла, хьана кIвачин,

Муьгьлет себеб яз рекьида…

09.06.2018

 

Лянет

Я Ребби, ийизва чна ваз шукур,

Ваз икрам тийизвай инсандиз лянет!

Квадарнавай вичин кьарайни сабур,

Аси тир иблисдиз, шейтIандиз лянет!

 

Гьелбет, дегь чIавалай ава и къанун,

Герек тир гьар сада кьилиз акъудун:

Эверай чкадиз фин герек я чун.

И къайда чин тийир мугьмандиз лянет!

 

Сад хьиз халкь авунва На гьар са инсан,

Им са гьакъикъат я, туш хиял тапан.

КвадарайтIа эгер са касди иман,

А касдин намусдиз, виждандиз лянет!

 

Гьар са кардиз ава вичин вахт, вяде,

Аялни жедай туш, авачтIа диде,

Пачагь сефигь тирла чкIида уьлкве,

Акьулсуз пачагьдиз, султандиз лянет!

 

Худа, гьар са чIавуз чIалахъ я чун вал,

На жува фагьума къе чун авай гьал:

Иблисриз муьгьтеж я инсан дуьньядал,

Ихьтин са девирдиз, деврандиз лянет!

26.11.2017

 

КIукI жедач, валлагь!

Юкъуз рагъ чи чиниз хъуьрезмач ерли,

Йифиз варз чи кьилел элкъвезмач ерли,

Бахт чавай къакъатна, хквезмач ерли, —

И жуьре чи рикІер шад жедач, валлагь!

Киледал чи мад  кІукІ хъжедач, валлагь!

 

Акьул, камал чна вилик хъийизмач,

Гьалалдиз, гьарамдиз килиг хъийизмач,

Бахтлу яз, манийрал илиг хъийизмач, —

И жуьре чи рикІер шад жедач, валлагь!

Киледал чи мад кІукІ хъжедач, валлагь!

 

Вад кепек паталди квадарна иман,

Стхадиз стхадкай жезва къе душман,

Гагь Агьмед, гагь Мамед, гагь жезва Иван, —

И жуьре чи рикІер шад жедач, валлагь!

Киледал чи мад  кІукІ хъжедач, валлагь!

 

Садани тийир къаст чна чаз ийиз,

Даим яд чимиз чи игитрин кьилиз,

Тухузва чна чун лянет алай хьиз, —

И жуьре чи рикІер шад жедач, валлагь!

Киледал чи мад  кІукІ хъжедач, валлагь!

 

Хьанваз мал-девлетдихъ, пулунихъ цIигел,

Ватандин тIварни гьич къвезмач чи рикIел,

Са дугъри гаф чна гъизмач чи мецел, —

И жуьре чи рикІер шад жедач, валлагь!

Киледал чи мад кІукІ хъжедач, валлагь!

 

Мягьтел яз амазма зун юкъуз-йифиз:

Эсилни, несилни квадарна михьиз,

Амазма чун фидай рехъни чин тийиз, —

И жуьре чи рикІер шад жедач, валлагь!

Киледал чи мад  кІукІ хъжедач, валлагь!

11.09.2007

 

Вун

Са чалкечирдаз

КицIни авач, валлагь, авай гьалда вун,

Са угъри хьиз машгьур я магьалда вун.

 

РикIин сабур, вилин ахвар атIанваз,

Йиф-югъ ава даим къалмакъалда, вун.

 

Жува атIай фуруз къе жув аватна,

Чабалмишиз, ава залан тIалда вун.

 

Хъутур хъама яз и дуьньядин винел,

Пачагьвилин гьатнавай хиялда вун.

 

Руьгьдиз саил тирдакай пачагь жедач,

Туьтуьнив кьван уьленда авалда вун.

 

Эхирни ваз чир жеда жуван чка,

Азраилди вичихъ галаз ялда вун.

01.11.2017

 

Багъманчияр

Бегьер гудай багъ гадарна, негьна михьиз,

ЧІуру салаз къуллугъзавай багъманчияр.

Ичин, тутун, пІинид тарар тергна михьиз,

ЦІвелин тараз къуллугъзавай багъманчияр.

 

Вахчунвани Худади куь акьул-камал?!

Кьил акъатдач вуч ятІа куь фикир хиял.

Аллагьдин тІвар рикІел тегъиз и дуьньядал,

Алдин папаз къуллугъзавай багъманчияр.

 

Гьахъни нагьахъ чизмачни квез, эй бендеяр?!

Алукьнаван акьул квахьдай куь вядеяр?

РикІел тегъиз вахни-стха, гьам дидеяр,

Тамун вакІаз къуллугъзавай багъманчияр.

 

Малум кар я: яргъал фидач а куь карван,

Кьурурнава куьне михьиз багъни бустан,

Куьн себеб яз уьлквени кваз хьанва виран,

Семе ламраз къуллугъзавай багъманчияр.

26.10.2016

 

Сад — Аллагьдиз, садни — шейтІандиз…

Адемалай Гьатемал кьван язва им адет,

Дегиш жедач гьич садрани и тІул, и хесет,

Якъин, гьа икІ халкьнавайди язва и миллет,

Бинедилай хас кар я им бени-инсандиз:

Сад Аллагьдиз муьтІуьгъ жеда, садни шейтІандиз!

 

Чилер-цавар халкь авунваз мильон йисар я,

Мад эвелан хьиз, и дуьнья саки базар я,

Садаз ам са хазина я, садаз азар я,

Гьикьван на вил вегьейтIани девир-деврандиз,

Сад Аллагьдиз муьтІуьгъ жеда,  садни шейтІандиз!

 

Мад эвелан хьиз, элкъвезва и дуьньядин шар,

Мад эвелан хьиз, хквезва йиферни йикъар,

Алатзава, адет тирвал, варцарни йисар,

Аквазва чаз и дуьньядал михьиз, аяндиз:

Сад Аллагьдиз муьтІуьгъ жеда, садни шейтІандиз!

 

Гьисабзава гьар сада вич — дуьньядал алим,

ЧизвачтІани вуч затІ ятІа марифат, илим.

Ягь авачир касдини вич гьисабда — итим.

Малум кар я, гьич игьтияж авач баяндиз:

Сад Аллагьдиз муьтІуьгъ жеда, садни шейтІандиз!

 

Азиз, гзаф алахъмир вун девран дегишриз,

И дуьньядин винел жуван иман дегишриз,

Гьич садрани жедач вавай виждан дегишриз,

Бинедилай хас кар я им бени-инсандиз:

Сад Аллагьдиз муьтІуьгъ жеда, садни шейтІан­диз!

20.07.2016

«Лезги газетдин» 2019-йисан 15-нумрадай

_______________________________________________________________________________________

Тахсирар хиве кьун

Дидедиз

Са шем хьиз, вуна рикI цIурурна,

Серфна ви уьмуьр чаз — веледриз.

Чи рекьиз вуна экв чукIурна,

Эхна и дуьньядин зиллетриз.

 

ЧIугуна чун патал зегьметар,

Чи гьар са югъ экуь хьун патал.

Тахьурай лугьуз чаз хифетар,

Бахшна чаз даима на шадвал.

 

Гзаф я на чIугур кьван азаб,

Малум туш абурун кьадар-сан.

Веледрин рекье ви рикI кабаб

Авуна  даима на жуван.

 

Мумкин туш, диде, ви бурж вахкуз,

Гьалала ви зегьмет балайриз!..

Ви вилик гьазур я гьар юкъуз

Зун,  метIер яна, ваз икрамиз.

 

Тахсирар, диде, зи пара я,

Абур заз и яшда аквазва.

Ви вилик зун уьзуькъара я,

Гила зун гъавурда акьазва.

 

Ферли са велед зун хьанач ваз,

Кьезилриз хьанач ви гъам, хифет.

Малум я зи тахсир гила заз,

Низ чидай икI жедай чIал кьисмет!..

 

Чир хьанач вядеда пис-хъсан,

Чир хьанач мерд-намерд, гьайиф, заз!

Авай туш гьар садахъ дин-иман, —

И кIвалах амач заз къе сир яз.

 

Дуьньядал чIалахъ яз инсанрал,

Вуж гьахълу, вуж нагьахъ — чин тийиз,

Гьалтна зун рекьера тIурфанрал,

РикIиз са пис хиял гъин тийиз…

 

…Хифетри ийизва къе рикI тIар,

Жагъизвач дердиниз са чара.

Фагьумдай береда и крар

Зиллетар жезва зи мад пара.

 

Элкъуьриз хъжедач фейи вахт,

Алатай йикъар мад хкведач.

Гьайиф хьи, и жуьре хьана бахт,

Уьмуьр мад чи кьулухъ элкъведач.

 

Гьайиф хьи, дуьньядал пис-хъсан

Гзаф геж чир хьана, диде, заз.

И чилин шардал са пак инсан

Вун я тек, авай туш маса кас…

 

…Са шем хьиз, вуна рикI цIурурна,

Серфна ви уьмуьр чаз — веледриз.

Чи рекьиз вуна экв чукIурна,

Эхна и дуьньядин зиллетриз…

05. 07. 2017

 

Ихьтин девран…

Майрудин  Бабахановаз

Яшар жезва, гьа къе-пака,

Рекьидайди чизва хьи, дуст.

Уьмуьр, къум хьиз кьунвай гъапа,

Зерре-зерре физва хьи, дуст…

(М. Бабаханов)

Цавуз, чилиз нур чукIурдай

Рагъ садрани рекьидай туш.

Маналу тир йикъар-йифер

ГьакI  гьавайда гьич фидай туш.

 

Гагь югъ, гагьни къведа чаз йиф,

Алатай югъ жеда гьайиф,

Вахтаралди жезва зайиф

Вулкан, амма ракъидай туш.

 

Туш дуньядал им еке сир,

Хьун герек я гьар садаз чир:

Лежберди, вич ятIа магьир,

ЧIуру никIер гьич гуьдай туш.

 

ЯтIани чи каинат генг,

Уьмуьр кьиляй-кьилиз я женг,

Арифдарар, кьуна тфенг,

Цавухъ галаз ккIидай туш.

 

Куьз хьанва, дуст, вун икI сефил?

Перишан я вучиз гуьгьуьл?

Вегь дуьньядиз шаддаказ вил,

ВацIу даим хар гъидай туш.

 

Пашманвилин жемир есир,

Куьз герек я хиял-фикир?!

Камаллуда вичин уьмуьр

Садрани пуч ийидай туш.

 

Ша, дуст, вуна чIугвамир дерт,

Хажалатни, гъамни хифет.

Гьала уьмуьр, жемир вун перт,

Ихьтин девран жагъидай туш.

01.07.2018

 

Гъезелар

Куьз я?!

Кьейидалай кьулухъ куьз я шаирриз гуьмбет?!

Чан аламаз ийизвачтІа абуруз гьуьрмет?!

 

Эцигзава кьакьан къеле шаирри чпиз,

Инжи хьтин шиирралди, девран муьтІуьгъриз.

 

Кьисмет жезвач а факъирриз амма дуьньядал­

Я са хуш югъ, экуь кІвал-югъ, рикІин секинвал­.

 

Угърийрикай хьайи чІавуз гьакимар вири,

Кьабулзава залан къванер анжах шаирри.

 

Амма,  гьар са кардихъ ава эвелни эхир,

Вахтар къведа шаирринни чир жедай къадир.­

 

Гьакьван гагьди амукьдайди анжах эхун я,

Угърийризни, игрийризни фикир тагун я.

01.07.2015

 

“Дуст”

Къалурмир жув малаик хьиз, пIир хьиз, “дуст”,

Машгьур я вун са угъри хьиз, “кIир” хьиз, “дуст”­.

 

На къачузвай нефесни кваз къалпди я,

Гьикьван на жув тухвайтIани къуьр хьиз, “дуст”.

 

Ви шеледа авай цIамарин кьадар

Чизва заз, мад алахъмир чир хъийиз, “дуст”.

 

Ви къеневай ратарни кваз за вири

Гьисабнава, амач затIни сир хьиз, “дуст”.

 

Шумуд жуьре жилдина вун гьахьайтIан,

Къазунда ви маскаяр за жир хьиз, “дуст”.

 

Азизаз вун акъатнавай муг чизва,

СанкIар сикI яз, гьисабмир жув шир1 хьиз,  “дуст”.

__________________

1 Шир — аслан

26.06.2017

 

Ялтах

Уьмуьр фена гьа и жуьре: авачиз ягь-намус,  ялтах!

Эдебдикай, ардикай ваз хьайи туш пай са кІус,  ялтах!

 

ТефейтІани гафар ише, дасмалчивал кьуна  пеше,

Элдин вилик вун гьамиша хьана усал,  ужуз, ялтах!

 

Къеле ягъиз идаз-адаз, хьанва вакай са уюнбаз,

Лянетдин пар ви къуьнеллаз, ава йифиз-юкъуз­,  ялтах!

 

Къекъвераг  хьиз гьатзава вун гагь хуьрера,  гагь шегьерра,

Икьванни жув усалармир, кьил ийимир агъуз­,  ялтах!

 

Шаир туш вун, чІаларбан я, бажарагъдин пай  ганвачир,

Ша, кьацІурмир на шаиррин гьуьрмет, хатур,  нуфуз, ялтах!

 

Тариф ийиз идан-адан, хъуьтуьлриз кІус  гьа икІ жуван,

Эхирдай вун, эй бейниван, амукьда  куз-хъукъуз­, ялтах!

 

Ви жуьреда къазанмишиз жедайди туш  мални-девлет,

Кьейилани сеперарда эллери ви суруз,  ялтах!­

2017

 

Угърийриз мерсия

Эй уьлкведин мал-девлетда вил амаз кьейи  угърияр,

И дуьньядай анжах вад юкІ хун гваз фейи угърияр.

 

Нефсер гьич са жуьредани ацІун тийиз, даима­,

Темягьдин цІу рикІни — жигер михьиз кайи  угърияр.

 

Руфун ацІайтІани, амма вил тух тежез садрани,

Кьилел агъзур къада-бала, зиллет гъайи  угърияр.

 

Къазанмишна куьне лянет, агьни нифрет,  къаргъишар,

Хаинвилин тIвар несилдиз несиб хьайи  угърияр.

 

Авай туш куь алчахвилиз кьадарни — сан,  гьисабни,

И дуьньядал небгет, алдин папа хайи угърияр­.

 

Чан алазни куь уьмуьрда кьейибур хьиз  авай куьн,

Беденни руьгь гьар са чIавуз тир куь къайи угърияр.

 

Лянетзава Азиза квез гьар межлисда,  гьар меле,

РикIе даим хайи халкьдиз нифрет хвейи  угърияр!

24.09.2017

«Лезги газетдин» 2019-йисан 45-нумрадай

___________________________________________________________

Дегишарна

 

Алахънай зун и дуьньядиз

Дегишвилер гъун патал.

Дуьнья-алем авайдалай

Мадни хъсан хьун патал.

 

Жегьил тир зун, ашкъи-гьевес

Лап чарчар хьиз ргазвай.

РикI хуруда, чIал акъудна,

Са инсан хьиз рахазвай.

 

АкI жедай заз: завай дагълар,

ВацIар, гьуьлер рамиз жеда.

Синерилай, дагьаррилай

Са нефесдал камиз жеда.

 

Амма вахтар къвез, алатна,

Йикъарикай варцар хьана.

Варцар йисар жез, алатна,

Йисари мад йисар гъана.

 

Вил ахъайна килигайла:

Яшар фена, кьуьзуь хьанва.

Чанда амач эвелан гуж,

ЧIарарни зи рехи хьанва.

 

Хьанач дуьнья дегишариз,

Дуьньяди зун дегишарна.

Асивилин руьгь вахчуна,

Зун кьисметдив вердишарна.

03.09.2020

 

Саки

 

И гуьзелдин буйдиз килиг:

Мармардин гуьмбет я саки.

Ажеб хуш я адан аваз,

Дагъларавай къвед я саки.

 

Лугьуз-хъуьрез жеда шаддиз,

Къекъвез жеда ам азаддиз,

Нур чукIурдай зулуматдиз,

Цавун юкьвал гъед я саки.

 

Тай-барабар авач адаз,

Ам акурла акI жеда заз:

И дуьньядал аламач кас,

Амайди чун кьвед я саки.

25.03.2019

 

Жеч

 

Вуж я икьван иерди?

Мугьман икьван иер жеч!

Жин ятIа, шейтIан ятIа?

ШейтIан икьван иер жеч!

 

Элкъвей сифет рагъ ятIа?

Лацу беден агъ ятIа?

Къужах бустан-багъ ятIа?

Бустан икьван иер жеч!

 

Кьве киф — саки кьве лиф я,

Лув гуз жезвач, зайиф я,

Вич чилел таз гьайиф я,

Мержан икьван иер жеч!

 

Килиг куьн буй-бухахдиз,

Акъвазнава марал хьиз,

Хкаж хьанвай вич дагъдиз,

Жейран икьван иер жеч!

 

Аламатдин кас я ам,

Ни лугьуда свас я ам?

Женнет багъдиз хас я ам,

Инсан икьван иер жеч!

11.05.2019

 

Шад легьзеяр

 

Жезвайди я лап тIимил

Шад легьзеяр уьмуьрда.

Манийри хьиз абуру

Твада инсан суьгьуьрда.

 

Вири дердер-гъамар чи

Селдин саягъ тухуда.

Гегьенш жеда вацIар чи,

Багъ цуькверив ацIуда.

 

Лувараллаз илгьамдин

Акъудда чун цавариз.

Гьар са югъ а легьзейри

Элкъуьрда шад сувариз.

 

Цифер алай цаварни

Экуь, алван ийида.

Сефил рикIер шадарда,

Даим кIубан ийида.

 

Гьар ни вуч лагьайтIани,

Маса затIни авач чахъ.

Амукьдайди дуьньядал

Шад легьзеяр я анжах.

12.05.2017

 

Умудрин гъед

 

Туьхуьмир вун, умудрин гъед,

Цавал даим алаз хьухь!

Вун галачиз жеда, гьелбет,

РикIер чIулав, аваз хьухь!

 

Са экв къведай чка амач,

Нефесни чи жезва дар.

Я панагь, я арха амач,

ЧIуру жезва чи гьалар.

 

И дуьньядин крар акваз,

Мягьтел жезва гьар юкъуз.

Къвезвай йифер, йикъар акваз,

Жезва руьгьдиз чун ажуз.

 

Яраб ихьтин кIвалахар мад

Са девирда хьанайтIа?!

Ихьтин гьалар, чIуру, барбатI,

Идлай вилик авайтIа?!

 

Хиялар зи физва яргъаз,

Хиялар заз пар хьанва.

