НАРИМАН САМУРОВАН — 80 ЙИС
Мифни гьакъикъат
Прометей дуьньядин мифологияда Чилел инсанар патал цIай (чимивал, экв) гъайи гъуц яз гьисабзава. Маса гъуцариз и кар хуш хьанач, чIехи гъуц Зевсан эмирдалди ам “дуьньядин а кьиле” кьакьан рагарик кукIурна, лекьре кIуф ягъиз, тIуьнин жаза ганалда. Амма цIай кIани пагьливан Геракла ам азадна…
Гьар гьикI хьанатIани, Прометеян кьегьалвал вири инсаният мичIивиликай, цаварилай аслувиликай азад авунихъ, Чилел уьмуьрди цуьк акъудунихъ галаз алакъалу ийизва. Чилинвийри авур бязи кьегьалвилер къейддайлани, абур Прометеяхъ галаз гекъигзава. Дуьшуьшдин карни туш. Чна вичин 80 йисан юбилей къейдзавай ялавлу публицист, писатель, общественно-политический деятель Нариман Самуров (Гьажиев) чидай хейлин ксари ам гьа мифрик, махарик квай Прометеяв гекъигзава.
Зи вилик ада 2013-йисуз Махачкъалада, “Мавел” чапханада акъуднавай “Прометей прикован к Дагестану” (“Прометей Дагъустандик кукIурнава”) ктаб ква. Автордин саки вири эсерар хьиз, и ктабни гьар сад гъавурда акьадай фасагьат урус чIалалди кхьенва. Ана Прометеян образ дуьньядин литературада, искусствода гьикьван машгьур ятIа, анализ ганва. Чав агакьнавай эсер къадим грекрин драматург Эсхила кхьенвай “Дагъдик кукIурнавай Прометей” трагедия яз гьисабзава. Нариман Самурова вичин кьилин фикир гьа месэладиз ганва. Прометей кукIурай къая чи чилел — Лезгистанда ава, амни Шалбуз дагъдин къаяйрикай сад я. Къванциз элкъвенвай Прометеян суьрет-кIалуб…
Куьне лугьуда, им къундарма я. Амма адахъ тIебиатдай аквазвай ва тарихда амазмай шагьидвилер гала. Ихьтин кьатIунар авай автор адетдинди яни бес?!
Руьгьдин аршар
Нариман Самурован къелемдикай кIелдайбуру гьакьван гьевеслувилелди кьабулнавай “Женнетдин ичер”, “Гъетерин югъ”, “Ахцегьрин къеле”, “Шар-Эли-халкьдин пачагь” повестар, “Цавун мискIин — Уранлер”, “Низамидин хазина” романар, лезги чIалал кхьенвай цIудралди шиирар, публицистикадин макъалаяр, очеркар хкатнава.
Пешекар журналистдин кьисметдиз ва яратмишунриз къимет гуналди, Дагъустандин халкьдин писатель Мегьамед-Расул Расулова “Ахцегьрин къеле” ктабдин (Махачкъала, ДКИ, 2002) сифте гафуна кхьенва: “Гьина кIвалахнатIани, Наримана вичин тIварцIин манадиз — (“викIегьвал”, фарс чIалан гаф) вафалувал хвена. Гьавиляйни акьалтIай лишанлу кар ам я хьи, вичин цIийи эсерни ада чи игит хва Шамилан девирда Кавказда кьиле фейи азадвилин женгериз талукьарна кхьенва”.
Къейдна кIанда: Мегьамед-Расулни Нариман Самуров сад-садаз ухшар къилихрин дустар тир. “Уранлер” романдикай М.-Расула лагьанва: “Дагъустандин ктабрин издательствода урус ва милли чIаларал прозадинни шииратдин бажарагълу тIимил ктабар акъатнавач, са вахтарилай абуруз лайихлу къиметни гуда. Тарихдин гьакъикъи материал художественный рекьелди къалурунин, жуьреба-жуьре халкьарин ва уьлквейрин векилрин-ктабда ганвай суьретрин, игитрин милли къилихар дериндай ачухунин, Дагъустандин надир уьмуьрдин рикIел аламукьдай шикилар арадал гъунин устадвилел гьалтайла, Н.Самурован цIийи романди а эсеррин арада кьетIен чка кьазва”.
