Уьмуьрдихъ аламатдин кье­тIенвилер, къазанмишунар ава. КIелдайлани, кIва­лах­дайлани, рекье-хуьлени вун гзаф кьадар инсанрихъ галаз таниш жезва. Виридакай ваз я дустар, я хванахваяр, я амадагар жедач. Вуна ви руьгьдин, рикIин тавханайриз сад-кьвед  кьабулда. Бязи ма­къамра акI жеда хьи, сад лагьай сеферда ваз акур, вал гьалтай кас рикIиз хуш жеда. Адахъ галаз мадни гуьруьш хъхьунин мурад гьатда рикIе. Эхирки адакай дустни, хванахвани, амадагни жеда.

Къадимбег  Ильясов  лугьудай кас заз и гуьзел дуьньяда аватIани чидайди тушир. За Гюзеля Гьасановадихъ галаз яратмишдайбурун “Булах” кIватIалдин иштиракчийрин эсеррикай ктаб чапдиз гьазурзавай. Авторар саки тайинарнавай. Гюзеля ваха нубатдин сеферда заз лугьу­да: “Къадимбег Ильясован шиирарни кутадайвал ая ман. Заз адан эсерар пара хуш я. Ам “Одноклассникра” ава, адахъ галаз­ таниш хьухь ва адавай шиирарни къачу”.

Чна яратмишдайбурун кIватIалда жегьилриз гзаф чка гун меслятнавай ва за Къадимбегни жегьилдай кьунвай. Ахпа, сайтдай таниш хьайила, акуна хьи, Къадимбег Ильясов яшар пудкъадалай алатнавай, уьмуьр акунвай, жуьреба-жуьре пешейрай кIвалахнавай ва вичихъ чIехи хизанни авай итим я. Вични Кьурагь райондин Гелхенрин хуьряй я, амма Къайтагъ райондин Дружба хуьре яшамиш жезва.  Ада зал вичин шиирарни агакьарна. Дугъриданни, абур уьмуьрдин яцIарай къачунвайбур, кIелдайдаз таъсирдайбур, рикIел аламукьдайбур, жував веревирдер ийиз тадайбур тир. Касди шииратдин къайдаяр, къанунар, истемишунарни вилив хвенвай. Бес ада икьван гагьда вичикай вучиз хабар гайиди туштIа? Заз адан шиирар “Лезги газетдиз”, “Самур”  журналдиз акъатна акуначир. Гелхенрин хуьре шииратдин дад чизвай,  яратмишунрин бажарагъ авай инсанар авайди чаз малум тир эхир. Шейх Агьмад, Гелхен Мухтар, Мегьамед Камалдинов, Шабан Шабанов, Ражаб Хибиев, Сейфудин Шагьпазов… КилигайтIа, сад мад ава.

Къадимбег Ильясов. Интернетдай чна сада-садаз саламар ганатIани, са бязи месэлайрикай ихтилатар авунатIани, чун дуьздаказ Кьасумхуьрел таниш хьана. Ина “Булах” кIватIалдин иштиракчияр абурун сифте чубарук “Булахдин чешмедал” ктабдихъ галаз танишарзавай ва гележегдин крар веревирдзавай мярекат кьиле фенай. Акунар — гьа чи дерейрин дагъви итимринбур. Къилихар — секинбур, умунбур, лайихлубур. Рахунар — куьруьбур, метлеблубур. ЭгечIунар — инсанвилинбур, итимвилинбур, чешне къачудайбур. Авайвал лугьуда, гьа сифте легьзейрилай чна чун хушдиз кьабулна ва чун халис хванахвайризни элкъвена. Белки, и кардиз чи хуьрер дагъда къуншидал алаз хьуни, адаз чи ва зазни Гелхенрин хуьряй гзаф инсанар чир хьуни таъсирна жеди. Ихьтин михьи, къени, намуслу, рикI-гъилни ачух, улу-бубайрин адетрал амалзавай, милли чIал, лезгивилин тIвар вине кьазвай инсанрихъ галаз дуст хьун жув патал жагъин тийидай савкьат я. Гьавиляй заз Къадимбег Ильясовакай чи газет кIелзавайбурузни чир хьана кIанзава.