Гъам, хажалат, хифет чIугваз,

Гуьгьуьл михьиз дар хьанва.

 

Гьикьван гагьди гьа икI давам

ЖедатIа чин тийиз зун,

Сефил хьанва гуьгьуьл тамам,

Сугъул хьанва михьиз зун.

 

Агъзур патахъ физва хиял,

Алатзава икI йикъар.

Мецел ала тек са суал:

Мус туьхкIуьда  чи гьалар?!

 

…Туьхуьмир вун, умудрин гъед,

Цавал даим алаз хьухь!

Вун галачиз жеда, гьелбет,

РикIер чIулав, аваз хьухь!..

14.04.2020

 

Аман атIайтIани

 

Эвелдай сад ятIа авам,

Жедач адан акьул тамам,

Вуна адан япал далдам

Йифиз-юкъуз ягъайтIани.

 

Вечрен мука къазар жедач,

Валарикай тазар жедач,

Келемдикай газар жедач,

Валлагь, ни вуч лагьайтIани!

 

Зулуз къведач гатун йикъар,

Йифиз цава жедач ракъар,

Женнетда гьич жедач ламар,

Вири  затIар аватIани.

 

Гатун юкъуз рагъ акIидач,

Цифери чуьнуьх ийидач,

Гьар санай чаз бахт жагъидач,

Вири  затIар жагъайтIани.

 

Михьи инсан гьич  кьацIудач,

Темягькардин нефс ацIудач,

Дуьньядихъай вил атIудач,

Кьарай, аман  атIайтани!..

04.01.2019

 

Къакъатдач

 

ВучайтIани дуьньядал,

Цав чиливай къакъатдач.

Гьикьван зегьмет чIугуртIан,

Гъил гъиливай къакъатдач.

 

Сир туш, элдиз я аян,

Хабардар я гьар инсан:

ТуькIвенватIа са хизан,

Паб кIваливай къакъатдач.

 

Чизва и кар гьар садаз,

Фадлай малум язва чаз:

Гардан атIун тавунмаз,

Тан кьиливай къакъатдач.

30.03.2019

 

Вучиз жеда?

 

Къефле-къефле хьанвай пехъер,­

Лекьрез квевай вучиз жеда?

Куьн фереяр ятIа эгер,

КIекрез квевай вучиз жеда?

 

КьуртIани кьил гьикьван цава,

Къалпди я куь макьам, гьава,

Гьа квелайни ягьсуз, ява

СикIрез квевай вучиз жеда?

 

Тефидайла куь гаф ише,

Гьуьжетунар кьамир пеше,

Хеб ятIа куьн, авам, диши,

Гьерез квевай вучиз жеда?

 

Амалар куь — гзаф усал,

Мукьвал хьанва а куь ажал,

ХалкьнаватIа яз куьн чакъал,

Севрез квевай вучиз жеда?

 

Къвагъ авун я чидайди квез,

Виранлухрин кьилел элкъвез,

Куь вилик квай, лугьуз-хъуьрез,

Деврез квевай вучиз жеда?

 

…Къефле-къефле хьанвай пехъер,

Лекьрез квевай вучиз жеда?

Куьн фереяр ятIа эгер,

КIекрез квевай вучиз жеда?

14.04.2019

 

Думанан нуькер

 

Са чIавариз чи хуьре

Хьанай етим, са бахтсуз,

Диде-буба ажалди

Къакъуднавай лап вахтсуз.

 

Адахъ касни авачир

Вичин арха, даях тир,

Аквазвайди адан гьал

Цавун чинал Аллагь тир.

 

Нуькервилиз кьабулнай,

РикIиз инсаф атана,

Ам хуьревай лап варлу,

Девлетлу тир Думана.

 

Шумуд йисуз Думанан

Зегьмет чIугваз мулкарал,

Буй акъатна, а етим,

Хьанай зурба са кьегьал.

 

Агакьайла къад йисав

Жагъурна са тIарам руш,

КIвализ-йикъаз вафалу,

Женнетдин са иер къуш,

 

Адаз мехъер авуна,

Мергьяматлу Думана,

Динни иман, ягь-намус

Вичин рикIел хкана.

 

“Нуькервалда на гьикьван?” —

Лагьаналда Думана,

Чилер-мулкар багъишна

Адаз, язух атана.

 

Цанвай, гьазур никни кваз

Адаз гана, хциз хьиз,

Лагьана: — аслу тушиз,

Вердиш хьухь вун ви кьил хуьз…

 

…Гад атана, ник гуьдай

Вахт агакьна, а жегьил

Хьана йикъар акъудиз,

Са кардални тефиз гъил.

 

Ник гвена, гад кIватIун а

Жегьилдиз хупI кагьул тир.

Гьавиляйни адан гьал

Гьам сефил, гьам сугъул тир.

 

Эхир чIалал атана,

КуьцIенваз ам вичин чан:

—  “Я баркаван хьайи ник,

Вучиз туш вун Думанан?

 

ТиртIа эгер вун адан,

Са гьафтеда гуьдай за.

Ахпа кIватIна шешелриз,

Лап къизил хьиз хуьдай за…”

 

…Гилани чи арайра

Ава гьахьтин «женжелар»,

ЛукIвал азадвилелай

Багьаз кьадай черпелар.

21.06.2018

 

Хъсан тир

Са хаиндиз

 

Вун жедалди дидедиз,

Хеб хьанайтIа хъсан тир.

Вун туна,  эчIязавай

Кьеб ханайтIа хъсан тир.

 

Герек туш вун диридаз,

Кафан туш вун кьейидаз,

Вун дуьньядиз гъайида

Къван гъанайтIа хъсан тир.

 

Чирагъ туш вун инсандиз,

Яракь туш вун шейтIандиз,

Къведалди и деврандиз,

Лап кьенайтIа хъсан тир!..

21.08.2019

 

Тек са тан туш ви къайиди

Са “гъуьлягъдиз”

 

Са тан туш ви къайиди,

РикIни михьиз къайи я.

Са чан туш ви къайиди,

Руьгьни михьиз къайи я.

 

АватайтIа гьуьлуьз вун,

Гъетер вири рекьида,

АкъатайтIа чуьлдиз вун,

Чуьллер вири “рекьида”.

 

Ви кIвач акьур чкада

Ирид йисуз векь жедач.

Ви чин акур чкада

Я лекь ва я пехъ жедач.

 

Акьван кфир я хьи вун,

Акурдан рикI аватда.

Вун авай са уьлкведа

Халкь баладик акатда.

 

Цавуз фейтIа вун, цавар

Агъудалди ацIуда.

Чилик фейтIа вун, чилер

Мурдар жеда,  кьацIуда.

 

ВучайтIани, я четин,

ГьикI аквада ви тедбир?

Буьндуьгуьрар вун хьтин,

Жедайди я лап тек-бир.

 

Кун герек я цIай яна,

Руьхъни гарув гун патал.

Маса жуьре муьтIуьгъриз

Жедач вун хьтин чакъал!

 

…Са тан туш ви къайиди,

РикIни михьиз къайи я.

Са чан туш ви къайиди,

Руьгьни михьиз къайи я…

25.08.2019

 

ПIир хьтин са инсан тир

Магьмуд бубадин руьгьдиз бахшзава

 

Таъсирдачир адаз хару, селлери,

Гуьгьуьл ачух, рикIни шад тир, кIубан тир.

“ПIир” лугьузвай адаз хуьруь, эллери­,

Магьмуд буба пIир хьтин са инсан тир.

 

Авуначир садаз писвал уьмуьрда,

Дуьзвал, гьахъвал авай даим  фикирда,

Ам паквилин авай рекье, жигъирда­,

Магьмуд буба пIир хьтин са инсан  тир.

 

Цекврезни гьич тIуш гайи туш дуьньядал,

Уьмуьрай туш ада анжах вич патал,

Са чешне тир элдиз адан захавал,

Магьмуд буба пIир хьтин са инсан  тир.

 

Аял вахтар хтана мад рикIел зи,

Гьикьван тIурфан, хар акъатнай рекьел зи,

Татай дуьшуьш хьанач, валлагь,  кьилел зи,

Магьмуд буба пIир хьтин са инсан  тир.

 

Заз уьмуьрда хьана ам са маяк яз,

ТIварни адан гьамиша я даях заз,

Гьар са чIавуз хьана арха, панагь  заз,

Магьмуд буба пIир хьтин са инсан тир.

09.09.2019

 

Лугьуда

Са дасмалчидиз

 

Къазран саягъ чIагурмир на ви гардан,

Хъипрен саягъ гьелекмир на жуван чан,

Тарифдарвал чIехи гьунар туш акьван,

Вун хьтиндаз элди “меддагь” лугьуда,

Эсил-несил течир, сиягь лугьуда.

 

ЧIагур ийиз гьазур я вун тулани,

Кьада, валлагь, а кицI вуна кIулани,

Ламраз ухшар я вун, гьахьдай хулани,

Вун хьтиндаз элди “меддагь” лугьуда,

Эсил-несил течир, сиягь лугьуда.

 

Са ягълу кIус патал куьз я и зегьмет?

Къазанмишун куьз я вуна икI нифрет?

Гумир чандиз акьван азаб ва зиллет,

Вун хьтиндаз элди “меддагь”  лугьуда,

Эсил-несил течир, сиягь лугьуда.

 

Гьикьван жеда тухуз элдин на зегьле?

Бизар хьанва вакай хуьр, кIвал ва  магьле,

Язава, “дуст”, гьар са касди ваз тегьне,

Вун хьтиндаз элди “меддагь”  лугьуда,

Эсил-несил течир, сиягь лугьуда.

 

Якъин авач зи гафаркай ваз хийир,

Кепекрикай я гьамиша ви фикир,

ЯтIани за ийизва и гаф зикир:

Вун хьтиндаз элди “меддагь” лугьуда,

Эсил-несил течир, сиягь лугьуда.

12.10.2019

 

Рахазва

 

Терсина элкъвезва крар дуьньядин,

Малайик киснава, шейтIан рахазва!

Майданрал алазва гада-гуьдуьяр,

Инсанар лал хьанва, гьайван рахазва­.

 

Черпелар хьанва къе чилин иеси,

Мефтер авачирбур — кьилин иеси,

Киричи хьанва къе кIвалин иеси,

Иеси киснава, мугьман рахазва.

 

Гафуни садазни ийизмач эсер,

Амай туш гафунихъ са кIусни кесер,

Патавай багърийрин къвезмач чаз  сесер,

Дустар чуьнуьх хьанва, душман  рахазва…

05.03.2020

«Лезги газетдин» 2020-йисан 46-нумрадай

________________________________________________________________________

Дуьнья театр я

Дуьнья театр я, малум я и кар,

Артистар я вири: итимар, папар.

У. Шекспир

Дуьнья театр я, сегьнедиз адан

Къвезва агъзурралди гьар юкъуз инсан.

 

Атай хьиз, хъфинни ийизва абур,

Авай туш садахъни кьарайни сабур.

 

Къвезва, алатзава йисар, девирар,

ЯтIани хъжезва дуьньядал тикрар

 

Алатай девиррин небгет амалар,

Хаинвал, пехилвал, усал кIвала­хар.

 

Стхади стхадал хкажзама гъил,

Дегиш хьанвач ерли Гьабилни Къабил.

 

Юсуфан1 рекьер хуьз, сефил я Кенан2,

Кьит хьанва дуьньядал намусни  виждан.

 

Гамлет амазма къе, гуз вичиз суал,

Гьим хкяда лугьуз: уьмуьр я ажал?

 

Малаик терг жезва буьгьтен себеб яз,

Иблисар къекъвезва даим шаддаказ.

 

Усалри, алчахри, фашал инсанри,

Инсанрин хамуна авай шейтIанри

 

Отеллодиз къени папалай акьван

Фитнеяр ийизва, атIузва аман.

 

Чир жез амукьзавач адаз дуст-душман,

Фитнедин-фасаддин жезва ам  къурбанд.

 

Бахтсуз Дездемона гунагь авачиз,

Терг жезва са арха, панагь авачиз.

 

Ван текъвез садазни эверни гьарай,

Факъирдин атIузва сабурни кьарай.

 

Дуьньядал атунал пашман жезва ам,

Бугьтенри, фитнейри тергзава тамам.

 

Вучрай Отеллоди, Ягояр хьтин

Хаинри чуьнуьхиз чпин халис чин,

 

Дустар хьиз къалуриз, атIай чIавуз фур?!

Са чара амукьда а чIавуз: гапур

 

Акъудна вич тергун, тахьана зайиф,

Вичин чандин ерли татана гьайиф…

 

…Муьгьуьббат даима кIевера ава,

Межнунар дердинай чуьллера ава.

 

Лейли, Эсли ава атIанваз чара,

Керемни ашкъидин  кузва цIаяра.

 

Ромео, Жульетта хъжезма къурбанд

Кьисасриз, хизанрин арада авай.

 

Квахьдач каинатдай гьахъсузвилер гьич,

Адалатсузвилер, бахтсузвилер гьич.

 

Квахьнавач, амазма дуьньядин винел

Къадирсуз инсанар, тавуна энгел,

 

Лир хьтин пачагьар ийизвай бизар,

Кьуьзуь кьиляй чIугваз тазвай агьузар.

 

Абурун тум хкатдач, вуч авуртIани,

Жаза гайитIани, гуж авуртIани.

 

Садрани инсандик квай чIуру хесет

Дегиш хьайиди туш, хъжер туш, гьелбет.

 

Куьз лагьайтIа, вири ивидай къвезва,­

Ивидалдини мад давам хъжезва.

 

Макбетар амазма мад, эвелан хьиз,

Сифтегьан хьиз ама  Францни3  Иблис4.

 

Садани тIул дегиш авунвач вичин,

Дасмалчияр ама гъилеваз гичин.

 

Азабрик кумазма къени пачагь Лир,

Инсанар нефсини хъийизма есир.

 

Отелло гьар садан чIалахъ яз ама,

Хаинвал инсандин кIвалах яз ама.

 

Миллионралди йисар, къвез, алатзава,

Миллиардралди йикъар, къвез,  акъатзава.

 

Амма кьиле физвач гьич  цIийи са кар,

Куьгьне вакъиаяр хъжезва тикрар.

15.05.2022

____________

1 Юсуф  —  Библияда авай Иосиф.

2 Кенан —  Библияда авай Ханаан. Юсуфан­ ватан яз гьисабзава.

3 Франц —  Ф. Шиллеран “Къачагъар” трагедиядин игитрикай сад.

4 Иблис —  М. Булгакован “Устад ва Магарита” эсердин игитрикай сад — Воланд.

 

КукупIдин пеше

 

Вичиз муг ийидач кукупIди,

Ацукьда масадан мукал ам.

Жагъурда са факъир, ажузди,

Жеда гьа бендедин кьамал ам.

 

Чукурда иеси халисан,

Къачуда масадан муг гъилиз.

Чаради тада яз перишан,

Акъудда ниятар фад кьилиз.

 

Ахъайда гьа мука шарагар,

ЧIехини ийида, течиз дерт.

КукупIдин ихьтинди я къайда,

Краркай ам вичин жедач перт.

 

КукупIар ацIанва дуьньяда,

Ацукьдай факъиррин кьамарал.

Абуру шарагар ахъайда

Гьазур тир авадан мукарал…

29.03.2021

 

Къекъвезва

 

Хьайи кар чир тахьанмаз,

Чун душмандихъ къекъвезва,

Дава-дарман патав гваз,

Чун дармандихъ къекъвезва.

 

Патав гвайди вилериз

Такваз, уф гуз гъилериз,

Чарадакай хъилериз,

Чун “жувандахъ” къекъвезва.

 

Рахаз,  нубат алачиз,

Рахунрик кьел квачиз,

Гуьдай никIер авачиз,

Чун хармандихъ къекъвезва.

 

Ажеб буьркьуь хьанва чун,

Кармаш хьанва, канва чун,

Ни и йикъал гъанва чун?!

Куьз патандахъ къекъвезва?

 

Дегиш хьанва инсанар,

Чизмач дустни душманар,

Чи вилик кваз шейтIанар,

Чун шейтIандихъ къекъвезва.

09.04.2020

 

Регъвезва…

 

Гьикьван чна атIайтIани чи кьарай,

Гьикьван чна авуртIани мад гьарай,

Санихъайни чи гьарайдиз жедач гьай,

Девирдин чарх регъуьн чарх хьиз элкъвезва,

Регъуь хурук акатайди регъвезва.

 

Фелекдилай авуртIани шикаят,

АвуртIани элдиз ви дерт гьикаят,

АкуртIани вилиз агъзур аламат,

Девирдин чарх регъуьн чарх хьиз элкъвезва,

Регъуь хурук акатайди регъвезва.

 

Гьикьван суза авуртIани, дад  авач,

Чи гафариз яб гудай гьич сад авач,

Экв аватдай чка ва я пад авач,

Девирдин чарх регъуьн чарх хьиз элкъвезва,

Регъуь хурук акатайди регъвезва…

09.07.2021

 

ШейтIан я вун хуьзвайди…

“Зун Аллагьди хуьзва” лугьузвай садаз

 

Аллагьди вун хуьдай туш,

ШейтIан я вун хуьзвайди.

Валайни са усалди,

Душман я вун хуьзвайди.

 

Тухузва на жув  гумрагь,

АватIани виш гунагь.

Рабби жедач ваз панагь,

Илан я вун хуьзвайди.

 

Эл вири я такIан ваз,

Гьам инсан, гьам Ватан ваз,

ТакIан я дин-иман ваз,

Мултан1 я вун хуьзвайди.

 

Уьмуьрда вун я угъри,

Какурбур я крар ви,

Валайни усал, игри,

Къабан я вун хуьзвайди.

 

Гьисабиз на жув — къуччагъ,

Къекъвезва вун — кефи чагъ.

Кьамал кьунвай гьар къачагъ,

Девран я вун хуьзвайди.

 

…Аллагьди вун хуьдай туш,

ШейтIан я вун хуьзвайди.

Валайни бетер, усал

Душман я вун хуьзвайди.

18.05.2020

____________

1 Мултан —  динсуз,  кафир.

 

Валлагь!

 

Эвелдай сад ятIа авам,

Жедач адан акьул тамам,

Вуна адан япал далдам,

Зуьрне ягъайтIани, валлагь!

 

Вечрен мука къазар жедач,

Валарикай тазар жедач,

Келемдикай газар жедач,

Ни вуч лагьайтIани, валлагь!

 

Зулуз жедач гатун йикъар,

Йифиз жедач экуь ракъар,

Женнетда жеч север, ламар,

Вири аватIани, валлагь!

