Гьар са инсандиз вичин бахт, гележегдин динжвални къулайвал, гьелбетда, веледар хьана, абур ферлибур яз чIехи авуна, уьмуьрдин шегьредал акъудна, яшлу хьайила, веледри чпиз къайгъударвал авунай аквазва. Аял авай кIвал базар, авачирди азар я, лагьанва халкьдин мисалда. Аялрин ката-калтугунин,хъуьруьнрин шад сесерин ван авачир кIвале пашманвилин гьиссери агъавалда, диде-бубадин вилерани сефилвал жеда.Гьар са инсандиз вичин бахт, гележегдин динжвални къулайвал, гьелбетда, веледар хьана, абур ферлибур яз чIехи авуна, уьмуьрдин шегьредал акъудна, яшлу хьайила, веледри чпиз къайгъударвал авунай аквазва. Аял авай кIвал базар, авачирди азар я, лагьанва халкьдин мисалда. Аялрин ката-калтугунин,хъуьруьнрин шад сесерин ван авачир кIвале пашманвилин гьиссери агъавалда, диде-бубадин вилерани сефилвал жеда.Гьикьван дишегьлияр, дидевилин бахт гьисс ийиз тахьана, текдиз амукьзава. Абурун уьмуьр гележегдихъ умуд авачирди, рикIе пашманвал авайди жезва. Амма алай девирда медицинади йигиндаказ виликди камар къачузва, цIийи-цIийи дарманар, алай аямдин цIийи технологияр арадал атанва. И кар себеб яз аялар тежезвай дишегьлийриз РД-дин ГБУ-дин хизандин сагъламвал хуьдай ва репродукциядин (РЦОЗСиР) центрада кардик квай куьмекдин репродукциядин технологийрин ВРТ отделенида экстракорпоральный (ЭКО) жуьреда маяламишунин дидевилин бахт аквадай мумкинвал гузва. И мукьвара зун ВРТ-дин отделенидин заведующий  Муминат  Арсеновна  Хархаровадихъ  галаз гуьруьшмиш хьана ва адан вилик са шумуд суал эцигна.§ Дагъустанда куьмекдай репродукциядин технологийрин  отделение  кардик  кваз  гьикьван вахт я? — Отделение 2010-йисалай ачухнава. Амма 2013-йисалди экстракорпоральный жуьреда маяламишун патал отделение лазим тир  алай аямдин тадаракралди таъмин тушир, — башламишна ада вичин суьгьбет. — Духтурар эвленмиш хьанвайбуруз аялар тахьунин азарар сагъарунал ва вини дережадин медицинадин куьмекдин игьтияж  авайбуруз ЭКО авун патал Москвадин, Санкт-Петербургдин ВРТ-дин клиникайриз рекье тваз гьазурунал машгъул тир.2012-2013-йисара ВРТ-дин отделение ЭКО-дин процедура авун патал лазим тир вири тадаракралди дуьзмишна ва республикадин хизандин сагъламвал хуьдай центрадин бинедаллаз ВРТ-дин отделениди вичин кIвалах тамамвилелди кьиле тухуз башламишна. 2013-йисуз ВРТ-дин отделение ОМС-дин (обязательное медицинское страхование) къурулушдик кутуна. И карди Дагъустандин агьалийриз ЭКО-дин процедура пулсуздаказ ОМС-дин такьатрин гьисабдай ийидай мумкинвал гана. § Дагъустанда ВРТ-дин гьихьтин жуьреяр ишлемишзава? — Отделенида вири жуьреяр ишлемишзава — экстракорпоральный (ЭКО), ИКСИ процедуради маядин са клетка аваз хьайитIани, кIвачел залан жедай мумкинвал гузва. Мадни криоконсервациядин жуьреди маядин продукт ва эмбрионар адетдин куьмекдалди муркIада туна хуьзва. ГьакIни куьмекдин хетчинг технологиядалди яшар хьанвай дишегьлийрин арада кIвачел залан жезвайбурун кьадар артухариз жезва. § Дагъустанда ЭКО-дал вуж машгъул я? — Чи отделение Дагъустанда ЭКО ийизвай тек сад я.  