Редакциядиз газет кIелзавайбурун патай и ва я маса месэладин гъавурда тун тIалабзавай чарар мукьвал-мукьвал къвезва. Нубатдин чар чаз АгъастIал-Къазмайрал яшамиш жезвай Абас Мирзебалаевич Абасовалай атанва. “Лезги газетдин” алай йисан 3-нумрада чапнавай макъалада цIийи йисалай транспортдин такьатрилай къачузвай налогриз талукь яз къуватда гьатнавай кьезилвилерикай кхьенва. ТIалабзава и месэладиз талукь яз гегьенш баянар гун ва гьихьтин кьезилвилер къуватда гьатнаватIа, гьадакай лугьун”, — кхьизва ада.
РикIел хкин, 2019-йисан 1-январдилай налогар илитIуниз талукь законодательстводик кутунвай дегишвилер къуватда гьатнава. Гьихьтин дегишвилер кухтунва закондик ва гьикI гьисабда налогдин кьадар? И дегишвилер агьалийрин гегьенш къатариз талукь жедани? Гьихьтин кьезилвилер къуватдай вегьенва ва гьихьтинбур 2019-йисалай кардик кутунва? И ва са жерге маса суалриз жавабар гун чна Федеральный налогрин къуллугъдин Дагъустан Республикада авай Управленидин къуллугъчи, РФ-дин государстводин гражданвилин къуллугъдин 1-классдин советник Р.Мирземегьамедовавай тIалабна. Ада гайи жаваб агъадихъ чапзава.
“Транспортдин налог — им автомобилрин транспортдин, гьакIни цин ва авиациядин транспортдин иесийрилай къачузвай налог я. Идалай вилик транспортдин налогдин чкадал рекьерин налог алайди тир. Транспортдин налогдин кьадар гьисабдай ва ам гудай къайда РФ-дин налогрин кодексдин 28-статьяди тайинарнава.
Къенин юкъуз транспортдин налог жегьилди я, ам датIана гъилелай ийизва, дегишвилер кухтазва. И кар Дагъустан Республикада транспортдин такьатрин кьадар къвердавай гзаф ва, нетижа яз, рекьерин ери, гьал агъуз, усал хьунихъ галаз алакъалу я. Гьавиляй Дагъустан Республикадин “Транспортдин налогдин гьакъиндай” закон (02.12.2002, №39) кардик кутунва.
Налогрин законодательстводик кутунвай ва 2019-йисан эвелдилай башламишна къуватда гьатнавай дегишвилер асул гьисабдай залан пар чIугвадай машинрин (12 тонн ва идалайни артух) иесийриз талукь я.
2019-йисалай 2016-йисан 3-июлдиз кьабулай 249-нумрадин Федеральный законди Россиядин Федерациядин Налогрин кодексдин 361.1-статьядин 2-паюник дегишвилер кухтунва, абур транспортдин налогдин кьадардикай хкудзавай паюнин кьадар (вычет) еке пар чIугвадай — ихтияр ганвай вини кьилин заланвал 12 тонндилай гзаф тир (“Платон”) машинри федеральный важиблувал авай рекьериз гузвай зарардин кьадардиз барабар жедайвал гьисабуниз талукь я.
МасакIа лагьайтIа, и дегишвилер кухтадалди вилик федеральный рекьериз зарар гунай къачузвай налогдин кьадар илитIнавай налогдин кьадардикай хкудзавай ва залан пар чIугвадай — ихтияр ганвай вини кьилин заланвал 12 тонндилай гзаф тир машинрин иесийри гьакъикъатда гузвай транспортдин налогдин кьадар илитIнавайдалай са шумуд сеферда тIимил жезвай, бязи дуьшуьшра лагьайтIа (“Платондай” гузвай пулунин кьадар илитIнавайдалай гзаф тирла), ам гузвач.
Дагъустан Республикадин “Транспортдин налогдин гьакъиндай” закондик гьакIни агьалийриз авай кьезилвилериз талукь дегишвилерни кухтунва. ИкI, 60 йис тамам хьанвай итимри ва 55 йис хьанвай дишегьлийри чпин хсусиятда авай 150 балкIандин къуватдиз барабар гужлу (110,33 кВт) кьезил автомобилрилай, мотоциклийрилай ва мотороллеррилай — са машиндилай — талукь тир ставкадин 50 процентдиз барабар кьадарда аваз налог гун лазим я. (Дагъустан Республикадин 2009-йисан 9-октябрдиз кьабулай 57-нумрадин закон, 2018-йисан 4-октябрдин редакцияда аваз)
И дегишвили кьезилвилерикай менфят къачунин кIвалах асантди ийизва. Гила винидихъ лагьанвай яшдив агакьнавай агьалияр транспортдин налогдиз талукь кьезилвал ишлемишун патал абур пенсионерар тирди тестикьарзавай документарни гваз налогрин органриз атуниз мажбурзавач.
Бюджетдиз налогар яз къвезвай такьатрин кьадар йисалай-суз артух жезва ва абур автомобилрин цIийи рекьер туькIуьруниз харжзава. ИкI, 2015-йисуз республикада транспортдин налог яз — 297,1 миллион манат, 2016-йисуз — 450,1 млн.манат, 2017-йисуз — 612,8 млн.манат ва 2018-йисуз 786,6 миллион манат кIватIнава.
РикIел хкин, залан пар чIугвадай — ихтияр ганвай вини кьилин заланвал 12 тонндилай гзаф тир машинри федеральный рекьериз гузвай зарар эвез хъувун патал 2015-йисалай Россияда “Платон” система кардик кутунай. Къейд ийин, системадиз ганвай “Платон” тIвар “плата за тонны” гафарикай ибарат я. И системадиз гайи гьакъидин кьадар машинрин иесийривай транспортдин налог гудайла, хкуд хъийиз жезвай. 2019-йисалай “Платондин вычет” къуватдай вегьенва. Им акI лагьай гаф я хьи, гила карханайри (тешкилатри) залан пар чIугвадай машинриз, гьакI маса машинризни талукь яз авансдин пулар ва транспортдин налог умуми къайдада гун лазим я. Яни залан пар чIугвадай машинрин иесияр тир карчияр ва маса агьалияр, 2019-йисалай башламишна, гьам “Платондиз” къачузвай гьакъи, гьамни транспортдин налог гуниз мажбур жеда.
КIватIнавай налогрин такьатар, дугъриданни, рекьер ремонт авуниз, цIийи рекьер тухуниз харж ийиз хьайитIа, гьелбетда, им лап хъсан фикир я. Амма адетдин агьалийрин дуланажагъ патал им гьич хийирлу кIвалах жезвач, вучиз лагьайтIа, НДС-дин кьадарни виниз хьанвайди фикирда кьурла, нетижада залан машинри ялзавай парцин къиметар са кьадардин багьаз акъваззава.
Жасмина Саидова
