Санлай Дагъларин уьлкведа хьиз, адан гуьзел пипIерикай сад тир Сулейман-Стальский райондани инсандин фикир желбдай надир, гуьрчег чкаяр гзаф ава. Тамаралди, вацIаралди, кIамаралди, дагъларалди, альпийский векьин чкайралди… девлетлу я район. Пешекарри лугьузвайвал, райондин мулкара 2500-дав агакьна жуьрейрин набататар экъечIзава.
Райондин гьайванрин алемни девлетлуди ва жуьреба-жуьреди я.
Заз зи райондин гуьрчегвал гьакъикъатда къалурдай гафар жагъизвач. Вучда кьван, жедайвал тIебиатдин са гуьзел чкадикай кхьиз алахъда зун. Ихтилат вирикай фида.
Чи райондин мулкарал са шумуд вир ала: Кьурагь ва Сулейман-Стальский районрин сергьятра авай, дагълара, тамун къужахда экIя хьанвай Макьарин вир (бязи чешмейра ам Ругунрин вир яз гьатнава), ЦIийи Макьарин кIанихъ галай Дагъуз Наур вир, Алкьвадрин хуьруьн патав гвай Зилид вир, Сайтархуьруьн кьилихъ галай вир, Гьажид вир… И вирер тIебиатди арадал гъанвайбур я.
Мад са вир ава чи районда, Кьулан СтIалрин хуьруьн сергьятда. И вир арадал гъанвайди тIебиатдал кьару тир кьегьал хва Аслан Рустамов я.
— Са 15-20 йисан вилик квез аквазвай вир алай чка гьакIан кьуру кIам-дере тир, — суьгьбетзава А.Рустамова. — Ана са шумуд чкадилай чиликай михьи яд авай булахар хкатзавай. И кар акур за анал яваш-яваш вир арадал гъана. Квез аквазва хьи, къе вир агьалийри ял ядай тIебиатдин гуьзел пипIез элкъвенва.
Чаз малум хьайивал, тIебии тушир, яни инсандин гъилералди арадал гъанвай вири 0,5 гектардин майдан кьунва. Виридалайни дерин чкада 3 метр ава, асул гьисабдай, вирин деринвал 2 метр я.
Вир элкъвена тамари кьунва. Тамарни тIебии туширбур, инсанри къелемар цана арадал гъанвайбур я.
Гьакъикъатдани, гуьрчег, гуьзел акунар ава вирихъ. РикIяй шиирдинбур хьтин гафар акъатзава: Кьулан СтIалрин вир, ваз килигдай кIанда кьве вил! Ваъ, килигуналди, гьейранвал авуналди тух жезвач зун.
Аслан Рустамова вир кутунвай чкадал инсанри ял ядай халис комплекс арадал гъанва. Вирин къерех тирвал инал-анал инсанар ацукьдай, ял ядай, ихтилатар ийидай 10 беседка эцигнава, чебни сад-садалай гуьрчегбур, къулайбур.
Вирин патав аялар эхъведай гьавиз туькIуьрнава, сад мадни планрик ква.
Саки 3 метрдин кьакьанвиляй турба кутуна туькIуьрнавай яд авахьзавай булах (чарчар) ва ада арадал гъизвай гъвечIи вирни, адай яд авахьзавай кIамни лап гуьрчегдиз аквазва. Михьини, къайини я булахдин яд.
Вирин комплексдал ял ягъиз къвезвай инсанрин кьадар къвердавай гзаф жезва. Ина абуруз вири жуьредин шартIар яратмишнава. ИкI, инсанривай луьтквейра (абур ина 2 ава) ва катамаранра (абур 3 ава) аваз вирел сейр ийиз жезва. Ина ял ягъиз атайбуруз балугъар кьадай мумкинвални гузва. Вире толстолобик, лацу амур, карп, форель, сазан жинсерин балугъар ава.
Ина инсанрин хатасузвал хуьнизни фикир гузва. ИкI, хаталу чкаяр инсанривай физ тежедайвал кIевирнава. Идалайни гъейри, ина инсанар къутармишдай жилетар, маса тадаракар ава.
Чаз малум хьайивал, Кьулан СтIалрин вирел ял ягъиз инсанар неинки райондай ва Кьиблепатан Дагъустандай, гьакIни республикадилай къецяйни къвезва, гзафбурухъ чпин хизанарни галаз жезва.
Гьакъикъатдани, вирин комплексдал инсанриз ял ядай вири жуьрейрин шартIар яратмишнава, мумкинвилер ганва. Са рахунни алачиз, тIебиатдин гуьзел и чкадал — вирин комплексдал — гележегда талукь серенжемар кьабулуналди, законрин истемишунрал амал авуналди, гатун вахтунда школьникри ял ядай лагерь ачухдай мумкинвилер ава. Умуд кутаз кIанзава хьи, талукь къурулушри и месэладиз фикир гуда.
Кьулан СтIалрин сергьятда арадал гъанвай вирин комплекс акурла, мад сеферда жува-жувак фикирзава: тIебиатдин ихьтин гуьзел, надир чкаяр авай чун — Сулейман-Стальский райондин агьалияр — бахтлу инсанар я!
Хазран Кьасумов
