Лезгийрин милли культурада гьеле куьгьне вахтарилай ашукьрин сеняткарвили кьетIен чка кьазва. Маса гзаф халкьарихъ хьиз, чахъни ашукьар хьана, исятдани ава. Амма Кавказдин халкьарин арада “ашукь” гаф машгьур ятIани, бязибуру адан еринда маса гаф ишлемишзава. ТIвар-ван авай алим, “Лезги эдебиятдин тарих” ктабдин автор Гьажи Гашарова кхьизвайвал, ашукьвал яратмишунрин четин жуьрейрикай сад я. Ашукьри чпин жуьреба-жуьре чIаларалди, манийралди жемятдиз акьул — камал, насигьат гузва, инсанрик викIегьвилин гьиссер кутазва.
Сеняткарвиле чпин тIварар машгьур авур ашукьар Абдуллагь, Ягья, Мирим, Абдул, Садуллагь, Ражаб, Нуьсрет, Лукьман, Ширин… халкьдин рикIелай алатдач. Абурун ирс хуьзвай, давамарзавай бажарагълу векилар къенин несилдик квачиз туш. Рагьметлу ашукь Ширинан рухваяр тир Айдуна, Шемшира, Сервана, Симсара, Перваза ва Рамазана бубадин пеше кьунва. Абуру неинки чуьнгуьр, гьакI музыкадин маса алатарни устадвилелди язава.
И мукьвара зун и хизандин чIехи хва – ашукь Айдунахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Халкьдин меденият хуьнин, вилик тухунин рекье агалкьунралди зегьмет чIугвазвай ада авур ихтилатри зун гьейранарна.
Аял вахтар
Айдун Мегьамедов 1968-йисан 27-июндиз Ахцегь райондин Фиярин хуьре тIвар-ван авай ашукь Ширинан хизанда дидедиз хьана. 1986-йисуз Фиярин юкьван мектеб куьтягьна. Гележегдин ашукьди гьеле мектебда амаз гзафни-гзаф музыкадин хилез майилвалзавай. КIвале датIана чIагъан, чуьнгуьр, далдам язавай.
Мектеб куьтягьайдалай кьулухъ, гзаф жегьилри хьиз, Айдунани Фиярин хуьре кардик квай Ф.Энгельсан тIварунихъ галай колхозда са йисуз зегьмет чIугуна. И чIавуз Айдуназ армиядиз эвер гана. 1987-1988-йисара ада мишекъат гьаваяр жедай Вологдада гьавадин дяведин кьушунра чIехи пожарный яз къуллугъна.
— Фиярин агьалийри хипер, малар, балкIанар гзаф хуьзвай, — ихтилатзава хуьруькай ашукьди. – Дяведин четин йисара колхозди женгера авайбуруз еке куьмекар гана. Айдун Шириновича рикIел хкизвайвал, анра адан кIвач хкIун тавур са цIидгемни амач. Фиявийрин колхоз а девирда кIвенкIвечибурукай сад тир. Зегьметкеш инсанри гьакъисагъвилелди кIвалахзавай. 10 аял авай хизан хуьн патал Айдунан диде-бубадини еке зегьметар чIугвазвай. Армиядай хтайдалай кьулухъ писни хъсан чир хьанвай Айдун хизандиз мал-хеб хуьз куьмек гун патал мад хуьруьн колхозда кIвалахал акъваз хъувуна.
Ашукьрин хизан
Ашукь Айдунан ва адан муькуь стхайрин япара гьамиша чуьнгуьрдин ван хьана. Мектебда, хуьре, Ахцегьа ва масанра Мегьамедоврин хизанди концертар гудай.
