Гьар жуьре девирра гьар жуьредин пеше­яр машгьур тир. Эгер  алатай асиррин эхир­дай аялри летчикар ва космонавтар хьуникай хияларзавайтIа, алай аямда виридалайни машгьурбурун арада IT-хилен пешекарар, логистар ва маркетологар ава. Гьа са вах­тун­­да эхиримжи йисара  чи уьлкведа чилихъ, мяденрихъ, тIе­биат­дихъ галаз ала­къа­лу  пе­шейрин маш­гьур­вал артух жезва. Шад жедай кар ам я хьи, и рекьерай чирвилер къа­чун ва пе­шекарар хьун  патал  маса регионриз фи­нин лазимвал авач — Дагъустандин государстводин технический университетда вири и хилериз талукь факультетар ва, кьилинди, виниз тир дережадин пешекарар  гьазурдай материальный ва технический база ава.

Къе чаз уьмуьрдин пеше хкягъунин хи­ялрик квай жегьилрин фикир нафтIа­дин, газдин ва тIебиатдихъ галаз алакъалу хьу­нин фа­культетдал ва, кьилди къачур­тIа, ина кардик квай “Мелиорация, чил туь­кIуь­рун ва ка­дастраяр” кафедрадал желб ийиз кIан­зава.

Кафедради пешекарар гьазурунин кIва­лах гьеле 1976-йисалай кьиле тухузва. А чIавуз адан тIварни, везифаярни, гьелбетда, са кьадар маса жуьрединбур тир. Образо­ванидин кьве программадай —  “ТIебиат­ди­кай менфят къачунин кIвалах лазим къайдада таъминарун ва яд ишлемишун” ва “Чил лазим къайдада туькIуь­рун ва кадастраяр” — чир­вилер гунихъ галаз алакъалу яз, 2012-йи­суз адан тIвар дегишарна ва “Мелиорация, чил туькIуь­рун ва кадастраяр” (МзиК) хьана.

Факультетдин и кафедради гьазурзавай пешекаррикай чилер государстводин кадастрдин гьисабда твадай ва и кардихъ галаз алакъалу вири маса кIвалахар тама­мариз жедай, гьакIни мяденар, яд тIе­би­ат­диз зарар тагудайвал ишлемишунин сире­рай кьил акъуддай къуллугъчияр жезва.

ДГТУ-дин МзиК-дин кафедрадин заведующийдин везифаяр тамамарзавай технический  илимрин кандидат Алихан Зербалиевахъ галаз авур суьгьбетдай ма­лум хьайивал, ина чирвилер ва тежриба къачузвай же­гьилар гьар са месэладихъ галаз мукьувай таниш жезва, вуздин ва республикадин общественный уьмуьрда иштиракзава, илимдин мярекатра сифтегьан чкаяр кьазва. Иниз килигна, абур республикада ва Россиядин маса регионрани аш­къидивди кIвалахал кьабулзава.

Илимдин процесс ерилудаказ кьиле тухун патал кафедрадихъ бес кьадар  ау­диторияр, лабораторийрин база, тадаракар ва технический такьатар авазва. Ина ме­ли­о­рациядин ва чил гьялунин, накьв ахтар­­мишунин ва инженервилин геологиядин хи­лериз талукь лабораторияр, насо­сар ва на­сосрин станцияр ава. Анра аспи­рант­ривай ва магистрантривай экспериментальный ахтармишунар кьиле тухуз жезва.­

“Чил лазим къайдада туькIуьрун ва кадастраяр”  рекьяй чирвилер къачунвай  пешекарривай, кьилди къачуртIа, агъадихъ галай хилера кIвалахиз жеда:

—  чилинни эменнидин алакъаяр; чилин ресурсар ва юзан тийидай эменнидин объектар идара ийидай къурулуш; чил ишлемишзавай  мулкар тешкиллудаказ туькIуьрун ва икI мад;

—  гьисаб, кадастрдин къимет гун ва эменнидин объектар регистрация авун; чилин сергьятар тайинарун (межевание); хсусиятчивилин  ихтиярар тайинарун патал кьиле тухузвай кIва­лах; чилерин ва маса эменнидин инвентаризация ва датIана тамамарзавай  ахтармишунар;

—  юзан тийидай эменнидик акатзавай объектрал налог илитIун; чилеринни эменнидин комплексдин хиле риэлторвилин къимет тайинарун  ва меслятар гунин кIвалах.

