Инсан чилел тек са вичин хсуси бахтлувал патал яшамиш жезвайди туш. Ам инсаниятвилин гьайбатлу къанунрин гъавурдани хьун лазим я.
У. Гладстон
Алай девирда чи япарихъ мукьвал-мукьвал телевизоррай галукьзавай ванер, газетрай кIелзавай макъалаяр пара вахтара гьукуматдин хазина тарашзавайбурукай я. Чпизни акьван иштягь ава хьи, агъзурарни миллионар бегенмиш амач, анжах миллиардар. Чебни вужар? Гьукуматдин, регионрин, районрин кьилера акъвазнавай жавабдар чиновникар. Мисалда гьавайда лугьузвач: “Иштягь недай вахтунда къведа”. Яраб абур вучиз тух жезвачтIа? Вучиз абурун къаних вилер ацIузвачтIа? Вучиз патав гвай кесиб къатарикай фикирзавачтIа? Бес ам бубадин мал яни, ваз кIанивал харжиз? Яраб абур чпи тарашзавай гьукуматдин девлетни гваз “атIа дуьньядиз” физватIа? ГъалатI жемир, нефес азгъун тарашчияр, ана абур гьакьдай кьван чка авайди туш.
Бес виликрайни икI тирни? Ваъ! А вахтара финансар гъиле авай жавабдар къуллугъчийри гьукуматдин хазинадин гьар са кепекдин патахъай жаваб гузвай. Эхь, гьахьтин нефсинал капаш эцигай инсанарни хьана чи лезги магьалра. Ахьтин баркаллу рухвайрикай садни вичин ери-бине Кьасумхуьруьн райондин Ивигрин хуьряй тир, 45 йисуз Дербент шегьердин финансрин отделдин начальниквиле кIвалахай Абдуллаев Гьашим Абдуллаевич хьана.
Гь.Абдуллаев 1911-йисан 1-мартдиз Ивигрин хуьре дидедиз хьана. Гьашиман кьисметдиз аялвилин залан йисар акъатна. Гьеле гъвечIизмаз диде-бубадикай магьрум хьайи ам чIехи стха Манафа вичихъ галаз Бакудиз тухвана, гьана яшамиш хьана. Ирид йисан школани, гуьгъуьнлай 1928-йисуз 1-дережадин техникумни куьтягьна. Ада гьа са вахтунда йифен юкьван школани акьалтIарна. Кьве йисуз Гьашима вичин стхадихъ галаз нафтIадин мяденра кIвалахна. Начагъ хьун себеб яз, абур Ивиграл хтуниз мажбур хьана. КIел-кхьин чидай савадлу кас хьуниз килигна, Гьашим Абдуллаевичал Кьасумхуьрел, Кьурагьа, Табасаранда гьукуматдин идарайра гьар жуьредин жавабдар къуллугъар ихтибарна. А ихтибарвал ада гьамиша гьиссна, вичел тапшурмишай везифаяр намуслудаказ кьилизни акъудна. Чирвилер, тежриба хкажиз чалишмиш жезвай адал финансрал гуьзчивал авун ихтибарна.
1935-1936-йисара Гь.Абдуллаев Ленинград шегьерда СССР-дин финансрин министерстводин центральный курсар кIелна хтана. Ам ДАССР-дин Наркомфиндин инспекторвиле кIвалахиз эгечIна. 1938-йисуз Хив райондин финансрин отдел гуьнгуьна тун патал Гьашим Абдуллаевич гьа райондин финансрин отделдин заведующийвиле рекье твазва, гьа са вахтунда Хив райисполкомдин председателдин заместителвилени кIвалахзава. Гь.Абдуллаева 1939-йисалай вичин эхиримжи нефесдалди вич коммунист тирди рикIелай алуднач. Хивда кIвалахдай йисара финотделдинни банкдин патав гвай сифтегьан партийный тешкилатдин секретарни, КПСС-дин ва ВЛКСМ-дин райкомрин пленумрин членни хьана. Гьеле ВЛКСМ-дин жергейра авайла, вичихъ хьайи зирингвал, руьгьдин михьивал ада вири уьмуьрда хвена. Гьавиляй ам Кьиблепатан Дагъустандин саки вири районра кIвалахрал хьана. Гьакъисагъ къуллугъчи тир ам гьина четин тиртIа, гьаниз ракъурзавай.
1937-йисан майдиз И.В.Сталинан къул алаз ганвай грамотада ихьтин гафар кхьенва: “Фяле синифди ва Советрин Союздин вири зегьметчийри ВКП(б)-дин гуьзчивилик кваз кьегьалвилелди дуьньяда сад лагьай Пролетаррин Гьукумат арадал гъизва. Куьн, гьуьрметлу юлдаш Абдуллаев Гьашим, виридан кIвенкIве аваз физва, ви хсуси зегьметдин зарбачивилелди вуна вахъ галаз гуьгъуьна амукьзавай юлдашарни вилик жергейриз ялзава. И баркаллу ва лайихлу зегьметда ви пай екеди я…”.
1942-1943-йисара дяведикай кьиле къакъудзавай дезертирар дагъларани тамара вишералди чуьнуьх хьанвай. ЦIийиз кIвачел акьалтзавай гьукуматдиз хаинвал ийизвай кулакар терг авур къалабулух квай йисара абурухъ галаз женг тухун патал вири районра истребительный батальонар тешкилнавай. Хив райондин батальондин кьиле коммунист Гьашим Абдуллаевич акъвазнавай.