Отделенидихъ вичин сад хьанвай команда ава. Ина 7 кас акушер-гинекологри кIвалахзава. Абурукай пуд касди ЭКО-дин операцияр ийизва. Кьуд кас жегьил пешекарар я. Чи штатда уролог-андролог, узиолог, анестезиолог, реаниматолог, медицинадин юкьван пешекарар ва статист ава. § 2016-йисуз шумуд дишегьлидиз ЭКО-дин процедура авуна ва шумуд дишегьли кIвачел залан хьана? — 2016-йисуз пуд виш пациентдиз ЭКО-дин процедураяр ОМС-дин такьатрин гьисабдалди, яни пулсуздаказ, 47 процедура хсуси такьатрин гьисабдай авуна ва 127 дишегьли кIвачел залан хьана. § Гьар йисуз Дагъустанда ЭКО-дин куьмекдалди шумуд аял гъилиз къвезва? — 2013-йисуз ЭКО-дин куьмекдалди сифте са руш аял дуьньядал атана. Вири санлай гьа йисуз 13 дишегьлидиз 17 аял хьана (сада 2 аял, кьвед лагьайда 3 аял санал хана). 2014-йисуз 29 аял, 2015-йисуз 75 аял, алатай 2016-йисуз 64 аял дуьньядал атана. Абурун арада кьвед-пуд аялар хьайибурни ава. Къенин йикъалди 180 аял хьанва. 72 дишегьли гьеле кIвачел залан яз ама, абурузни аялар къе-пака жеда. § ЭКО-дихъ агалкьун хьун  квелай  аслу я?- ЭКО-дин нетижаяр гзаф делилрилай аслу я.Сифтени-сифте чир хьун лазим я, ЭКО виридаз куьмек гудай суьгьуьрдин таблетка туш. Чна жуьреба-жуьре диагнозар авай пациентрихъ галаз кIвалахзава. ЭКО-дин процедура ийидалди вилик чна пациентар дикъетдивди ахтармишзава, бедендик квай са бязи нукьсанар сагъар хъувуни ЭКО-дин нетижаяр хъсанбур ва сагълам аял хьуниз мумкинвал гузва. КIвачел залан хьун эмбрионрин еридилайни гзаф аслу я, абур гьикьван ери авайбур хьайитIа, кIвачелни гьакьван фад залан жеда. ЭКО-дин нетижаяр хъсанбур хьунихъ пациентар процедурадиз гьазурзавай ва ам кьиле тухузвай духтуррин пешекарвилихъни еке метлеб ава.Чи отделенидин духтурри Москвадин ва Санкт-Петербургдин чIехи клиникайрилай гъейри дуьньядин вини дережадин клиникайрани чпин пешекарвилин дережа хкажзава. Гьа икI, эхиримжи пуд йисуз чи духтурар Англияда, Данияда, Чехияда, Францияда, Италияда, Японияда стажировкада хьана. ЭКО-дин нетижаяр мадни клиника алай аямдин технологийралди таъминарунилайни гзаф аслу я. 2013-йисуз ВРТ-дин отделение бюджетдин ва бюджетдинбур тушир такьатарин гьисабдай медицинадин цIийи алатралди тадаракламиш хъувуна. И карди репрадуктолог духтурриз алай аямдин вири жуьреяр ишлемишдай мумкинвал гузва. Вири и крарилай ЭКО-клиникадин агалкьун, дишегьли кIвачел залан хьунин процент аслу я.§ ЭКО авун патал направление гьикI къачуда?- Чи отделенида ахтармиш тавур пациентри ЭКО-дин процедура гъил акакь тийидайди ва ам пулсуздаказ авун мумкин туширди яз гьисабзава. Сад лагьайди, заз Дагъустандин агьалийриз ЭКО-дин процедура пулсуздаказ ОМС-дин такьатрин гьисабдай ийизвайди лугьуз кIанзава.ВОЗ-дин (Всемирная организация здравоохранения) рекомендацияди къалурзавайвал, аялар тахьунин гьар гьи жуьре хьайитIани, сагъарунин маса къайдаяр ишлемишунилай ЭКО-дин куьмекдалди кIвачел залан хьунин якъинвал гзаф я. ЭКО авуниз гьазурвал акун патал эвленмиш хьанвайбурувай чеб яшамиш жезвай чкадин медицинадин идарайра, дишегьлийрин консультацийра,  Дербентдин, Хасавюртдин хизан планламишдай ва репродукциядин районрин уртах центрайра Россиядин здравоохраненидин министерстводин истемишунрихъ галаз кьадайвал ахтармишун кьиле тухуз жеда. Я тахьайтIа, чи центрадин ВРТ-дин отделенидин духтуррин патав атана, ЭКО-диз гьазурвал