— Чи бубаяр лежберар, малдарар тир,- суьгьбетзава Къадимбег Омаровича.- ЧIехи буба Ильясахъ вичин майишат, лапагар, малар, регъвер авай. Омар дахдини бубадин кар давамарна. Гьа са вахтунда адак ашукьвилин кеспини квай. Дахдиз пара дастанар чидай ва хуьруьнвияр адан чуьнгуьрдин гуьзел, ширин сесерихъ, дастанрихъ яб акализ къведай. Я бязи хуьруьнвийри Омар дахдиз чпин кIвалериз теклифдай. Хуьруьз ашукьар атайла, дах абурухъ галаз гьуьжетриз экъечIдай. Гьатта бязи чIавара гъалибвални къазанмишдай. Дахдивай зазни чуьнгуьр ягъиз чир хьана.

Къадимбег пудкъанни ирид йис идалай вилик январдин вацра Гелхенрин хуьре дидедиз хьана. Дагъдин хуьре чIе­хи жезвай аялдиз мишекъат шартIа­рин ва яшайишдин вири четинвилер акуна. Ада дахдиз чIурара, дерейра кIелер­ни, данаярни, лапагарни хуьз, дидедиз адан куьтягь тежедай тапшуру­гъар кьилиз акъудиз куьмекна. Адаз кIвалах­дикай катиз, кьил баштаниз чир хьайиди туш.

1966-йисуз Кьиблепатан Дагъустандин районра залзала хьанай. Гелхенрин хуьруьнвийризни зиянар ганай. Арандиз куьч хьунин месэла къарагъарайла, гелхенвийрикни адан тереф хуьдайбур хьана. Гьатта хуьр кьве патал пай хьана: хуьре акъваззайбур ва куьч жезвайбур. Абуруз гьукуматди вири рекьерай куьмекар гуда лугьузвай эхир. ЧIехибур хьиз, аяларни гьуьжетрик экечIзавай. Вахт секинсузди тир. Хуьруьн школадин 8-класс куьтягьай Къадимбега вич патал хъсан къарар кьабулна — ам Дагъустандин Огни поселокдин трактористар гьазурдай курсариз кIелиз фена. Са йисалай пеше къачур жегьил хуьруьз хъфена ва колхозда кIвалахал акъвазна. Са акьван вахт алатнач, гада Советрин Армиядин жергейриз къуллугъиз тухвана.

Москвада эцигунардайбурун частуна кьве йисуз къуллугъ авур гелхенвиди вичиз устIарвилин цIийи кеспияр — кIвалерин чилера паркет тваз, цлариз сувагъар ягъиз чирна. Аскервилин вахт акваз-такваз акъатна. 1972-йисуз ам Гелхениз ваъ, Къаякент райондин Дружба хуьруьз хтана. Омар дах хизанни галаз гьа и чкадиз куьч хьанвай ва ина кIва­лерни эцигнавай. Гьелбетда, абур вири терефрихъай гьазуриз агакьнавачир. Къадимбега гъилер къакъажна ва кIвалер тамамвилелди куьтягьун патал дахдиз хейлин куьмек гана. Адакай устIарни, фялени хьана.

Армияда чирай киномеханиквилин кеспи адаз цIийи хуьрени герек атана.  Ам культурадин кIвале киномеханиквиле кьабулна. Бинедай милли культурадихъ, искусстводихъ, шииратдихъ майилар авай жегьилди дагъларай куьч хьанвай агьалийриз азад вахт менфятлудаказ, итижлудаказ акъудунин карда вичин алакьунрикай менфят къачуна. Ада кларнет, далдам, чуьнгуьр язавай.  Хуьре ва районда тешкилзавай жуьреба-жуьре мярекатра гьевесдивди иштиракзавай. Артухлама, касди вичиз теклифай агьалийрин мехъеррин межлисарни гурлу ийизвай. Ильясован ихьтин терефар акурла, ам Дружба хуьруьн культурадин кIвалин директорвиле тайинарна.