Аквазвайвал, им гъвечIи къейд туш. Нубатдин “Низамидин хазина” роман акъатайла (2014-йис), зи рикIел аламайвал, адан тираж лап са куьруь вахтунда куьтягь хьанай. Н.Самурова, садавайни инкар ийиз тежедайвал, художественный такьатрин куьмекдалди дуьньядиз машгьур классикдин диб, дувулар Дагъустандай, Лезгистандай, Ахцегь ва ЦIахур дерейрай тирди субутнавай. Кьилин алат яз шаирдин чав агакьнавай эсеррикай менфят къачунва. Им, зи фикирдалди, дугъриданни, гьа Прометеяз хас викIегьвал я…
Регьбервилин важарар
Чи халкьдиз Нариман Гьажиевич писателдилай артух хъсан тешкилатчи, бажарагълу регьбер, общественно-политический деятель хьиз чида.
Дугъриданни, гзаф йисара комсомолдин ва партиядин регьбервал гудай къуллугърал хьайи, ДАССР-дин Верховный Советдин, гуьгъуьнлай РД-дин Халкьдин Собранидин депутат, РД-дин Гьукуматда отделдин заведующий хьайи ам, лезгийриз хьиз, Дагъустандин амай халкьаризни хъсандиз чида.
Идалайни артух, жегьил йисара, Ростовдин госуниверситетдин журналистикадин факультет акьалтIарайдалай кьулухъ, са шумуд йисуз ада республикадин кьилин газетра жавабдар къуллугъар бегьемарна. Инай ам Москвадиз, ВПШ-диз фенай. Хтана, партийный кIвалахал алаз, ам тефей пIипI чи республикада бажагьат ама.
Журналистикадизни ам вичин руьгьди, рикIи, уьмуьрдал ашукьвили ялна. Ада уьлкведин шахтара кIвалахна, гьуьлерин дяведин авиацияда къуллугъна. Виринра адав гьеле гьа вахтара ручка, блокнот, фотоаппарат, чарасуз затIар хьиз, жедай. И руьгьни адак вичи кIелай Ахцегьрин 1-нумрадин школада тарсар ва тербия гайи Аливерди Абутрабович Аливердиева ва масабуру кутурдал шак алач. Ахцегьа хана, чIехи хьайи савадлу касдикай художник, писатель, журналист, философ, багъманчи, женгчи тахьана бажагьат амукьда…
Нариман Гьажиевича регьбервилин — гьакъикъи Прометейвилин алакьунар ада вич хайиди тир Ахцегь район идара ийидай йисара къалурна жеди. А йисара журналиствилин рекьери зазни чи кьегьал хва мукьувай аквадай, районда жезвай дегишвилерикай кхьидай мумкинвал гана.
За кьатIайвал, а йисара Ахцегь район (адак Докъузпарани кумай) экономикадинни культурадин, яшайишдинни спортдин, медицинадин, образованидин — саки вири хилерай виликрай такур хьтин еришралди вилик фена. Сад-кьве мисал гъин. Ахцегьа сифте яз аскIан буйдин, къалиндиз кутунвай ичеринни чуьхверрин багъларин майданар артух хьана. Ахцегьрин ичерин тариф СССР-дин вири пипIериз чкIанвай.
Салан майваяр, иллаки келемарни картуфар битмишарунин цIийи къайдаяр кардик акатна. Гьар са гектардин бегьерлувал 1,5-2 сеферда артух хьана. А тежрибайрикай Нариман Гьажиевича методикадин ктабар кхьена, халкьдиз раижна. Чавни гума.
Хуьруьн чкада малдарвилин хел тамамвилелди электрикламишна, гъилин крар механизмайралди эвезна.
А йисара Мамалиев Къардаша регьбервалзавай “Заря” совхоздин малдаррин крарикай Къучагърин хуьруьн кьилихъ галай гатун яйлахдай, “Лекьерин патав” кьил гана, за очеркар кхьенай. А кьакьанриз электрикдин экв, машиндин рехъ акъуднавай. Малдарар патал чими цин гьамамар кардик кутунвай. КIвалахзавайбур вири жегьилар, чIехи пайни чи вузрин студентар тир! Ихьтин фермаяр “Агасиевский”, маса совхозрани авай.
Виридалайни чIехи кIвалах, зи фикирдалди, Нариман Гьажиевича вичи проектар туькIуьрна, чилер дигидай цин къаналар арадал гъунихъ галаз алакъалу я. А чIавуз Луткунрин хуьруьн патав гвай “ЧIуьгьер” тIвар алай гуьнейриз турбайра аваз яд акъуднавай. Женнетдин багълар гьана хьанвай! “Цуругъ-КьакIар” цин къанал са шумудра гегьеншарна.
