Республикадин профсоюзрин къуллугъчи Асланов Салман Мустафаевич. Ада ва хизанди и йикъара ли­­шанлу, баркаллу пуд вакъиа къейдна. Жанлу уьмуьрдин 80 йис, гьа­­къисагъ зегьметдин 60 йис ва уьмуьрдин юлдаш Зумрият Исмаиловнадихъ галаз санал яшамиш хьунин 60 йис — “Брильянтдин ме­хъер”. Ихьтин бахтар тек-бир инсанриз гузвайди я. Вири квелай гатIун­най? Бакудин балугърин промышленностдин техникум куьтягьна хтанвай Салман Дагъустандин Ог­нидин школа-интернат акьал­тIар­­навай Зумриятал эвленмиш хьана.

Лежбер, чубан, дилавар суьгьбетчи, хпежви Мустафадин хва, аялвал зулуматдин дяведин йисарал ацалтай кас. Ам 1938-йисуз ди­дедиз хьана. Адаз регьятвилер акурди туш.Гьар са агалкьун, гьар са къазанмишун вичин хсуси жафа­далди арадал гъана. Гишинвилизни, мекьивилизни, гзаф кьадардин четинвилеризни дурум гана.

Бакудиз, вич авай «Каспрыб­хоздиз» кIвалахиз хъфей Салмана са вацралай кIвализ чар рахкурна: «…Пара гьуьрметлу дах, яъ, стха­яр­, зун армиядиз тухванва, Свердловск шегьердиз акъатнава.­ Лу­­гьузвай­вал, зун ина пуд йисуз амукь­да… Су­саз кIелиз кIанзавай­ди я, за квевай тIалабзава, адан рехъ атIу­мир…»

АтIанач рехъ чIехибуру. Зумрият свас Дагъустандин мединститутдик экечIна. 1962-йисуз армиядай хтай Салман Дагъустандин балугъчивилин трестда мастер-технологвилин къуллугъдал тайинарна. Гьа ина зегьметни чIугваз, хпежвиди Москвадин Вирисоюздин недай-хъвадай шейэрин институтдин экономикадин факультетни акьалтIар­на. Гуьгъуьнлай ада «Дагрыба» объединенида экономиствилин, плановый отделдин начальниквилин, ахпа “Главдагестанводстройдин” управленида зегьметдинни мажибрин отделдин начальниквилин везифаяр кьилиз акъудна.

1985-йисалай ада вичин рехъ республикадин профсоюзрихъ галаз алакъалу авуна. Республикадин государстводин идарайрин ва яша­йиш­дин рекьяй къуллугъдай работникрин профсоюзрин рескомдин председатель А.Агьмедова адал фи­­­нансрин, экономикадин месэлаяр ихтибарна ва къени ада вичин ве­зифаяр ян тагана тамамар­зава. Гьа­къисагъвилелди ва бе­гьер­лувилел­ди кIвалахунай С.Ас­лановаз “Зегь­метдин ветеран”, “Гьа­къисагъ зегьметдай”, “Россиядин профсоюзрин 100 йис” медалар, “Профсоюзрин вилик лайихлувилерай” знак, хейлин гьуьрметдин грамотаяр ганва­.

— Къе гзафбур профсоюзрикай къана рахазва, абуру са карни хъийизмач лугьузва. Гьакъикъатда гьикI я?- жузазва чна Салман Мустафаевичавай.

— Лугьуз вуч хьайитIани жеда, амма гьакъикъат масад я. Гьелбетда, Советрин девирда профсоюзрин хиве хейлин везифаяр авай. Общество дегиш хьунихъ галаз ала­­къалу яз профсоюзрин кIва­лах­дани дегишвилер гьатна. Амма лугьун лазим я хьи, профсоюзрин хиве кьилин везифа — зегьметчидин тереф ва адан ихтиярар хуьн — ама,- ра­хазва вичин саягъда хъуьтуьлдиз Салман Мустафаевич.- Чна зегьметдин икьрарар, коллективрин договорар кутIунуниз, мажибар гунин къайдаяр хъсанаруниз, Зегьметдин законодательство дуьздаказ кьилиз акъудунал гуьзчивал тухуниз куьмекзава. Госидарайрин ва яшайишдин рекьяй къуллугъдай организацийрин работникрин профсоюз вичин къурулушрал гьалтайла, чIехиди ва муракабди я. Вучиз лагьайтIа адак са шумуд хилен, ми­нистерстводин, ведомстводин къул­лугъчияр акатзава. Санлай къачурла, чи профсоюзда 1 милли­ондилай гзаф членар ава. Да­гъус­танда — 16 агъзур кас. Гьарна ви­чин адетдиз элкъвенвай къайдаяр, вердишвилерни ава. Виринра Зегьметдин законодательстводал амал авун патал чна бегьерлу кIва­лах ту­хузва. Чи къуллугъчияр республикадин вири районриз, шегьерриз командировкайриз физва, госидараяр виринра ава эхир, анра профсоюздин кIвалах хъсанариз, гьахъ-гьисабар ийиз куьмек гузва. Профсоюздин къуллугъчияр чирвилер хка­жунал, законра твазвай дегишвилер чирунал желбзава, и рекьяй тешкилнавай курсара абуруз лекцияр кIелзава.