— КIвале бубади нубатралди чав манияр тамамариз, далдам, чIагъан, чуьнгуьр ягъиз тадай, – аял вахтар рикIел хкиз, ашкъидивди ихтилатзава ашукь Айдуна. – Бубадин патав чуьнгуьр ягъунин, манияр тамамарунин рекьяй чирвилер къачун патал гзаф аялар къведай. Абурукай гзафбуру гележегда и рехъ давамарнач. Амма чи япарай чуьнгуьрдин сесинин ван кими хьанач. Фиярин хуьряй тир машгьур манидар Тарлан Мамедовни сифтедай чи бубадин сухта хьана…
Ашукь Шириназ вичин девирда гзаф четинвилер акуна, фад етим хьана. Ам гъвечIи чIавалай манийрал гзаф рикI алай инсан тир. Садра ам Махачкъалада радиодин идарадиз фенай. Ина ам лезги шаиррихъни писателрихъ галаз таниш хьана. Са кьадар йисарилай ада, Азербайжандин машгьур ашукь Панагьан сухта яз, гьадавай ашукьвилин сирер мадни хъсандиз чирна. Тамам чирвилер къачур Ширин элкъвена Дагъустандиз хтана…
Шаир ва журналист Мердали Жалилова вичин “Фиярикай риваятар” ктабда кхьизвайвал, Ахцегь районда ашукьрин жергедай “Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник” лагьай тIвар сифте яз ашукь Ширина къачуна.
Айдун хизанда чIехи хва, Шемшир адалай кьве йисан гъвечIи я. Алай вахтунда Фиярин СДК-дин директор Сервана, Махачкъалада яшамиш жезвай Симсарани ашукьвилин пеше давамарзава. Фиярин хуьруьн культурадин кIвалин художественный руководитель Первазни музыкант я. Ада музыкадин вири алатар язава! Виридалайни гъвечIи стха Рамазанахъни синтезатор, чIагъан ва чуьнгуьр ядай алакьунар ава.
Аял чIавалай чуьнгуьр ягъиз чир хьайи Айдунакай гележегда халисан ашукь жедайдакай бубадиз чир хьана. Айдун Шириновича рикIел хкизвайвал, армияда къуллугъзавайла, бубади адаз кIвале авай чIагъан ракъурнай. Дагъустандин векилар гзаф авайвиляй ина халисан суварин мярекатар къурмишиз хьана. Айдунан дагъустанви дустарикай сада вичин далдамни ракъуриз тунвай. Чи макьамар, кьуьлер, гьа жергедай яз “Лезгинкани” къалурна виридаз. Абуру тешкилзавай макьамринни кьуьлерин межлисрал вири алтIушзавай.
Дагъдай — арандиз
1993-йисуз Айдун Мегьамедов Мегьарамдхуьруьн райондин Бут-Къазмайрин хуьруьз куьч хьана. Сифтегьан кьве йисуз ада чкадин совхозда кIвалахна. Вичин рикI алай кар ашукьдиз анжах 1995-йисуз жагъана – адакай Мегьарамдхуьруьн райондин медениятдин отделдин манидар хьана. Гьа са вахтунда ада дуьм-дуьз 18 йисуз искусстводин мектебдани чуьнгуьр ягъиз чирунин рекьяй муаллимвиле кIвалахна. 2011-йисалай къенин йикъалди ам Бут-Къазмайрин хуьруьн медениятдин кIвалин директор я. Музыкадин рекьяй тIебии бажарагъ авай пешекарди 2012-йисуз Махачкъалада культурадинни искусстводин колледж агалкьунралди куьтягьна. Ашукь Айдунан хизанда са хва ава. Ада алай вахтунда Грозный шегьерда офицер яз къуллугъзава.
Гьелбетда, ашукь лагьайла, им чуьнгуьрдихъ галаз анжах манияр тамамарзавай инсан лагьай чIал туш. Устад ашукьдихъ са шумуд хиляй алакьунар хьун лазим я: шаирвилин, композиторвилин, музыкантвилин, манидарвилин. Хсуси чIалар ва абуруз кхьенвай манияр авани лагьана хабар кьурла, Айдун Мегьамедова заз вичи кхьенвай са кьадар тебрикдин чIалар авайдакай ва абур шад мярекатра тамамарни ийизвайдакай лагьана.
