Несилдин лайихлу векил
А вахтуникай гъавурда аваз лугьудайбуру ва кхьидайбуру, адет яз, алава тахвуна тадач: рикIелай алат тийидай 60-йисар — уьлкведин уьмуьрда, культурадани литературада цIийи девир хьайи. Инсанрин дуланажагъ эхирни дарвиляй акъатай, ислягь, экуь умудри гуьрчегарнавай девир… Лезги литература ахтармишуниз вичин вири уьмуьр гайи алим Гь. Гашарова чи прозадиз талукь яз кхьизва: «Лезги литературадин тарихда 60-йисар иллаки бегьерлубур хьана. И йисара лезги гьикаятдин гьуьндуьр хкаж хьана: литературадиз гуьгъуьнлай тIвар-ван авай писателар хьайи Къияс Межидов, Назир Мирзоев, Абдуллагь Искендеров, Искендер Къазиев ва Агьед Агъаев (ибур сад лагьай лепедай гьисабиз жеда), ахпа Межид Гьажиев, Буба Гьажикъулиев, Абдулбари Магьмудов, Забит Ризванов, Мурадхан Шихвердиев, Абдул Ражабов, Ядуллагь Шайдаев ва Якьуб Яралиев атана».
Къе чи ихтилат и несилдин лайихлу векил хьайи, Кьасумхуьруьн райондин (гьа девирда) Агъа Макьарин хуьре дуьньядиз атай Абдулбари Магьмудовакай я. Литературада ада вичикай 50-йисарин эхирра «Коммунист» газетдиз ва «Дуствал» альманахдиз акъатай очеркралдини гьикаяйралди малумарна. 1964-йисуз адан эвелимжи «Цуькверин кIунчI» ктабдизни дуьнья акуна. Гуьгъуьнин йисара Абдулбари Магьмудован яратмишунрин кIвалах къвердавай гужлу хьана, гьар кьуд-вад йисалай адан гьикаяйринни повестрин кIватIалар акъатна («Къавахар», «Сулейманакай гьикаяяр», «Чун стхаяр я», «ЦIийи кьилелай башламиша», «Тараз якIв язава», «Залзала» ва мсб.), Лезги театрди «Къалабулух квай гатфар», «Фур атIайди», «Вахар» пьесаяр сегьнеламишна.
Алим Къ. Акимова кхьизвайвал: «Абдулбари Магьмудован уьмуьр, гьар са югъ хайи хуьруьхъ, райондихъ, республикадихъ ва халкьдихъ галаз алакъалу я. Ада Агъа Макьар арандиз куьч хьуник, жемят цIийи чкадал динж хьуник, школадин ва культурадин дараматар эцигуник, ЦIийи Макьарал яд ва газ гъуник, совхоздин майишатдин бегьерлувал хкажуник, хуьруьн жемятар (ЦIийи Макьарал ругуд хуьруьн жемятар куьч хьанва) дуствилелди яшамиш хьуник вичин еке пай кутуна… Вичин гзаф йисарин къайгъуйрин ва къайгъударвилин нетижа кьазвайди хьиз, писателди хайи хуьруьн тарих кхьена…»
А. Магьмудован «ЦIийи Макьар: хуьруьн тарих» ктаб 2000- йисуз акъатна. И ктаб арадал атуникай ада вичи лагьанай: «За сифте жуван хайи Агъа Макьарин тарих кIватIнай, ахпа фикирна: ваъ, са Агъа Макьарин тарихдикай чи ЦIийи Макьарин тарих жезвач. Ахпа зун иниз куьч хьанвай, чахъ галаз са хизан тешкилнавай вад хуьруьн: Ичинрин, КуркIуррин, Мехкергърин, Рухунрин ва Татарханрин тарихар кIватI хъувунал машгъул хьана… И ктаб заз жуван вири ктабрилай масан я…» Чи хуьрерикай гила гзаф кьадарда кхьенвай ктабрикай А. Магьмудован «ЦIийи Макьар…», шаксуз, чешнелубурукай сад яз гьисабиз жеда: вич кхьенвай чIалалди, гьар са предложенидай кьатIуз жезвай писателдин устадвилелди ва руьгьдин чимивилелди, ктабди санлай къачурла арадал гъизвай халкьдин тарихдин ва къенин йикъан шикилдин тамамвилелди.
Гила, вич чи арада амачирлани (ам 2014-йисуз рагьметдиз фена), Абдулбари Магьмудов лезги халкьдин рикI алай писателрикай сад яз амукьзава. Адан эсерар школайра, педколледжра ва университетра чирзава, учебникра ва хрестоматийра гьатнава.
Р. Абдулов
