“Шарвили” эпосдин сувар фадлай Дагъус­тандин халкьарин садвилин, стхавилин, дуствилин тIаратIдиз элкъвенва. ЦIи Ахцегьа 20-сеферда кьиле фейи шадвилери и гьа­къи­къат, зи фикирдалди, нубатдин сеферда тестикьарна. Лезги халкьдин къагьриманвилин эпосдин суварик иштиракзавайбурун арада чи, агъул, рутул, цIахур, табасаран, дарги, азербайжан, авар, къумукь ва маса халкьарин векилар авай. Патарилай — Урусатдин жуьреба-жуьре регионрайни къецепатан уьлквейрай хтанвайбурни тIимил тушир. “Дагъустан” РГВК-ди сувариз талукь яз гьазурнавай репортаждай малум хьайивал, урус халкьдин векилрини лезги чилел тухузвай и чIехи мярекатдиз итиж ийизва. Волгоград шегьердай атанвай мугьманри чпи “Шарвили” эпосдин суварик цIи кьвед лагьай сеферда иштиракзавайдакай хабар гузвай.

Жуьреба-жуьре районри тешкилнавай милли майданри Дагъларин уьлкведин халкьарин ватанпересвал, руьгьдин, тарихдин, медениятдин ивирриз, бубайрилай агакьнавай адетриз ийизвай гьуьрмет къалурзавай. Чи йикъара дагълух хуьрера тек-туьк гьалтзамай, михьиз квахьдай гьалда авай бязи сеняткарвилерални чан хканвай и майданрал. Абуруз килигдайла, са легьзеда заз жув тарихдиз сиягьатдиз фенвайди хьиз жезвай…

Са шакни алачиз, 20 йисуз галаз-галаз ихьтин мярекатар тешкилун лезги халкьдин, адан кьегьал рухвайрин руьгьдин кьакьанвал, жумартвал, захавал, викIегьвал къалурзавай делил я. Къуй мадни къуватар, такьатар гурай­ чпиз. Гагь-гагь суварин чархара тIва­лар твадайбур, ам тухуниз манийвилердайбур хьана­тIани, миллетдин ирс хуьзвай камаллу рухвайри зайифвал къалурнач, гена  мадни зирек, къастунал, гафунал кIеви, руьгьдиз мягькем хьана. Вири и крарик, чаз виридаз малум тирвал, Дагъустандин сиясатдинни жемиятдин машгьур деятель Имам Музамудинович Яралиеван еке пай ква. Гьар йисуз­ сувар кьиле тухунин асул такьатарни ада вичин хивез къачузва, уьмуьрдин жуьреба-жуьре хилера агалкьунар къазанмишзавай кьилдин ксариз, коллективриз пулдин савкьа­тар гузва. Ибур зарафатдин кIвалахар туш. Къуй вичин берекатрин сан Аллагьди мадни артухаррай!

ЦIи “Шарвили” эпосдин савкьат кьисмет хьайибурун арада Лезги театрдин, лезги манийрин ва кьуьлерин “Сувар” ансамблдин коллективрихъ галаз санал “Лезги газетдин” редакциядин коллективни авай. Гьайиф хьи, и кар хуш тахьай, эпосдин премияр тайинардайла, гуя гьахълу къарар кьабулзавач лугьузвайбурни пайда хьанва интернетдин майданра. Мисал яз, — Астраханда муаллим яз кIва­лахзавай, вичин ери-бине Ахцегь райондай тир Раида Ревшан.

