И йикъара Дербент шегьердин  СтIал Су­лейманан тIварцIихъ галай лезги госмуз­драмтеатрдин залда лезги литературадин классик Етим Эминан шиирар хъсандиз кIе­лунай конкурс кьиле фена. Ина зун лезги чIаланни литературадин кьилин дережадин муаллим Таиса Мегьамедмирзоевнадихъ галаз мукьувай таниш хьана. Эхиримжи кьвед-пуд конкурсда ада гьазурай аялри иштиракна ва гьамиша кIвенкIве чкаяр кьуна. И кар заз жув жюридик хьуни тестикьарзава.

За агалкьунар авай муаллимдихъ галаз чIал хуьнин ва ам акьалтзавай несилдал агакьаруникай, кIвалахда гьалтзавай месэлайрикай суьгьбетна.

Таиса Магьмудова 1958-йисуз СтIал Сулейманан райондин Агъа СтIалдал колхозда учетчик яз кIвалахай Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи Мегьамедмирзедин чIе­хи хизанда, 9-аял яз, дидедиз хьана.

Хизанда эхиримжи аял хьуниз килигна, ам са тIимил кстахдиз чIехи хьана. Ам гъве­чIизамаз вичин гафунал мягькем тир, вичиз кIандайвал ийидай. Амма дахдизни дидедиз яб гудай, тапшурмишай кар гъил-гъиле аваз тамамардай. Мектебдиз кIелиз фейи сифте йикъалай ам вичиз тарсар ­гузвай муаллимдал ашукь хьана. Вичикай муаллимдин кефи чIур тахьун патал ам гьамиша тарсариз гьазур хьана фидай. Сифте классдилай гатIунна, 8-классдал кьван ада чешнелудаказ кIелна. 1974-йисуз ада ­агалкьунралди 8-класс акьалтIарна, Дербентдин педагогикадин училищедик экечIна.

Училищеда 2-курс акьалтIарайла, ам экономист Давуд лугьудай гададиз гъуьлуьз фена.

1978-йисуз ада чешнелудаказ училище акьалтIарна, азад диплом къачуна. Азад диплом гъиле гьатнавай жегьил кIвалахиз вичин уьмуьрдин юлдаш авай Кочубейдин­ станциядал фена. Ина ада мектебда, аялрин бахчада зегьмет чIугуна. Ругуд йисуз аялриз чирвилерни тербия гуз чIугур гьа­къи­сагъ зегьметдай ам мектебдин администрациядин патай разивилин чараризни­ Гьуьрметдин грамотадиз лайихлу хьана. Ам­ма кIвалахзавай чкада гьикьван хъсан тиртIани, рикIи ам вич хайи патахъ ялзавай.

ИкI, абурун хизан 1994-йисуз Дербент шегьердиз хтана. Гатун вахт кIвалах жагъу­риз акъатна. Ам кIвалахдай чкадихъ къе­къвезва лагьай ван хьайила, адан са чирхчирди 18-гимназиядиз лезги чIалан муаллим кIанзавайдакай хабар гана. И ван япарихъ галукьнамазди, ам гьасятда а мектебдиз фена.

Вичин пешедай ина зегьмет чIугваз га­тIунайла, ада вич кIвалахдиз гьевеслу тежриба авай, яратмишунин кар алакьдай муаллим, акьалтIай намуслу инсан яз къалурна.  ИкI, ам  мектебдин муаллимри чпин яратмишзавай коллективдиз жуванди хьиз кьабулна.

Ада вичин пешедай чирвилер хкажун патал лезги чIалай чирвилер артухардай кур­сара кIел хъувуна.

Таиса Мегьамедмирзоевнади аялрин чIал девлетлу авун патал художественный эсеррикай менфят къачузва, къугъунар-инсценировкаяр тухузва. Адан тарсара гьамиша дидактикадин материал, тадаракар, методикадин литература ава.

Вичин пеше кIан хьуни ва 46 йисан муаллимвилин тежрибади адаз устадвал хкажиз, чирвилерни тербия гунин карда вижевай нетижаяр къазанмишиз куьмекна. Ам яратмишунрин кIвалахдал машгъул я, семинаррал докладар гваз экъечIзава, ачух тарсар тухузва.

Таиса Мегьамедмирзоевнади вичин кIва­лахда педагогикадин ихьтин  технологи­яр ишлемишзава: къугъунин, дестейрин, сагъламвал хуьдай ва масабур.