Ахцегь вацIалай Гъурун кIамал кьван акъудай цин къаналди Чеперин хуьруьн кIаник квай вири майданар багълариз элкъуьрдай мумкинвал ганай.
“Миграгъ-Мискискар”, “Миграгъ-Къаракуьре” къаналрин бинеяр арадал гъайидини Нариман Гьажиевич Гьажиев я. Лекьери лув гузвай чкайрай вич-вичиз авахьна фидай яд тухунин фикиррихъ галаз парабур рази жезвачир, иллаки чи вини мертебайра. Амма Наримана а кар субутна! Къе а къаналри Докъузпарадин цик квай чилерин майданар 2-3 сеферда артухарнава!
Н.Гьажиеван девирда Ахцегьа чкадин хаммал гьялдай са шумуд цех, емишрикай консервиярдай цIийи завод эцигнай. Гьайиф, “перестройщикри” гьабурузни инад кьуна. Гьихьтин тадаракар ракьарай маса гана, багъларин тарар кудай кIарасриз элкъуьрна…
Нариман Гьажиева Самур вацIун цикай Лезгистандин чилер патал хийир къачунин вичин махсус план туькIуьрнавай. Ана неинки яд Самурдин дагъларин гирвейрилай Кьурагь дередиз, анай Хивдиз, Сулейман-Стальский, Табасаран, Дербент районриз акъудиз хьунин шартIар ва мумкинвилер къалурнавай, гьа са чIавуз вацIал са шумуд гъвечIи ГЭС-ни эцигиз жедайди къалурнавай. Гьайиф хьи, “перестройщикриз” и планарни кьилиз акъудун серф яз акунач. Агакьнач абурун акьул а кьакьанвилив…
Гьиссерин севт
Гьажиев Нариман заз еке мугьманперес, дустарал рикI алай кас, иллаки яратмишдай инсанрал ашукьди яз гзаф мярекатра акуна. Агъцегьрин 2500 йисан юбилей-гурлу сувар кьиле тухун, хейлин маса суваррал (Цуькверин, Чубанрин, Аскеррин дидейрин, Багъманчийрин йикъар ва икI мадни) чан гъун адан тIварцIихъ галаз артух алакъалу я.
Нариман Гьажиевича чIехи лирик Шихнесир Къафлановаз, сатирик Жамидиназ, ахцегьви вири гьикаятчийризни шаирриз, культурадин хиле кIвалахзавай вири женгчийриз лап рикIивай гьуьрметдай. Хейлин ксарал лайихлу тIварарни атана: Жамал Шефиев, Ашукь Ширин, Рубаба-Ханум Къурбанова, Цуьквера Мамедова, Эмирбег Эмирбегов, Эслихан Агъаева, Гьемдуллагь Бабаев, Гьасанагъа Мурсалов, Алуван Шагьэмирова, мад ва мад илгьамлу ксар — перванаяр зи рикIел къвезва.
Нариман Самуров чIалан рекьяйни халисан арифдар я. Ада лезги къадим хейлин гафарин тарихар ахтармишна, дуьздал акъудна. Лугьун бес я, Египетдин феръанвандин руш Нефертити масад ваъ, къадим лезгийрин тайифайрикай, и тIварни лезги чIалан “Михьи нефес” мана тирди тестикьарна. Нефер тIвар алай гадаярни рушар чахъ гилани ава…
Мердали Жалилов
* * *
Къе вичин 80 йисан юбилей къейдзавайла, чи дустунин ва амадагдин кефияр са акьван хъсанзавач лугьузва. Амма чаз Прометеян руьгь квай хцин 90, 100 йисан юбилеярни къейддай мумкинвал хьана кIанзава.
Къелемдаш я, къагьриман я,
Яр-дуст акун эрзиман я,
Гьар келима са дарман я,
ТIвар Самуров Нариман я.
Гьикьван къешенг цIарар ава!
КIелез хивен нурар ава!
Шарвилид шив, пурар ава!
Душман тергдай турар ава!..
Сагърай чи хва — Ватанперес!
Ахлакьдин дагъ — Вижданперес!
Ви баркаллу юбилей тебрикзавай
“Лезги газетдин” редакциядин коллектив.