 

Юкъуз цава рагъ акIидач,

Ада чун бизар ийидач,

Гьар санай чаз бахт жагъидач,

Вири жагъайтIани, валлагь!

 

Михьи инсан гьич  кьацIудач,

Темягькардин нефс ацIудач,

Дуьньядикай вил атIудач,

Аман атIайтIани, валлагь!

04.01.2019

 

Бахтлувал я

 

Гьикьван вахт тир ийизвай за жува-жув къазун,

КIанзавай заз и дуьньядал гъавурда гьатун:

Бахт вуч ятIа, бахтсузвал — вуч?! Заз и сир чир хьун.

Эхирни са кьуьзуь касди уяхарна зун:

“Авайди я каинатда ихьтин са къанун:

Бахтлувал я и дуьньядин гъавурда­  тахьун!”

 

Миллионралди инсанар къвез,  жезва терг чилел,

Гьич садазни чизвайди туш къведай кар кьилел,

Лап сифтедай кхьизава чи кьисмет пелел,

ЧIуру дуьшуьш татай чIавуз накъвар къвеч вилел,

“Авайди я каинатда ихьтин са къанун­­:­

Бахтлувал я и дуьньядин гъавурда­ тахьун!”

 

Алатнава а кардилай йикъарни варцар,

Алатнава шумуд зулни, кьуьдни, гад, гатфар,

ЯтIани мад зи япара ама а гафар,

Йифиз-юкъуз жезва абур зи япал тикрар:

“Авайди я каинатда ихьтин са къанун:­

Бахтлувал я и дуьньядин гъавурда­ тахьун!”

 

Вич дуьньяда амачтIани, а кьуьзуь касдиз

Алхишзава  йифиз-юкъуз за рехи касдиз,

“Рагьмет хьурай” лугьузва за а“фекьи” касдиз,

Чизваз хьана а бендедиз алемдиз хасди:

“Авайди я каинатда ихьтин са къанун­:

Бахтлувал я и дуьньядин гъавурда­тахьун!”

 

Миллион йисар къвез алатиз, фейитIани мад,

Гьа виликан дуьнья я им, жедай туш абад,

Дегиш жезвач и дуьньядин са пIипI, я са пад,

Гъавурда чун такьуртIа и кардин, я инад:

“Авайди я каинатда ихьтин са къанун­:

Бахтлувал я и дуьньядин гъавурда­ тахьун!”

25.12.2019

 

Уьмуьр фена виш чин алаз

Са абдал къабачидиз

 

Уьмуьр фена виш чин алаз,

Виш хамуна, жилдинаваз,

Къеле ягъиз идаз-адаз

Хьана вун, абдал къабачи.

 

ТефейтIани крар ише,

Дасмалчивал кьуна пеше,

КIвачIерик руг яз гьамиша

Хьана вун, абдал къабачи.

 

Мецел алаз гафар тапан,

КIвачIер чуьхуьз идан-адан,

Гагь рехи лам, гагьни палан1

Хьана вун, абдал къабачи.

 

Йикъар фена ялтахвализ,

Семевализ, сарсахвализ,

Жув ужузриз, алчахвализ

Хьана вун, абдал къабачи.

 

Элдин вилик ятIан русвагь,

Анжах жуван тахсир, гунагь

Хиве такьаз гьич, эсиллагь

Хьана вун, абдал къабачи.

14.05.2022

____________

1 Палан —  алух.

 

Гъезелар

 

Жедай туш

 

Варз къекъведа цавун чинал, ам чилиз мугьман жедай туш,

Вацраз хуш я кьакьан цавар, ам чилел гьейран жедай туш.

 

Гьар затIуниз, гьар са касдиз ава вичиз хас тир къилих,

ЗемекIдикай гьич нар деве, нуькIрекай жейран жедай туш.

 

Каинатдиз вил вегьейла аквада ваз генг я дуьнья,

Бязибуру лугьудайвал, ам са дар майдан жедай туш.

 

ХъуьтIер, гатар атайтIани, харари вич гатайтIани,

Гьич садрани, са чIавузни дагъдин кьил аскIан жедай туш.

 

Лекьрез цавар, пехърез хъуртар хуш я, и кар малумди я,

Гьар са касдиз тай жагъида, тай туширди кIан жедай туш.

 

ТIиб тIавусдал ашукь жедач, сад-садаз ярашугъ жедач,

Нуькердин къилих авай кас гьич садрани хан жедай туш.

 

Азиз, вуна мягьтелвалмир, рикIел хуьх ван хьайи и гаф:

— И дуьньядал гьич садрани ламракай аслан жедай туш.

23.09.2019

 

Алемдава

 

Маса алем герек туш заз, даим жуван алемдава,

Зун хиялра туькIуьрнавай,  жегьил-жаван алемдава.

 

Гуьзелвилер, гуьрчегвилер вири хас я зи дуьньядиз,

Зулумрикай, зиллетрикай яргъал, кIубан алемдава.

 

Угърийрикай, игрийрикай михьнава за жуван дуьнья,

Гуьгьуьлдиз хуш, гьар са чIавуз багьа, масан алемдава.

 

Явабуруз, ягъибуруз ина чка авайди туш,

Анжах виче мерд инсанри кьунвай макан, алемдава.

 

Агудзавач инив за дерт, хажалатни перишанвал,

РикIин хирез Лукьмана хьиз ийир дарман,  алемдава.

 

Азиза гьич гъил къачузвач вичин куьгьне адетдилай,

Пак тир нурдив куькIуьрнавай са баркаван алемдава.

24.08.2019

 

Фена

 

ВацIаризни гьуьлериз зун акси яз фена,

Хараризни селлериз зун акси яз фена.

 

Лугьудайбур гзаф хьана: “Яд фидай патахъ

Пер ягъа на, ялтахвилин пайдах гваз фена”.

 

Вучин?! ГьикIин?! Завай жуван тIул тергиз жедач,

Жув халкьнавай Халикьдикай даях кьаз, фена.

 

Квадарна за гзаф затIар жуван рекьера,

Гими хьиз, зун лепейри кьуд пад гатаз, фена.

 

ГьалтнатIани кицIер, кацер, чакъаларни зал,

Женгера зун гъалибвилин эсер таз, фена.

 

ХьанатIани, Азиз,  даим тIурфанрин хура,

Амма гагьни  муьгьуьббатдин шуьрбет хъваз, фена.

05.04.2021

«Лезги газетдин» 2022-йисан 34-нумрадай

_______________________________________________________________________

Расул Гьамзатован – 100 йис

Расул Гьамзатов ХХ асирда Дагъустандай акъатнавай шаиррикай СтIал Сулейманалай гуьгъуьниз виридалайни гзаф машгьурвал къазанмишай ксарикай сад я. Ада вичин гъвечIи авар халкь саки вири дуьньядиз машгьурна. Расул Гьамзато­ван поэзиядин кьилин макьсад хайи чIалаз, хайи чилиз, хайи Ватандиз, диде-бубадиз, мукьва-кьилидиз, ислягьвилиз, дуствилиз вафалу хьу­низ эвер гуникай ибарат я.

Шаир дидедиз хьайидалай инихъ алай йисуз 100 йис тамам жезва. И вакъиадихъ галаз алакъалу яз, чна адан шииррикай са кьадарбур, лезги чIалаз элкъуьрна, газет кIелзавайбуруз теклифзава.

Азиз  Мирзебегов

_________________________________________

Иер тушир дишегьлияр авай туш

 

Иер тушир дишегьлияр жедай туш, –

Малум мисал я гъавурда авайдаз.

Дишегьлидин гьар са къилих язва хуш

Вич итим яз гьисабзавай гьар садаз.

 

Гьар инсандихъ жеда са кас рикIиз хуш,

Гьар девирдихъ адет жеда вичиз хас.

Иер тушир дишегьлияр авай туш,

Гьайиф, амма жедач вири бахтлу яз.

 

Женни мегер шараб, тежер чандиз нуш?!

Къул жедани авачиз гьич виче цIай?!

Иер тушир дишегьлияр авай туш,

Гьар са касдихъ жеда вичиз туькIвей тай!

 

Йисаривай дишегьлидиз агъавал

Ийиз жедач и дуьньяда санани.

ЧизватIа чаз чи дидейрин багьавал,

Иер тушир дишегьли жеч садрани.

 

ГатайтIани марфари къав, гьакIни чил,

КъвайитIани чилел живер лап гьикьван,

Жедайди туш дишегьлияр яз агьил,

Жегьил чIаван ярар-дустар амай кьван.

 

Мишекъатдин йикъаризни гьич ерли

Дегишардач дишегьлиди вичин гьал.

Авайди туш иер тушир дишегьли,

Акун герек я гьар садаз гуьзелвал.

 

Лезги

Ираклий Абашидзедин рушаз

 

Кьакьан дагълар яргъава,

Гур вацIарин ван къвезмач,

КIвализ лезги атанва,

Бес вун вучиз ишезвач?!

 

ТахьайтIа, дидеди ваз

Ядай чIавуз лайлаяр,

Зи гьужумрикай рахаз,

Ахъайначни кьисаяр?!

 

Бубади ваз гьар юкъуз

Мисал гъизвачни махар:

Зун са къачагъ я лугьуз,

Уьлкве ийизвай бизар?!

 

Ван жезвачни адавай

Даим ихьтин гафар ваз?

Закай гзаф кичIедай

Ви Ватанда гьар садаз.

 

Дидейри тIварцIелди зи

КичIерардай аялриз:

«Ксус, тахьайтIа лезги

Къведа, чир хьухь, чи кIвализ».

 

Гила мад ви Ватанда

Ахьтин крар хъжезмач,

Садазни Гуржистанда

Лезгийрихъай кичIезмач.

 

Хъвер ава ви вилера,

Иер я вун, са къвед хьиз,

За вун, кьуна гъилерал,

Хкажзава, са гъед хьиз.

 

Сугъул туш вун захъ галаз,

Шад-хуррам я гьар юкъуз.

Цуькверикай кIан я заз,

КIунч кIватIна, ваз савкьат гуз.

 

Чун суьгьбетдихъ галамаз,

Югъ акъатна, йиф хьана.

Мугьмандин метIераллаз,

Вун секиндиз ксана.

 

Кьуд пад шад я, кIубан я,

Манийрин ван чкIизва,

Лезгиди ви Ватанда

Ваз лайлаяр ийизва.

 

Дидед чIал

 

Заз зун рекьиз акуна къе ахварай,

Дуьньядикай пай атIана, жаван яз.

Дагъустандин дереда за чан гузвай,

Къатканвай зун, хурал гуьллед хер алаз.

 

Рагарай вацI авахьзавай, тади кваз,

Патав садни гвачиз, тир зун анал тек.

ЧIулав накьвар хьанвай панагь, арха заз,

Гьич садазни амачир хьиз зун герек.

 

Рекьизвай зун, умуд тамам атIана,

Са етим хьиз, кас авачир рикI кудай.

Зи кьилелай лекьер физвай датIана,

Жейранрини цIугъ ийизвай мукьувай.

 

Кьилихъ шехьдай мирес-варис авачиз,

Ярх хьанвай зун, вил атIана дуьньядкай.

Сагъ хьун патал са чарани амачиз,

Рекьизвай зун, жезвай уьмуьр михьиз зай.

 

Къатканвайла гьа и жуьре накьварал,

Ван атана кьве итимдин заз бирдан.

Рахаз-рахаз абур багьа зи чIалал,

Физвай рекьяй, кефи гзаф яз кIубан.

 

Дагъустандин дереда ал ракъиник

Рекьизвай зун. Амма патав инсанар

ЛуькIуьнзавай бижвиликай Алидин,

Рахазвай гьам амалрикай Гьасанан.

 

Дидед чIалан ван япарихъ галукьна,

Хер сагъ хьана, дава-дарман галачиз.

Чара хьана, зун саламат амукьна,

Дуьньяд винел гьаким Лукьман галачиз.

 

Ягъидин чIал куьмек жеда намерддиз,

Заз масан я виридалай хайи чIал.

Эгер пака хьайитIа зи чIал рекьиз,

Къемаз рекьиз гьазур я зун дуьньядал.

 

Адан рекье къурбандда за жуван чан,

Вирида ам гьисабайтIан кесиб яз.

Ассамблейрай татайтIани адан ван,

Дидед чIал я и дуьнья кьван ширин заз.

 

Магьмуд бубад шиирар зи аялди

Белки пака таржумадай кIелдатIа?

ТуькIуьрзавай шиир авар чIалалди

Эхиримжи шаир белки зун ятIа?

 

Кьиляй-кьилиз дуьнья гзаф хуш я заз,

Виридалай Совет уьлкве я масан.

Адан тариф ийизва за рикI алаз,

Авардалди кхьиз шиир, чIал жуван.

 

Чандилайни багьа я заз зи Ватан,

Ам паталди рекьизни зун я гьазур.

ГайитIани дуьньядин а кьиле чан,

Заз анжах зи хайи хуьре атIутI сур.

 

КIан хьайила аварриз зал кьил чIугваз,

Атурай къуй иниз абур зи сурал.

ЦIададай тир Гьамзатан хва Расулаз

Рагьмет гъурай, рахаз чеб  авар чIалал.

 

Лянетрай

 

Лянетрай куьгьне тир шарабдин целциз,

Шербет хьтин чехир амукь тийизвай.

Лянетрай  муьрхъуь кьур чIулав хенжелдиз,

Гимишдин къакъариз, а хенжел хуьзвай.

 

Лянетрай цIай квачир къайи шиирриз,

Гъилиз къачузвачир инсанрин рикIер.

Лянетрай мангалдиз, ракьун шишериз,

Кабаб чразвачтIа абурал эгер.

 

Лянетрай ягь, эдеб авачир касдиз,

Намус-гъейрет эгер кьазвачтIа багьаз.

Лянетрай хайи эл кIандачир касдиз,

Дидед чIал усал яз гьисабзавайдаз.

 

Са касдихъ бинедлай авачтIа виждан,

Лянет я а касдин эбеди кьисмет.

Лянетрай итимдиз тазвачтIа мугьман,

Мугьмандин чин такур кIвализни лянет.

 

Лянетрай экуьнхъай кичIедай касдиз,

Рагъ алай юкъузни гьахьзавай муртIа.

Лянетрай гафунлай элкъведай касдиз,

Хиве кьур кар кьилиз акъуд тавуртIа.

 

Заз акуртIа эгер кавказви инсан,

Шиш дагъларин вилик кьил агъуз тийиз,

Начальникдин вилик кIир ийиз гардан,

Зи лянет жеда са хьел адан рикIиз.

 

Лянет алудайдаз диде рикIелай,

Бубадин тIвар русвагь авурдаз лянет.

Лянет кими тахьуй даим кьилелай,

Вахан дерт хабар кьун тавурдаз лянет.

 

Лянетрай туькьуьл мез авай инсандиз,

ГьакIни мез кьадарсуз шириндаз лянет!

Лянетрай эдебсуз, ягьсуз жавандиз,

ИйизвачтIа эгер агьилдаз гьуьрмет.

 

Лянет кичIезвайдаз ислягь вядеда,

Дяведин вахтунда лап кьве къат лянет.

Темягькар инсанар, гьар са береда

Квезни кичIедайдахъ галаз сад лянет.

 

Заз сад я дуьньядин гьар халкь, гьар миллет,

Са халкь алчах гьисаб авуртIа сада,

А усал инсандиз хьуй пуд къат лянет,

Гьуьрмет кьисмет тахьуй адаз дуьньяда.

 

Лянетрай дустуниз катдай дар юкъуз,

Адакай дуст жедач, жеда рикIин тIал.

Лянетрай итимдиз кьуьлдай гьар юкъуз

Гьар жуьре межлисдал, гьар са гьавадал.

 

Гуьмбет

 

За жуваз эцигна чIалакай гуьмбет,

Акьванни кьакьан туш ам дуьньяд винел.

Зи дагъларин уьлкве амай кьван, гьелбет,

Амукьда эбеди ам хайи чилел.

 

Жанавурди хьиз, къув язавай гару,

Марфари, живери, гатун зегьемди

Мумкин туш эсиллагь адаз таъсирун,

Куьз лагьайтIа, гуьмбет я зи бегьемди.

 

Туьхуьдач куькIуьрай цIай за дуьньядал,

Чим гуда инсанриз ада гьар юкъуз.

Дагъви дишегьлийри чпин аялрал

Зи тIвар эцигда, са шаир хьуй лугьуз.

 

Селлеривай затIни жедач девирдин,

Михьи яз амукьда даим зи тIвар-ван.

Зи шииррин мана тирвиляй дерин

Желбзава абуру гьар  са  кас, инсан.

 

Куьч хьун несиб хьайи вядедани  заз,

Акъатна фейила макандиз яргъал,

Цавай фидай лацу дурнаяр акваз,

Куь рикIел хкведа зи тIвар дуьньядал.

 

Дегиш хьайи вахтни хьана зун, якъин,

Девир хьиз, девран хьиз, къвез алатзавай.

Амма гьич садрани камалди секин

Туьхуьрнач зи рикIе авай ашкъи, цIай.

 

АвуртIани куьне фитнеяр чиркин,

Залай гьич са затIни алакьнач лугьуз,

Садра за куькIуьрай ялавди къизгъин

РикIериз чим гуда йифизни юкъуз.

 

Алахънач зун тапан игитвал ийиз,

Усалрихъ галаз за женгер тухвана,

Садазни чин тийир дагъдин са хуьруьз

Жуван лирадалди машгьурвал гъана.

 

Такабурлу финндиз, калмыкдиз кьегьал

Чир тахьайтIани зун, къайгъу авач заз.

Заз чизва: дидед чIал, хайи хуьр, магьал

Хуьда чи дагъвийри зи тIвар мецеллаз.

 

Амукьда шиирдин картадин  винел

Даим зи кьурамат, квахьдач эсиллагь.

Эхиримжи аварви амай кьван чилел

Жеда зи шиирар абуруз панагь.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 31-нумрадай

_______________________________________

На лугьун накь хьанва, хьайи кьван крар…

Гуьгьуьл

 

Ви уьмуьрдин гатфар, гад алатнава,

Зул вичин серинвал гваз агатнава,

Чанда  ви хъуьтIуьн къай, мекь, фул гьатнава,

Ярар-дустаривай вун къакъатнава,

Мад гила эвелан вахтар туш, гуьгьуьл,

Виликан девир туш, бахтар туш, гуьгьуьл!

 

Ахвара жемир вун, виликан саягъ,

Кьурурмир жуван сал, жуван бахча-багъ,

Вил вегь на кьуд патаз, аку дере-дагъ,

Гьалар чIурмир жуван, чIугваз рикIел тагъ,

Мад гила эвелан вахтар туш, гуьгьуьл,

Виликан девир туш, бахтар туш, гуьгьуьл!