“Фейсбукда” авай “ЧIал хуьх, чил хуьх, лезгияр” дестеда ада “чпин мажбурнамаяр кьилиз акъудунай мажи­бар, гонорарар къачузвайбуруз… вучиз пре­­мия гузва?” лугьуз, наразивалзава. Эгер и су­ал Раида муаллимди ваъ, са маса касди­ эциг­навайтIа, белки, зун адаз жаваб гуз алахъ­­дачир. Амма чIал, меденият, тарих, руьгьдин маса ивирар хуьзвай, абурун къа­ра­вулда акъвазнавай ксарин месэлайрикай хъсандиз хабар авайда ихьтин суал гуни зун мягьтеларна­. ВацIун деринвал течиз, циз гьахьмир, — лу­гьуз­ва халкьдин мисалда. Раи­да муаллимди и чIехи камал авай келимайрал амалнай­тIа, хъсан тир. Алай вахтун­да “Лезги газетдин”, гьакI амай миллетрин газетрин редакцийрани зегьмет чIугваз­вай­бурун чIехи пай яшара авай инсанар я. Чпин вири уьмуьр хайи чIал, меденият хуьниз ва ви­лик тухуниз бахшнавай ватанпересар! Жегьилар милли газетрин редакцийриз къвезвач. Вучиз лагьай­тIа, Раида муаллимди лугьузвайвал, “чпин мажбурнамаяр кьилиз акъудунай” абуруз гузвай мажибар, гоно­рар кепекар я. Алай вахтунда “Лезги газетдин” редакциядин штатда авай мухбирдин гъилиз вацран къене къвезвайди 16 агъзур манат пул я. Идахъ ада вуч авун лазим я? Ки­рида кьунвай кIвализ гудани, кIва­лахал къвез-хъфидай рекьиз гудани, тIуьниз-хъуниз, пек-пар­талдиз гудани? Чи йикъара, кIва­лахда лагьа­на, милли редакцийриз къвезвай сад-кьве кас еке мажибра, гоно­рарра вил туна ваъ, хайи чIал, меденият хуьдай, вилик тухудай, халкьдиз къуллугъ авунин къастуни гъизвай халис­ ватанпересар я. ИкI туширтIа, абуруни мектеб­ акьал­тIарайла, чи девирда кесер авай факультетар, “кьеж квай” маса пешеяр хкядай.

“Лезги газетдин” редакциядиз цIи премия хьайиди хьурай лагьана, Раида муаллимди кхьизвайвал, “са низ ятIани хуш хьана” ваъ, чIал, меденият хуьнин, виликди тухунин­ кардик ада кутазвай пай фикирда кьуна, къве­дай­ йисуз, Аллагьди гайитIа, вири халкьди къейд­дай газетдин 100 йисан юбилейдихъ галазни ала­къалу яз ганвайди я.

КIелзавайда суал гун­ мумкин я: “гьукуматдин газетдиз бес кьадар пулдин такьатар бюджетдай чара ийиз­вачни?”. Бес кьадар такьатар чара ийи­з­вайтIа, гьар са халкьдин кьилин дамах — чIал хуьз­вай­­­бурун мажибар икьван гъвечIи­бур жедачир. Милли редакцийра кIвалахдин рекьяй­ къулай шартIар тешкилдай, редакцияр авай дарамат ремонтдай, журналистриз кIвалер гудай. И сиягь мадни давамариз же­да. Ийизвач эхир.

“Лезги газетдин” 100 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз, чаз къведай йисуз пулдин­ такьатрихъ галаз алакъалу са шумуд серен­жем кьиле тухуз кIанзава. Редакцияди гьар йисуз лезги чIалай кьиле тухузвай олимпиададилай, малумарзавай конкурсрилай, гуз­вай премийрилай гъейри… Ихьтин макьсадриз гьукуматди кепекни чара ийизвач.

Ша чун “Шарвили” эпосдин суварал хквен. Зи фикирдалди, эпосди квехъ эвер гуз­ватIа, адан кьилин терефар, рангар, тавар гьихьтинбур ятIа чир хьун патал эпос вич хъсандиз, гъавурда акьадайвал кIелна кIан­да.

Авайвал лагьайтIа, суварин бязи па­яр эпосди эвер гузвай ерийрихъ галаз кьаз­вач. Ихтилат мярекатдин кьилин пай кьи­ле физвай чкадикай — Советрин Союздин Игит Ва­лентин Эмирован тIварунихъ галай багъдикай (парк) физва. Суварин юкъуз заз са ахцегьвидивай малум хьайивал, и парк тирвал куьгьне сурар экIя хьанва. Бязи чкай­рилай  гилани  сурарин  къванерни  аквазма. И месэладикай са шумуд йис идалай вилик “Лезги газетдиз” макъа­лани акъатнай. Гьа­къи­къатдани, и карди халкьдин арада на­разивал арадал гъизвайдан шагьидни хьана зун.