Ада чирвилер гузвай аялар шегьердинни республикадин олимпиадайрин призерар, шегьерда лезги чIалал тухузвай конкурсдин гъалибчиярни призерар я. Эхиримжи пуд йисуз ада гьазурай аялрикай 10-классдин ученица Абидат Жафаровадикай олимпиададин муниципальный­ паюнин призер хьанва. Фатима Яралиевади «Возрождение Дербента» фондуни тухвай конкурсда (2023-й.) 3-чка, гьа фондуни 2024-йисуз Гьасан Алкьвадаран эсерар­ хъсандиз кIелунай тухвай конкурсда Муьгьуьдин Гьасанова 2-чка, 2025-йисуз Етим Эминан эсерар хъсандиз кIелунай тухвай­ конкурсда Муьгьуьдин Гьасанова 1-чка, 11-классдин ученик Заур Салманова рес­пуб­­ликадин конкурсда 2-чка, шегьерда кьиле фейи «Чна дидедин чIал хуьда» викторинада адан аялри сад лагьай чка кьуна.

Къазанмишнавай хъсан нетижайрай, кIва­лахда алай аямдин къайдаяр ишле­ми­шу­най, аялар олимпиадайризни илимдинни тежрибадин кIвалахар ийиз ери аваз гьазу­риз, хсуси еке пай кутунай ам мектебдин ад­министрациядин, шегьердин образовани­дин­ управленидин начальникдин ва РД-дин­ образованидин министерстводин патай хейлин грамотайриз лайихлу хьанва.

Таиса Мегьамедмирзоевнади шегьерда кьиле физвай лезги чIалаз талукь жемиятдин вири мярекатра вичин аяларни галаз иштиракзава. ИкI, абуру шегьердин кьилин библиотекада кьиле фейи СтIал Сулейманан 155 йисаз, вири дуьньядин дидед чIа­ларин йикъаз талукьарнавай ва маса мярекатра иштиракна.

2023-йисан сентябрдиз кьилин дережа­дин муаллим Таиса Магьмудова мектебдин­ директорди кIвалахиз хтанвай лезги чIа­лан­ни литературадин жегьил муаллим Д. Ама­хановадин насигьатчивиле тайинарна.

Акьалтзавай несилдиз тербия гуник еке пай кутунай, хъсан пешекарвиляй, гьакъи­сагъ зегьметдай мектебдин директорди адаз гьуьрметдин грамота гана.

— Таиса Мегьамедмирзоевна, мектебда ктабар бес кьадар авани? — хабар кьуна за.

— Кьилин месэла ктабар бес тахьун я. Ам гьялиз хьанайтIа, хъсан тир. Акъудзавай­ ктабар къенин юкъуз регьятбур, чна уьмуьрда ишлемишзавай лексикадинбур ва гъавурда гьатдайвал туькIуьрнавайбур хьана кIанда.

Муаллимди сятерин кьадар тIимил хьанва лугьуз  шел-хвална.

— Сятер тIимил хьуниз килигна, чавай вири программа кьилиз акъудиз жезвач. Темаяр хкягъуниз мажбур жезва, садалай муькуьдал хкадарзава. Нетижада тарсарин­ цIиргъ галай-галайвал гунин къайда квахьзава. Система авач. Чун абур хкягъуниз ва са шумуд тема санал гуниз мажбур жезва. За и месэлаяр жуван докладра  семинаррални къарагъарзава.  Дидедин чIал ва литература лезги аялри вирида чирунин кIвалах мажбуриди авуна кIанда.

Чи кьилин везифа аял дидед чIалал рахурун я, — давамарзава ада. Гьайиф чIу­гуналди лугьуз кIанзава хьи, аялри мектебда лезги чIал чирзаватIани, уьмуьрда абур чеб чпихъ галаз урус чIалал рахазва. Чавай лезги чIал чир хьун вахтунин эвер гун, лезги халкь хуьнин бине тирди къалуриз хьанайтIа, нетижа масад жедай.

ИкI ятIани, муаллимдин гафарай гъавурда гьатайвал, аялар лезги чIал чириз алахъзавайдахъ ам инанмиш я.

—  Эхь, къе муаллимрин месэлани ава,- лугьузва муаллимди. — Мажибар тIимил хьуниз килигна, бажарагъ авайбуруни муаллимвилин пеше хкязавач. Чи лезги диде-бубайрин сивяй мукьвал-мукьвал ван къведа: «Чи квез я а лезги чIал?» И суал заз жуван бязи багърийривайни ван къвезва, абуруз аял лезги чIалан факультетдиз кIелиз ракъура лагьайла. ИкI ятIани, зун жуван гафунал мягькем я.

Таиса Мегьамедмирзоевнадихъ бахт­лу­ хизан ава. Хва Далгат Хабаровск­да­ судмедэксперт муькуь хва Марат­ Но­риль­скда — мастер-наладчик, Асрет­ни — пограничник. Таиса муаллим муьжуьд хтулди гзаф шадарзава.

Къагьриман  Ибрагьимов