Табасаранрин бажарагълу шаир, писатель-публицист, общественный деятель, юстициядин отставкада авай полковник, РД-дин лайихлу юрист, СССР-дин халкьдин контролдин отличник Багъир Ражабович Ражабован тIвар чи республикада гзафбуруз чида. Вичин 85 йисан юбилей ада гуьгьуьлар шад, руьгьдай кIубан яз къаршиламишна. Гьамиша хьиз, ада намус, буржи, лайихлувал вине кьазва, ихьтин ерияр, гьиссер сифте чкадал эцигзава.
Бубадикай фад магьрум хьана, хизанда аялрикай виридалайни чIехиди яз, ам вири крара дидедиз куьмекар гуз чалишмиш жедай. Ругуд йиса авай гадади колхоздин балкIанар хуьдай, хъуьтIуьз алерраллаз никIериз фитер тухудай.
КIуьд лагьай классдал къведалди Багъира Дербентда И.Сталинан тIварунихъ галай школа-интернатда кIелна. Ина ам интернатдин советдин председателвиле хкяна. Директордин патав гвай ученикрин и тешкилатдихъ гегьенш векилвилер ва ихтиярар авай. 9-классда кIелдайла, комсомолдин райкомдин техсекретарвални ийиз хьана. са акьван вахт алатнач – Багъир комсомолдин райкомдин бюродин членвилени хкяна.
Къастунал кIеви тирвиляй Б.Ражабовалай партийный, журналиствилин ва юриствилин рекьерай кьилин образование къачуз алакьна. ВЛКСМ-дин райкомдин секретарвиле, райгазетдин редакторвиле, партиядин райкомдин сакретардин куьмекчивиле кIвалахна. Редакторни яз, партийно-государственный, ахпа халкьдин контролдин комитетдин председателдин заместителдин везифаярни тамамариз хьана. Адаз СССР-дин халкьдин контролдин отличник лагьай тIвар гана.
Багъир Ражабовичан яратмишунринни гражданвилин фикирар арадал атунин карда ам табасаранрин литературадин бине эцигдайбурукай сад тир бажарагълу шаир, писатель ва драматург Манаф Шамхалован мукьвади хьуни важиблу роль къугъвана. М.Шамхалова адакай гележегда халис шаир-гражданин жедайди кьатIана ва виликди финин, тамамвилихъ агакьунин карда куьмек гуз хьана.
Гьеле школада кIелзавай йисара Багъира вичин сифте шиирар, очеркар, макъалаяр-райгазетда, ахпа литальманахрани саналди тир кIватIалра чапнай. Адан шииратдинни прозадин кIуьд ктаб, публицистикадин вишералди макъалаяр ва очеркар акъатна.
ЦIийивилерихъ къекъуьн, зегьмет чIугунин еке бажарагъ, рикIин ачухвал, дуьзвал, авайди чинал лугьун — ибур Б.Ражабован къилихрин асул лишанрикай я. Гьина кIвалахнатIани, ада хъсан гел туна. ИкI, комсомолдин Хив райкомдин секретарь тирла, Б.Ражабова адан кIвалахдик неинки цIийивал, жанлувал кутуна, гьакIни рикIелай алуднавай, амма менфятлу тир жуьрейризни рехъ ачух хъувуна. Райгазетда сатирадин выпуск кардик кутуна. Гьа и йисара райондин комсомолрини жегьилри ВЛКСМ-дин обкомдин гъиляй-гъилиз къведай Яру Пайдах кьве сеферда къачун дуьшуьшдин кар тушир.
Райгазетдин редактор тирла, Б.Ражабова адан кIвалах дибдай дегишарна, печатдин орган кесерлу алатдиз элкъуьрна, авторрин активдин кIвалах жанлу авуна. Редакция куьгьне дараматда авай. Субботникар, мелер тешкилиз, цIийиди эцигна, адан материально-технический база хъсанарна.
1974-йисуз Багъиран шииррин сад лагьай кIватIал (“Ветерок”) акъатна, ахпа — “Зори”. Абурун гуьгъуьналлаз — “Рассвет”, “Завещание”, “Завет”, “Заря жизни”, 1985-йисуз — “Уьмуьрдин жигъиррай” повестдин сад лагьай пай, са йисалай — кьвед лагьай пайни. Шаирдин сифте шииррикай бязибур, урус чIалаз таржума авуна, Дагъустандин жегьил шаиррин “Горный поток” ва “Счастье трудных дорог” кIватIалра гьатнава.
Багъир Ражабовича Дагъустандин юстициядин министерствода жемятдихъ галаз алакъадин, халкьдин майишатда пропагандадин кIвалах тухунин отделдин начальниквиле кIвалахай вахт адан яратмишунрин ва общественный уьмуьрда кьетIенди хьана лугьуз жеда. И кIвалахдихъ галаз санал ада контролвал авунин везифаярни кьилиз акъудзавай. Б.Ражабова кьил кутуналди, правовой пропагандадин рекьяй координационно-методический совет тешкилнай. Ам халкьдин гегьенш къатарив правовой чирвилер агакьарзавай къайдаяр хуьдай органрин работникрин бригададин кьиле жедай.