Агалкьунрилай агалкьунралди
Халис ашукьдиз санал акъвазун чидач. Ам гьамиша шад мярекатра жеда. Манийринни макьамрин конкурсра, фестивалра ва маса мярекатра иштиракунай, гъалиб хьунай Айдун Мегьамедоваз ганвай грамотайрикай, дипломрикай, савкьатрикай ва маса шабагьрикай рахайтIа, абур ашукьдихъ гзаф ава. Ада иштиракай мярекатрикай бязибурун тIварар кьун тавунани жедач…
Айдун Мегьамедова 2003-йисуз ашукьрин манийрин “Нарын-къала” международный фестивалда, 2009-йисуз кьиле фейи лезги манийринни макьамрин “Самурдин зул” мярекатда, 2011-йисуз Азербайжанда кьиле фейи ашукьрин фестивалда РД-дин халкьдин яратмишунрин кIвалин регьберрин теклифдалди иштиракна.
2012-йисуз РД-дин культурадин министерстводи халкьдин яратмишунар, адетдин культура хуьнин ва вилик тухунин карда лайихлувилерай гудай “Дагъустандин руьгь” премия тайинарна. И премиядин сад лагьай лауреат ашукь Айдунакай хьуни адан алакьунрин, агалкьунрин гьакъиндай мад сеферда шагьидвалзава.
Культурадин рекье къазанмишнавай агалкьунриз килигна 2013-йисуз ашукь Айдуназ “РД-дин культурадин лайихлу работник” лагьай тIвар гана. 2015-йисуз республикадин «Хванахвавал» проектда, 2014-йисуз ФЛНКА-ди тешкилай Кукваз Ражабан тIварунихъ галай халкьдин манийрин фестивалда, 2016-йисуз республикадин «Кьурагь дагъларин авазар» фестивалда, гьа и йисуз фольклордин ва адетдин культурадин VII международный фестивалда, Калмыкияда кьиле фейи “Жангьаран невейрин чилел дуьньядин эпосар” международный фестивалда, 2017-йисуз «Дербент – цивилизацийрин рекьерин хев» милли культурайрин форум-фестивалда, са шумуд сеферда Дербентда кьиле фейи халкьдин манийрин “Мани лагь, ашукь” мярекатда иштиракна.
2017-йисуз Айдун Мегьамедов Ахцегьа кьиле фейи “Лезги сес-2017” конкурс-фестивалда гъалиб хьана. 2018-йисуз ада милли манийрин “Куьредин ярар”, ватанпересвилин манийрин республикадин “Дагъустан – чи умуми кIвал” Уфа шегьерда кьиле фейи Вирироссиядин халкьдин яратмишунрин фестивалра, 2014-йисуз Дагъустандин искусстводин “Зи Дагъустан” конкурс-фестивалда иштиракна.
2015-йисуз Парижда, ЮНЕСКО-дин кIвале, Дербентдин 2000 йисан юбилейдиз талукь яз концерт ва халкьдин яратмишунрин выставка тешкилнай. И мярекатда Дагъустандин культурадин министрдин ва маса вилик-кьилик квай векилрин дестедик кваз лезгийрикай ашукь Айдуна ва адан регьбервилик квай фольклордин “Самурдин сесер” коллективди иштиракна. Са гафуналди, чи машгьур ашукьди парижвияр “Лезгинка” макьамдалди ва чуьнгуьрдин маса авазралдини манийралди гьейранарна.
Гаф кватай чкадал лугьун хьи, ватанэгьлиди халкьдин манияр Москвада, Элистада, Ставрополда, Нальчикда кьиле фейи мярекатрани устадвилелди тамамарна.
Мел-мехъер гурлу ийиз…
Фестивалра, конкурсра иштиракунилай ва хуьруьн культурадин кIвалин директорвилин везифаяр кьилиз акъудунилай гъейри, Айдун Шириновича неинки чи республикадинни уьлкведин, гьакI чи ватанэгьлийрин теклифдалди Къазахстанда, Украинада, Азербайжанда ва маса уьлквейрани лезги мехъеррик, межлисрик иштиракзава.