“ТIебиатдикай менфят къачунин кIва­лах лазим къайдада таъминарун ва яд ишлемишун” рекьяй пешекарривай агъадихъ галай хилера кIвалахиз жеда:

—  гьар жуьредин хуьруьн майи­шат­дин, тамун ва цин фондарин, хуьрерин, индустриядин ва рекреациядин тайинвал авай чилер дигидай целди таъминарун;

—  гьар жуьредин тайинвал авай чилер хуьн, тIебиат ишлемишунин нетижада за­рар ганвай ва чиркинарнавай чилер экологиядин ва экономикадин рекьерай гуьнгуьна хтун;

—  тIебиатдин бедбахтвилерикай хуьн патал мулкар лазим къайдада ­туь­кIуьрун;

—  комплексный тайинвал авай цин майишатдин къурулушар туькIуьрун, цин объектар хуьн ва арадал хкун;

—  хуьрерин чкаяр целди таъминарун.

Вири и месэлаяр къвердавай хциз акъваззавайбур ятIани, и рекьерай  виниз тир де­режадин пешекарар неинки бес кьадарда авач, гьакI абурун игьтияжар йисалай-суз ар­тух жезва. А.Зербалиева къейдзавайвал,  кафедрадин студентриз гьеле кIелунин процесс куьтягь жедалди са жерге карханайри фикир гузва,абур ахтармишзава. Кьилди къа­чуртIа, РД-дин чилерин ва эменнидин алакъайрин министерстводи, РД-да Росреестрдин Управлениди, “Росреестрдин федеральный кадастрдин  палата” ФБУ-дин филиалди, гьакIни РД-дин Минмелиоводхозди, проектный институтри ва масабуру факультетдин выпускникар  гуьзлемишзава.

• Яни вуз акьалтIарнавай жегьил пешекарриз кIвалах жагъурунин месэла четинди жедач, тушни? — суал гана за Алихан Мамалиевичаз.

— Инанмиш я, ваъ. Вучиз лагьайтIа, неинки и идарайра ва карханайра, гьакIни  республикадин вири районра  чилихъ ва ятарихъ галаз алакъалу месэлайрал маш­гъул пешекаррин игьтияж ава, яни чи выпускник­ривай гьам чпин хайи районра, гьамни шегьерра кIвалахиз жеда. Ихтилат кватай чка­дал лугьун, гьатта и мукьва­рани кафедрадин пуд выпускник РД-дин чилерин ва эмен­нидин алакъайрин минис­терствода кIвалахал кьабулнава. ГьакI­ни, пешекарар бес тахьун себеб яз, чи кафедрадиз винидихъ тIварар кьунвай карханайри  цIийикIа гьазур хъувун патал чпин къуллугъчиярни рекье твазва.

• ЦIийика гьазур хъувун патал  бинедин образование  гьихьтин хиленди хьун лазим я?

— Фаркь авач, кIанзавайди анжах высший образование ва пешедал рикI  хьун я. Ам технический яни, гуманитарный яни важиблу туш.

Факультетдик экечIун патал мектеб акьал­тIарзавай жегьилди математикадай (профильный), физикадай ва урус чIалай ЕГЭ-яр вахкун лазим я. Чирвилер гунин про­цесс, вири вузра хьиз,  кьве паюникай иба­рат я: сифтегьан 4 йисуз (заочный къайдада — 5 йисуз) бакалавриатда, гуьгъуьнин 2 йисуз магистратурада кIелда.

Йикъан ва заочный отделенийра студентар гьазурунин кIвалах гьам бюджетдин ва гьамни икьрардин бинедаллаз тамамарзава. 2007-йисалай кафедрада аспирантура ачухнава — ина “Хуьруьн майишат” ва “Чиликай илим” хилерай аспирантар гьазурзава.

Эхирдайни къейд ийин, вуздин амай фа­культетрин хьиз, нафтIадин, газдин ва тIе­­би­ат­дихъ галаз алакъалу хьунин фа­культетдин­ студентризни ина кIел­­завай вахт итижлуди ва менфятлуди хьун патал вири шартIар тешкилнава.

Жасмина Саидова