Къе виридаз малум гьакъи- къат я, республикадилай къеце яшамиш жезвай чи ватанэгьлияр гзаф ава. Абурун гьакъисагъ зегьметдикай, бажарагъдикай, алакьунрикай, къазанмишзавай дережайрикай агакьзавай хабарри, гьелбетда, чун шадарзава. Абурун лайихлу крари, алахъунри патара гьам лезги халкьдикай ва гьам Да­гъустандикайни хъсан фикирар ийиз тазва. Гьа ихьтин къайдада Ростовдин областдин Таганрог шегьерда чи ватанэгьли  Мегьтиев  Сражудин  Зейдуллаевични  яшамиш жезва.

Бине Докъузпара райондин Филерин хуьряй тир Сражудин 1957-йисуз Кьурагьа дидедиз хьана. Адан дах Зейдулла­ди ина КПСС-дин Кьурагь райкомдин сад лагьай секретарвиле кIвалахзавай. И кар себеб яз хизанни инай-аниз финиз мажбур жезвай. 1960-йисарин юкьвара З. Мегьтиева Кьасумхуьруьн райондиз регьбервал гана. Сражудин Кьасумхуьруьн юкьван школадиз кIелиз фена. 10-класс ада Махачкъалада куьтягьна, гьикI ла­гьай­­­тIа, дах кIвалахиз меркездиз хтанвай.

Алай вахтунда вузрик экечIзавай чIехи пай жегьилри юридический, информатикадин, программиствилин, экономикадин факультетар хкязава. 1970-йисара ла­гьай­тIа, жегьил гадаяр, рушар гзафни-гзаф тарихдин, алишверишдин, эцигунрин, ме­дицинадин факультетрик экечIиз алахъдай. Сражудинни абурулай гуьгъуьна акъвазнач. Ам Дагъустандин гос­универси­тетдин экономикадин ва алишверишдин факультетдик экечIна. Чирвилер адахъ деринбур авай. Вузда кIелдай­лани ам вилик жергейра, чешнелу студентрин арада хьана. Диплом къачур жегьил пешекар кIвалахиз Дербент шегьердиз рекье туна. Ина кьве йисуз са туьквендин заведующийвиле зегьмет чIугур гада армиядин жергейриз фена. Вузда кIелдайла, военный кафедрадин курсарани герек чирвилер къачур ва старший лейтенантвилин чин авай офицерди къуллугъзавай частунин далу патан (тыловой) майишатдиз регьбервал гана. Набережные Челны шегьерда во­енныйриз яшайишдин кIвалер эцигунин карда иштиракна ва вич кар алакьдай ­пешекар, тешкилатчи тирди успатна. ГьакIни ада Таганрог шегьерда военный объектар ­эцигзавайбуруз вичин рекьяй къуллугъна. Армиядин вахт акьал­тIайла, С.Мегьтиев вичиз хуш хьайи Таганрог шегьерда акъваз­на. Чкадин алишверишдин ида­райрин, карханайрин хейлин регь­беррихъ галаз таниш хьанвай лезгидиз абуру 1984-йисуз кьадай ва туькIвей къуллугъни тек­лиф­на. Сражудин Таганрогдин чIехи  “Спорткульторг” универмагдин директордин заместителвиле тайинарна.

1988-йисуз Сражудин Зейдуллаевичан уьмуьрда метлеблу ва гележегдин агалкьунрин бинеярни кутур вакъиа кьиле фена. Ада Таганрог шегьердин потребительский обществодин советдин председателвилин къуллугъдиз талукь конкурсда иштиракна ва гъалибвал къазанмишна. Гьанлай инихъ Мегьтиева Ростовдин областдин чIехи шегьеррикай сад тир Таганрогдин горподин советдиз регьбервал гузва. Къейд авун лазим я хьи, горподи шегьердин къвалав гвай Неклиновск райондизни къуллугъзава ва ина гьасилзавай кьван хуьруьн майишатдин продукция шегьерэгьлийриз маса гунин важиблу кIвалах вини дережада аваз тешкилзава.

Къанни цIуд йисуз регьбердин къуллугъдал, вични лап четин хиле. Горподик цIуд­ралди фирмаяр, акционерный обществояр, туьквенар, базарар, тIуьнрин, фан, ширин шейэр чрадай карханаяр, банкетрин залар ва маса идараяр акатзава. Вирида кIвалах­зава ва йисалай-суз горподин майданар гегьеншарзава. Шегьердин бюджетдиз миллион манатралди пулар гъизва. Чи ватанэгьлидиз шегьерда ва областда еке авторитет ва гьуьрмет ава. Адан гаф гьар сана ише физва. Адал алукьзава, меслятзава, адавай куьмек тIа­лабзава. Сражудин Зейдуллаевич виридаз ачух, мукьва инсан хьиз я. Мадни лагьайтIа, шегьерда яшамиш жезвай гьар са миллетдин векилди ам вичиндай кьазва. Адакай виридаз анжах хийир хкат­зава.