Дагъустандин халкьдин шаир Муталиб Митарова Багъир Ражабован жемиятдинни политикадин ва яратмишунрин кIвалахрал рикIин сидкьидай гьейранвалдай. Шаирдин 70 йисаз талукьарнавай вичин макъалада М.Митарова кхьенай: “…Б.Ражабов республикадин коммунистический организациядин башчийрикай, партия арадал хкуник кьил кутур дестедин активистрикай сад тир. Ада партиядин жергейрин михьивал патал къад йисалайни гзаф вахтунда женг чIугуна…
И гафарин тереф хуьналди, алава хъийиз кIанзава хьи, Багъир Ражабовичан гзаф эсеррин лирический игит дуьньяда, уьлкведа кьиле физвай гзаф вакъиайри дериндай фикирлу авунвай, адетдин инсанрин кьисмет къайгъусуз тушир, халкьарин арада дуствал мягькемарунихъ ялзавай, руьгьдин жумартвилиз гьуьрметзавай инсан яз хьун дуьшуьшдин кар туш.
Б.Багъирован сифте ктабда “Халича” тIвар алай шиир чапнава. Ана ада гам-халича хразвай табасаранкайрин устадвал, абурун гъилерин гзаф гуьрчег халича СССР-дин Верховный Советдиз пишкешайди къалурнава.
Шаирдин 2010-йисуз “Даггосиздатда” акъатай “Тайна чести” романди иллаки екез ван авуна. Ам Жигер Мажвадни Калук Мирзе кьиле авай табасаранрин ополченцийри персерин къизилбашрин аксина XVIII лагьай асирда тухвай гзаф йисарин, ивияр экъичай, миллет азад ийидай женгерин вакъиайриз бахшнава.
Уьмуьрда, общество вилик финин карда садлагьана хьайи еке дегишвилериз килиг тавуна, Багъир Ражабович вичин фикирар, принципар дегишар тавур, намуслу, михьи, буржидиз вафалу чIехи ватанперес яз амукьна. ИкI, къалабулухар, шулугъар квай, алашбулашдин 90-йисара чна вичел дамахзавай чIехи, къудратлу держава чукIурунин къурху авайла, Б.Ражабова “Советская Россия” газетда “Пусть осенит нас отвага отцов” кьил ганвай макъала чапна (1991-йисан август). Ана ялавлу ватанпересди жезвай еке мусибатдин, бедбахтвилин гьакъиндай тагькимарзавай, уьлкве барбатIунин вилик пад кьуниз эвер гузвай. Гьа йисан 20-августдиз гьа газетда уьлкведа конституционный къайда тун патал дуьзгуьн серенжемар кьабулунин тереф хуьзвай адан телеграммани чапнавай.
2013-йисуз “Дагкнигиздатда” Б.Ражабован “Со светом нового дня” роман акъатна.
Багъир Ражабовичан лайихлувилер такуна амукьнач. Адаз ДАССР-дин Верховный Советдин, КПСС-дин Обкомдин Гьуьрметдин грамотаяр, Госсоветдин 1996-йисан 21-августдин Указдалди “РД-дин лайихлу юрист” лагьай тIвар гана. Ам СССР-дин халкьдин контролдин отличник (1967-йис тир. Россиядин писателрин ва журналистрин союзрин член тир Б.Ражабов гьакIни государстводин ва партийный 12 шабагьдин, медалрин ва хурудал гьалддай знакрин, М.Ю.Лермонтован медални галай “Недаром помнит вся Россия” дипломдин сагьиб я.
Халис, ялавлу ватанперес, 30 йисалай гзаф вахтунда Махачкъалада яшамиш жезвай ва кIвалахзавай Б.Ражабов вичин багъри ерийривай садрани яргъа хьанач, гьам шад, гьам пашман йикъара анрал кьил чIугваз хъфизва. Са кьадар яшаризни килиг тавуна, камаллу агъсакъал — кIубан, адан руьгь мягькем я. Къуй адахъ мягькем сагъламвал, яратмишунра мадни агалкьунар хьурай! Алатай йисуз табасаран халкьдин Агъсакъалрин советди Б.Ражабован “Тайна чести” роман литературадинни искусстводин рекьяй республикадин премия гун патал къалурун дуьшуьшдин кар туш. За ва гзаф ярар-дустарини и къарардин тереф хуьзва, табасаранрин чIехи бажарагъ республикадин кесерлу премиядин сагьиб хьунал чна екез шадвалда.
Мегьамед Гьасанов,
ДГПУ-дин тарихдин кафедрадин заведующий, профессор
