Тек са Аллагь гъалатI жедач дуьньяда
Ва тарихдин шагьид хьайи гуьзгуьни…
( Жуван дафтардай )
Ингье зун гуьзгуьдай килигзава. Заз жув, са кIусни дегиш тушиз, авайвал аквазва: грекрин хьтин нер, лацу спелар, илисна тванвай чуру, пелелай чIар фенвай кьил — вири — гьа авайвал. Еке аламат туш, амма са мус ятIа гьамни аламат тир. Ихьтин вахтара тарихдин гуьзгуьдикай рахун кутугнаваз аквазва заз, вучиз лагьайтIа зи ихтилатдин, веревирдерин юкьван тар асиррин гуьзгуьдикайни вакъиайрикай арадиз атанва.
Зун я алим туш, я тарихчи. Жергедин муаллим я. ЯтIани, заз тарихдин са месэла, гьуьрметлу “Лезги газет” кIелзавай ватанэгьлияр, квехъ галаз тупIалай ийиз кIанзава.
Тарихдин гуьзгуьди чун фикиррик кутазва. Ахьтин фикир-рикай сад чи литературадин векилрихъ галаз алакъалу я.
Зун тажубарзавайди эдебиятдин классикрин девирар тайинарун патал чи алимри, критикри, литературоведри ийизвай веревирдер я. Бязи вахтара абур чеб-чпизни акси экъечIзавай. И арада абурун рекъемар фад-фад дегиш жезва, чебни — гьар жуьре. Жувни ахьтин чкадал къвезва хьи, гуя а рекъемрив алимри кьуьл ийиз тазва. Иллаки Етим Эминан хайи ва кечмиш хьайи йисариз и кар талукь я.
Интернетда къалурнавайвал, Е.Эминан уьмуьр 16 касди ахтармишнава. Абурук шаирдин мукьва-кьилиярни акатзава. Месела, алатай йисарин Дагъустандин литературадин альманахра, Р.Гьайдарова, Г.Корабельникова шаирдин уьмуьрдин йисар 1816 -1878, М.Гьажиева, А.Агъаева, Ф.Вагьабо-вади — 1838 -1878, гьа Ф. Вагьабовади, Гъ.Садыкъиди — 1834-1884, мад гьа Ф.Вагьабовадини Гъ.Садыкъиди, Къ.Акимова ва мукьвабуру — 1838 -1884, Гь.Гашарова ва А.Гуьлмегьамедова — 1838 -1885, гьатта бязи чкайра 1838-1886 яз къалурнава.
Эгер зун ягъалмиш туштIа, чи рагьметлу алим А.Гуьлмегьамедов чIехи бадейрин патай Е.Эминан мукьва-кьилийрикай жезва. Шаир хайи ва кечмиш хьайи, ам хайи чкадин жигьетдай куьтягь тежезвай къариш фикирар арадай акъудун патал са шумуд йис идалай вилик “Лезги газетда” (йис ва нумра рикIел аламач) рагьметлу А.Гуьлмегьамедова, тIалабун хьиз, ихьтин фикир кхьенвай: “Инлай кьулухъ шаирдин (Етим Эминан) уьмуьрдин йисар 1838-1885 ва хайи чкани Ялцугъар яз гьисабин”.
Эгер алимринди санал кIвалахун яз хьайитIа, вучиз къе Интернет-да чал дегишвилер гьалтзава?
Килиг садра, эгер тарихдин гуьзгуь гьисаба кьун тавуртIа, шаир са делилралди, 40 йисуз, маса делилралди, 46 ва я 47 йисуз, мадни сана 48 ва 50 йисуз дуьньядал яшамиш хьана. Чун гьатта шаир 62 йисуз яшамиш хьайидан шагьидвализ кIанзавай рекъемрални дуьшуьш жезва. Им халис рекъемрин кьуьл тушни?! Куьне заз багъишламиша, зун ихьтин фикирдал атанва: ша чна шаирдин гьакъиндай рекъемрин кьуьл акъвазарин, ша чна ам санай-саниз “галчIурун” акъвазарин, ша чна, гьуьрметлу кIелзавайбур, чи бажарагълу алимривай — Къ.Акимовавай ва Гь.Гашаровавай чпи тайинарнавай ва рагьметлу А.Гуьлмегьамедова теклифнавай йисар ва хайи чка Интернетда, гьакIни вири ктабра, макъалайра дуьз чкадал эхцигун тIалабин. ГьикI хьи, абур гьатта бязи муаллимрини дуьз ишлемишзавач. Я завай абурал тахсирни эцигиз жедач.
Кьуьлзава рекъемри,
Йисар я шумуд.
Вуч макьсад паталди,
Квек кватIа умуд?
Эминан руьгь чна
Мус тада секин?
Авачни чи лезги
Алимрихъ мумкин?
Адалай алакьна,
Ша тежен зайиф!
Шаирди куькIуьрна
Чи бубайрин йиф.
Чавай кьаз тахьайтIа
Къе рекъемрин кьуьл,
Пака кьаз жедани
Чал къвезвай няс гъил?
Са къайда, тартибвал
ТуртIа къе гара,
Жеда чи несилрихъ
Гьунарар пара.
Абдул Ашурагъаев,
эдебиятдинни чIалан муаллим