Алатай йисуз Сражудин Зейдуллаевича Таганрогда вичин 60 йисан юбилей къейдна. Ана иштиракайбурукай сад тир ДГТУ-дин профессор, экономикадин илимрин доктор, информационный технологийрин ва прикладной информатикадин кафедрадин заведующий Абдулгьалимов Абдулгьалима къейдзава: “Жуван къавумдиз таганрогвийри ийизвай гьуьрмет акурла, зун са шумуд чипIинин кьакьан хьанай. Алишеверишдин къуллугъчийрин патай яшлу пешекар Александр Васильевич раханай. Адан гафар гилани бейнида ама: “И гуьзел ва чIехи залда цIудалай виниз миллетрин векилар ава. Виридаз Сражудин Зейдуллаевич вуж ятIа, гьихьтин пешекар, руководитель, дуст, амадаг ятIа чизва. Ахьтин къени, рикI ачух, бажарагълу, вичив агатзавай гьар садаз чим, нур багъишзавай ксар тек-туьк жеда. Ада вичин гьар йикъан зегьметдалди, къай­гъуйралди, тешкиллувилин серенжем­ралди чи шегьерда миллетрин арада дуствал мягькемарзава, санал кIвалахдай шартIар арадал гъизва, садаз-сад мукьва ийидай мярекатар тешкилзава. С.Мегьтиев халис инсан, халис интернационалист я!”

Эхь, гьахьтин кас я зи къавум. Ада ви­чин­ багъриярни рикIелай алудзавач. Стхайрин, вахарин, мукьва-кьилийрин веледрин гьакъиндайни къайгъударвал чIугвазва. Абуруз Таганрогдиз теклифзава, са шумудав Таганрогдин вузар (Кьиблепатан Федеральный округдин академия, Таганрогдин радиотехнический университет) куьтягьиз туна, абур кIвалахдай чкайралдини таъминарна”.

Абдулгьалимов Абдулгьалима дуьз лугьузва: Сражудин имидин, халудин патав фена, кIелна, кеспи-пеше къачур Аида Эседуллаевнади Таганрог шегьерда вузда математикадин тарсар гузва, Муслим Эседуллаевич — жуьреба-жуьре металлрин рекьяй менеджер, Ирина Сражудиновна — “Жемчужина” банкетный залдин администратор, Зейдулла Сражудинович — Таганрогдин горкопдин советдин председателдин заместитель, Мурад Раидинович — Таганрогда “Кооператор” ООО-дин директор я, Диана Раидиновна — ана ингилис чIалан муаллим, Мамед Маликович — эцигунрин компаниядин генеральный директор, Руслан Маликович “Металл-дизайн” ООО-дин директор я, Амина Алиевади ЮФА-дин экономикадин факультетда кIелзава. Инал тIварар кьун тавунвай хтулар, сусарни ава. Абуруни Таганрогда кIвалахзава, кIелзава…

— Чун Сражудин стхадилай пара рази я, — лугьузва вах Назият Зейдуллаевнади, — ада вичин багърийриз ийизвай кьван хъсанвилер! Гьа и жуьреда ада Таганрогда авай лезгийриз, дагъустанвийризни куьмекзава. Ам къени, ачух, чIехи рикI авай инсан я. Рагьметлу Зейдулла дахдин 100 йисан юбилей къейд авун тешкилунин, адакай ктаб акъудунин къайгъуярни ада авурди я. Юбилейдин мярекатни Махачкъала шегьерда пара тешкиллудаказ кьиле фена. Чна стхадал дамахзава. Адахъ мадни еке агалкьунар хьун патал дуьа ийизва чна.

С.Мегьтиев экономикадин илимрин кандидат я. Ада уьлкве патал лап важиб­лу темадай  (“1991-2000-йисарин экономикадин кризисдин вахтунда суьрсетдин рекьяй Россиядин хатасузвилихъ галаз алакъалу месэлаяр гьялунин тежриба веревирд авун”) диссертация хвена. Гзаф кьадар ктабар, статистикадин рекъемар гъилелай авуна, ада уьлкведа кьиле фейи вакъиаяр, авай кимивилер веревирдна, абуруз дуьзгуьн къимет гана. Диссертациядин гьар са абзацдалди суьрсетдин рекьяй уьлкведин хатасузвал хуьн виридалайни важиблу кар тирди субутна. Инал са бязи рекъемар, делилар гъун кутуг­нава.

Россияда  капитализациядал  элячIай сифтегьан 7 йисуз хуьруьн майишатда техил цазвай майданрин кьадар — 12,9 млн гектардин, къушарин кьадар — 45 процентдин, вакIарин — 55, маларин — 50 ва лапагрин кьадарни 72,6 процентдин тIимил хьана. Ида Россия маса уьлк­вейрилай аслу авуна, гьикI лагьайтIа, адалай вичин халкь хуьруьн майишатдин суьрсетдалди бес кьадарда таъминариз хъжезмачир. Эгер хуьруьн майишатдин ишлемишзавай гьар са гектардиз куьмек яз Норвегияди — 2650, Японияди — 1067, США-ди 85 доллар гуз­вай­тIа, Россияди анжах — 9,5 доллар! США-ди хуьруьн майишат вилик тухун патал гьар йисуз 70 млрд доллар чара ийизва. Чи уьлкведи ла­гьайтIа, —  ирид сеферда тIи­мил…

Базардин экономикади Россиядин промышленностдиз, хуьруьн майишатдиз гайи зиянар успатзавай делилар диссертацияда мадни ава. Адан кьилин макьсад, суьрсетдин рекьяй уьлкведин хатасузвал хуьдай серенжемар кьабул тавур­тIа, Россия маса уьлквейрилай аслу жедайди ва им пара хаталу кардиз элкъведайди тестикьарун тир.

И месэладин гъавурда хъсандиз авай горкопдин советдин председателди Неклиновский райондин хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурухъ галаз санал кIвалахунин икьрарар кутIунна, ­Таганрог шегьердин агьалияр недайдалди, хъвадайдалди таъминарзава. Адан гуьзчивилик квай вири карханайри, фирмайри, идарайри бегьерлудаказ, агьалияр рази яз амукьдайвал кIвалахзава. Баркалла!

Нариман Ибрагьимов