 

Югъ бейкар акъуддай мажал амай туш,

Жаваб гуз тежедай суал амай туш,

Гила вун эвел хьиз бейгьал амай туш,

Игитриз дуьньядал ажал авай туш.

Мад гила эвелан вахтар туш, гуьгьуьл,

Виликан девир туш, бахтар туш, гуьгьуьл!

07. 06. 2022

 

На лугьун накь хьанва…

 

Атанва уьмуьрдин ажайиб яшар,

Сад-сад аватзава тупIалдин къашар,

Вуж тир зун, низ хьанва  къе гила ухшар?

На лугьун накь хьанва, хьайи кьван крар.

 

Вуч фад алатначни аялвилин вахт.

Гар хьиз, гъиляй  фена жегьилвилин бахт,

Гила несиб хьанва агьилвилин «тахт»,

На лугьун накь хьанва, хьайи кьван крар.

 

Йикъарал йикъар къвез, варцар алатна,

Варцарал варцар къвез, йисар алатна,

Яшарал яшар къвез, дустар къакъатна,

На лугьун накь хьанва, хьайи кьван крар.

 

Аламат я саки дуьньядин гьалар,

Гагь шадвал несибда, гагь къалмакъалар,

Гагьни пишкешда чаз гъамарин гъалар,

На лугьун накь хьанва, хьайи кьван крар.

 

Йифериз гьисабдай за цава гъетер,

Гьейранвалдай юкъуз акурла къветер,

Гила гуж амачиз, зурзазва метIер,

На лугьун накь хьанва, хьайи кьван крар.

 

Зул ятIа, кьуьд ятIа, акъатзавач кьил,

Са куьнални тефиз ава жуван гъил,

Чидач куьз ятIани, секин туш гуьгьуьл,

На лугьун накь хьанва, хьайи кьван крар.

 

Вучиз хьанва икьван, Азиз, вун мягьтел?

Вахтунда ая кар, ийимир энгел,

Таз алахъ дуьньядал жувалай са гел,

Лугьумир: накь хьанва, хьайи кьван крар.

31. 10. 2023

 

Алуд рикIелай

 

Дуьньядин жафаяр,  дердерни гъамар,

Гадра, авуна кьатI, алуд рикIелай.

Къуьнерал аватай залан тир парар,

Хиялдиз гъимир мад, алуд рикIелай.

Кьилел атай вири зулум-зиллетар,

Хажалатрин хара, гьакIни хифетар,

Уьмуьрда вал гьалтай хаин небгетар,

Хиялдиз гъимир мад, алуд рикIелай.

Гафарни крар ви куьгьне «дустарин»,

Манасузвал абрун члаф тостарин,

Фитнеяр, фасадар магьир «устIаррин»

Хиялдиз гъимир мад, алуд рикIелай.

Вучда гьар са касдихъ ава са кеспи,

Гьар сада язава яргъарай писпи,

Бязи ксар, вилел акъалтнавай пи,

Хиялдиз гъимир мад, алуд рикIелай.

Азиз, гьар вахтунихъ ава са фарман,

Гагь лукьман жагъидач, гагь дава-дарман.

Ви рекьел къван хьайи гьар са «дуст», душман

Хиялдиз гъимир мад, алуд рикIелай.

27. 08. 2023

 

Ихтилатин

 

Квез герек я эвер-гьарай?!

Секиндаказ ихтилатин.

АтIумир зи рикIин кьарай,

Шириндаказ ихтилатин.

 

Уьмуьрдин зул фад атана,

Ада рак-дакIар гатана.

Дуьньядин гьалар кьатIана

Дериндаказ, ихтилатин.

 

Квадар тийин кIусни сабур,

Арадавай ягьни абур,

Ашкъидин цIай, ашкъидин нур

Хура аваз, ихтилатин.

 

Вилибур яз ама цавар,

Экуьбур яз ама къавар,

Жегьил чIаван йифер, йикъар

РикIел алаз, ихтилатин.

 

Вуж я къе чун жузазвайди?!

Вуж я къайгъу чIугвазвайди?

Чун я, чи югъ аквазвайди,

Гьал хабар кьаз, ихтилатин.

 

«Чан» лугьурбур гзаф жеда,

Гафар амма члаф жеда.

Чи гьарайдин ван низ къведа?!

КIанибур яз, ихтилатин.

 

РикIел тегъиз зулуматдин

Йикъар-варцар мусибатдин,

Гуьгьуьлра чи муьгьуьббатдин

Ялав амаз, ихтилатин.

25.04. 2023

 

Кьуразва

 

Чидач себеб вуч ятIа и

Багъда тутун тар кьуразва.

Пешер хъипи хьана михьиз,

Алай бегьер, бар кьуразва.

 

КъуллугъначтIа, яд ганачтIа?

Вахтунда ва фад ганачтIа?

И гад бегьем гад хьаначтIа?

Белки, къуник хар, кьуразва?

 

И багъда ам авай сад я,

Кагьрабайрик багьа хад я,

На лугьуди, кьвалан пад я,

Белки, дерт яз пар, кьуразва?

 

ЦIайлапанди янатIа ам,

АвунатIа уьмуьр тамам?

Кьуразва тан, кьуразва хам,

НекIедаллай чар кьуразва.

 

Суалри зун кармашзава,

Суалри рикI тарашзава.

Зун пашмандиз тамашзава:

Саки зи дамар кьуразва.

 

…Чидач себеб вуч ятIа и

Багъда тутун тар кьуразва.

Пешер хъипи хьанва михьиз,

Алай бегьер, бар кьуразва…

09. 08. 2023

 

Дуьа

 

Вун къени ксарин даях хьухь, Аллагь!

ЛаматIрин далудихъ шейтIан къвазнава.

Мерд, жумарт инсанрин панагь хьухь, Аллагь!

ЖаллатIрин далудихъ мултан1 къвазнава.

 

Пехъериз регьят я дуьньядал кьил хуьз:

Виждан герек авач, лазим туш намус.

Лекьер гьелек жезва дагълара михьиз,

Тухузвач лугьуз чеб усал ва ужуз.

 

ЭчIелрин къайгъуда къваздайбур гзаф,

Цуькверин дерди-гьал аквада бес низ?!

Мегер адалатдин дувулар члаф

Хьанвани, далудихъ касни галачиз?!

 

Квез я бегьемсузрин азият чIугун,

Къагьриманрин  къайгъу чIугун герек я.

Квез я цIвелин тараз йиф-югъ къуллугъун,

Бегьер гъидай тараз яд гун герек я.

 

Гьар девирдихъ хьана игитар вичин,

Шарвили, Шагь Ваче2, Давудни Буба3, –

Кьегьалар, къуччагъар, лишан мердвилин.

Шадарна абуру хайи эл-уба.

 

Бес им вуч девир я – хаинар кьегьал,

Мерд ксар намерд яз гьисабзавайди?!

Им вучтин девир я – викIегьбур усал,

Япалухар мерд яз гьисабзавайди?!

 

Угърийрикай игит жедани мегер?!

Явайрикай пакбур?! Акъатзавач кьил.

Ясдиз ухшар жезва мехъерни мелер,

Эхиз тежез гьалар, алахьзава гьуьл…

 

…Вун къени инсанрин даях хьухь, Аллагь!

ЛаматIрин далудихъ шейтIан къвазнава.

Мерд, кьегьал инсанрин панагь хьухь, Аллагь!

ЖаллатIрин далудихъ мултан къвазнава.

24. 08. 2023

________________

1  Мултан – динсуз, кафир.

2  Шагь Ваче – Къафкъаздин Албаниядин пачагь.

3  Давудни Буба – Гьажи Давудни КIири Буба.

 

Гъезелар

 

Вун я илгьам

 

Варз я вун йиферин, рагъ я йикъарин,

Марф я вун циферин, экв я цаварин.

 

Вилер вун жагъуриз алахъда даим,

Хиял я вун рикIин, рех я чIарарин.

 

Вун галачиз фейи йикъар – йикъар туш,

Вун хьанай  умуд зи ялгъуз чIаварин.

 

Зи сабурни кьарай, зи гьарай вун я,

Гьам бахт, гьам бахтсузвал вун я йисарин.

 

Гьам пашман, гьамни шад-кIубан вядейра

Вун хьана игит зи багьа чIаларин.

 

Азиза рикIелай вун гьикI алудрай?!

Вун я илгьам адан рикIин цIарарин.

29.08.2023

 

Акъваздач

 

КIан хьуналди чи гуьгьуьлдиз, рекьевай карван акъваздач,

Вахт атайла, чIав атайла гъиляй фида чан, акъваздач.

 

Уьмуьрдикай фида йикъар, йикъарикай жеда варцар,

Алатзавай кьван йисарин са чIавузни сан акъваздач.

 

Дагъдин кьилел гагь цифер къвез, гагь тIурфан, гагь ракъар жеда,

ТIурфанринни харцин хура, дагъ хьиз, гьич гьулдан акъваздач.

 

Мердвилелай аслуди я и дуьньядал гзаф крар,

Мердбур гзаф авай халкьдин вилик гьич зиндан акъваздач.

 

Гьашаратар я хаинар гьар са халкьдин арадавай,

Ахьтинбурун хура я рикI, я намус, виждан акъваздач.

 

Азиз, вуна веревирдер авуртIани йифиз-юкъуз,

Сел атайла вацIун хура бандни шелекан1 акъваздач.

________________

1  Шелекан – вацIуз сел атайла цин хураваз къве­­дай кIанчIар, кIарасар, чиркер.

 

Чидач

Вири чида заз, амма жув рекьидай югъ ва  йиф чидач,

Чир хьанайтIа, хъсан жедай, анжах вучда,  гьайиф, чидач!

 

Мумкин яни вири сирер чидай кас хьун чилин винел?!

Заз ахьтин са камалэгьли, камил инсан, ариф чидач.

 

Чпин кьисмет чидай ксар жедайди туш каинатда,

Гьич садазни вичин кьилел мус жеда рагъ ва циф чидач.

 

Жув аватдай тар чидайтIа, нагъвар экIяйдай  за кIаник,

Амма вучда, мумкин кар туш, куьз я авун тариф, чидач.

 

Ятар фад-фад рагъул жезва чи девирда  куьз ятIани,

Гьич садазни къе а ятар мус жедатIа алциф чидач.

 

Дустар гзаф аваз жеда, амма ваз гьич абурукай

Гьим рикIин дуст ви халисан, гьимни ятIа са кьиф чидач.

 

Азиз, нагьахъ жув кIевера тваз алахъмир,  файдасуз я,

Хиве яхъ на: ваз дуьньядал вуж ятIа пехъ, вуж лиф – чидач.

21. 08. 2023

 

Амукьда

 

ЧIалахъ жемир лагьайдан вун: – и дуьнядал  тIвар амукьда

Дуьз гафар туш бинедилай амукьайтIа, кар амукьда.

Ихьтин гафар гвай ксариз яб гумир на гьич садрани,

Ахмакьди я лугьузвайди: «вакIакайни чIар амукьда».

Алакь тийир кIвалах гъиле кьуртIа эгер вуна нагагь,

Низ чидач кьван: ви къуьнерал ялиз тежер пар амукьда.

Кьисметдикай катиз жедач, малум кар я им  виридаз,

КьейитIани багъбан1, амма, ада цайи тар  амукьда.

Гьич са касни мидаим туш, фад-геж фида  дуьньядилай,

Кьавалчияр кьейи чIавуз далдам, чIагъан, ь тар амукьда.

Азиз, мягьтел жемир чIуру гьаларал вун и  дуьньядин,

Шукур ая, гьич тахьайтIа, вуна кхьей цIар  амукьда.

20.08. 2023

________________

1  Багъбан – багъманчи.

 

Вахъ амайди

 

Гьикьван дамах авуртIани, гьай туш, вай я   вахъ амайди,

Зегьмет, зиллет чIугуртIани, чим туш, къай я вахъ амайди.

 

ПичIи гафар, ичIи крар авуртIанигьикьван вуна,

Хийир авач, файда авач, туьхвей цIай я вахъ амайди.

 

Чан аламаз кьенва на жув, алахъмир вун гьич эсиллагь

Къалуриз жув са аслан хьиз, гьакI гьарай я  вахъ амайди.

 

Уьмуьр гьална вуна жуван ламатIвилин рекье аваз,

Фитнейрикай, фасадрикай ганвай пай я вахъ амайди.

 

Азизаз вун капан юкьвал алайди хьиз аквазва къе,

Къай гумир на жуван сивиз, «гудбай»  я къе вахъ амайди.

21. 09. 2023

«Лезги газетдин» 2023-йисан 48-нумрадай

__________________________________________

«Рехи жезва михьиз кьил, яваш-яваш…»

 

Жедач

 

Кьибле патай кефер патаз физвай нуькI,

Гъурбатдикай макан жедач, муг жедач.

Яргъал мензил, яргъал рекьер чизвай нуькI,

Чара чилел ваз бегьем йиф, югъ жедач.

 

Гъурбатда ваз, душмандиз хьиз, килигда,

Вун акурла къванни керкетI гъиликда,

Гьар сада вал туьгьметрин хар илигда,

Къариблухда ви руфунни тух жедач.

 

Гьар са чIавуз сиве-сара жеда вун,

Къайгъуйрик кваз, вара-зара жеда вун,

Пехъерини чинеругри неда вун,

Чара чилел ви кIвачерик рух жедач.

 

КIамайбуру вун чпин тай гьисабда,

Пашманвили ви рикI кана, кабабда,

Ви тIвар жедач гьич кицIинни ктабда,

Гьич са карни вилик физ, артух жедач.

 

Чара чилин гьавани ваз кутугдач,

Вав эвелан мердвал, гьунар гумукьдач,

Ватанда хьиз, гуьгьуьл шад яз амукьдач,

Къариблухда вакай билбил, къугь жедач.

 

… Кьибле патай кефер патаз физвай нуькI,

РикIе умуд, мурад аваз физвай нуькI,

Яргъал мензил, яргъал рекьер чизвай нуькI,

Чара чилел ви киледал кIукI жедач!..

30.08.2024

 

Амукьдач

 

Амукьдай туш са бендени, —

Дуьньядин винел амукьдач.

Мидаим туш са легьзени,

Гьич садни чилел амукьдач.

 

Фида гьар сад са гел туна,

Я цуьквер, я эчIел туна,

Акъвазиз жеч, дуьнья кьуна,

Гунагьар пелел амукьдач.

 

ХьайитIани гафар-чIалар,

АвуртIани къалмакъалар,

ГайитIани на суалар,

Жавабар рикIел амукьдач.

 

Гьар эвелдиз ава эхир,

Эхирарни жеда пехир,

Квахьда михьиз ийир-тийир,

Са затIни мецел амукьдач.

 

Фелекдин чарх чIалал къведач,

Маса жуьре ам элкъведач,

Йифиз мичIер чаз хъуьредач,

Юкъуз адан гел амукьдач.

 

Бес я, къвагъмир вуна, Азиз,

Къияматдин югъ рикIел гъиз,

Саки тупIал фекьиди хьиз,

Чир хьухь: атай сел амукьдач!

22.10.2024

 

Яваш-яваш

 

Вахтар алатзава, йикъар къвез, физва,

Йикъар акъатзава, варцар жез физва,

Варцарни, элкъвена, йисар жез, физва,

Рехи жезва михьиз кьил, яваш-яваш.

 

Са затIни авай туш чкадал къваздай,

Пунарал акъваздай, акадал къваздай,

Жеч са касни даим накьвадал къваздай,

Терг жеда никIерни, чуьл, яваш-яваш.

 

Атайди хъфида, гьа икI я адет,

На чилер-цавариз авуртIан минет,

Амукьдач мидаим яз ви мал-девлет,

Кьурада яд авай хвал, яваш-яваш.

 

Ви гъиле гьатайбур гъиляй акъатда,

Ваз багьа затIарни вавай къакъатда,

Цавуз хкаж хьана, чилел аватда,

Санихъни агакьдач гъил, яваш-яваш.

 

Дерин къубуярни вацIар кьурада,

Ваз акур чуьллерни къацар кьурада,

Дагъларин синерал живер цIурада,

Даяз жеда къвез-къвез гьуьл, яваш-яваш.

03.09. 2024

 

ЧIигъичIигъдин мани

 

Са мани я чIигъичIигъдихъ авайди:

Цеквре заз —  вун явади я, — лагьана.

Йиф-югъ адан мецел анжах алайди:

Цеквре заз —  вун явади я, — лагьана.

 

Маса мани авач адахъ эсиллагь,

Гьисабзава хьанвайди яз вич русвагь,

Тикрар ийиз ава даим и сиягь:

Цеквре заз — вун явади я, — лагьана.

 

Гад тирвал ам гьа и мани гваз жеда,

Хилерилай хилел лув гуз къекъведа,

Пуч ийида йикъар гьа и жуьреда:

Цеквре заз — вун явади я, — лагьана.

 

Зегьмет чIугваз кIандач адаз уьмуьрда,

Жеда даим вичин чIуру жигъирда,

Ава ам тек са гафунин есирда:

Цеквре заз — вун явади я, — лагьана.

 

ЧIигъичIигъ хьиз ава бязи инсанар,

ХьанватIани дегиш девир, девранар,

Амазма гьа са гафунихъ галкIана:

Цеквре заз — вун явади я, — лагьана­.

23.06.2024

 

Яхулвини минара

 

Куьч хьун патал эмир ганвай дагъдавай

Хуьруьн халкьдиз, кIвал-югъ туна, арандиз.

Зулун вахт тир, кьуд пад иер, чагъдавай,

Низ кIан жеда куьч жез чара макандиз?!

 

Вуч ийида? Чара михьиз атIанвай,

Кенефдин кьил квахьна амай хуьруьн эл.

Чеб авай гьал лежберри дуьз кьатIанвай,

Амай абур гъиз тежез дуьз гаф мецел.

 

Вири туна фейитIани, хуьревай

Минарадиз вуч ийида гила бес?

ГьикI фида, ам туна, даим рикIевай?

Ихьтин чIавуз рекье гьатиз жеч гьевес.

 

Абур гьа икI минарадин дердина

Авай чIавуз, са яхулви атанай.

Кьил тваз авай ам и хуьре вирина,

Ада халкьдин фикир, хиял кьатIана.

 

Лагьана фад: «Куьне хвейтIа зун хъуьтIуьз,

За жагъурда куь дердиниз са чара,

Гатфариз за квез кIанзавай чкадиз

Тухуда и квез багьа тир минара».

