Шекердин диабетдикай

РФ-дин здравоохраненидин министр Михаил Мурашкоди къейдзавайвал, шекердин диабет авай агьалияр патал меди­цинадин куьмекдин ери хъсанарун государстводин вилик акъвазнавай важиб­лу­ месэла я.

Министрди гъизвай делилралди, Россияда 6 миллиондилай гзаф (шекердин диабетдикди) начагъ чIехи яшара авай агьалияр ава, 65 агъзурдалай гзаф аялри и уьзуьрдихъ галаз женг чIугвазва.

Эхиримжи пуд йисан къене эндокринологиядин къуллугъда «цIийи къайдада туьхкIуьрунин» (модернизация) хейлин серенжемар кьиле тухванва:

— 90-далай гзаф региональный ва 155 районрин арада авай (межрайонный) эндокринологиядин центраяр тешкилнава;

— саки 1,2 агъзур азарханадиз шекердин диабетдин диагностика вахтундамаз  кьиле тухудай тадаракар къачунва.

ЧIехи агьалийрин ва аялрин духтуррин кьадар 10 ва 14 процентдилай гзаф хьанва. ГьакIни чпихъ шекердин диабет авай аялар ва кIвачел залан дишегьлияр федеральный бюджетдин такьатрин гьисабдай ара датIана глюкозадин мониторинг тухудай системайралди таъминарунин программа агалкьунралди уьмуьрдиз кечирмишзава.

Алай йисуз уьлкведин вири регионра 1-типдин шекердин диабет авай, чпин яшар 2 йисалай 17 йисалди тир 61 агъзурдалай гзаф аялри ва гьакIни кIвачел залан 53 агъзурдалай гзаф дишегьлийри ихьтин махсус системаяр къачунва.

РикIел хкин: виликдай РФ-дин здравоохраненидин министерстводин телеграм-каналди раиж авурвал, эгер уьмуьрдив эгечIзавай тегьер дегишар тавуртIа, 2030-йисалди дуьньяда чIехи инсанрикай гьар кьвед лагьайди бедендин артухан заланвал аваз яшамиш жеда.

Пи акьалтун начагъвал хьиз инкарна кIандач. Пи акьалтун, лап тIимил кьурла, 12 жуьредин ракдин начагъвилерин себеб я. Ам кьуьзуь хьуник тади кутазвай начагъвилерин группадикни акатзава. Абурун арадай яз, артериальный гипертензия, 2-типдин шекердин диабет, саркопения (жукIумрин кьадар ва къуват агъуз­ аватун) хьтин начагъвилерин тIварар кьазва.

Нетижайрикай ва макьсадрикай

2030-йисалди АПК-да зегьметдин бегьерлувал 1,5 сеферда артух хьун герек я. Идакай, РФ-дин хуьруьн майишатдин министр Оксана Лутан гафарал асаслу яз, и ведомстводин телеграм-каналди хабар гузва.

Махсус мярекатдал хуьруьн майишатдин министрди алай йисуз АПК-дин кIвалахдин нетижайрикай ва гележегда вилик финин эвелимжи рекьерикай лагьана. ИкI, раижзавай делилралди, АПК-дин хиле алай вахтунин динамика ихьтинди я.

Бункердин заланвилелди кьурла, гьеле 141, 5 миллион тонн техил кIватIнава. Йисан нетижайралди, виликамаз кьунвай гьисаб 135 миллион тонндин дережада амазма. Гьа са вахтунда къейдзавайвал, техилдинни пахладин жинсинин набатат­рин (зернобобовые), соядин, рапсдин, майвайрин, куьлуь емишрин жигьетдай тарихдин рекордар вилив хуьзва.

2030-йисалди тир макьсадар:

АПК-дин продукция гьасилунин кьадар 25 процентдин артухарун вилик акъвазнава, экспорт лагьайтIа, — 1,5 сеферда гзафарун. Раижзавай делилралди, инал вичикай ихтилат физвай рекъем хкажу­нин кьилин «себебар» ибур я: техил, чIе­медин суьрсет, шекер, нек, гъуьр, ширинлухар ва мсб.