— Жуьреба-жуьре ведомст­войрихъ галаз икьрарар кутIуну­нал гьалтайла куь реском чешне яз къалурзава.

— Эхь, ам гьакI я. Алай вахтунда республикада 14 хилен ва 40-далай виниз территориальный икьрарар  кардик ква. Ида чи профсоюзрин къуллугъчийрин 75 процент тешкилзава. Къейд авун лазим я хьи, 2000-йисуз абур авайди 3 тир. Гьелбетда, масабуруз чирвал гун патал жуваз  абурулай хейлин гзаф чир хьана кIанда. Зун са шумуд се­ферда Москвадиз, пудра Россиядин профсоюзрин работникрихъ галаз къецепатан уьлквейриз фена ва анра профсоюзрин кIвалах тешкилнавай гьаларихъ галаз таниш хьана, чирвилер хкажна.

Чун арада аваз кьабулзавай икьрарри коллективра зегьметдин алакъаяр пайгардик кутазва, зегьметдин гьакъиндай законодательстводал ва нормативный маса актарал амалдай мумкинвал гузва. Авайвал лагьайтIа, Зегьметдин кодексди кIвалахзавай гьар са кас социальный заминвилералди таъминарзава. Хилен соглашениди ва зегьметдин икьрарди чаз гьар са коллективда зегьметдин гьакъиндай закон тамамвилелди ишлемишдай мумкинвал гузва. Яни кIва­лахзавайбуруз шартIар тешкилдай, зегьмет хуьдай, мажибдал алава пулар эхцигдай ва мсб.

— Къецепатан уьлквейрин профсоюзар и рекьяй квелди тафаватлу жезва?

— Къецепатан уьлквейрин профсоюзри кьве везифа кьилиз акъудзава: кIвалахзавайбурун мажибар хкажун ва зегьметдин шартIар хъсанарун. Ана гьисабзава хьи, эгер касдив лийихлу, вижевай мажиб агакьзаватIа, вичиз талукь амай ме­сэлаяр ада вичи гьялда. Чина ма­жи­бар гъвечIибур я ва гьавиляй яша­йишдин, сагъламвал хъсанар хъувунин, курортриз, санаторийриз фидай путевкайрин месэлаяр винел акьалтзава, яни чи инсанри гьа и рекьерай чпиз профсоюзри куьмек гун истемишзава. ИкI хьайила, профсоюзри неинки зегьметчийрин ихтиярар хвена кIанда, гьакI карханаяр, идараяр, майишатар экономикадин жигьетдай вилик тухунин карда жавабдарвални гьиссун герек я.

— Заз ван хьайивал, куь профсоюздиз гьахьайди гъиле-гъил аваз страховатни ийизвалда.

— Эхь, им гьакъикъат я. Чи профсоюздин ЦК-ди работникар кIва­­лахдин вахтунда кьилел къведай хаталу дуьшуьшрикай хуьн патал страховатзава. Эгер 2004-йисуз страховкадин кьадар 10 агъзур манат тир­тIа, къе ам 45 агъзурдав агакь­нава.

— Куь профсоюзди работникриз гьихьтин кьезилвилер гузва?

— Чна чи хилен работникриз куротриз фидай путевкаяр къимет 45 ва абурун хизанриз 20 процентдин агъузарна гузва. Производствода хер-кьацI хьайила 2,5 агъзур ма­натдилай 10 агъзур манатдив агакьна пулдин куьмек гузва. Жегьилриз ме­хъерардайла, сифтегьан аял хьайила, школадиз рекье твадайла куьмекдин гъил яргъи ийизва. Чкадин профсоюздин организациядин теклифдалди, ведомстводин ва государстводин наградаяр гун патал къалурзава. Яшайишдин хейлин маса месэлаяр гьялдайлани чи патай абурув куьмек агакьзава.

Нариман Ибрагьимов