Дружба — еке хуьр. Иниз Агъул, Дахадаев, Къайтагъ, Табасаран, Кьурагь, Хив районрай 4 агъзурдав агакьна агьалияр куьч хьанвай. Зегьметдиз къабил гзафбуру “Кировский” совхозда кIвалах­завай. Абуру гьар йисуз ципицIрин бул бегьерар битмишарзавай, совхоз республикада кIвенкIвечийрин жергейра гьатнавай. Зегьметчийриз культурадин жигьетдай къуллугъун патал Къадимбег Ильясова ахьтин кIвалах тешкилна хьи, культурадин кIвалин работникар, гьевескарар ракъинин кагьрабаяр кIватI хъийизвай багъларайни, майишатдин гараждайни, саларайни, фермадилайни аквадай. Рабочийрин, малдаррин, механизаторрин гуьгьуьл хкажун патал мукьвал-мукьвал абурун патав концертар гваз фидай. РикI гваз, ашкъидивди кIвалахзавай гелхенвиди хуьре яшамиш жезвай вири жемятдин (даргияр, табасаранар, агъулар, лезгияр, къумукьар…) патай гьуьрмет ва авторитет къазанмишна.

— Эхь, чи хуьр екеди я. Миллетар жуьре­ба-жуьре ятIани, дуствилелди яша­миш жезва, — лугьузва Къадимбег Омаровича. — ЯхцIурни цIуд йисуз чун сад-садаз мукьва хьанва. Хизанар, веледар эвленмиш хьуналди, къавум-къардашвилиз элкъвенва. Вири и йисара заз хуьре миллетчивилиз кьил ягъай, миллет себеб яз къалмакъалдиз акъатай дуьшуьш хьана чидач.

Лугьун лазим я хьи, миллетрин арада дуствал мягькемарунин кардик Къадимбег Ильясовани вичин пай кутуна. Ада гьакI культурадин кIвале фотоаппаратдай шикилар ядайбурун кружокни ачухна ва эхирдай вич михьиз гьа и кеспидал машгъул хьана, директорвилин къуллугъни туна. Ада вичин кIвале махсус кабинет — лаборатория кардик кутунва. Къаякент ва Дербент районрин школаяр куьтягьзавайбурун, аялрин бахчайра авайбурун шикилар язава, абуруз буклетар гьазурзава. УстIардин гъиликай хкатзавай шейэр зазни акуна. Абур пара гуьрчегбур, фикир желбдайбур ва рикIел аламукьдайбур я. Къадимбег Ильясова язавай шикилрай инсанрин къаматни, къилихни, тарифлу ериярни аквазва. Идани адан пешекарвилин устадвилин гьакъиндай шагьидвалзава.

Гила чаз Къадимбега вич шаир хьизни малумарнава. Ша чна кIелин адан цIарар:

Хва кIанзава зи халкьдиз

Халкь сад идай кьил авай.

Хва кIанзава зи халкьдиз

Чи халкь хуьдай гъил авай. 

 

Хва кIанзава зи халкьдиз

Сергьят атIур вил авай.

Хва кIанзава зи халкьдиз

Жуванбурухъ рикI кудай.

* * *

Дидед ширин ванцел ягъай макьамрал

Авур аял кьуьлер ама хуьре зи.

Аял чIавуз къугъвай хуьруьн къванерал,

КьецIил кIвачин гелер ама хуьре зи.

 

Сифте кIани руш атайла гуьруьшдиз,

Санал хьайи сирер ама хуьре зи.

ЭкъечIна зун атанватIан арандиз,

Зи уьмуьрдин гьиссер ама хуьре зи.

Къадимбег Ильясова бегьерлу йисар куьчуьрмишзава. Уьмуьрдин юлдаш Жавагьирахъ галаз вад аял уьмуьрдин дуьзгуьн рекьел акъуднавай бубадин гьар са югъ цIусад хтулди, кьве птулди мадни жанлу ва шадлу ийизва.

Нариман Ибрагьимов