Хуьруьн майишатда ПТ (производительность труда), винидихъ къейднавай­вал, 1,5 сеферда артух хьун герек я — сифте нубатда автоматизация, роботизация, агродронар ва маса такьатар гегьеншарунин гьисабдай.

Хабар гузвайвал, «Технологическое обеспечение продовольственной безопасности» милли проект уьмуьрдиз кечирмишзава.

Кьилин месэлайрин арада гьакIни ава: хуьруьн майишатда магьсулрин асул кар алай тумаралди жува-жув таъминарунин (самообеспеченность) кьадар 75 процентдив агакьарун. Къейдзавайвал, селекциядин процесс тади гьалда кьиле тухун лазим я, конкурентвал ийиз алакьдай разработкаяр базардал фад акъуддайвал.

Техникадин парк цIийи къайдада туьх­кIуьрунин жигьетдай кIвалах давам жезва. 2023-йисалди хуьруьн майишатдин 27 жуьре цIийи техника арадал гъидай план ава ва мсб.

РФ-дин хуьруьн майишатдин министр­ди къейдзавайвал, алай девирдин агропромышленный комплекс вини дережадин технологиядин ва динамикадин тегьерда вилик физвай хел я.

Игьтиятрикай раижзава

2025-йисан октябрдин эхирдин делилралди, Россиядин хуьруьн майишатдин тешкилатра техилдин игьтиятрин кьадар 40,761 миллион тонндикай ибарат хьанва. 2024-йисан октябрдин эхирдин делилрив гекъигайла, им 14,4 процентдин гзаф я. Идакай, Росстатдин материалрал асаслу яз, «Интерфакс» изданиди хабар ­гузва.

Къейдзавайвал, картуфрин жигьетдай дегиш хьунин ериш (динамика) лап вине я — 35,6 процентдин виниз акъатнава, 2,376 миллион тонндал кьван. Къуьлуьн запасар — 26,474 миллион тонн (2024 йисан октябрдин вацрав гекъигайла, 21,4 процентдин артух).

Тумарин ва чIемедин культурайрин­ игьтиятрин кьадар, октябрдин эхирдин делилралди, 8,891 миллион тонндикай­ ибарат хьанва (+ 12,5 процент), иник 3,271 миллион тонн ракъинин цуькверни акат­зава (+ 1,4 процент).

Хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбурухъ октябрдин эхирда шекердин чугъундурар 5,194 миллион тонн амукьнавай (2024 йисан октябрдин вацран эхирдив гекъигайла — 9,8% процентдин тIимил ), кIеви ва ачух накьвадин салан майваяр лагьайтIа — 1,397 миллион тонн (+ 26,9 процент).

Артух хьанва

РФ-дин вице-премьер Татьяна Голиковади хабар гузвайвал, Россияда алай йисан эвел кьилелай инихъ гзаф аялар авай хизанрин кьадар 8,8 процентдин артух хьанва, 2,9 миллиондив агакьнава. Идакай «РИА Новости» изданида кхьенва.

Кьилди къачуртIа, йисан эвел кьилелай инихъ гзаф аялар авай хизанра тербия къачузвай аялрин кьадар 300 агъзурдан артух хьанва ва 9,2 миллиондив агакьнава.

РикIел хкин: виликдай РФ-дин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй хуьнин министр Антон Котякова авур къейдерал асаслу яз, «Интерфакс» изданиди раиж авурвал, и ведомстводи гьисабдиз къачузвайвал, чпихъ кьвед ва адалай гзаф аялар авай, кIвалахзавай 7 миллиондилай гзаф диде-бубайри 2026-йисуз хизандин налогрин выплата къачуда. Ада къейдзавайвал, алава куьмек къачудай хизанра саки 11 миллион аял тербия­ламиш жезва. Вичикай ихтилат физвай  пулар йисан нетижайралди са сеферда гуда.

Гьазурайди — Муса  Агьмедов