 

Шад хьана эл, адан уьтквем гафарал,

Хиве кьуна ам хуьн гатфар жедалди.

Меслят хьана хуьруьн жемят ам патал

Къулай шартIар арадал гъиз геждалди.

 

Акваз-такваз гатфар бере алукьна,

Хиве кьур кар кьилиз тухун паталди

Яхулвидихъ галаз фена жемятар,

Чпиз багьа минарадин патавди.

 

Яхулвиди хуьруьн вири жемятдиз

Лагьана: «Ша, штуна им кьамал зи,

Тухудайвал минара за регьятдиз,

Акъатдайвал кьилиз фикир, хиял зи».

 

Жаваб гана жемятди: «ГьикI ви кьамал

Хкаж ийин икьван залан минара?!»

«Квевай икьван ксаривай зи кьамал

Хкаж ийиз тахьай кьакьан минара.

 

Бес за кьилди ам гьикI ялда, тухуда?!

КьатIаначни и кар бес куь акьулди?!»

Касни хьанач гафуниз жаваб гудай,

Хабар кьурла жемятдивай яхулди…

 

…Акьул кьиле тахьайла са миллетдин,

Кван жеда ам гьар ацалтай ятабдиз.

Алцурарда ламатIрини небгетри,

Дердинай рикI кармаш жеда, кабаб хьиз.

09.06.2024

 

Пехъни Гьажилеглег

 

Пехъ алахънай садра Гьажилеглегдал:

— Зунни твах, дуст, на вун физвай уьлкведиз.

Гьавалат жез ина къаяр, мекьер, зал,

Гьелекзава зун, твах вуна кьибледиз.

 

Вуна чими уьлквейра кеф чIугвазва,

Мишекъат тир хъуьтIуькай яз бейхабар.

Зун лагьайтIа, ина, пеш хьиз, зурзазва,

Эхиз кашар, зиллетарни азабар.

 

Гила твах зун на вун физвай чкайриз,

Вун себеб яз, зазни са югъ аквада.

Эхиз жезмач завай хъуьтIуьн жафайриз.

Гьикьван ина за азият чIугвада?!

 

«Такунмаз са хуш югъ кьифни рекьидач»,  —

Им мисал я бубайрилай амай чаз.

Рекьера ваз зун хьтинди жагъидач,

Панагь жедай, даях жедай даим ваз.

 

Жаваб гана адаз Гьажилеглегди:

— Я дуст, кьилиз кIватIа жуван акьул на.

Ви къилих заз чизвайди я керчекдиз.

Дегишдай туш гьич садрани ви тIул на.

 

Хуьз жедай туш вавай кьацIай тум жуван,

Рекье гьатун хаталу я вахъ галаз.

А тум жагъай, лагь, фида вун гьинал кьван?!
Вакай рекье юлдаш женни мегер заз?!

 

Пехъре сакIан гъил къачунач адалай,

Лагьана: — Зун ваз чидай кас яз амач.

Дегиш хьанва, валлагь, михьиз зун фадлай,

А ваз акур къилихар захъ галамач.

 

Секиндаказ тухуда жув за рекье,

Закай зарар хкатдач ваз эсиллагь.

Идлай кьулухъ жеда чун кьвед са рекье,

Гаф гузва за: хъийидач мад гьич гунагь.

 

ЧIалахъ хьана Пехърен, Гьажилеглегди

Вичиз юлдаш кьуна ам и сеферда.

Эмирдалди рекье чархи-фелекдин,

Несиб хьана ял ягъун са шегьерда.

 

Са кьакьан тир дараматдин чIередал

АцIукьнавай абур, аман атIана.

Анин кIаник хурушум тир береда,

КIватI хьанвай халкь, гьар са патай атана.

 

И вядеда пехъревай мад тум вичин,

Адет тирвал, гьич сакIани хуьз хьанач.

ТIекьна ада халкьдин винел, чIурна чин,

Жемят ада са куьнайни кваз кьунач.

 

И кардикай жемятдик хъел акатна,

Абру къушар чукурна, къван илигна.

Гужуналди чан хиласна, фад катна,

Кьведни аниз лап яргъарай килигна.

 

Гьажилеглег, кичIе хьана, зурзазвай,

Къарсурнавай пехърен чIуру амалди.

Мецел текъвез гьич са гафни амазмай,

«Вучиз юлдаш кьунай за и усалди?!» —

 

Лугьуз, ада фикирзавай хъел галаз.

Эхир ада, пехърекай бизар хьана,

Лагьана: — Чун рекье гьатдай чIавуз заз

На гаф ганай, тIул дегишда лагьана.

 

Бес вутI хьана вуна гайи гафар заз?!

Чи арада хьайи икьрар куьз чIурна?!

Ви амалар, ви кьацIай тум себеб яз,

Чун шегьердай къван илигна чукурна.

 

ТIимил амай элди яна чун рекьиз,

Гена хъсан хьана, къванер галукьнач.

Идлай кьулухъ гьикI давамда мад рекьиз?

Чи арада гьич ихтибар амукьнач.

 

Пехъре жаваб гана: — Валлагь, чIехиди,

За вуч ийин, тергиз хьанач зи адет.

Алахъна  зун гьикьван, амма, рехиди,

Тумуниз гуз хьанач завай гьич тербет.

 

Зун тахсиркар туш, зи тум я тахсиркар,

Физвач жуван тумунин зун вягьтедай.

Гьаданди я гъалатIарни тахсирар,

Гьам себеб яз, зун катнава уьлкведай.

 

Гьа йикъалай Гьажилеглег пехъревай

Къакъатна, ам юлдашвиляй атIана.

Юлдаш женни къветрез мегер кIекрекай?!

Гьайиф, ада и кIвалах геж кьатIана.

02.06.2024

 

Сонетар

*  *  *

Ацукьда чун гьикьван зегьем шегьерда?!

Ша акъатин дар кьефесдай, кIваляй чун.

Амукьна хьуй зулалди и тегьерда,

Ажуз жеда, фида михьиз гъиляй чун.

 

Тергна дуьнья, акъатна фин Испикиз,

Ана серин булахрин яд хъван чна.

ЧIигъичIигъри гуж гуй чпин писпидиз,

Кьуд пата шад манийрин ван тван чна.

 

Дагълариз фин, дерейрани къекъвен чун,

ЭкIяй хьурай къацу чуьллер кIвачик чи.

Гьар пакамахъ ракъин нурдал эхъвен чун,

Ахъа хьурай хуш мензера вилик чи.

 

Маса затIни кIанзавач зи гуьгуьлдиз,

Гьикьван жеда, кьефесдавай билбил хьиз?!

15.08.2024

 

*  *  *

Нин ятIани гъед куькIуьзва цаварал,

Нин ятIани рагъ туьхуьзва суварал.

Гьар са юкъуз гьа и жуьре мильонар

Къвез-хъфизва, тамамариз уюнар.

 

Тикрар жезва вакъиаяр деврандин,

Тикрар жезва гьални-агьвал инсанрин.

Къе хъуьрей кас пакад юкъуз шехьзава,

Ада агъзур дердер-гъамар эхзава.

 

Гагь есир жез, гагьни азад жезва чун,

Гагь барбатI жез, гагьни абад жезва чун.

Гьа и жуьре  дуьньядин чарх элкъвезва,

Хьайи крар элкъвена, мад хквезва.

 

Каинатдин икI я эвел ва эхир,

Садавайни чириз хьанач адан сир.

22.08.2024

 

Гъезелар

*  *  *

Нуьквердикай регьбер жедач, чилни цав  пад хьайитIани,

Нуьквердикай сердер жедач, шагьди фарман гайитIани.

 

Мал-девлетди куьмек гудач, адан зигьин дегиш жедач,

Нуьквер нуьквер яз амукьда, цавай харар къвайитIани.

 

Кужумнава адан чанди нуьквервилин къилих-хесет,

Ам садрани азад жедач, лап бахтуни гъайитIани.

 

Нуькверрилай хьайибурни гьа нуькверар яз амукьда,

Дегиш жедач, дидейри чеб цIийи кьилелай  хайитIани.

 

Дуьзвал, гьахъвал кIан жедай туш нуьквердиз гьич и дуьньядал,

НикIе мух я экъечIдайди нукверди къуьл  цайитIани.

 

Азиз, вучиз кьил тIарзава вуна ихьтин крар акваз,

Нуьквердал дуьз партал жедач, арифдарри  цвайитIани.

16.07.2024

 

*  *  *

Кьилел къведай кардикай гьич катиз жедай туш,

Кьисмет лугьур кьефесдин рак кьатIиз жедай туш.

 

Гьар са экуь йикъан кьулухъ мичIи йиф гала,

Зулуматдин зиндан чавай падиз жедай туш.

 

Нубат вилив хвена, къведа зул, кьуьд, гатфар, гад,

Вахт тахьанмаз, гьич са карни тадиз жедай туш.

 

Гьар вядеда кьиле тухур кар, кеспи ава,

Гатуз ийиз жедай кIвалах хъуьтIуьз жедай туш.

 

Азиз, гьикьван эвер-гьарай авуртIани на,

Ви бахтуна авачир затI гъилиз къведай туш.

14.08.2024

«Лезги газетдин» 2024-йисан 41-нумрадай

___________________________________

ЧIаларикай эцигнавай гуьмбетар

СтIал Сулейманаз, вич яшамиш хьайи девирдилай эгечIна,  алай девирдалди цIудралди шаирри шиирар бахшнава. Абурун арада, Илья Сельвинский, Демьян Бедный, Осип Мандельштам, Василий Лебедев-Кумач, Михаил Исаковский, Лев Озеров, Николай Ушаков, Николай Асеев, Жамбул Жабаев, Гьамзат ЦIадаса, АбутIалиб Гъафуров хьтин классикрихъ галаз сад хьиз, алай девирдин жегьил шаирарни ава. Устаддиз­ чIалар бахшнавай шаирар яшамиш хьайи географияни гегьенш я: Урусат, Украина, Беларусь, Къазахстан, Узбекис­тан, Туьркменистан, Азербайжан, Гуржистан, Эрменистан ва икI мад.

Агъадихъ чна машгьур шаирри СтIал Сулейманаз бахш­навай эсеррикай бязибур, лезги чIалаз элкъуьрна, гузва.

Азиз Мирзебегов,

филологиядин илимрин кандидат

_____________________________________

Осип  Мандельштам

(1891–1938)

 

СтIал Сулейманаз

 

Аламатдин маканда

Даим чарчарди ванда.

 

Гьина чарчарди ванда,

Яцраз векьер нез кIанда.

 

Яцра векь тIуьр маканда

Шаир ава майданда,

 

Лугьуз вичин манияр,

Шад-кIубан яз ватанда.

 

Василий  Лебедев-Кумач

(1898-1949)

СтIал Сулейманаз

 

Дагъдин синер — къаравулар, кьегьалар,

ЦIиргъинаваз акъвазнава, яз пашман.

Кьена шаир… ЧIалар туна ядигар,

А чIалара сагъ я даим Сулейман.

 

 

Михаил  Исаковский

(1900-1973)

СтIал Сулейманаз

 

Ажал мугьман хьана бейхабардаказ,

Телеф хьана шаир, агална вилер…

Амма чIалар ада туна савкьат яз,

Хьанва вири элдин мецерал эзбер.

 

Къизилдин къушарин саягъ гузва лув

Абуру,  муьтIуьгъ яз чпиз къай-тIурфан.

Гьам кьуьзуь, гьам жегьил дагъвияр къе вав

Рахазва, ийизва суьгьбет, Сулейман.

1937

 

Джек  Алтаузен

(1907-1942)

СтIал Сулейманаз

 

Кьена шаир, туьхвена ам са гъед хьиз,

Амма чIалар гьамиша я сагъ адан.

Фидай чIавуз аскерар гур женгериз

Мецел жеда а манияр гьар садан.

1937

 

Жамбул  Жабаев 

(1846-1945)

Къакъатунин мани

 

АтIана ви манийрин ван, эй Сулейман,

Ясда аваз, пашман я вири Дагъустан.

 

Кис хьана шад манияр лугьузвай билбил,

КуькIвенвай гъед хкахьна, Жамбул я сефил.

 

Амма къе уьтквемдаказ домбрадин телер

Къугъуриз, акъатзава манийрин ванер.

 

Мерд лекьерин маканда, уьлкведа къени

Кьейи дустуникай за лугьузва мани.

 

Бахтавар девирда чи шад я элдин рикI,

Кьуьзуь кьиляй ахъайна зи бахтуни цуьк.

 

КуькIвена, рагъ хьиз, экуь, нурлу я девран,

Куьз фена вун, туна и дуьнья, Сулейман?!

 

Хважамжамдин нурарик, рикIер яз кIубан,

Кьилиз акъатзава чи гьар са эрзиман.

 

Манидин алем генг я, ам я океан,

Вучиз къакъатна чавай вун, эй Сулейман?!

 

Кьена, шаир, вун, анжах сагъ я манияр,

Такабурлу дагъларин селлериз ухшар.

 

Абур гьар са вядеда халкьдин мецелла,

Багьа пайдах хьиз, даим элдин кьилелла.

 

Зи играми, азиз дуст, зи рекьин юлдаш,

Зун ви манийрин — есир, вун я зи сирдаш.

 

Алатдач зи рикIелай гьич са чIавузни

Ви багьа тIвар, манияр йифиз-юкъузни.

Азад тир ви ватандин дагъларин гар хьиз,

Лезетлу тир, ширин тир багъларин бар хьиз,

 

Гегьеншвилел гьалтайла, я са океан

Ви манияр, баядар, устад Сулейман.

 

Абурун ван къвезва заз, гуьгьуьл жезва шад,

Дердерикай, гъамарикай жезва зун азад.

 

Амма ви кьиникьи зи рикI авунва тIар,

Къвезва, чиг хьиз, векьерал, вилерал накъвар.

 

Ваъ, вун сагъ я, вун кьенвач!

Накъвар куьз я, куьз?

Нурлу я ви манияр, цIайлапанар хьиз.

 

Вишришзава абуру багълара алван,

ЧкIизва къе кьуд патаз ви манийрин ван.

 

Абру, дидед лайлайриз элкъвена эркин,

КьепIин кьилихъ аялар ийизва секин.

 

Акъвазнава сергьятрал абур яз уях,

КуькIуьнзава пакаман ярарин саягъ.

 

Алуддач чун рикIелай, мецел гъиз чи тIвар,

Гележегдин несилри ийида тикрар:

 

«Мидаим я дуьньядал къазахни лезги,

Хьайи чпин баркаллу девирдин гуьзгуь».

 

 

Инаят  Магьсумов,  узбекрин шаир

Сагъ я Сулейман

 

Ви чIалар кIелайла, хьанай зун гьейран,

Эй шаир,  машгьур тир дуьньяда  тIвар-ван.

Атай бед хабарди къарсурна зи чан:

«Кьена халкьдин шаир устад Сулейман».

 

Ван хьайи береда ихьтин са хабар,

Вилел ихтиярсуз атана накъвар,

Ажалди вегьена вални къармахар,

ТIимил амай зи рикI жез пад, Сулейман.

 

Сефил я, вун амач лугьуз, Дагъустан,

Къафкъаздин дагъларни язва къе пашман,

Ясдава чи уьлкве, ясдава Ватан,

Хьанва чи гьал-агьвал барбатI, Сулейман.

 

Ви дерт чи хурудал тагъ я даима.

Ваъ, ваъ, кьенвач шаир, сагъ я даима,

Лап кьакьан кукIуш я, дагъ я даима,

Ви чIалар я элдин мурад, Сулейман!

1937

 

Осман  Сарывелли,

Азербайжандин халкьдин шаир

(1905-1990)

Дагъустандин билбил

СтIал Сулейманаз

 

Сая са лежбердин алаз парталар,

Тандал чIулав чухва, ластикдин валчагъ,

Кьилел куьгьне бармак, кIвачел шаламар,

Къуьнерихъ япунжи, гъилелни теспягь…

 

Гьайиф, кьиле фена ви уьмуьр сефил,

Чуьнуьх хьана пелен гьекьеда алмас.

На, эй кьуьзуь тежер дагъларин билбил,

Галатун гьисснач гьич мани ядамаз.

 

Кесибвили вав вил ахъайиз тунач,

Анжах чIалари ви шадарна гуьгьуьл.

Кьакьан дагъларилай гьич агъуз хьанач

Лувар квай хиялар, такабурлу кьил.

 

ЧIулав къармахраваз чеб игьтияждин

Гьикьван кесиб-куьсуьб хьана перт, сефил.

Рагъул сун гуьлуьтри, шаламри лидин

Ви гъиляй вахчунач шаирдин гуьгьуьл.

 

Зеррени ваз гьайиф  хьанач ви зегьмет,

Хайи халкьдиз бахшна на уьмуьр жуван.

Илгьамдин чешмеда яд жедач, гьелбет,

Бине туштIа эгер элдикай адан.

 

Са сефер хьайидаз ви манидин ван

Чир жеда яргъалай ви макьам, гьава.

Багьа я зун патал вун Физули кьван,

Нур аваз, куькIвенвай гъетер хьиз цава.

 

Гьи касдин девирдихъ чи галатIа вил,

Адаз гьар са чIавуз даях я девран.

Кьуьзуь я лугьумир рехи тирдаз кьил,

РикI кьуьзуь тахьайтIа, кьуьзуь туш инсан.

 

Шиирдин, сенятдин рекье хьана вун,

Эбеди амукьда ви гьар са шиир.

Гьавиляй дагъвийри кьилихъ ви сурун

Кьилер агъузнава, такабурлу тир.

 

Ви хци гафари, хенжелар хьтин,

Сенгерар чукIурна къанлу ягъидин.

Дагъвийрин шиирдин гъед туьхвена къе,

Лугьумир: «Кьуьзуь са ашукь кьена къе».

 

Анжах шехь тавурай дагъви стхаяр,

Эбеди я, гьелбет, шаирдин чIалар.

 

Элди чпин рикIе хуьда адан тIвар,

КьейитIани шаир, ам бахтавар я.

Адан гуьзел чIалар, ширин манияр

Халкьдиз рекьин тийир са ядигар я.

1937

 

Гьамзат ЦIАДАСА

 (1877-1951)

СтIал Сулейманан руьгьдиз бахшзава

1

Гуя кьилел уьцIена зи къе цавар,

ЦIайлапанди авуна зи рикIел хер, —

Етим хьанач тек са Агъа СтIалар,

Етим хьана Дагъустандин гьар са хуьр.

 

Кьейи чIавуз аскер адан юлдашди

Эвезда ам, къвазда адан чкадал.

Лагь, бес къе вун эвезда гьи сирдашди?