акваз жеда. Пациентар ахтармишайдалай гуьгъуьниз акушер-гинекологди медицинадин документрай выписка туькIуьрзава ва ам РЦОЗСиР-дин центрада авай духтуррин комиссиядив ахтармишун патал вугузва. Комиссияди разивилин къарар акъудайла, эвленмиш хьанвайбурун документар авай пакет РД-дин здравоохраненидин министерстводиз рекье твазва. Пациентдикай информация, министерстводин сайтда номер (шифр) гана, электронный гуьзлемишдай листиник кутазва. Центрадин сайтда www.repro-dag.ru ОМС-дикай информациядин разделда ЭКО-дин процедура авун гуьзлемишдай электронный версия ава. Пациентривай и разделдай чпин учирдал гуьзчивал ийиз жеда. Гуьзетунин чарче комиссия хьайи вахт ва ЭКО-дин процедура ийидай тахминан вахт къалурнава.§ ЭКО авун патал эвленмиш хьун чарасуз яни.- Ахьтин чарасузвал авач. Эвленмиш хьанвай ва я тахьанвай итимдизни папаз, чпин разивални аваз, куьмекчи репродуктивный технология ишлемишдай ихтияр ава.§ Яшариз ва аялар аваз хьуниз килигна,           ЭКО авун патал са гьихьтин ятIани сергьятвилер авани.- ЭКО авун патал биологический яшар ва аялрин кьадар сергьят туш. Процедурадин нетижаяр пациентдин яшарилай аслу я. Ам  гьикьван жегьилди яз хьайитIа, ЭКО-дин агалкьунни гьакьван гзаф я. Центрадин статистикадал асаслу яз, 35 йис яшара авай дишегьлияр кIвачел фад залан жеда.§ ЭКО — авун патал учирда гьикьван вахтунда хьун герек я?- Комиссия хьайидалай кьулухъ гуьзлемишунин вахт 2-4 варз я. Ам эвленмиш хьанвайбур гьазур ва клиникада кIвалах гзаф хьунилай аслу я. Чун пациентриз процедура жезмай кьван фад ийиз чалишмиш жезва.§ ЭКО-дин процедура жуван хсуси такьатрин гьисабдай ийиз хьайитIа, са процедурадин къимет гьикьван я?- ЭКО-дин процедурадин къимет 150 агъзурдалай 200 агъзур манатдал кьван я. Къиметар виридаз сад хьтинбур туш, гьикI лагьайтIа, гармонрин кьадар хкягъун, яргъалди стимуляция авун жуьреба жуьре я.§ Бязибуру ЭКО-дин процедурадилай гуьгъуьниз жезвай аялар зайифбур жезва лугьузва.  Дуьз яни.- Им ягъалмишвал я. Аялдин азардинни ЭКО-дин процедурадин арада са жуьрединни алакъа авайди туш. Аял кIуьд вацра лазим тир къайдада дидедин бедендик жезва. Адан сагъламвилин гьалдиз дидедикай акатнавай гьар гьихьтин хьайитIани инфекцияди таъсир авун мумкин я. Патологияр кIвачел залан хьанвай дишегьлийризни жеда. Аялдин сагъламвал са жуьредани ЭКО-дихъ галаз алакъалу туш.Гьар са духтур-гинекологдин мурад республикада аялар хунин кьадар гзафарун, пешекарри къуватар сад авуна, ЭКО-программадин менфятлувал хкажун, агьалийриз и процедурадикай малуматар гун хъсанарун я. Гьар са эвленмиш хьанвай, аялар тежедай диагноз эцигнавай пациентриз, гьатта республикадин лап яргъа районра яшамиш жезвайбурузни, духтурри чпиз куьмек гана, ЭКО-дин центрадиз рекье твадайди ва государстводини финансрин рекьяй куьмек гудайди чир хьун лазим я.Гьурметлу Муминат Арсеновна, куь кIвалах Дидевилин бахт ачухун хьтин гзаф важиблу ва виридан эрзиман мурад тир кардихъ галаз алакъалу я, Куьн пара сагърай! Къуй куь патав куьмек кIанз къвезвайбурун кIвалерани бицIекрин куркуррин хьтин хъуьруьнринни ката-калтугунин ванци агъавалдайвал хьурай. Дидевилин бахтуникай садни магьрум яз амукь тавурай!

Надият Велиева