1975-йисан 20-февралдиз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди гьавадай ийидай гьужумрикай хуьдай кьушунрин югъ — апрелдин кьвед лагьай гьафтедин гьяд — сувар яз тайинарнай. Россиядин Федерациядин Президентди 2006-йисан 31-майдиз и Указдиз къуват хгана ва гьар йисуз чи уьлкведа ПВО-дин кьушунрин югъ къейдзава.

ПВО гаф ван хьайила, адан кьушунрикай ихтилат кватайла, заз лап гьа жуван багъридакай, жуваз лап танишдакай суьгьбет авур кьван шад жеда, гьикI хьи, 1970-йисара зазни ПВО-дин частара Киевдин военный округда къуллугъ авун кьисмет хьана.

Дербент шегьердай 5-майдиз атай чун гьа и юкъуз Махачкъаладин призывдин пунктунай рекье тунай. Грозныйда чахъ чеченвияр ва ингушарни агалт хъувуна. Киевдин областдин Васильков шегьерда авай военный гарнизондиз чун агакьайла, 9-Май тир — Гъалибвилин су­варин югъ. Кьуд пад шад инсанар, военныяр, пайдахар, цуьквер, военный маршар, цава къатиз вандай ва йигиндиз лув гудай самолетар… Аскервилин партал алукIна­вай­тIани, чун инихъ-анихъ ахъайзавачир. Ротадиз агакьайла, чаз суварин тIуьнар гана ва гьа инлай чун аскервилин къуллугъдив гатIунна.

Чи рота алакъадинди тир. Вад вацра телеграфистдин пеше чирна, ахпа чаз чилин кIаник квай центрада дежурство тухудай ихтияр гана. Пара къуватлу радиопередатчикрихъ ацукьна, чна цавай лув гузвай аппаратрин (самолетрин) сигналар кьазвай ва  абурукай дежурстводин чIехидаз  хабар гузвай.

Чи къвалав авиациядин эскадрильяни гвай. Саки гьар юкъуз цавуз самолетар экъечIзавай. Чебни гьихьтинбур — МИГ-ар. Гьа чIавуз МИГ-рин са шумуд жуьре ахтармишзавай. Абуру лув гудай тегьер­диз,  самолетар гъиле-гъил аваз вилерикай цIрадай аламатдиз килигиз амукьдай чун. Гила МИГ-ар куьгьне хьанва. Абурун ериндал СУ-яр ва маса мадни йигин, зарб, къуватлу самолетар арадал гъанва ва абуру чи цавар саламатдиз хуьзва.

ПВО-дин кьушунар арадал атай­далай инихъ 105 йис жезва. Дуьньядин сад лагьай дяведа душ­мандин аэропланрихъ галаз женг чIугунин мураддалди Россиядин империядин Верховный главнокомандующийдин приказдалди 1914-йисан эхирра кьуд тупуникай ибарат кьезил са шумуд батарея тешкилнай. Абуру гьа сифтегьан женгера чпин менфятлувал ва масадалди эвез ийиз тежедай яракь тирди ашкара авунай. Советрин гьукумдини и месэладиз кьетIен фикир гана ва цавай ийидай гьужумрикай хуьдай кьушунар тешкилна.

ПВО-дин кьушунри чпин менфятлувал Ватандин ЧIехи дяведин йи­сара мадни успатна. Иллаки Москва — уьлкведин меркез фашистрин самолетрин бомбайрикай ва артиллериядин гуьллейрикай хуьдайла. Москвадин цава Люфтваффе самолетрин кьадар са шумуд сеферда гзаф тиртIани, абурулай шегьердин кар алай карханайриз, имаратриз гзаф зиян гуз хьаначир. ГьикI лагьайтIа, ПВО-дин кьушунри чпин везифаяр лайихлувилелди кьилиз акъудна.

Дяведилай гуьгъуьниз советрин халкьдин ислягь уьмуьр ва уьлкведин сергьятар хуьн ПВО-дин частар вилик тухун патал гьукуматди кьетIен серенжемар кьабулна. Кьушунар алай аямдин техникадалди, яракьралди таъминарна. Военный училищейра, академийра виниз тир дережадин пешекарар, офицерар гьазурна. И кар алай вахтундани давамарзава.

ПВО-дин кьушунри гьар йисуз уьлкведин гагь са, гагь маса регионда ученияр тешкилзава. Офицеррин, аскеррин вердишвал, душмандин гьужумриз аксивалдай алакьу­нар, ахтармишзава. Мисал яз, 2018-йисуз ученийра 13 агъзурдав агакьна офицерри, аскерри иштиракна, 3,5 агъзур техника ва яракьар ишле­мишна. Лишанар ягъиз, зениткайрин 10500 ракета серфна.

Алай вахтунда ПВО-дин кьушунар автоматламишнавай махсус “Поляна-Д4М1”, “Барнаул-Т” комплексралди, радиолокационный “Ниобий-СВ”, “9С18М1-з” станцийралди, зениткайрин “Бук-МЗ”, “Тор-М2”, “Тор-М2ДТ”, “Верба” комплексралди таъмин я. 2020-йисалди ПВО-дин кьушунрин женгинин мумкинвилер 1,3 сеферда хкаж жеда.

Кьиблепатан военный округдин (ЮВО) хиве уьлкведин Кьиблепатан сергьятар, цавар хуьнин везифа, адан ихтиярда Кеферпатан Кав­­каздин вири регионра кардик квай кьушунар (стратегиядин метлебдин ракетайрин ва космический кьушунар квачиз) ава. НАТО-ди ви­чин базаяр чи уьлкведин сергьятриз мукьва уьлквейра эцигунихъ, Украинада арадал атанвай гьалар ва международный террористрин мурадар фикирда кьуна, эхиримжи йисара ЮВО мадни къуватлу авунва. ЦIийи 4 дивизия, 9 бригада, 22 полк тешкилна. Ракетайрин “Искандер-М” комплексралди таъминарнавай кьве бригадани. Абуруз куьмек яз Каспийдин флотни мягькемарзава, къуватлу ийизва.

ПВО-дин кьушунри гьар юкъуз­, гьар сятда государстводи чпин ­вилик эцигнавай везифаяр ян тагана кьилиз акъудзава. Им чавай, къурху авачиз, кIелиз, зегьмет чIуг­ваз, ял ягъиз яшамиш жеда лагьай­ чIал я.

Нариман Ибрагьимов