Ви ванцелди захъ галаз вуж рахада?

2

Сирлу тир чIавузни шииррин карван,

РикIе хьайилани гьар жуьре гьиссер,

Шаирди къелемни чар кьурла, адан

Къелемдикай, яд хьиз, авахьда эсер.

 

Сулейман чарарив вердиш хьаначир,

Инсанрин рикIерай къачузвай къуват,

Шаирдиз вичин мез хци къелем тир,

Ашкъи тир гузвайди гуьгьуьлдиз къудрат.

 

Савадсуз тир тамам а кьуьзуь шаир,

(Кесибри гьикI кIелдай а заманада?!)

Савадсузвал адан кьилиз бела тир,

ГьакIни мидаим бахт хьана дуьньяда.

1937

 

Зи дуст Сулейманакай

АвайтIани адаз уьлкведа гьуьрмет,

ТиртIани дуьньядиз машгьур адан тIвар,

Квадарнач ада гьич лежбердин хесет,

Чекмейрихъ дегишнач вичин шаламар.

1937

 

АбутIалиб  Гъафуров

(1882-1975)

СтIал Сулейманаз

 

​МичIи девирди, усал,

КIуф ягъиз, пехърен саягъ,

Тергзавай ви жегьилвал,

ЧIугвазвай ви рикIел тагъ.

 

КIанзавай ваз азадвал,

Эвер гуз йифиз-юкъуз.

Амма аруш хьанай вал

Кемендин еб а чIавуз.

 

Умудар ви чIехи тир,

Хиялар физ цаварал,

Амма девран пехъи тир,

Пуч ийир мурад, хиял.

 

Мегер юкъуз цававай

Гъетер акваз жедани?

Мегер мичIера авай

Рекьер акваз жедани?

 

​Амма чими гарари

ЧIулав цифер чукурна.

Пакаман шад ярари

Ви рикIе экв куькIуьрна.

 

Эй стIалви Сулейман,

Эллериз вун чир хьана,

Ви манийрин хьайи ван

Гьар са кас есир хьана.

 

Ви гьар са гаф, гьар са чIал,

Мецерал эзбер хьана.

Гьейранарна шииррал

Москвани кваз вуна.

 

РикIе умуд-экв аваз,

Фена вун ви рекьяй тIуз.

Эллери вун чешне яз

Къалурзава  гьар юкъуз.

 

Хкаж хьунухь икI тIвар-ван,

Дережайрив агакьун,

Гьунарар туш гьар садан.

Лайих я и кардиз вун.

 

Ашукь Панагь Панагьов, ­азербайжанвийрин ашукь

(1926-1978)

Устад СтIал Сулейман

 

Шаирдин 100 йисан юбилейдиз бахшзава

Ви тIварни гьулдан я, гафарни гьулдан,

Эй гьулдандиз ухшар устад Сулейман!

Сенятдин алемда тунва на тIвар-ван,

Баркаллу я ви кар, устад Сулейман!

 

Зегьмет вуна жуваз авуна пеше

Седеф алай чуьнгуьр кьурдалай эчIе,

Синерал акуна чаз вун гьамиша,

Дагъдин лекьрез къаншар, устад Сулейман!

 

Ви рикIяй акъатай ялавлу гафар

Зи халкьди ийизва гьамиша тикрар.

Ви виш йис чун патал я чIехи сувар,

Багьа я чаз ви тIвар, устад Сулейман!

 

Эй чIехи муаллим, эй чIехи устад,

Зи рикIе ваз гьуьл кьван ава муьгьуьббат.

Панагьа гьамиша лугьузва баяд

Вакай, гафун устIар, устад Сулейман!

1969

 

Адам  Адамов, Дагъустандин шаир

(1931-2006)

СтIал Сулейманаз

 

Чина бицІи аялдин пак хъвер авай арифдар,

Гуьгьуьл генг тир, Шагьдагъдин къацу алван ценер хьиз,

Ви рикI акъваз хьайила, хана саки зи лувар,

Амукьна зун квахьна кьил, вучдатIа гьич чин тийиз.

Акъвазна рикI… амазма анжах шаирдин  чIалар, —

Агакьнавай чагъиндив зулун багъдин бегьерар.

Квахьдайди туш садрани хиялрин багьа хтар,

Квахьдайди туш дуьньядал жавагьирар, гевгьерар.

Серфна Ватан паталди вуна жуван гуж, къуват,

Адаз къуллугъ авуна вафалу хцин саягъ.

Жуван чIаларни туна вуна адаз аманат,

Хвена адан намусни, яз даима жув уях.

ХьаначтIани генг мулкар гьич садрани ваз несиб,

Къизил-гимиш дуьньядал хьаначтIани ваз кьисмет,

Руьгьдиз гьич са чIавузни тушир кIусни вун кесиб,

ЧIалар тир ви гевгьерар, жавагьирар, мал-девлет.

ЧIехи устад, гьамиша дагъларин вацIун тегьер

Физвай саки авахьиз ви илгьамдин булахар.

Бажарагъди, илгьамди гъана цуьквер, бул  бегьер,

Амма хьанач садрани вав лавгъавал, дамахар.

Шиирар лезги чIалаз элкъуьрайди — Азиз Мирзебегов

«Лезги газетдин» 2024-йисан 41-нумрадай

_________________________________________________

РикIелай фич и легьзеяр уьмуьрдин…

Хуьре гатун йиф

 

Кушкушзава къавах тарцин пешери,

ЧIигъичIигърин ванци бизар ийизва.

ЦIивцIивзава гагь-гагь яргъай къушари,

Кьезилдаказ серин шагьвар юзазва.

 

Исакь-Мусакь нуькIверин ван чкIизва,

Инсанар хьиз, чеб-чпивди рахазва,

Сада-садаз сирдашвилер ийизва,

Милайимдиз кефер-гьалар жузазва.

 

КицIерин ван къвезва гагь-гагь, ара гуз,

На лугьуди, сада-садан кьазва зил.

Чарчардин ван жеда секин тир чIавуз,

Мани лугьуз, тарцел жеда гагь билбил.

 

Вацран нурар, экв чкIизва кьуд патаз,

Рапрапзава цавун чинал гъетери.

Тик гуьнейрай, жигъиррай физ, шаддаказ,

Илигнава хуш манийрал къветери.

 

Алем михьиз гьукумдик ква суьгьуьрдин,

Касни авач гьич рекьера, чуьллера…

РикIелай фич и легьзеяр уьмуьрдин,

Аламатдин йифер жеда хуьрера!..

17.08.2024

 

ЦIвелин тара гъидач бегьер

 

ЦIвелин тара бегьер гъидач,

Бахшда ада серинвал.

Ви гафарихъ къимет жедач,

АвачтIа гьич деринвал.

 

Къавахни гьакI я, адахъни

Жедайди туш бар-бегьер.

Амма адан серинвили

Шадарда чи рикI-жигер.

 

Гьар са тарцихъ вичин емиш,

Вичин бегьер-бар жеда.

Бегьерар гъун тийирдахъни

Серин шагьвар, гар жеда.

 

И дуьньядал файдасуз яз

ЭкъечIдай туш гьич са тар.

Инсанарни тарар хьиз я,

Авай чпин пеше, кар.

 

Сада емиш гъайитIани,

Сада бахшда серинвал.

Сада гугрум авуртIани,

Сада бахшда секинвал.

 

Каинатдин низам дегиш

Тежез мильярд йисар я.

Чаз чи вилик аквазвайди

Мана дерин тарсар я.

 

А тарсарай кьил акъудиз

Алакьун са гьунар я.

Фагьумсуз яз уьмуьр кьиле

Тухудайбур кьунар я…

20.08.2024

 

Хиялрин сиягьат

 

Хиялар зи хкаж жезва Агъахандин

кIунтIунал1,

Килигзава зун Лангудин, Паласадин2

чилериз.

Яваш-яваш акъатзава Гавдушандин

кIунтIунал3,

Вил вегьезва Фетали хан4 магълуб хьайи

чуьллериз.

 

Ватандин зул, гатфарни гад ахквазва

зи вилериз,

Живерив бул мекьи хъуьтIер хквезва

зи хиялдиз.

Вил ацIузвач килигналди хайи чилин

рекьериз,

Амазма зун мягьтел хьана, пагь атIанваз,

аял хьиз.

 

Алван цуьквер, инжи векьер, къарбид тарар,

яр-емиш

Карагзава вилерикай, аманат хьиз,

багьа тир.

АкI жезва заз: ина затIни хьанвайди туш

гьич дегиш,

Амазма мад эвелан хьиз Паласадин ял,

атир.

 

Пак накьварал инин агъзур жуьре нямет

экъечIда,

Берекатдин макан хьанай инаг гьар са

вядеда.

ТIвал вегьейтIа инин чилел, ам, тар хьана,

хкечIда,

Хиласна и чили эллер кашар авай береда.

 

Рушарин кIунтI5 сейр ийиз алахъна зун

хиялра,

Жегьил чIаван мурад тир зи: адан хурал

ял ягъун.

Кьиле фенач мурадар зи, хьана зун

къалмакъалра,

Амукьна заз алахъунар, гьакI гьавайда

женг чIугун.

 

Ирид рекьин хивелни6 зи хиял фена,

лув гана,

А маканрал лифрен саягъ, чархар ягъиз,

элкъвена.

Лап дуьнья заз гайиди хьиз, гуьгьуьл кIубан,

шад хьана,

Хайи чилин гьар са пипIе зун тухдалди

къекъвена…

 

…Гьа и жуьре, махарал рикI алай хару

аял хьиз,

Зун хиялри тухвана къе чуьллериз

зи макандин.

Гена хъсан кар я: авач къадагъаяр

хиялриз,

Алакьзава сейр ийиз мензераяр ватандин!..

____________________

1 Агъаханд кIунтI — автордин хайи хуьре чкадин тIвар.

2 Лангу, Паласа — Агъа Лакардал чкайрин тIварар.

3 Гавдушанд кIунтI — Манкъулидхуьруьн патав гвай кIунт. Ам Агъаханд кIунтIунилай аквазва.

4 Фетали хан (1736-1789) — 1758-1789-йисара­ Къуба ханлухдин кьиле акъвазай кас. Ам 1774-йисуз Дагъустандин ханарихъ галаз кьиле тухвай дяведа магълуб хьанай.

5 Рушарин кIунтI — чкадин тIвар.

6 Ирид рекьин хев — чкадин тIвар.

11.2024

 

Герек авач тади къачун

 

Герек авач тади къачун,

Яваш-яваш къекъвен чун.

И дуьнья вад йикъанди я,

Зарафатиз, хъуьрен чун.

 

Сейр ийин дуьзенни дагъ,

Мублагь чуьллер, бахчани багъ,

Гуьгьуьл кIубан, кефи яз чагъ,

Нянихъ кIвализ хквен чун.

 

ТIебиатдин шад бере я,

Вилик квайди дагъ-дере я,

Аквазвайди чаз зерре я,

Ша сад-садахъ гелкъвен чун.

 

Багълар, къацу яз, чIаганва,

Шад манийрив рикI ацIанва,

Дуьньядин сир за кьатIанва,

Ша сабурсуз тежен чун.

 

Чуьллерилай илитIин цIар,

Фагьум ийиз чилер-цавар,

Гьар саникай кьуна хабар,

Ахпа кьулухъ элкъвен чун.

…Герек авач тади къачун,

Яваш-яваш къекъвен чун.

И дуьнья вад йикъанди я,

Зарафатиз, хъуьрен чун…

29.08.2024

 

Шиир мецел дуьа я

 

Лугьудайбур гзаф я: «Шиир гьакIан цIарар я,

Авайди туш акур кас хийир-файда

шиирдин».

Якъин хьи, а кIамайбур дуьньядкай

бейхабар я,

Шиир мецел дуьа я гьар са чIавуз шаирдин.

 

Шиир мегер кал яни, адакай хийир къачуз?

Я туштIа ам сал яни, чаз емишар, бегьер гуз?

Шиир мегер чIиж яни, куьнуьйриз гъиз,

виртIер гуз?

Деве яни тахьайтIа, парар ялдай

тажирдин1?

 

Шиир гьевес, ашкъи я и каинатдин винел,

Ам я гъизвайди мешреб гьам цаварал,

гьам  чилел,

Шиир я и дуьньядин гьам эхир, гьамни эвел,

Сад Аллагьдиз арза я кIеве авай фагъирдин­.

 

Къадир чидай инсандиз шиир цIай я,

ялав я,

Гъафил2 тир кас паталди ам къати къай,

къилав я,

ЧIалар вуч я, чин тийир касдиз дуьнья

чIулав я,

Шиир агь я, суза я дустагъдавай есирдин.

 

Умуддин экв, нур я ам азад, гегьенш

цаварал,

Гъалибвилин пайдах я лекь ацукьдай

суварал,

Мешребни абур гъида ада халкьдин

суваррал,

Шиир султан я, шагь я гьар

деврандин-девирдин.

____________________

1 Тажир — савдагар.

2 Гъафил — дуьньядикай бейхабар.

8.11.2024

 

Къари-бадедикай риваят

 

КIанзавай са хуьре мискIин эцигиз,

Адан цла сад лагьай къван тун патал

Михьи са кас герекзавай. Килигиз

Авай жемят, агъзур патахъ физ хиял.

 

ГьикI ятIани, эхир рикIел хтана

Къари-баде, яшар вишез мукьва тир.

Адан патав абур тадиз атана,

Малумарна адаз чпин дерт, фикир.

 

Къари-баде рази хьанач сад лагьай

Къван тун патал цла хуьруьн мискIиндин.

«Себеб вуч я?!» — жузуналдай адавай.

Жаваб гана дишегьлиди секиндиз:

 

«Жегьил чIавуз агьилбурухъ галаз зун

Хьана, гьакIни яшлу хьайи вядеда

Авай даим жегьилбурухъ галаз  зун.

Гьавиляй тIвар акъатнач зи магьледа.

 

Залай явад хьайиди туш чи хуьре,

АкъатначтIан гьич садрани чIуру тIвар.

МискIинд цла къван эцигун зи хиве

Тун куьне туш гьич эсиллагь дугъри кар.

 

Жагъура квез са дугъри кас, къени кас,

Эциграй къуй гьада цла сифте къван.

Ша, теклифмир ихьтин са кар куьне заз,

Хиве кьадач ам за, куьне вучайтIан».

 

Гъавурда геж гьатна хуьруьн жемятар

Ява тирди чпи пак яз кьазвай кас.

Гьа йикъалай сада-садаз ихтибар

Хъувунач мад элди, хьана шаклу яз.

 

Бязи чIавуз къенибур яз гьисабда

Чна батIул ксар, ламатI ва  усал.

Абуруни йифиз-юкъуз чаз табда,

Ягьанатиз чакай, хъуьрез жеда чал.

 

Амма фад-геж чир жеда чаз гьакъикъат,

Чир жеда вуч гьарам ятIа, вуч — гьалал.

ЧIугуртIани гьикьван азаб, азият,

Къени ксар гъалиб жеда дуьньядал.

4.06.2024

 

Кацни пеленг

 

Кьуьзуь пеленг дуьшуьшдай са сеферда

Кацел гьалтна, авай пашман тегьерда.

 

Лагьана: вун винел патан акунрай,

ГьакIни чIехи бубайри чаз лугьунрай,

 

Чи несилдай я. Бес куьз вун куьлуь я?

Ви буй-беден вучиз икьван куьруь я?

 

Каци жаваб гана: эгер зал гьалтай

Залум дуьшуьш хьанайтIа вал, акьалтIай,

 

Вун элкъвена гъвечIи  жедай залайни,

Гъил элкъуьрдай ада, гьелбет, валайни…

21.06.2024

 

Чубандин кьиса

 

Суьруь хуьзвай дагъдин ценцик чубанди,

Яргъай адаз гьарайдин ван атана.

ЦIугъарзавай са жегьилди, жаванди,

Чубан амай кьил квахьна, пагь атIана.

 

Яргъалай хьиз физвай са  кас акуна,

А чубанди, къалабулух рикIик кваз,

Тадидаказ а касдивай жузуна,

А жегьилдин амалрал вич мягьтел яз:

 

— Гьарайзава вучиз яраб жегьилди?

Адан кьилел атанвани мусибат?

Жаваб гана адаз гьалтай агьилди:

— Себеб хьана кьиле тефей муьгьуьббат,

 

Дили хьанва а жаван, а бахтсуз кас.

Гьавиляйни гьатнава ам дагълара.

РикIин кьарай, сабур авач гьич адаз,

Гьарайзава, ван твазва чи багълара.

 

Чубанди мад хабар кьуна: — Лагь на дуьз,

Ада гьарай авуникай зарар хьун

Мумкин яни зи хипериз, цIегьериз?

— А кардикай хьухь бегьемдиз секин вун,

 

Са  жизвини зарар жеч ви лапагриз!

РикI архайин хьайи кьуьзуь чубанди

Лагьана: акI ятIа, йиф-югъ гьарайрай,

А къабандин руша хайи къабанди!

20.06.2024

 

Амукьда вун рикIера

Медет Арзуманован руьгьдиз

 

Дустар чавай къакъатна,

Дустар чилик акатна,

И дуьньядин азабар

Са зални вал аватна.

Авахьмир, пеш, авахьмир!

М. Арзуманов

 

Акуна ваз кьуд патавай гьахъсузвал,

Фенай, дуст, вун и дуьньядай акъатна.

Эхиз хьанач хайи чилин бахтсузвал,

Хкаж хьана цавуз ви руьгь, къакъатна.

 

«Зиндандилай къайиди я» лагьанай

Дидед чIалан ван текъвезвай чка на.

Ягъийрин къаст, чIуру ният кьатIанай,

Негьнай ахьтин макан, къулни ака на.

 

Къураба хьиз, дердер къуьнел леш хьана,

Сефил хьанай вун ви хайи ватанда.

Вахтсуз чилел авахьнай,  са пеш хьана,

Хайи чIалаз рехъ тагузвай маканда.

 

Амма даим амукьда вун рикIера,

Ви тIвар жеда хайи халкьдин мецерал.

15.02.2025

 

Сонет

 

Паласада къавах тарцик, кумада,

Лифрен шараг мука хьиз, зун къатканай.

Зегьемвилин гьуьм авайла гьавада,

Галукьнай зи чиник шагьвар, атана.

 

Вишришзавай къавах тарцин пешери,

Лайла ягъиз заз дидедин жуьреда…

Серин шагьвар, дишегьли хьиз, гьашери,

Заз туьмериз авай зегьем вядеда.