Ам халкьдин эдебиятдал, художественный эсеррал гзаф рикI алай инсан я. Гьавиляй адан кабинетда чи писателринни шаиррин самбар ктабар ава. Кьве томдикай ибарат тир “Дагъустандин халкьдин яратмишунар” ктабда ва Азербайжанда чапдай акъатзавай “Макьамрин алем” журналда Айдун Мегьамедован ашукьвилин устадвиликай ва тешкилатчивилин алакьунрикай макъалаяр кхьенва.
Культурадин кIвал ва “Самурдин сесер”
Бут-Къазмайрин культурадин кIвалин директор хьайидалай кьулухъ Айдун Мегьамедова са куьруь вахтунда ина еке дегишвилер тунва. И идарадин дарамат дуьзгуьн кIалубдиз хкунин месэладиз сифтени-сифте фикир гана. Алай вахтунда ихьтин гуьрчег, михьи культурадин кIвал маса хуьрера бажагьат ава. Медениятдин мескендиз кIвачин къапар хтIунна физва. Ватанпересди ремонтдин кIвалахарни вичин хсуси такьатрихъ кьилиз акъуднава, герек тир тадаракарни маса къачунва.
Директорвиле тайинарадалай кьулухъ ада хуьруьн администрациядин кьил Рафик Урдухановахъ галаз сифте яз концерт тешкилна. 2011-йисуз “Самурдин сесер” тIвар алай фольклордин дестени арадал гъана. И сеняткар дестеди жуьреба-жуьре фестивалра, Яран суварин, “Шарвилидин” шад мярекатра агалкьунралди иштиракзава.
Дараматда ахьтин къулайвилер тешкилнава хьи, аниз гьахьай инсан сифтедай пагь атIана амукьунни мумкин я. СДК-да агьалийри азад вахтунда чпин рикI аладардай зал ва ктабхана кардик ква.
Ашукьдин мурад
Алай девирдин ашукьрин искусстводикай рахадайла, А.Мегьамедова вичин фикирдик квай са важиблу месэладикай ихтилатна. Амни ашукьвилин ирс, бинеяр хуьнихъ, къвезмай несилрив агакьарун ва чпихъ бажарагъни гьевес авай жегьилриз ашукьвилин сирер чирун патал Дагъустанда ашукьрин кIвал кардик кутунин чарасузвилихъ галаз алакъалуди я. Ашукь Айдуназ гележегда ашукьвилин сеняткарвал квахьуникай игьтият ава.
— Жегьилриз чуьнгуьр ягъунин, чпин устадвал хкажунин рекьяй гьамиша куьмек герек жезвайди я. Алакьунар авай жегьил ашукьар майдандиз акъатзава, амма абуруз дуьз рехъ къалурдай, ашукьвилин сенятвиликай чирвилер гудай чка авач. Мисал яз, Азербайжанда, Калмыкияда ашукьриз талукь маканар кардик ква. Абурувай жуьреба-жуьре мярекатар, конкурсар тухуз жезва, — лугьузва ада. – Гьукуматди чинани медениятдин и хилез гзаф фикир, куьмекар гана кIандай.
Айдун Мегьамедова гзаф жегьилриз чуьнгуьр ягъиз чирзава. ИкI, адан патав Кьасумхуьрелай, Махачкъаладай, Рутул ва Ахцегь районрайни жегьилар къвезва. Ашукьди суьгьбетзавайвал, алай вахтунда Мегьарамдхуьруьн райондин Советский хуьруьн мектебда муаллим яз кIвалахзавай Эсфира Хаспулатовадихъ ашукьдин бажарагъ ава. Ада хъсандиз чуьнгуьрни язава, маниярни тамамарзава, вичи чIаларни кхьизва.
Халисан ашукьрин десте майдандиз акъудунин ниятдалди Айдун Мегьамедова ашукьрин кIвал арадал гъун патал алахъунар ийизва. Мукьвара ада и месэла райондин ва РД-дин халкьдин яратмишунрин кIвалин вилик эцигна. Къарагъарнавай месэладал кIукI атун патал ашукьди алахъунар мадни давамарда.
Къуй чи машгьур устаддин экуь ниятар кьилиз акъатрай, адахъ мадни чIехи агалкьунар хьурай!
Куругъли Ферзалиев
