Им инсанвал, ягь-намус, къанажагъ ва мергьяматлувал законрилайни къанунрилай вини дережада кьаз хьайи Ватандин ЧIехи дяведин йисара Кьурагь райондин КIутIларин хуьре хьайи кар я.
Бубаш дах (адаз хуьруьнвийри ва чирхчирри гьуьрметдивди гьакI лугьудай), мецелай рахазва, рахадайла, ш,с,ф сесер акахьзава, урус гафарин гъавурда гьатзавач лугьуз Дальневосточный фронтдай, комиссоватна, вичин хайи хуьруьз рекье хтунвай. КIвалахунал, мукьва-кьилийрал, чирхчиррал рикI алайди хьуниз килигна, КIутIларин “Правда” колхоздин руководстводи адал майишатдин складдин заведующийвал ихтибарнавай. И къуллугъ ада кар чиз кьиле тухузвай. (КIирийрин хуьряй тир рагьметлу писатель Къази Къазиеван “ЧIурун паб” повестдин кьилин герой Хардалан прототип (чешне) гьа Бубаш дах я. Адан алакьунрикай и повестда хъсандиз кхьенва)
Са юкъуз, колхоздин кIвалахал галатна, юргъун хьанваз, са вил ахвар ийида лагьана, айвандин кьилевай тапчандал ярх хьанвай ам вар гатазвай ванци ахварай авудна. Вар ахъайна, адаз варз хьтин чин алай, цавун вили тагъ хьтин вилер авай, гьуьруь-пери хьтин гуьрчег дишегьли акъвазнаваз акуна. “Чан стха, Бубашдах куьн яни?”; — хабар кьуна мугьманди. “Эхь, чан дахдин, ам зун я”, — жаваб гана Бубаш дахди.
“Чан Бубаш дах, цаварал — Аллагь, чилерал — вун. Заз са куьмек ая. Зун, ийир-тийир хьана, кенефдин кьил квахьайла, ви патав акъатнавайди я. Зун куь къунши Ахцегь райондин Хкемрин хуьряй, тIвар Алванат я. Зи юлдаш немсерин фашистрихъ галаз дяведа ава. Зи мидадда акьадай маса кас авач. Гьавиляй зун куь патав акъатнавайди я. Зи аялар гишила ава. Абуруз суьрсет патал са тIимил мух, къуьл, гьажибугъда авани, кIанзава заз”, минетна Алваната.
ИкI рахадайла, адан “вили лифрен хьтин» вилерал акьалтай накъвар акурла, Бубаш дахдиз кьагьур атана, вилериз нагъв хъиткьинна, лугьудай гаф жагъин тийиз амукьна. Бес амукьични, вилик квай юкъуз Кьурагьай райкомдин сад лагьай секретарь Ибадуллагь Керимов вич атана, са грамм техилни масанихъ ийимир, лап кIеве гьатай хизанриз килограммралди вичи ахъайда, лагьана, складдин ракIариз муьгьуьр (печать) яна хъфенвай.
“За и кесибдин гишила авай аялрикай гьикIин? Жуван аялриз гудай чIиргъин ийидай хъчарихъ фенвай кайвани Сунаханумакай гьикIин? Дяведин вахтунин лап кIеви законрикай гьикIин? Колхоздин седриди ва райкомдин сад лагьай секретарди ганвай тапшуругърикай гьикIин?” — лугьуз, кьилиз агъзур суал къвез-хъфиз хьана. Эхирни Бубаш дахди вичи вич гьиле кьуна, кIваляй куьлегарни къачуна, Алванатахъ галаз складдин дараматдихъ еримишна. Мукьуфдивди райкомдин секретардин печать алай чар алудна, вичин дафтардин юкьва туна, складдин ракIар ачухна, мугьмандиз складдин юкьвал аламай куьлуь къуьлуьн гьамбар къалурна. “Амай техил гьа им я, эгер и къуьлуькай кими хьайитIа, зун дустагъда твада. Вазни ихьтин чIуру кIвалах кIан жемир, завай ви тIалабун кьилиз акъудиз жедач”, — лагьана, гаф атIана. Къуьлуьн гьамбар акур Алванатан чиниз гатфарин марфадилай гуьгъуьниз арадал къведай хважамжамдин рангар къвез-хъфиз хьана. Адан гьал Бубаш дахдини кьатIана. Алваната лагьайтIа, складчидихъ элкъвена, икI лагьана: “Техил гвачиз зун инай хъфидач. ХъфейтIани, зун зи аяларни гваз мад куь патав хкведа”.