 

Жегьил вахт тир, рикIе ялав, цIай авай,

АкI жедай заз гьамиша икI жедай хьиз,

Даим ихьтин гуьзел вахтар къведай хьиз,

Гуьгьуьлда зи умуддикай пай авай.

 

Амма, гьайиф, ахьтин вахтар хтанач,

Мад уьмуьрдин гадни гатфар хтанач.

24.09.2024

«Лезги газетдин» 2025-йисан 21-нумрадай

_________________________________

Са легьзеда эхиз хьаначни?!

Гатун йикъан нисинин вяде тир. Цавай саки цIай аватзавай. Гьавадин зегьемвили  инсанрин аман атIузвай. Кьуд патаз  чIигъичIигърин ванер чкIизвай. Колхоздин багъла­рихъ туькIуьрнавай чIехи къубудин яд вичин салахъ эл­къуьр­на, а яд мензилдив агакьдалди ял ягъин лагьана, Межвуллагь, гъилевай пер чиле акIурна, перцин тумни ченедик кутуна, къавах тарцин сериндик акъвазнавай. Чидач, гьавадин зегьемвилин таъсир тиртIа, я тахьайтIа, фадлай рикIе авай мурадри  тади гузвайни, ам  дерин хиялри тухванай. Адан рикIелай вири дуьнья алатнавай: югъ аламаз вичи колхоздин яд атIунни, ам юкъуз хсуси багъларизни салариз гун къадагъа  тирдини, и кардал гуьзчивал авун патал колхоздин багъларин къаравул Данияр лугьур са азраил авайдини, ихьтин кардай жаваб гана  кIанзавайдини…

Гьа икI хиялри тухванвай вядеда адан фикирдай фена:­ гьахьда зун Къубадин муаллимрин кьве йисан институтдиз, анаг акьалтIарна, фида Бакудин партшколадиз. Чи районда парт­школада кIелай кас авайди туш. Анаг куьтягьунни, жеда­ закай райкомдин сад лагьай секретарь. Идалай­ чIехи бахт же­­дани! Гьар пакамахъ зун кIвалахал тухун патал къведа зи вар­цел лацу «Победа». Къуни-къуншияр экъечIда айванрал, яраб вуж ятIа лугьуда и варцел лацу­ «По­беда» атанвай бахтавар… Пехилвиляй пад жеда абур… Кьирай чпиз… Зунни, да­мах­ гваз, эвичIда гурарай. Кьил хкажна, хур виликди авуна­, фи­да машиндал. Агатда адав, такабурлудаказ ахъайда рак ва…

Межвуллагьаз, «ацукьна машинда, гьатда рекье» лугьуз кIанзавай легьзеда адан гаф туьтуьна акIана амукьна. Кьулухъай цавари гугрумар авур хьтин ван акъатна. Дяведай хтана са акьван вахт тушир Межвуллагьаз вичин патав немсерин бомба хъиткьинай хьиз хьана. Итим акI къудгъун хьана хьи, ам агалтнавай перцин тум, ченедикай хкатна, тарпна, чилел аватна. Элкъвена кьулухъ килигайла, адаз гьарайзавайди къаравул Данияр тирди акуна. ЦIай акатна, кузвайда хьиз, гьарайзавай  Данияра:

— Я Межвуллагь! Ина вуч хьанва?!. Эхирзаман яни?! Дуьньядихъ иеси амачни?!. Колхоздин яд вучиз атIанва вуна?

Са легьзедилай вич-вичел хтай Межвуллагьаз акI хьана хьи, вилик квайди къаравул Данияр туш, Германиядай иниз атана акъатнавай фриц я. Ада, юкь агъузна, чилел аватнавай пер вахчуна, «я Аллагь» лагьана, Данияран кьве юрфунин юкьваз  ахьтин сад  чуькьвена хьи, кесибдай тукIвазвай жунгавдай хьтин ван акъатна:

— Аман, чан диде!.. Зи кIарабар хана хьи… Я хва текьей­дан хва, колхоздин  яд атIайди тIимил  хьана, вуна зал гъил­ни хкажзавани?!.

— Вал  гъил  хкажун ваъ, вун яна кьин  лазим  я, ламран хва лам!.. Гьакьван тади квайни вак? ЦIай кьуна, кузвайни вун?! Са  легьзеда  эхиз хьаначни вавай?! Зун лацу «Победада» акьахна физ тIимил амай… Вуна зун гьихьтин лезетдикай  магьрумна, фашистдин хва фашист!…

ИкI лагьана, Межвуллагь, гъилевай пер салаз гадарна,  мад сеферда кьилелай кIвачелди Данияраз килигна, «тфу, намуссуз, угъраш!»  лагьана, хуьр галай патахъ хъфена.

29.05. 2005

Мецин бала

«Мез ава кьил хуьдай, мезни ава кьил хадай» лугьуда бубайри. Ажеб дуьз мисал я. Шумудра жуван вилералди акур вакъиайри заз и мисалдин керчеквал субутна. Агъадихъ ахьтин вакъиайрикай садакай за ихтилатда.

Чи къуншидал алай агроном Мукаил мецин пагьливанрикай, амма адан мез кьил хадай мецерикай тир. Иллаки сад-кьве бакъал хъвайидалай кьулухъ…

Са сеферда хъсандиз хъвана, чехирдин таъсир мефтIе­диз акъатай Мукаилан мецик къуншидаллай хендеда Халисат хала акатда. Гьамни мецел пайгар дишегьли тир. Амма и гъилера адавай Мукаилахъ галаз гьуьжетиз хьаначир. Вучиз лагьайтIа, Мукаила хъванвай кьван чехир регъуьн чIутхвардиз цанайтIа, адан зарбуни якъин регъуьн къванни элкъуьрдай. Гьахьтин гужлу са «эликсир» къене авай  Мукаилахъ галаз гьуьжетун патал Халисат хала дишегьли ваъ, аждагьан хьун герек тир…

ЦIай чкIизвай Мукаилан сивяй… Калашникован автомат­ са затIни тушир адан мецин патав… Иллаки адан са гафуник­­ди Халисат халадин чанди, кьуру къаву хьиз, цIай кьунай. «Ви­ри Советский Союзда извесни къагьбе, ламран­ руш!» ла­гьанай Мукаила адаз… Залумдин хцин сив сакIани агал хъжезвачир.

Мукаилан сеперри, гуьллейри хьиз, хер авунай Халисат халадин рикIел. «Айиб авач, — лагьанай ада вичи-вичикди, — за ваз чирда чакай вуж къагьбе, вуж угъраш ятIа! За ви кьиле­ серкер цун тавуртIа, зун зи буба Гьажалидин руш тахьурай…»­.

И кардилай кьулухъ кьве варз кьван вахт алатна. Мукаилан рикIел а вакъиа аламачир. Вучиз лагьайтIа, гьар сеферда «градус» гзаф хьайила, са нихъ галаз ятIани кукIун адаз адет хьанвай ва пакагьан юкъуз, вич-вичел хтайла, адан рикIел затIни аламукьзавачир. Халисат халади лагьайтIа, белки, вичин буба Гьажали яна кьейи душман рикIелай алуддай жеди, амма вичин намусдик хуькуьрай кас къияматдин йикъалди адан рикIелай алатдачир. Ада Мукаилалай гьикI кьисас вахчудатIа фикирзавай…

Са юкъуз экуьн кьиляй, йифни югъ бегьем чара тахьанмаз, вичин дакIардай вил вегьейла, Халисатаз, айвандилай эвичIна, гьажетханадиз физвай  Мукаил акуна. Дишегьлидин фикирдай вуч фенатIа, ада гьасятда, кьве гъилни цавуз хкажна, гьарайна:

— Мукаил, я чан Мукаил! Тадиз агакь!.. ЦIегь мурдар жезва… Вакай са куьмек, чан стха… Захъ авайни-авачир са цIегь я, гьамни гиликьзава!. Атана, ам тукIун хьайитIани ая, ваз минет я!..

Халисат халади, ифенвай машадалди тагъ илисзавайда хьиз, акI гьарайзавай хьи, адан гьарайдин ван суравайбу­рув агакьнайтIа, якъин хьи, гьабурни, сурай экъечIна, адаз куьмекиз къведай…

И дар мажалда Мукаилан рикIел Халисат халадихъ авайни-авачир са цIегь кьве варз вилик гиликьайди хтанач­. Ам, вич авай гьални, гьажетханадиз фин герек тирдини ри­кIелай алудна, михиник квай хци байбутни  къачуна, зверна, фена къуншидиз куьмекиз…

«Гьинава, я вах, ви цIегь?» — лагьана, нефес-нефесдихъ агакь тийиз, хабар кьуна ада. Халисата цурин рак къалурна. Мукаил цуриз гьахьна. Амма цура цIегь авачир…

И чIавуз Халисат халади тадиз цурин рак агална, адал чефте гьалдна, куьлегни яна, гьарайиз эгечIна:

— Я эллер, я жемятар, агакь зи куьмекдиз!.. Зал гуж гъалиб ийиз кIанзава, зун зурламишиз кIанзава и ягьсуз къабандин хциз! Зи намусдал гъил яргъи ийизва!.. И вагьшидин гъиляй зун хилас ая, я жемятар!..

Къуншияр чIалахъ хьун патал, абур къведалди, ада,  вичин чIарарни чухвана, перемдин яхаярни къазунна…

Дишегьлидин гьарайдин ванцел къуни-къуншияр кIватI хьана.

— Вуж я, я чан вах, вун зурламишзавайди? Гьинава а вагьши? — жузуна абуру.

Халисата, шехьиз-шехьиз, цурин дакIар къалурна. Цурин дакIардай килигайла, жемятар пагь атIана амукьна. Мукаил, йифиз месик алукIдай агъдин лацу парталар алаз, гъиле байбутни аваз, цурин са пипIе, ракьара гьатнавай жанавур хьиз, вуч ийидатIа чин тийиз, акъвазнавай.

Ихьтин гьал акурла, вуж чIалахъ жедач кьван!.. Са пата Мукаил, гъиле чукIул аваз, кальсонар алаз, цура ава, са патани Халисат хала, чIарар чкIана, яхаяр къазунна, шез ацукьнава…

— Я кьей хва Мукаил, — лагьана адаз къуншидаллай Межвуллагь муаллимди, — ви гьа жендек кутIурай! КIуьд аялдин буба яз, ваз регъуь кьванни хьаначни намегьрем дишегьлидин намусдал гъил яргъи ийиз?..

— Я чан стхаяр, — лагьана Мукаила, чене зурзаз-зурзаз, сас-сарахъ галукь тийиз, мез галкIиз-галкIиз… з…з…зун и…и… и  ягьсуз ламран руша цIегь му…му… мурдар жезва ла­гьайла, атайди я. Ни… ни… Низ чи…чи…чидай и иблисдин рушаз ихьтин чIуру ният авайди… ЦIегь адан хейратдиз фирай!.. Ва…ва…валлагь, за…за…зал са тахсирни алайди­ туш…

Мукаила гзаф кьинер кьуна: Аллагьдал, пайгъамбардал,  пIирерал, шейхерал, папан тIалакьрални кваз… Къуншийри, Халисат хала секинарна, Мукаил «дустагъханадай» акъудна. Цурай экъечIун кумазди, ам Халисат халадал гьавалат хьана:

– Я вакIан руш, вуна лагьаначирни цIегь рекьизва, тадиз куьмекдиз ша?.. ЦIегь ви жуьмядин юкъуз тукIурай, зун жемятдин вилик беябур авур иблисдин руш иблис!

Халисат халани гафуник кумукьнач:

— Цегьрен хамуна гьатрай вун, угърашдин хва угъраш!

Ихьтин гафарилай кьулухъ инал мад «къиргъин» арадал атана. Жемятди абур гуж-баладалди секинарна.

Кар-кьиса гьа идалди куьтягь хьанач. Халисат халади, арза кхьена, Мукаил суддиз гана. Са вацралай суд хьана ва суддини Мукаилаз цIувад сутка кар атIана.

— Заз ви кIуьд аялдин язух къвезва, — лагьанай адаз кьуьзуь судьяди, — тахьайтIа, за ваз чирдай дишегьли зурламишиз кIан хьун вуч лагьай чIал ятIа!

Гьа икI, са тахсирни квачир Мукаил цIувад суткада дус­тагъханада амукьна. Азад хьана, хуьруьз хтайла, адан вилик сифтени-сифте акъатайди Халисат хала хьана.

— Мукаил, — лагьана ада, — гила ваз чир хьанани вуж къагьбе, вуж угъраш ятIа?

Чара атIана Мукаилан. «Я Аллагь, — лагьана ада вичи-вичик, — цавуз къван гадарна, къванцик кьил кутунвай  и ягьсуз ламран рушаз  за вуч ийин, фу кIанз, чубарукдин шарагар хьиз, сивер ахъайна, акъвазнавай жуван кIуьд аялдиз вуч ийин?! Айиб авач, лянет хьурай шейтIандиз!.. Сабур Аллагьдин тIвар я!..»

Мукаила сивяй гафни акъуднач. РикIел аял чIавуз чIехи бубадивай ван хьайи са дуьа хтана: «Шери-шейтIандикай, кьуру буьгьтендикай, мекри-зенандикай вуна хуьх, я Ребби!..» Гьа и дуьа мецел алаз, ам кIвализ хъфена.

Гьа йикъалай Мукаила хъун гадарна ва ам Халисат  халадивай са шумуд километрдин яргъай физ алахъна….

15.06. 2005

 «Двацат девит…»

Ямуддин муаллимди са юкъуз, мектебдин къаншарда авай къавахдин тарцин сериндик кIвачин кьилел акъвазна, газет кIелзавай. Къуьне кварар аваз, яд гъиз, булахдал физвай папар, адаз килигиз, чпин рикIерай «яраб и ламран хциз маса кар-кеспи амач жал, рекьин къерехда чи тумариз килигиз акъваз тавуртIа?» — лугьуз, алатиз физвай.

Ямуддин муаллимдал а девирда дебда авай, шагьматдин кьулунин чин хьтин, квадратар алай парчадикай кос­тюм алай. Ам адаз вичин дуст кцIарви дерзи Абдуллагьа пишкешнавайди тир. Ахьтин костюмар а девирда гьар нел хьайитIани жедачир. Гьавиляй  Ямуддина, хуьруьн папар булахдал фидай рекьин къерехда акъвазна, вич къалуруналди,  абуруз фурс гузвай. Адаз лугьуз кIанзавай: «Я кьейи­бур, ихьтин парталар куь итимрал садрани хьайиди туш ва идалай кьулухъни жедач»…

Гьа икI, рекьин къерехда акъвазна, газет кIелдай амалар ийиз, булахдал яд гъиз физвай папариз килигдай береда Ямуддин муаллимдиз рекьяй са урус къвез аквада. А чIавуз хуьруьз эквер чIугвазвай ва гьавиляй ина урус пеше­карар мукьвал-мукьвал жедай. Рекьяй къвезвай урусни хуьруьз эквер чIугваз атанвайбурукай сад тир. Ада Ямуддин муаллимдив агакьдалди вилик рекьин чапла пата авай  жугъундин кIане кIанчIунал ацукьнавай Шевкет муаллимдизни Гьафиз муаллимдиз са вил яна. Абурал алай парталар куьгьнебур яз акуна, ада «якъин хьи,  ибур чубанар я, ибуруз урус чIал чир жеч, чир хьайитIани,  ибурув сят хьун мумкин туш» лагьана фикирна ва абурулай алатна фена, Ямуддинав агакьайла, «Здравствуйте! Скажите, пожалуйста, который час?» — лагьана, хабар кьуна.

Урус, Шевкеталайни Гьафизалай алатна, абуруз гафни талгьана, вичив рахуни дамах кутур Ямуддина, такабурлудаказ чапла гъил хкажна, пенжекдин хел агъузна, сятиниз­ вил яна. Адаз сятдин пудаз 29 декьикьа кIвалахнавайди акуна. «Двацат девит» — лагьана ада, анжах амай рекъемар­ адавай урус чIалал лугьуз хьанач. Гьавиляй ам, «двацат девит час…» лагьана, акъваз хьана.

Урусди, адаз кьилелай кIвачелди кихлигна:

— Тфу, … твою мать!.. — лагьана, вичин рехъ давамарна.

И чIавуз жугъундин кIане ацукьнавай Шевкет муаллимди Гьафиз муаллимдиз, Ямуддин къалурна, лагьана:

— Яда, и ламран хциз килиг! Урусди, им са бегьем итим хьиз хьана, идавай «сятдин шумуд я?» лагьана хабар кьуна, амма ида гьикI жаваб ганатIа аку! Им михьиз тупойди я хьи!..

Урусдин себдилай кьулухъ, ламралай аватайди хьиз, перт хьайи фагъир Ямуддинавай мад куьчедал акъвазиз хъхьанач, ам тадиз кIвализ хъфена.

Пакагьан йикъалай хуьре адал цIийи тIвар акьалтна: «Двацат девит».

06.07. 2022

«НалитI»

А чIавара  «Кукурузник» самолетралди колхозрин, сов­хозрин багълариз химикатар ядай. Хуьрерин жемятрини лёт­чикриз самогонар  гуз чпин хсуси багълариз самолёт­рай химикатар ягъиз тадай.

Са сеферда чи хуьрени Дере магьледин жемятди, чпихъ авай верчер, кIекер, къазар, аштерханар, тутун само­гонар лётчикриз гана, чпин багъларизни химикатар ягъиз тунай. Самолет Садуллагьан, Гьемдуллагьан, Къейбуллагьан багъ­ларин винелай фена, абуруз химикатрин «марф» къурнай, амма Гьафиз муаллимдин багъдин винел  а «марфадикай» са стIални аватначир. Адан кIвалин къавук а марфадикай са жизви галукьнай. Хъел акатна, кIваляй экъечIай адал куьчеда­ вичин къунши Сагьиб гьалтда. Гьафиза адавай хабар кьада:

— Я къунши, дарманар ягъуниз урус чIалал вуч лугьуда?

Сагьиба са шумуд йисуз Урусатда гимийрал кIвалах­навай ва гьавиляй адаз вичиз  урус чIал михьиз чизвай хьиз авай. Пиян хьайила, ада экъуьгъунарни урусдал ийидай. Гьафиз муаллимдини ам урус чIалан чIехи пешекар  яз гьисабзавай.