Гаф кватай чкадал Гьашим Абдуллаевич кIвачел акьалдарай адан чIехи стха Манафакайни кьве келима лугьун кутугнава. Манаф бубадини Кьасумхуьруьн районда туьркверинни деникинчийрин хура акъвазун патал тешкилай батальонда женгчи яз иштиракнай. Дяведин йисара ада зегьметдин фронтда иштиракна, окопар эгъуьниз Къизилюртдиз кьван фена, ветегайра бригадирвал авуна, фронт балугърин консервийралди таъминарна. Зи рикIел алама, чун аялар тирла, Манаф бубадив, инкъилаб куьтягь хьайила, вичиз багъишай винтовкадин жида акьалжнавай аса жедай ва гьа вахтарин вакъиайрикай суьгьбетарни ийидай. Абурун кьулан стха Абдуллаев Рамазан, Ленинград душмандикай хуьдайла, контузия хьана хтана, хуьре кечмиш хьана. Абдуллаеврин хизан Ватандиз вафалуди хьана, абуру тарихда лайихлу гел тунва.
1947-1949-йисара Гьашим Абдуллаева кьве йисан курсар кIел хъувуна, финансист-экономиствилин пеше къачуна, ДАССР-дин финансрин Министерстводин аппаратда отделдин начальникдин везифаяр кьиле тухвана. Кар алакьдай, тежрибалу финансист хьуниз килигна, ДАССР-дин финансрин Министерстводин къарардалди Гь.Абдуллаев Дербент шегьердин горфинотделдин начальниквиле рекье туна. Шегьердин финансрин отделдиз регьбервал гун регьят кIвалах тушир, вични — дяведилай гуьгъуьнин йисара. Ам КПСС-дин райкомдин бюродин член, горсоветдин депутат, шегьердин партийный тешкилатдин ревизионный комиссиядин член тир. И кардал бязибуру тажубвални ийидай: и касдиз, вичин кьилин везифайрилай гъейри, икьван общественный кIвалахар кьилиз акъуддай вахт ва къуватар яраб гьинай къвезвайди ятIа лугьудай. «Анжах партия ва комсомол себеб яз, намуслувилелди зегьмет чIугуналди зун и дережайрив агакьна”, — жаваб гудай ада, рикIел хкизва чIехи стхадин хва Абдулла Манафовича.
И макъала кхьидалди вилик Кьасумхуьруьн, Хив районрин ва Дербент шегьердин архиврай цIудралди документар ахтармишнай. Абурай чаз Гьашим Абдуллаеван михьи къамат гуьзгуьдай хьиз аквазва. Гь.Абдуллаеван баркаллу зегьметдиз гьукуматди, партияди, общественностди лайихлу къиметни ганва: 1944-йисан 3-февралдиз СССР-дин финансрин комиссардин къул алай “Отличник финансовой работы” шагьадатнама, РСФСР-дин финансрин министерстводин, профсоюзрин ЦК-дин, ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин патай гьуьрметдин ирид грамота, гьар жуьредин дережайрин 21 медаль, планар ацIурунай гьар жуьре тешкилатрин 25-далайни гзаф грамотаяр, чухсагъулдин чарар, муьжуьд сеферда пулдин премияр. ЦIусад сеферда ам Дербент шегьердин ва райондин советрин депутат хьана. Гьашим Абдуллаевич республикадин ва шегьердин газетрин чинриз финансар дуьз ишлемишуникай, бюджетдикай макъалаяр кхьидай рабкорни тир. Гьина кIвалахнатIани, ада анжах михьи гел туна, вичин пешекарвилин везифаяр намуслудаказ, жавабдарвилелди кьиле тухвана, вичихъ галаз кIвалахай юлдашрин, шегьерэгьлийрин патай лайихлу гьуьрметни авторитет къазанмишна. Ам масабуруз чешне яз къалуриз хьана. Ада вичин нефс вилик кутунач, гьукуматдин хазинадал гъил яргъи авунач, веледриз банкара пулар, багьа машинар, еке дараматарни дачаяр тунач, акси яз, ахьтин планар ацIур тийизвай, гъилел михьи тушир карханайрин кьилер беябуриз хьана, дуьз рехъ кьуна фена. Им 45 йисуз шегьердин финотделдиз регьбервал гайи касди еке жавабдарвал гьиссун я.
Чешнелу инсанди вичин хизанни дуьз рекьяй тухудай адет ава. И адетни ада чIурнач. Гьашим Абдуллаевича гьамиша къуьн-къуьневаз уькIуь-цуру санал дадмишай вичин уьмуьрдин юлдаш, рагьметлу Зумрият бадедихъ галаз санал кьуд гадани кьве руш тербияламишна, виридаз кьилин ва юкьван образование къачудай мумкинвал яратмишна. Лазимани Назира — хуьруьн майишатдин, Максима — радиотехнический институтар куьтягьна, Надира энергетический техникумда кIелна. ЧIехи руш Надията физикадинни математикадин факультет акьалтIарна. Алай вахтунда ДГУ-да кIвалахзава. ГъвечIи руш Гьуьруьята бубадин рехъ давамарна. Алай вахтунда лайихлу пенсияда ава, ял язава. Гьашим Абдуллаевич 71 йисан яшда аваз 1982-йисуз рагьметдиз фена. Ам Дербентда кучукнава.
Гьайиф хьи, рухваярни рагьметдиз фенва. ЧIехи бубадин баркаллу крар адан хтулрини птулри давамарзава.
Гьажи Къазиев,
Дагъустандин лайихлу муаллим, РФ-дин журналистрин Союздин член