Чара атIай Бубаш дахди Алванат вичин кIвализ хутахна, вилик суфра, чай-шекер эцигна, вичин ихтилат давамарна: “Я чан бах, ибур лезгийрин къуччагь хва КIири Буба кьейи КIутIлар я. Эгер абуруз за ваз техил гайиди чир хьайитIа, абуру зунни гьакI рекьида. Ваз зун язух ша, вун атайвал хъвач”, — меслят къалурна.
Амма Алванат вичин къастунилай элячIнач хьи, элячIнач. “А кIвалах садазни чир жедач. Зун техил гваз Хкемиз, садазни чир тавуна, йифиз хъфида”, — лагьана, Бубаш дах инанмишарна. Маса рехъ амукь тавур Бубашдах, югъ хурушум хьайила, мад складдиз хъфена, тапракдиз са рипе къуьл вегьена, сивни кутIунна, Алванатан вилик эцигна. КIвалах туькIвена, шад хьайи дишегьлидин чин Бубаш дахдиз “хъуьрезвай варз хьиз” акуна. “Чан дахдин, колхоздин кассадиз издаватна кIанзавай пулни вав гвач, гьавайда къуьл маса гана лагьана, зунни хуьруьн кенчийри айиб тавурай”, — лагьана, ада Алванатан яру некьийриз ухшар пIузарриз илисна са темен гана. Шад хьайи Алванатани элкъвена Бубаш дахдин хъуькъвез темен хгана. И вахтунда хуьруьн тIвар-ван авай фитнекар, иблис Куьреди, складдин акьалнавай, ракIарин арадай килигиз, абурун гафарихъ яб акална, гьа и юкъуз абурун арада хьайи суьгьбет Бубаш дахдин уьмуьрдин юлдаш Сунаханумав ва партиядин Кьурагь райкомдин секретардив агакьарна.
Сунаханума вичин итимдин кьилел туьгьметдин гафарикай цIайни ялавар хъувуна. Ажугъламиш хьайи Ибадуллагь Керимова милициядин начальникдиз зенг авуна, КIутIлиз силисчи ракъуриз туна. Бубаш дахдилай социалистический хсусият тар-мар авуна лугьуз дело къарагъарна, райондин халкьдин суддиз рекье туна. Райондин прокурор Аслан Салигьова суддал Бубаш дахдиз 5 йисалай 8 йисалди кар атIунин теклиф гана.
Вичиз эхиримжи гаф хгайла, Бубаш дахди, суддихъ элкъвена, икI лагьана: “Жанаби судья! Жанаби прокурор! За авунвай са чIуру кIвалахни авач. Фронтовикдин хизан за гишила кьиникай къутармишна. За са темендихъ са рипе къуьл гана. Эгер квекай сад зи чкадал алайди тиртIа, Алванатаз гайи са темендай куьне са рипе ваъ, вири склад гьадав вахкудай… Жанаби судья! Эгер ваз зун, дугъриданни, дустагъда ацукьариз кIанзаватIа, заз кьван кар зи кайвани Сунаханумазни гана, гьамни зун са камерада ацукьардайвал ая. ТахьайтIа, зун галачиз, адан язух я”, — лагьана.
И гафарин ван хьайи суддин залдавайбуру вирида, сад хьиз кIвачел къарагъна, капар яна.
СтIалдилай тир чи райондин судья хьайи Нияз Бутаева, ихьтин камаллу кас чавай дустагъдиз ракъуриз жедач, лагьана, Бубаш дах гьахъардай приговор акъуднай. Халкьдин арада лагьайтIа, къени сиверай-сивериз фидай “Са темендихъ са рипе къуьл гайи Бубаш” лугьудай къаравили амукьна.
Фахрудин Мирзоев