Хуьруьн мектебдин тIвар-ван авай са муаллимди течидай гаф вичивай хабар кьунай дамах акатай Сагьиба, чIар алачир пел чухвана, са тIимил фикирна, инихъ-анихъ вил яна, ахпа жаваб гана:

— Дарманар ягъуниз урусдал «налитI» лугьуда. Амни «наливай» гафуникай я, яни…

Гьафиз муаллимди, Сагьибан гафарин амай паюниз яб тагана, вичин рехъ давамарна. Ам «Кукурузник» ацукьзавай чкадив  агакьна, анал кIвалахдик квай инсанрин арадай урус лётчик жагъурна, адан хурук галкIана:

— Ты Садуллагьу налил? Налил!.. Гьемдуллагьу налил?­ Налил!.. Къейбуллагьу налил? Налил!.. А  мне зачем чIере­синден вуруб кечдин, кепеюгъли?!

07.07. 2022

__________________________

1 Пуд чIал — урус, лезги, азербайжан — какадарнава: «Вуна вучиз химикатар зи багъдиз ягъ тавуна, къавун чIередиз яна, алатна фена, кицIин хва, кицI?»

«Лезги газетдин» 2025-йисан 26-нумрадай

__________________________________

Куьруь гьикаяяр

 

Жуван куьпуьниз кIумп ягъиз жезвач

Савзихан халу чи хуьруьн тIвар-ван авай ксарикай сад, мехъеррин-межлисрин абур тир. Тандал черкес чухва, кьилел кьардин бармак, кIвачерални мясерар алаз, ада гзаф жегьилрилай зирекдиз кьуьлердай. Адалай хъсан маниярни лугьуз, кьисаярни ахъайиз, «виш граммарни» хъивегьиз алакьдай. Жегьил вахтара ада са тIимил лутувилерни авурди я. Гьавиляй ам кьуд йисуз дустагъханада йикъар-йифер акъудуниз мажбур хьанай.

Гьар са кар алакьдай, дирибаш, дилавар итим тирвиляй Савзихан халу са чи хуьре ваъ, къунши хуьрерани хъсандиз чидай, гьанрани адахъ чирхчирар, ярар-дустар гзаф авай. Гьавиляй ам къунши хуьреринни хийир-шийиррик жедай. Са юкъуз адаз къунши ГадацIийихуьряй мехъерик эверда.

Савзихан халу, хъсандиз гьазур хьана, вичин цIийи черкес чухвани, мясерарни, бармакни алукIна, балкIан арабадик кутIунна, салай са тIимил къацу векьерикай яна, абур арабадиз экIяна, рекье гьатна. ГадацIийихуьруьв агакьайла, нисинин вяде тир. Араба рекьин къерехда авай са тарцин кIаник акъвазарна, балкIан гьа тарцел кутIунна, адан вилик са тIимил векьерни вегьена, Савзихан халу мехъер кьиле физвай кIвалин гьаятдиз гьахьна. Ада фена кIвалин иесидиз мехъер мубаракна, «гьамиша ви гъенел жедайбур ихьтин шад йикъар хьурай!» лагьана. Мехъерин иеси Савзихан вичин мярекатдал атунал гзаф шад хьана. Ада куьгьне дустунивай гьал-агьвал, кIвал-хизан, чIехи-гъвечIи хабар кьурдалай кьулухъ кьилел-кIвачел элкъвезвай жегьилриз ам са къулай чкадал ацукьарун ва адаз хъсандиз къуллу­гъун тагькимна. Гадайри Савзихан халу багъдин вини кьиле авай чуьхверрин тарцик столдихъ ацукьарна.

Мугьманар цIийиз къвез гатIуннавай. Гьавиляй а столдихъ, Савзиханалай гъейри, касни галачир. Жегьилри адавай сифте хуьрек гъидани, тахьайтIа, чай лагьана хабар кьуна. Рекьяй атана, цихъ къарих хьанвай Савзихана сифте чай гъваш лагьана. Са истикан хъвайидалай кьулухъ гадайри мад чай гъидани лагьана хабар кьурла, Савзихана ваъ лагьанач. Гьа икI, сад-садан гуьгъуьналлаз ада кьуд-вад истикан чай хъвана. Гадайри адавай мад чай гъидани лагьана хабар кьурла, Савзиханан руфуниз тIал яна. Ам тадиз багъдин муькуь кьиле авай гьажетханадиз фена.

Савзихан халудиз вичин руфуна тIал гьатунин себеб чир хьана. «Агь, кьейи рухваяр, гьарамзада кушутIар1, — фикирна ада. — Икьван гагьди чарабуруз за кьур фендер­ гила и кицIин рухвайри заз кьуна. Айиб авач, за куь хъсанвал рикIелай алуддач, ламран рухваяр».

Вичи-вичик икI фикирна, ам гьаятдай экъечIна. Кьилел-кIвачел элкъвезвай гадайри адан гуьгъуьниз гьарайна: «Вун гьиниз физва, я Савзихан халу? Чна ваз хуьрек гъизва…»

Савзихан халу, «зун исятда балкIандин вилик векьер эхцигна хкведа» лагьана, гьаятдай экъечIна. БалкIан тарцелай ахъайна, арабада ацукьна, балкIандиз са къирмажни чуькьвена, ам зарбдиз рекье гьатна. Рекье адан руфуна авайди йикьни-шуван тир.

А чIавариз хуьрерин бязи жегьилрик чIуру адетар акатнавай. Абуру шампанский чехирдин путулкадин кIумпар, чукIулдалди куьткуьниз куьлуь ийидай. Ахпа абур тавада семичкадин гъеридал къавурмишдай ва кьилди чайникда, и «къаришмадикай» какадарна, чай гьазурдай. Мехъеррик, мелера, зарафат паталди бязи ксарин чайдиз гьа чайникда авай чайдикай са тIимил алава хъийидай. Ахьтин чай хъвайибурун руфунра цIайлапанрин гугрумрин ванер гьатдай ва са шумуд юкъуз абурун къен фидай…

ГадацIийихуьруьнви жегьилри Савзихан халудизни гьакI авунвай. «Идаз вич зурба луту хьиз хьанва, — лагьанай­ абуру. — Къуй чир хьурай кушутIрихъ вичелайни чIехи лутуяр авайди!»

Зарбдиз гьалзавай араба хайи хуьруьв агакьайвалди, ГадацIийихуьр квай патай хуьре сифте кIвалерикай сада яшамиш жезвай, яшар вишелай виниз тир Сувар халади, зурзазвай гъилер хкажна, араба акъвазарун тавакъу авуна.

Савзихан халуди адан тIалабун кьилиз акъудна.

— Я чан хва Савзихан, — лагьана Сувар халади, — и зи нажахдин тум куьпуьна акъваззавач. Ваз минет я, идан куьпуьниз са кIумп ягъа!

Руфун дакIуна, пад жез тIимил амай Савзиханак адан гафарикай цIай акатна:

— Я хва текьейдан байкъуш, — лагьана ада, — ваз, са къвалахъ ярх хьана къаткидай мес амачни? Зун жуван куьпуьниз кIумп ядайдахъ къекъвезва. И чIавуз вунни атана, зи чандал гьавалат хьанва. Рекьизвайдавай чими … кIанзава ваз… Квахь зи вилерикай кьуьзуь малкамут!

Тадиз балкIандиз са къирмаж чуькьвена, Савзихан халуди цIайлапандин зарбунаваз вичин рехъ давамарна.

Япарал залан хьанвай Сувар хала адан гафарин гъавурда акьунач. Ам, Савзиханан гьерекатдал мягьтел яз, адан гуьгъуьниз килигиз амукьна. Са легьзедилай араба акваз амукьнач. Сувар хала, сив ахъайна, гъиле нажах аваз, са кьадар вахтунда рекьин къерехда акъвазна. Амма мад рекьяй къведай кас авачиз акурла, кIвализ хъфена…

08. 07. 2022

Томат Тажудин

Ам пакамалай шаддиз кIвале инихъ-анихъ къекъвезвай. Вучиз лагьайтIа, адаз къе паб хуьруьз, вичин чIехи стхадин рушан лишанрин мярекатдал фидайди ва вич кIвале кьилди амукьдайди чизвай. Адан аялри яргъал шегьерра институтра кIелзавай. Гьавиляй кIвале, абурулай кьведалай гъейри, маса кас авачир.

Гьа икI, гъуьл, нуькI вилив хуьзвай кац хьиз авай чIавуз паб, кIваляй экъечIна, шегьерда авай гъвечIи стхадин машинда ацукьна, хуьруьз рекье гьатна. Тажудина, кагьулвал тавуна, тадиз зенгна, шегьердин агъа кьилевай хендеда дишегьли Гуьлзададиз вич тек тирди ва ашкъидин цIу кана кабабарзавайди малумарна.

Гьар сеферда паб кIвале авачирла, Тажудина, адаз эвериз, рикIе гьатнавай ашкъидин ялав туьхуьрзавай. Папаз и кардикай хабар авачир. Эгер хабар хьанайтIа, ада итимдин кьилел кIвалин къавар уьцIуьрдай.

Зур сятни алатнач, Гуьлзада, «пожарник» хьиз, атана акъатна. Абурун межлис адетдин къайдада кьиле физвай. Ашукьдини машукьди яру чехирдикай хъваз, чеб-чпел вахтунда дуьшуьш тахьунин гьайифар чIугваз, сада-садаз рикIин гьиссер ачухарзавай. Ихьтин мярекатар гьикI куьтягь жедатIа виликамаз малум я. И сефердани гьакI хьана ва абур ашкъидин лезетдин ирид лагьай мертебада авай береда, Тажудинан паб хуьряй кIвализ хтана акъатна. Гуьгъуьнай малум хьайивал, чIехи стхадин кIвале хуьрекриз алава авун патал томат герек атанвай. Гьавиляй Тажудинан паб кIвализ томат тухун патал хтанвай. КIвале вичин итим ашнадихъ галаз санал къатканваз акур ада абур кьведни, кIарцIелди гатаз-гатаз, парталарни алачиз куьчедиз чукурна…

Гьа йикъалай Тажудинан тIварцIел лакIабни алава хьана: Томат Тажудин.

10. 07. 2022

Пиянвал алатна

Абур эвленмиш хьана цIуд йисалай виниз тир. И цIуд йисан къене абурухъ гзаф затIар хьанвай: цIийи кIвал, кIвалин аваданлух, иер багъ-бахча, сал-бустан, гъенел верчер, аштерханар, цура хипер, кал… Кьведни хъсан кIвалахрални алай: итим хуьре маларин духтур тир, пабни — колхоздин идарада бухгалтер. Са гафуналди, хуьруьн чкада инсандиз герек тир вири затIар абурухъ авай. Амма и цIуд йисан къене кьилиз акъат тавунвай мурадарни авай… Кьилин мурад аялар тир. Абурухъ аялар авачир.

Хуьруьн жемятди и кардин себеб гьар сада са жуьре кьатIузвай: садбуру тахсир итимдик кутазвай, ада гзаф хъвазва, гьавиляй аялар жезвач лугьузвай. Бязибуруни тахсир папак кутазвай. Якъин хьи, адаз вичиз аялар хана, абурун азият чIугваз кIанзавач лугьузвай. Амма асул себеб чидайди авачир.

Аялар тахьунин себебдилай абурун хизанда мукьвал-мукьвал къалмакъаларни жезвай. ТIимил амай абур чара жез…

Са юкъуз Ишреф (итимдин тIвар гьакI тир), хъвана, пиян яз кIвализ хъфидайла, рекье адал вичин иранбуба Нагъи гьалтна. Ам кIвалин вилик квай кIанчIунал ацукьнавай. Ада рекьяй физвай Ишреф акъвазарна, вичин жуьреда лагьана:

— Ашраф (ада Ишрефаз гьамиша Ашраф лугьудай), ви кьил афнидайни помидордай акъатнавани?

Пиян яз рехъди физвай Ишреф садлагьана ван хьайи и гафуникай къудгъун хьана. Сифте адаз вуч жаваб гудатIа чир хьанач, ахпа ада «акъатзава, Нагъи ими», лагьана.

Ишрефа адаз Нагъи ими лугьудай.

— Акъатзаваз хьайила, я кепеюгъли, вун хайи Нурзаманан рагъ такьадай чкадиз за вуч лугьун… юкъуз хъивегьиз, пиян жез, йифизни къуншийрин жугъунрин кIанера ксуз, папавай аялар кIан жедай затI яни, я ламран хва, лам!

И гафарин ван хьайи Ишрефан пиянвал алатна. Ам, цIапандай акъатай къван хьиз, вичин кIвал галай патахъ хъуткьун хьана…

Гьа йикъалай кьулухъ Ишреф пиян яз ахкур кас хьанач.

22. 07. 2022

Частушкаяр

90-йисара Урусатдин Счетный палатадин кьилевайбурукай сад Дагъустандиз атанай. Республикадин финансар ревизия ийиз. Ревизордикай низ хуш къведа кьван? Адахъай­ анжах кичIе жеда. Им малум кар я…

Дагъустанда адаз акур крари фагъирдин вилер къебекьрай акъудиз тIимил амай. Адаз, инин чиновникриз хьиз, чIехи темягьар авай ксар акьван гагьди санани акунвачир. «И ламран рухвайрив гекъигдайла, Москвадинни Ленинграддин чиновникриз рагьмет къвезва», лагьана фикирнай ада.

Ревизорди республикада кьиле физвай крарикай меркезда хабар тагун патал Москвадиз хъфидалди вилик Да­гъустандин кьилевайбуру адаз хъсан тIуьнин-хъунин мярекат тешкилнай. Гьуьрметлу мугьмандин гуьгьуьлар ачухарун патал абуру са чIагъанчидизни эвернай.

— Буба, — лагьанай абуру адаз, — акI ая хьи, ревизор Да­гъустандай шад яз, чалай рази яз, хъфирай. А кар валай алакьайтIа, чна вун къизилрин къене твада. Чавай ви рикIиз вуч кIандатIани тIалаба. Чна ви вири мурадар кьилиз акъуд­да. Рази яни?

Кесиб чIагъанчидивай, рази тахьана, вуч ийиз жедай кьван…

Ревизордиз гьазурнавай мярекатдал ада сифте «Лезгинка» яна. И зарб макьамдикай яргъай атай мугьмандиз хуш атун мумкин я лагьана фикирна. Амма мугьмандин атIу­гъай пел са жизвини ахъа тахьайди акурла, чIагъанчи тадиз Дагъустандин халкьарин маса макьамар ягъиз эгечI­на. И кардикайни файда хьанач. ЭлячIна ам фарсарин мугъаматрал. Бубади чIагъан, гагь хурал кьаз, гагь кьилел хкажиз, гагьни кьамал таз рикIин сидкьидай язавай. Анжах­ вуч файда? Меркездай атанвай «багьа мугьман» залда авайбуруз дяведа вичин буба кьейи немсериз хьиз килигзавай.

«Пул и ламран рухвайри тIуьрла, жафа за чIугвазва, — фикирна чIагъанчиди. — За мад вуч ийида? Жувалай алакьдай крар за вири авуна, камаллу насигьатрикай авам бендейриз хуш къвезвачтIа, Мусади вуч авурай?»

Эхирни Бубадин рикIел ревизор урус тирди хтана. «Якъин­ хьи, и вакIан хциз вичин хайи халкьдин манияр беген­миш жеда», — фикирна ада ва ам тадиз частушкайрал­ элячIна. Акваз-акваз, урусдин атIугъай пел ахъа хьана­, чIа­­гъанчидин патав атана, ада вичини частушкаяр лугьуз гатIунна…

Бубадин къуьнерилай, на лугьуди, кьелен пар алатна.

Хайи чилин манийрин къудратдиз килиг: акьван гагьди залда авайбуруз, яру шал акур бугъадин саягъда килигзавай ревизор гила хъуьтуьл пек хьиз хьанвай. Ам Дагъустандин чиновникриз эвелан хьиз ваъ, туба авунвай Ниневия шегьердин жемятдиз хьиз, мергьяматдин нурар кIвахьзавай вилералди  килигзавай. Гуя адаз лугьуз кIанзавай: «Да ну вас, сволочи, хоть полмира дадут вам, вы не насытитесь! Как ни накажут вас, все равно вы будете воровать… Бог вам судья! А я прощаю вас за такой прекрасный вечер!»

Мярекат куьтягь хьана, Москвадай атай мугьман вичин машинда ацукьдай чIавуз ада вич рекье твазвай чиновник­риз тагькимна: «Берегите этого гармониста, он умный парень!»

Ревизор хъфей пуд йикъалай Бубадикай Дагъустандин халкьдин артист хьанай.

02. 08. 2022

Чин хъуьтуьл я

Арандин хуьрерикай сана дяведилай гуьгъуьниз яргъал йисара Нурдин лугьудай са касди колхоздин седривиле кIвалахнай. Ам гзаф адалатлу ва инсафлу итим тир. Гьа четин йисара адалай вичин хуьруьн жемятдиз фу гуз алакьнай. Адан мецикай ва гъиликай инжиклу хьайиди авачир. Хуьруьн жемятди адан тIварцIел кьин кьадай. Ам абуруз рикIин сидкьидай кIан тир.

Са юкъуз Нурдиназ райондин меркезда уьмуьр кьиле тухузвай вичин хуьруьнви тир са дишегьли ана чIуру амалрал машгъул жезвайди ван хьана. Ам тадиз рекье гьатна райондин меркездиз. Жагъурна а дишегьли.

— Я руш, — лугьуда Нурдина, — зун алахънава жуван хайи хуьр баркаллу авун патал, чи жемятдин кьил виниз хкажун патал. Амма вуна чи виридан кьил агъуззава, чун русвагьзава. Вучиз вун ихьтин чIуру рекье ава? Мегер ваз айиб­ тушни?

Хунча (а дишегьлидин тIвар Хунча тир), вичин гъуьлягъдин мез акъудна, ам секинриз алахъна:

— За вуч ийин, я чан Нурдин дах? Зи чинин хъуьтуьлвиляй жезвай крар я ман!

— Я цIайлапанди яна кьейиди, чин хъуьтуьл я лугьуз, явавалдани? Вахъ са жизви кьванни виждан, гъейрат авачни?

— Я чан Нурдин дах, жуван патав атана, кьил хурал куьрсарна, пашмандиз акъваззавайбуруз за вуч лугьун? Зун тракторист туш кьван, трактордин цепь алатнава лугьудайвал… Шофер туш кьван, машиндин мотор чIур хьанва лугьу­дайвал… Фургъунчи туш кьван, фургъундин чарх хкатнава лугьудайвал… За вуч лугьуда? Гьихьтин багьна гъида? Завай саданни хатур хаз жезвач. Гьавиляй зи тIвар акъатнава…­

Нурдин ийир-тийир хьана амукьна. Гаф жагъун тавурла, ам, «тфу, намуссуз дишегьли!» лагьана, идарадай акъатна, хуьр галай патахъ рекье гьатна.

09. 08. 2022

«Лезги газетдин» 2025-йисан 35-нумрадай.