Сурарин винел суварин шадвилер тухун дуьз жезвани? Мегер “Шарвили” эпосди ихьтин крариз эвер гузвани? Чин тийиз, хабар ава­чиз авун маса месэла я. Амма чиз-чиз ихь­тин кардиз рехъ гун я диндин, я намусдин­, я инсан­вилин — гьи рекьяй кьуртIани, кьабулиз жедай кар туш. Мярекатрин тешкилатчий­ри, кьилди къачуртIа, Ахцегь райондин руководстводи къведай йисалай суварин кьилин мярекатар (официальный пай, концерт, премияр гун) маса чкадал тешкилдайдак умуда­р кутазва. Бязи­буру “Шарвили” эпосдин сувар гьар йисуз тек са Ахцегь районда ваъ, Лезгистандин амай районрани кьиле тухун теклифзава. Гьелбетда, сад-кьведаз кIан хьуналди икI ийиз жедач­. Амма и теклиф оргкомитетди, халкьдин фикирни чир жедайвал, СМИ-рин такьатрикайни менфят къачуна, веревирд авунайтIа, хъсан жедай.

Мад са карди зи гуьгьуьлар чIурна сувар кьиле фейи юкъуз. Винидихъ ихтилат физвай багъдиз гьахьайла, зи вилер, кьакьан тарарин серинрик ацукьна, суфраярни ахъайна, ичкидикай лезет хкудзавай стхайра акьуна. Чебни сад-кьвед авачир, чка-чкадал, гапIал-гапIал. Тайин тир ксариз акси гафар лугьун, туьнбуьгьар авун зи къаст туш. Ички хъун, хъун тавун гьар са касдин вичин кар я. Амма сувар кьиле физвай чIавуз кьуд патай къвезвай мугьманрин, жегьилрин, аялрин вилик ички хъун дуьз туш.

Чна чун Гьажи Давудан, Ярагъ Мегьамедан хтулар тирди рикIелай алудна кIандач. Я “Шарвили” эпосдани ички хъуниз эвер гузвай са цIарни авач. Россиядин 171-нумрадин Федеральный Закондини жемиятдин чкайра (общественные места) ички квай хъвадай затIар ишлемишун къадагъа ийизва. Ша чна къанунрал амал ийин! Жегьилриз — акьалтзавай несилриз, абурун гележег сагъламди, экуьди хьун патал хъсан чешне къалурин.

Чи стха халкьари вуч ийизватIа килигин. Мисал яз, татарри гьар йисуз милли “Сабантуй” сувар кьиле тухузва. ЦIи Татарстандин Лаи­шевский районда тешкилай и суварик ички къадагъа авунвай. Вични — сифте яз! Зи фи­кир­далди, им хъсан кар я. Хийирлу крарилай чешне къачузвайдан берекат артух жеда лугьуда­.

За винидихъ “Шарвили” эпосдин сувар садвилин яржуниз элкъвенвайдакай лагьанай. Гьакъикъатдани, 29-июндиз Ахцегьиз, чи халкьдин вилик-кьилик квай векилрилай гатIунна, жергедин агьалийрал къведалди — вири суварик шадвал ийиз хтанвай. Ажеб жедай, вири миллетдиз талукь тIал алай месэлаяр гьялдайлани, чун вири гьа и къайдада санал кIватI жезвайтIа. Садвал еке къуват тирди рикIелай алудна виже къведач.

Мад са месэла. Суварин кьилин игитдин — Шарвилидин къаматдал чан гъизвай касдал лезгийриз хас милли парталар алу­кIай­тIа, адан винел патан акунарни дагъвидин кIалубдиз мукьва яз туькIуьрайтIа, хъсан кар жеда. Мярекатрин официальный пай кьиле тухузвайбуруни (ведущие), мани­дарринни милли парталар алукIун хъсан я. Ибур суварин сегьнедал абур гъизвай къашар я. Къуй а къашар лезги чилинбур хьурай!

Куьлуь-шуьлуьяр мадни ава. Амма газетдин са макъалада абурукай виридакай рахаз жедач. Я ахьтин везифани зи вилик акъвазнавач. Кьилинди кар алай месэлаяр къейд авун тир.

Къуй чи сувар мадни гурлу хьурай, чи крар аваданвилихъди вилик фирай!

“Шарвили” эпосдин суварин метлебар лап екебур, гегьеншбур я. Абурукай зун инал рахазвач, гьикI лагьайтIа, абурукай идалай  ви­ликни са шумудра лагьанва. Ша чна гьа метлебрихъ ялин.

Мегьамед Ибрагьимов, «Лезги газетдин» кьилин редактор