( ЧIехи шаирдин 120 йис къейддайла, авур рахунрай )
Макъаладин 1-пай сайтда и ссылкадай кIелиз жеда
( Эхир. Эвел — 5-нумрада )
1937-йис. СтIал Сулейман СССР-дин Верховный Советдиз халкьдин депутатвиле кандидат яз къалурнава. Халкьдин векил, зегьметчийрихъ галаз гуьруьшмиш жез, лезги хуьрера къекъвезва. Гьа са вахтунда а йис вири уьлкве патал залан йисни тир. Чка-чкада гуьзлемишни тавур законсуз гужар авун кьиле физвай. Сулейманан дустарни гзафбур къакъатна. Абуруз “халкьдин душманар”, “буржуазиядин миллетчияр” тIварар гана. Самурский, Коркмасов, Алибег Тахо-Годи ва маса къагьриманар амукьнач. Эффенди Капиев Дагъустандай экъечIна финиз мажбур хьана. Гьа и чIавуз Ломоносов, Сорокин хьтинбур Сулейманавни агатна. Адаз “буржуазиядин миллетчияр” русвагьдай шиирар теснифунин буйругъ гузва. Сулеймана и кар хиве кьунач. Отказна. И кардай ам вични басрухар, къурхуяр гуник акатна. “ГьикI? Гила вуна партиядин тапшуругъ тамамарзавач ман?” Амма Сулеймана яб ганач. “За шиирар жуван рикIин эмирдалди теснифзава. МасакIа завай са цIарни теснифиз жедач”, — жаваб гана ада…
Гьуьлелай акьул дерин тир кас Тарки-Тау дагъдин ценерив гьуьлуьн къерехда кучукнава. Адан фикирар вири Дагъустандикай, Ватандикай, чи партиядикай тир. Гьар са цIарцIин дережани дагъларилай кьакьан тир.
Сулейман кечмиш хьана, амма кьенвач. Ам чи гьар садан рикIе ава, гьар са дагъвидихъ галаз санал ала, ам гьар са халкьдихъ галаз хайи хва хьиз алакъалу я. Ам вири Дагъустандин чIехи абур я. Сулейманан мани гьавиляй давам жезва, рекьин тийир адан авазри цIийи уьмуьр давамарзава, вири вахтара абуру цIийидаказ ван ийида.
Горькийди Дагъустандиз, Сулейманаз кхьенай: “Къуй куь халкьди куьн хуьрай”. Сулеймана чун хвена, чна ам хуьзва. Вири жуьре цIаярай, тIурфанрай экъечIиз, цIуд йисара хуьзва. Виш йисарани икI жеда.
Гьар са дагъвидин кIвални къе Агъа СтIалдихъ, Сулейман-Стальский райондихъ галаз алакъалу я. Чакай рахайтIа, чун, Дагъустандин вири шаирар, Сулейман-Стальский райондай, Агъа СтIалдилай я. Вучиз лагьайтIа, инаг поэзиядин Мекка я. Дагъустандин литературадин Эллада я.
Завай мукьвал-мукьвал, ваз Сулейман акунани лугьуз, хабар кьада. За ам акунач лугьуз рикIивай гьайиф чIугвазва. Гьа са вахтунда завай, вичин сес анжах са лентинал, вични Москва себеб хьана кхьенвай, аламатIани, Сулейман заз акунач, адан ван хьанач лугьуз жезвач. Писателрин съезддал рахай адан сес ама. И сес чаз датIана ван жезва, чи япара ава. Ам поэзиядин сес я. Адаз яб гуз, чна зурба ашукьдин садрани туьхуьн тийидай сесиникай фикирзава.
Сулейман кучукдайла, зун авачир. Амма зи кIвале зун сифте яз шехьна. Им чIехи дерт, еке къакъатун тир. Зи буба, зи рикIел алама, зи кIвал, хизан, хуьр Сулейманахъ галаз кIевелай алакъалу я. Чи кIвалени адан мугьманар хьана лагьана ваъ. А мугьманар чиниз, гьакъикъатдани, адан теклифдалди къвезвай. Им хьайи кар я. Мугьманри чав адан мецелай саламар агакьардай.
Зи бубани адахъ галаз лап кIевелай дустар тир. 1934-йисуз, зи рикIел алама, чи кIвализ бубади, лап багьа савкьат яз, СтIал Сулейманан шииррин ктаб хканай. Адал аламатдин автограф алай: чернилдай кьежирна, илиснавай Сулейманан тупIарин шикил. Эхь, ада кхьидачир, ада лугьудай…
Чи писателрин Союздин кIвале СтIал Сулейманан, Гьамзат ЦIадасадин, АбутIалиб Гъафурован портретар куьрсарнава. Са сеферда жегьил писателрикай — авангардистрикай, вичихъ образование авай, амма хайи чIал рикIелай алатнавай сада, вичиз вич иллаки бегенмиш яз, кьилел тIес алаз, хуруда галстук аваз, чи яшлу писателрикай садавай, зи рикIел алама, халкьдин шаир Юсуп Хаппалаевавай хабар кьуна: “Кьилел хъицикь алай и чубан вуж я”? Юсуп Хаппалаева, гежел вегьин тавуна, за къени а жавабдал гьейранвалзава, а дамахар гвай жегьилдиз лагьана: — “А чубандиз и вун хьтин хипер агъзурар ава…”
Ихьтин жаваб гуниз вичин халкьдин адетрив, яшлу несилрин рекьив, халкьдин тарихдив, руьгьдив, къанажагъдив гьуьрметсуздаказ эгечIзавай гьар са кас лайихлу я. Чна садани масакIа жаваб гунни ийидач.
Гьеле А.Дюмади лагьанай, савадсуз и дагъвийрин ахлакь ва культура савадлувал вилик фенвай европавийрилай хейлин вине ава. Гагь-гагь икIни жедайди я!
Гьамзат ЦIадасади Сулейманаз цIудралди вичин шиирар бахшнава. Гьам адал чан аламаз, гьам кьейидалай кьулухъни. Адан ктабар таржума авуна, биография кхьена. Чаз амай шаиррихъ галаз санал Сулейман хуьнин веси туна. И кардалди за жув бахтлу кас яз гьисабзава.
Зи бахтлувилихъ мад себеб ава. СтIал Сулейманаз вичивай садрани чара тахьай чуьнгуьр авай. Вичин чIалар теснифдайла, адан гъиле а чуьнгуьр жедай. Уьмуьрдин эхирдай ада а чуьнгуьр, ядигар яз, вичин рикI алай дуст ва переводчик Эффенди Капиеваз багъишна. Ма, Эффенди, на и чуьнгуьр гваз, Дагъустандиз мани лугьун давамара. Капиеван кIвале а чуьнгуьр лап багьа ядигар яз хуьзвай.
Зи кIвалени гзаф савкьатар, ядигарар, яргъал уьлквейрай гваз хтай шейэр ава. Амма са шумуд йис идалай вилик Эффенди Капиеван папа, вич Махачкъаладиз атайла, зи кIвализ, лап багьа ядигар яз, Сулеймана Эффендидиз гайи чуьнгуьр гъана. Идалай багьа савкьат зун патал мад бажагьат жеда. Амма за ам жуван кIвале хуьдач. За ам маса жегьил юлдашрив вахкуда. Къуй абуру Сулейманан тIвар, машгьурвал, адан поэзиядин рангар ва гьиссер, авазлувал ва сеслувал виш йисара садалай масадал агакьаррай…
Расул Гьамзатов, Дагъустандин халкьдин шаир
